भारत राष्ट्रीय क्रिकेट संघ

भारत
टोपणनाव	मेन इन ब्ल्यू
असोसिएशन	भारतीय क्रिकेट नियामक मंडळ
कर्मचारी
कसोटी कर्णधार	रोहित शर्मा
ए.दि. कर्णधार	रोहित शर्मा
आं.टी२० कर्णधार	सूर्यकुमार यादव
प्रशिक्षक	गौतम गंभीर
इतिहास
कसोटी दर्जा प्राप्त	१९३१
आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट परिषद
आयसीसी दर्जा	पूर्ण सदस्य (१९२६)
आयसीसी प्रदेश	एसीसी
कसोटी
पहिली कसोटी	वि इंग्लंड, लॉर्ड्स, लंडन येथे; २५-२८ जून १९३२
शेवटची कसोटी	वि न्यूझीलंड, एम. चिन्नास्वामी स्टेडियम, बंगलोर येथे; १६-२० ऑक्टोबर २०२४
जागतिक कसोटी चॅम्पियनशिप	२ (२०१९-२०२१ मध्ये प्रथम)
सर्वोत्तम कामगिरी	उपविजेते (२०१९-२१, २०२१-२३)
एक दिवसीय आंतरराष्ट्रीय
पहिला ए.दि.	वि इंग्लंड, हेडिंगले, लीड्स येथे; १३ जुलै १९७४
शेवटचा ए.दि.	वि श्रीलंका, आर. प्रेमदासा स्टेडियम, कोलंबो येथे; ७ ऑगस्ट २०२३
विश्व चषक	१३ (१९७५ मध्ये प्रथम)
सर्वोत्तम कामगिरी	चॅम्पियन्स (१९८३, २०११)
ट्वेन्टी-२० आंतरराष्ट्रीय
पहिली आं.टी२०	वि दक्षिण आफ्रिका वॉन्डरर्स स्टेडियम, जोहान्सबर्ग येथे; १ डिसेंबर २००६
अलीकडील आं.टी२०	वि बांगलादेश राजीव गांधी आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट स्टेडियम, हैदराबाद येथे; १२ ऑक्टोबर २०२४
टी२० विश्वचषक	९ (२००७ मध्ये प्रथम)
सर्वोत्तम कामगिरी	चॅम्पियन्स (२००७, २०२४)
अधिकृत संकेतस्थळ	bcci.tv
	२० ऑक्टोबर २०२४ पर्यंत

हा लेख पुरुष संघाबद्दल आहे. महिला संघासाठी, भारत राष्ट्रीय महिला क्रिकेट संघ पहा.

भारताचा पुरुष राष्ट्रीय क्रिकेट संघ पुरुषांच्या आंतरराष्ट्रीय क्रिकेटमध्ये भारताचे प्रतिनिधित्व करतो. भारतीय क्रिकेट संघ भारतीय क्रिकेट नियामक मंडळ (BCCI) द्वारे शासित असून कसोटी, आंतरराष्ट्रीय एकदिवसीय (ODI) आणि आंतरराष्ट्रीय टी२० (T20I) दर्जा असलेला आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट समितीचा (आयसीसी) पूर्ण सभासद आहे. भारतीय संघ सध्याचा टी२० विश्वविजेता आहे.

भारतीय संघाने आजवर खेळलेल्या ५८२ कसोटी सामन्यांपैकी १८० सामन्यांमध्ये विजय मिळवला असून १७९ सामने गमावले आहेत. उर्वरित सामन्यांपैकी २२२ अनिर्णित राहिले तर १ बरोबरीत सुटला आहे. २० ऑक्टोबर २०२४ पर्यंत, भारत १२१ रेटिंग गुणांसह आयसीसी कसोटी चॅम्पियनशिपमध्ये दुसऱ्या क्रमांकावर आहे. भारताने पहिल्या दोन आवृत्त्यांमध्ये (२०२१, २०२३) आयसीसी जागतिक कसोटी चॅम्पियनशिपचा अंतिम सामना खेळला आहे.

कसोटी स्पर्धांमध्ये बॉर्डर-गावस्कर चषक (ऑस्ट्रेलियाविरुद्ध), फ्रीडम चषक (दक्षिण आफ्रिकेविरुद्ध), अँथनी डि मेलो चषक आणि पतौडी चषक (इंग्लंडविरुद्ध) यांचा समावेश होतो.

संघाने १,०५८ आंतरराष्ट्रीय एकदिवसीय सामने खेळले आहेत. ज्यामधील ५५९ सामन्यांमध्ये विजय, ४४५ सामन्यांमध्ये पराभव, १० सामन्यांमध्ये बरोबरी उर्वरित ४४ सामने अनिर्णित राहिले आहेत. जून २०२४पर्यंत, भारत १२२ रेटिंग गुणांसह आयसीसी एकदिवसीय चॅम्पियनशिपमध्ये प्रथम क्रमांकावर आहे. भारतीय संघाने १९८३, २००३, २०११, २०२३मध्ये चार वेळा विश्वचषकाच्या अंतिम फेरी गाठण्यामध्ये यशस्वी झाला आहे आणि त्यापैकी १९८३ आणि २०११ अशा दोनदा विश्वचषक स्पर्धेचे जेतेपद मिळविण्यात संघाला यश आले. विश्वचषक जिंकणारा हा दुसरा संघ होता (वेस्ट इंडीज नंतर) आणि २०११ मध्ये स्पर्धा जिंकल्यानंतर मायदेशात विश्वचषक जिंकणारा भारतीय संघ पहिलाच होता. भारताने २००२ आणि २०१३ मध्ये दोनदा आयसीसी चॅम्पियन्स ट्रॉफी जिंकली आहे. याशिवाय, त्यांनी १९८४, १९८८, १९९०-९१, १९९५, २०१०, २०१८ आणि २०२३ अशा ७ वेळा एकदिवसीय आशिया चषक जिंकला आहे.

राष्ट्रीय संघाने आजपर्यंत २३८ आंतरराष्ट्रीय टी२० सामने खेळले आहेत. त्यापैकी १५७ जिंकले, ६९ गमावले आहेत, ६ बरोबरी आणि ६ सामने अनिर्णित राहिले आहेत. जूलै २०२४ पर्यंत, भारत आयसीसी आंतरराष्ट्रीय टी२० चॅम्पियनशिपमध्ये २६७ रेटिंग गुणांसह प्रथम क्रमांकावर आहे. भारताने २००७ आणि २०२४ मध्ये दोनदा आयसीसी पुरुष टी२० विश्वचषक विजेतेपदाला गवसणी घातली आहे. त्यांनी २०१६ मध्ये ट्वेंटी२० आशिया चषक आणि २०२२ मध्ये आशियाई क्रीडा स्पर्धा जिंकल्या आहेत.

२०२४ मध्ये दक्षिण आफ्रिकेविरुद्ध चॅम्पियनशिप जिंकणारा भारत सध्याचा टी२० विश्वचषक चॅम्पियन आहे. त्यांच्या विजयाचा आनंद साजरा करण्यासाठी, बीसीसीआयने संपूर्ण ४२ सदस्यीय तुकडीसाठी एकूण १२५ कोटी रुपयांची बक्षीस रक्कम दिली.^[१०]

इतिहास

सुरुवातीचा इतिहास (१७००-१९१८)

ब्रिटिशांनी इ. स. १७०० च्या सुरुवातीला भारतात क्रिकेट आणले आणि १७२१ मध्ये पहिला क्रिकेट सामना खेळविला गेला.^[११] तो गुजरातच्या कोळ्यांनी खेळला. त्यावेळी गुजरातचे कोळी समुद्री चाचे होते आणि ते ब्रिटीश जहाजे नेहमी लुटत असत म्हणून ईस्ट इंडिया कंपनीने कोळींना क्रिकेट खेळून वळविण्याचा प्रयत्न केला आणि तो यशस्वी झाला.^[१२]^[१३]^[१४] १८४८ मध्ये, मुंबईतील पारशी समुदायाने ओरिएंटल क्रिकेट क्लबची स्थापना केली, जो भारतीयांनी स्थापन केलेला पहिला क्रिकेट क्लब आहे. संथ सुरुवातीनंतर, युरोपियन लोकांनी अखेरीस १८७७ मध्ये पारशींना सामना खेळण्यासाठी आमंत्रित केले.^[१५] १९१२ पर्यंत, मुंबईतील पारशी, हिंदू, शीख आणि मुस्लिम दरवर्षी युरोपियन लोकांसोबत चतुरंगी स्पर्धा खेळत असत. १९०० च्या दशकाच्या सुरुवातीस, काही भारतीय इंग्लंड क्रिकेट संघासाठी खेळायला गेले. यापैकी काहींचे ब्रिटीशांनी खूप कौतुक केले, ज्यामध्ये की रणजितसिंहजी आणि दुलीपसिंहजी यांचा समावेश होता आणि त्यांची नावे नंतर रणजी करंडक आणि दुलीप करंडक ह्या भारतातील दोन प्रमुख प्रथम श्रेणी स्पर्धांसाठी वापरली गेली. १९११ मध्ये, पतियाळाचे भूपिंदर सिंग यांच्या नेतृत्वाखाली भारतीय पुरुष क्रिकेट संघ ब्रिटिश बेटांच्या पहिल्या अधिकृत दौऱ्यावर गेला होता, परंतु केवळ हा संघ इंग्लंडच्या राष्ट्रीय क्रिकेट संघाशी नाही तर केवळ इंग्लिश काऊंटी संघांविरुद्ध खेळला होता^[१६]^[१७]

कसोटी दर्जा (१९१८–१९७०)

१९५२ मध्ये इंग्लंडच्या दौऱ्यात भारतीय क्रिकेट संघाच्या सदस्यांसह दुसरी एलिझाबेथ

लॉर्ड्सवर मिडलसेक्सविरुद्धच्या सामन्यादरम्यान फलंदाजी करताना लाला अमरनाथ, सी. १९३६^[१८]

भारताला १९२६ मध्ये आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट परिषदेमध्ये आमंत्रित करण्यात आले आणि १९३२ मध्ये इंग्लंडमध्ये भारताने त्यावेळचे सर्वोत्तम मानले जाणारे भारतीय फलंदाज सी.के. नायडू, यांच्या नेतृत्वाखाली कसोटी खेळणारे राष्ट्र म्हणून पदार्पण केले.^[१९] लंडनमधील लॉर्ड्स येथे दोन्ही संघांमधील एकमेव कसोटी सामना खेळला गेला. यावेळी भारतीय संघाची फलंदाजीत तितकीशी मजबूत नव्हती^[२०] आणि संघ १५८ धावांनी पराभूत झाला.^[२१] भारताने १९३३ मध्ये पुरुषांच्या पहिल्या कसोटी क्रिकेट मालिकेचे आयोजन केले होते. इंग्लंड हा पाहुणा संघ होता ज्याने बॉम्बे (आता मुंबई) आणि कलकत्ता (आता कोलकाता) येथे दोन कसोटी सामने खेळले. पाहुण्यांनी मालिका २-० ने जिंकली. १९३० आणि १९४० च्या दशकात भारतीय संघाने आपल्या कामगिरीमध्ये सतत सुधारणा केली परंतु या काळात संघाला आंतरराष्ट्रीय विजय मिळवता आला नाही. १९४० च्या सुरुवातीच्या काळात, दुसऱ्या महायुद्धामुळे भारतीय संघ कोणतेही कसोटी क्रिकेट सामने खेळू शकला नाही. स्वतंत्र देश म्हणून संघाची पहिली मालिका डॉन ब्रॅडमनच्या ऑस्ट्रेलियन क्रिकेट संघाविरुद्ध (त्यावेळच्या ऑस्ट्रेलिया राष्ट्रीय क्रिकेट संघाला दिलेले नाव) १९४७-४८ मध्ये ऑस्ट्रेलियामध्ये खेळवली गेली. भारताने खेळलेली ही पहिली कसोटी मालिका होती जी इंग्लंडविरुद्ध खेळली गेली नव्हती. ऑस्ट्रेलियाच्या पुरुष क्रिकेट संघाने पाच सामन्यांची मालिका ४-० ने जिंकली, ब्रॅडमनने त्याच्या शेवटच्या ऑस्ट्रेलियन उन्हाळ्यात भारतीय गोलंदाजीला त्रास दिला.^[२२] त्यानंतर भारताने मायदेशात पहिली कसोटी मालिका इंग्लंडविरुद्ध नाही तर १९४८ मध्ये वेस्ट इंडीजविरुद्ध खेळली. वेस्ट इंडीजने पाच सामन्यांची कसोटी मालिका १-० ने जिंकली.^[२३] भारताने १९५२ मध्ये मद्रास येथे त्यांच्या २४व्या सामन्यात पहिला कसोटी विजय इंग्लंडविरुद्ध नोंदविला.^[२४] नंतर त्याच वर्षी, त्यांनी पहिली कसोटी मालिका जिंकली, जी पाकिस्तानविरुद्ध होती.^[२५] भारतीय संघाने १९५० च्या सुरुवातीच्या काळात खेळामधील सुधारणा सुरू ठेवली आणि १९५६ मध्ये न्यू झीलंड विरुद्धच्या मालिकेमध्ये विजय मिळवला. तथापि, दशकाच्या उर्वरित काळात ते पुन्हा जिंकू शकले नाहीत आणि बलाढ्य ऑस्ट्रेलियन आणि इंग्लिश संघांकडून त्यांना वाईटरित्या पराभव पत्करावा लागला. २४ ऑगस्ट १९५९ रोजी, संघ कसोटीत एका डावाने पराभूत झाला आणि हा इंग्लंडकडून भारताचा आतापर्यंतचा पहिलाच ५-० असा पूर्ण पराभव होता.^[२६] त्यापुढच्या दशकात घरच्या मैदानावर मजबूत रेकॉर्ड असलेला संघ म्हणून भारताची प्रतिष्ठा निर्माण झाली. त्यांनी १९६१-६२ मध्ये घरच्या मैदानावर इंग्लंडविरुद्ध भारतीय संघाने पहिली कसोटी मालिका जिंकली आणि त्यानंतर न्यू झीलंडविरुद्धची मालिकाही जिंकली. त्याशिवाय पाकिस्तान आणि ऑस्ट्रेलियाविरुद्धच्या घरच्या मालिका आणि इंग्लंडविरुद्धची दुसरी मालिका अनिर्णित राखण्यात यश मिळविले. याच कालावधीत भारताने उपखंडाबाहेर १९६७-६८ मध्ये न्यू झीलंडविरुद्ध पहिली मालिका जिंकली.^[२७]

१९७० च्या दशकात भारताच्या गोलंदाजीची गुरुकिल्ली होती भारतीय फिरकी चौकडी - बिशनसिंग बेदी, इरापल्ली प्रसन्ना, बी.एस. चंद्रशेखर आणि श्रीनिवासराघवन वेंकटराघवन. या काळात सुनील गावस्कर आणि गुंडप्पा विश्वनाथ या भारतातील दोन सर्वोत्तम फलंदाजांचा उदयही झाला. भारतीय खेळपट्ट्या फिरकीला साथ देणाऱ्या होत्या आणि त्यामुळे फिरकी चौकडीच्या गोलंदाजीसमोर विरोधी फलंदाजी कोलमडून पडत असे.^[२८]^[२९] अजित वाडेकर यांच्या नेतृत्वाखाली १९७१ मध्ये वेस्ट इंडीज (फेब्रुवारी-एप्रिल १९७१) आणि इंग्लंडमध्ये (जुलै-ऑगस्ट १९७१) झालेल्या लागोपाठच्या मालिका विजयात ह्या चौकडीची कामगिरी मोठी होती. गावस्कर यांनी वेस्ट इंडीज विरुद्ध मालिकेत ७७४ धावा केल्या तर मालिकेतील दुसऱ्या कसोटी सामन्यात दिलीप सरदेसाईच्या ११२ धावांनी कसोटी विजयात मोठी भूमिका बजावली.^[३०]^[३१]^[३२]

सी.के. नायडू, भारताचे पहिले कसोटी कर्णधार

एकदिवसीय क्रिकेट आणि आयसीसी क्रिकेट विश्वचषक यश (१९७०-१९८५)

१९७१ मध्ये पुरुषांच्या आंतरराष्ट्रीय एकदिवसीय क्रिकेटच्या आगमनाने क्रिकेट विश्वात एक नवीन आयाम निर्माण केला. तथापि, या टप्प्यावर एकदिवसीय सामन्यांमध्ये भारताला मजबूत मानले जात नव्हते आणि कर्णधार गावस्करसारखे फलंदाज त्यांच्या फलंदाजीच्या बचावात्मक दृष्टिकोनासाठी ओळखले जात होते. भारताची सुरुवात एकदिवसीय सामन्यांमध्ये एक कमकुवत संघ म्हणून झाली आणि क्रिकेट विश्वचषक स्पर्धेच्या पहिल्या दोन आवृत्त्यांमध्ये दुसऱ्या फेरीमध्ये सुद्धा पोहोचू शकला नाही.^[३३] १९७५ मध्ये पहिल्या विश्वचषकात इंग्लंडविरुद्ध गावस्करच्या कुप्रसिद्ध १७४ चेंडूत नाबाद ३६ धावांच्या संथ खेळीमुळे भारत फक्त ३ बाद १३२ धावांपर्यंत मजल मारू शकला आणि संघाला २०२ धावांनी पराभव पत्करावा लागला.^[३४]

याउलट, भारताने कसोटी सामन्यांमध्ये एक मजबूत संघ उतरवला आणि घरच्या मैदानावर ते विशेषतः मजबूत होते, जिथे त्यांचे स्टायलिश फलंदाज आणि मोहक फिरकीपटू यांचे संयोजन सर्वोत्तम होते. भारताने १९७६ मध्ये पोर्ट-ऑफ-स्पेन येथे वेस्ट इंडीज विरुद्धच्या तिसऱ्या कसोटी सामन्यात तत्कालीन कसोटी विक्रम प्रस्थापित केला, जेव्हा त्यांनी विजयासाठी मिळालेले ४०३ धावांचे आव्हान विश्वनाथच्या ११२ धावांमुळे पार केले.^[३५] नोव्हेंबर १९७६ मध्ये संघाने कानपूर येथे आणखी एक विक्रम प्रस्थापित केला. भारतीय संघाने न्यू झीलंड विरुद्ध ९ बाद ५२४ धावांवर डाव घोषित केला. ह्या डावामध्ये कोणत्याही फलंदाजाने वैयक्तिक शतक केले नव्हते.^[३६] सहा फलंदाजांनी अर्धशतके केली होती, आणि मोहिंदर अमरनाथच्या सर्वाधिक ७० धावा होत्या.^[३७] ही खेळी कसोटी क्रिकेटमधील केवळ आठवी घटना होती जिथे सर्व अकरा फलंदाजांनी वैयक्तिक दुहेरी धावसंख्या गाठली.^[३८]

१९३२ ते मार्च २०२४ पर्यंतच्या सर्व कसोटी संघांविरुद्ध भारताच्या कसोटी सामन्यांचे निकाल दर्शविणारा आलेख

१९८० च्या दशकात, भारताने आक्रमक शैलीचे फलंदाज तयार केले. ज्यामध्ये मनगटी फटकेबाजीसाठी प्रसिद्ध मोहम्मद अझरुद्दीन, दिलीप वेंगसरकर आणि अष्टपैलू कपिल देव आणि रवी शास्त्री असे तडाखेबाज फलंदाज होते. भारताने १९८३ क्रिकेट विश्वचषक जिंकला तेव्हा त्यांनी अंतिम सामन्यात फेव्हरिट आणि दोन वेळचे गतविजेते वेस्ट इंडीजचा लॉर्ड्स येथे पराभव केला. असे असतानाही, संघाने कसोटी सामन्यांमध्ये मात्र खराब कामगिरी केली. सलग २८ कसोटी सामन्यांमध्ये संघ विजय मिळवू शकला नाही. १९८४ मध्ये भारताने आशिया चषक जिंकला आणि १९८५ मध्ये ऑस्ट्रेलियामध्ये क्रिकेटचे विश्व अजिंक्यपद जिंकले. मात्र याशिवाय भारतीय उपखंडाबाहेर भारत हा एक कमकुवत संघच राहिला. भारताचा १९८६ मधील इंग्लंड विरुद्धचा कसोटी मालिका विजय हा पुढील १९ वर्षांसाठी उपखंडाबाहेर भारताचा शेवटचा कसोटी मालिका विजय राहिला. १९८० च्या दशकात गावस्कर आणि कपिल देव (आजपर्यंतचे भारताचे सर्वोत्कृष्ट अष्टपैलू) त्यांच्या कारकिर्दीच्या शिखरावर होते. गावस्कर यांनी कसोटी क्रिकेट मध्ये विक्रमी ३४ शतके केली आणि १०,००० धावांचा टप्पा गाठणारा तो पहिला फलंदाज ठरला. नंतर कपिल देव ४३४ बळी घेऊन कसोटी क्रिकेटमध्ये सर्वाधिक बळी घेणारे गोलंदाज बनले.^[३९] गावसकर आणि कपिल यांच्यादरम्यान अनेकद कर्णधारपदाची देवाणघेवाण केल्यामुळे हा काळ अस्थिर नेतृत्वासाठी सुद्धा प्रसिद्ध होता.^[४०]^[४१]

२० व्या शतकाचा उत्तरार्ध (१९८५-२०००)

१९८९ आणि १९९० मध्ये सचिन तेंडुलकर आणि अनिल कुंबळे यांना राष्ट्रीय संघात समाविष्ट केल्याने संघात आणखी सुधारणा झाली. पुढील वर्षी, अमरसिंगनंतरचा भारताचा सर्वात वेगवान गोलंदाज जवागल श्रीनाथने आंतरराष्ट्रीय पदार्पण केले. असे असूनही, १९९० च्या दशकात, भारताने उपखंडाबाहेर ३३ पैकी एकही कसोटी जिंकली नाही तर मायदेशात ३० पैकी १७ कसोटी जिंकल्या. मायदेशात खेळवल्या गेलेल्या १९९६ क्रिकेट विश्वचषक उपांत्य फेरीत शेजारी श्रीलंकेने बाद केल्यानंतर, वर्षभरात संघ बदलांना समोर गेला. लॉर्ड्स वरील एकाच कसोटीत सौरव गांगुली आणि राहुल द्रविड यांनी पदार्पण केले आणि कालांतराने ते संघाचे कर्णधार बनले. तेंडुलकरची १९९६ च्या उत्तरार्धात अझरुद्दीनच्या जागी कर्णधार म्हणून नियुक्ती केली गेली, परंतु वैयक्तिक आणि सांघिक कामगिरीमध्ये घसरणीनंतर तेंडुलकरने कर्णधारपद सोडले आणि १९९८ च्या सुरुवातीला अझरुद्दीनला पुन्हा कर्णधार म्हणून नियुक्त करण्यात आले.^[४२]

६१९ बळींसह, अनिल कुंबळे कसोटीत सर्वाधिक बळी घेणारा जगातील चौथा आणि भारताचा सर्वाधिक कसोटी आणि एकदिवसीय विकेट घेणारा गोलंदाज आहे.^[४३]

१९९९ च्या क्रिकेट विश्वचषकात उपांत्य फेरीत पोहोचण्यात अपयशी ठरल्यानंतर, तेंडुलकरला पुन्हा कर्णधार बनवण्यात आले आणि संघाला ऑस्ट्रेलियाच्या दौऱ्यावर ३-० आणि त्यानंतर दक्षिण आफ्रिकेविरुद्ध घरच्या मैदानावर २-० असा पराभव पत्करावा लागला. तेंडुलकरने पुन्हा कधीही संघाचे कर्णधारपद न स्वीकारण्याची शपथ घेऊन राजीनामा दिला.^[४४]

मॅच फिक्सिंगच्या गर्तेतून विश्वविजेतेपदापर्यंत (२०००-२०१५)

इ.स. २००० मध्ये संघाचे आणखी नुकसान झाले जेव्हा माजी कर्णधार अझरुद्दीन आणि सहकारी फलंदाज अजय जडेजा यांना मॅच फिक्सिंग प्रकरणात अडकवण्यात आले आणि त्यांना अनुक्रमे आजीवन आणि पाच वर्षांची बंदी घालण्यात आली.^[४५]^[४६] या कालावधीचे वर्णन बीबीसीने "भारतीय क्रिकेटची सर्वात वाईट वेळ" असे केले आहे.^[४७] तथापि, नवीन मुख्य - तेंडुलकर, द्रविड, कुंबळे आणि गांगुली - त्यांच्यासोबत असे पुन्हा घडू न देण्याची शपथ घेतली आणि भारतीय क्रिकेटला काळोखाच्या गर्तेतून बाहेर काढले. पहिल्या तिघांनी वैयक्तिक महत्त्वाकांक्षा बाजूला ठेवल्या ज्यामुळे गांगुली त्यांना एका नव्या युगात घेऊन जाऊ शकेल.^[४८]

गांगुलीच्या नेतृत्वाखाली आणि भारताचे पहिले परदेशी प्रशिक्षक जॉन राईट यांच्या मार्गदर्शनाखाली भारतीय संघाने मोठ्या सुधारणा केल्या.^[४९]^[५०] कोलकाता कसोटी सामन्यात, फॉलोऑन केल्यानंतर कसोटी सामना जिंकणारा भारत कसोटी क्रिकेटच्या इतिहासातील फक्त तिसरा संघ ठरला. ऑस्ट्रेलियन कर्णधार स्टीव्ह वॉने भारताला "अंतिम सीमा" असे नाव दिले कारण त्याचा संघ भारतात कसोटी मालिका जिंकण्यास असमर्थ ठरला.^[५१] २००२ मध्ये, भारत श्रीलंकेसह आयसीसी चॅम्पियन्स ट्रॉफीचा संयुक्त विजेता होता आणि त्यानंतर दक्षिण आफ्रिकेतील २००३ क्रिकेट विश्वचषक स्पर्धेत ते अंतिम फेरीत पोहोचले. अंतिम सामन्यात संघाला ऑस्ट्रेलियाकडून पराभव पत्करावा लागला. कसोटी मालिकेतील पराभवानंतर २००६ च्या सुरुवातीला पाकिस्तानमध्ये एकदिवसीय मालिका जिंकून भारताने दुसऱ्या डावात फलंदाजी करताना सलग १७ एकदिवसीय विजयाचा विश्वविक्रम केला.^[५२]

सप्टेंबर २००७ मध्ये, भारताने दक्षिण आफ्रिकेत झालेल्या पहिला-वहिला आयसीसी पुरुष टी२० विश्वचषक अंतिम सामन्यात पाकिस्तानचा पाच धावांनी पराभव करून जिंकला.^[५३] २ एप्रिल २०११ रोजी, भारताने अंतिम सामन्यात श्रीलंकेचा पराभव करून २०११ क्रिकेट विश्वचषक जिंकला, अशा प्रकारे दोनदा विश्वचषक जिंकणारा वेस्ट इंडीज आणि ऑस्ट्रेलियानंतरचा तिसरा संघ बनला.^[५४] तसेच मायदेशात विश्वचषक जिंकणारा भारत पहिला संघ होता.^[५५] २०१३ आयसीसी चॅम्पियन्स ट्रॉफीच्या अंतिम सामन्यात भारताने इंग्लंडला पराभूत केले आणि महेंद्रसिंग धोनी पुरुष क्रिकेट संघाचा इतिहासातील पहिला कर्णधार बनला ज्याने क्रिकेट विश्वचषक, आयसीसी पुरुष टी२० विश्वचषक आणि आयसीसी चॅम्पियन्स ट्रॉफी या तीन प्रमुख आयसीसी ट्रॉफी जिंकल्या.^[५६]^[५७]

२०१० मध्ये न्यू झीलंडविरुद्ध गडी बाद केल्यानंतर आनंद साजरा करताना भारतीय खेळाडू

बांगलादेशमध्ये आयोजित २०१४ आयसीसी पुरुष विश्व ट्वेंटी२० मध्ये, भारताने अंतिम फेरीत श्रीलंकेकडून पराभूत झाल्याने आणखी एक आयसीसी ट्रॉफी जिंकण्यापासून दूर राहिला.^[५८] २०१५ क्रिकेट विश्वचषक स्पर्धेच्या उपांत्य फेरीत भारत अंतिम ऑस्ट्रेलियाविरुद्ध पराभूत झाला, जे पुढे जाऊन विजेते ठरले.^[५९]

आशिया चषक २०१६ ते दुसरे टी२० विश्वविजेतेपद (२०१६ पासून पुढे)

त्यानंतर भारताने २०१६ ची सुरुवात २०१६ आशिया चषक जिंकून केली, संघ संपूर्ण स्पर्धेत अपराजित राहिला. ^[६०] त्यानंतर घरच्या मैदानावर आयोजित केल्या गेलेल्या २०१६ आयसीसी ट्वेंटी२० विश्वचषक स्पर्धेसाठी भारतीय संघाला जिंकण्यासाठी पसंती दिली जात होती, परंतु संघ उपांत्य फेरीत स्पर्धेचे विजेते वेस्ट इंडीजकडून पराभूत झाला.^[६१] भारताने २०१७ आयसीसी चॅम्पियन्स ट्रॉफीच्या त्यांच्या पहिल्या सामन्यात पाकिस्तानला पराभूत केले परंतु अंतिम फेरीत त्याच प्रतिस्पर्ध्यांकडून संघाला पराभव पत्करावा लागला, २००७ नंतर प्रथमच ते स्पर्धेच्या या टप्प्यावर भेटले होते.^[६२]^[६३]

भारतीय संघाची पुढील प्रमुख जागतिक स्पर्धा २०१९ क्रिकेट विश्वचषक होती जिथे गट फेरीमध्ये संघ सात विजय आणि फक्त यजमान राष्ट्र इंग्लंडविरुद्धच्या एका पराभवासह गटात पहिल्या स्थानावर राहिला.^[६४] त्यांनी उपांत्य फेरी गाठली परंतु उपांत्य सामन्यांत न्यू झीलंडकडून १८ धावांनी पराभव पत्करावा लागला.^[६५] संघाकडून रोहित शर्माने सर्वाधिक ६४८ धावा केल्या. भारत २०१९-२१ विश्व कसोटी अजिंक्यपद स्पर्धा अंतिम सामना न्यू झीलंड विरुद्ध साउथहॅम्प्टन येथे खेळला ज्यामध्ये त्यांचा आठ गड्यांनी पराभव झाला.^[६६] २०२२ टी२० विश्वचषक स्पर्धेत भारत उपांत्य फेरीसाठी पात्र ठरला होता, परंतु त्यांचा इंग्लंडकडून दहा गाड्यांनी पराभव झाला होता.

ऑस्ट्रेलियाविरुद्ध घरच्या भूमीवर २-१ ने मालिका जिंकल्यानंतर, भारत २०२३ आयसीसी विश्व कसोटी अजिंक्यपद अंतिम सामना ऑस्ट्रेलिया विरुद्ध ओव्हल येथे खेळला ज्यात त्यांचा २०९ धावांनी पराभव झाला.^[६७] भारताने आर. प्रेमदासा स्टेडियमवर २०२३ आशिया चषक अंतिम सामन्यात श्रीलंकेविरुद्ध दहा गडी राखून विजय मिळवला.^[६८] नऊ गडी बाद करणारा कुलदीप यादव स्पर्धेतील सर्वोत्तम खेळाडू ठरला.^[६९] दरम्यान, २०२२ आशियाई खेळांमध्ये अफगाणिस्तानविरुद्धचा अंतिम सामना पावसामुळे रद्द झाल्याने अग्रमानांकित भारतीय पुरुष क्रिकेट संघाला सुवर्णपदक मिळाले.^[७०]

२०२३ क्रिकेट विश्वचषक स्पर्धेत भारताने ऑस्ट्रेलियावर सहा गडी राखून विजय मिळवून सुरुवात केली होती. त्यांनी श्रीलंकेविरुद्ध ३०२ धावांनी जोरदार विजय मिळवून उपांत्य फेरीत प्रवेश केला आणि त्यानंतर न्यू झीलंडविरुद्ध ७० धावांनी उपांत्य फेरीत विजय मिळवला. सचिन तेंडुलकरच्या विक्रमाला मागे टाकत विराट कोहली ५० एकदिवसीय शतके पूर्ण करणारा पहिला खेळाडू बनला. तसेच, मोहम्मद शमीने एकदिवसीय विश्वचषकामधील, भारतीयासाठी सर्वोत्तम गोलंदाजी केली (७/५७). संपूर्ण विश्वचषकादरम्यान अपराजित राहिलेल्या भारतीय संघाला अंतिम फेरीत मात्र ऑस्ट्रेलियाकडून सहा गाडी राखून पराभव स्वीकारावा लागला. विराट कोहली एकदिवसीय विश्वचषकात सर्वाधिक ७६५ धावा करणारा खेळाडू होता, ज्या एका विश्वचषक स्पर्धेतील सर्वाधिक धावा होत्या.^[७१]

भारताने अंतिम सामन्यात दक्षिण आफ्रिकेला पराभूत करून २०२४ टी२० विश्वचषक जिंकला.^[७२] इंग्लंड आणि वेस्ट इंडीज नंतर दोनदा चषक जिंकणारा तो तिसरा संघ बनला आणि संपूर्ण स्पर्धेत अपराजित राहून स्पर्धा जिंकणारा पहिला संघ बनला. अर्शदीप सिंगने सर्वाधिक १७ बळी घेतले.^[७३]^[७४]

प्रशासकीय संस्था

मुख्य पान: भारतीय क्रिकेट नियामक मंडळ

भारतीय क्रिकेट नियामक मंडळ (बीसीसीआय) ही भारतीय क्रिकेट संघ आणि भारतातील प्रथम श्रेणी क्रिकेटची प्रशासकीय संस्था आहे. हे मंडळ १९२९ पासून कार्यरत आहे आणि आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट परिषद (आयसीसी) मध्ये भारताचे प्रतिनिधित्व करते. याचे मुख्यालय मुंबई, महाराष्ट्रातील चर्चगेट येथे 'क्रिकेट सेंटर' मध्ये आहे. हे जगातील सर्वात श्रीमंत क्रीडा संघटनांपैकी एक आहे, २००६ ते २०१० या कालावधीत भारताच्या सामन्यांचे प्रसारण हक्क $६१२,०००,००० मध्ये विकले गेले.^[७५] रॉजर बिन्नी सध्या बीसीसीआयचे अध्यक्ष आहेत आणि जय शाह सचिव आहेत.

आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट समिती भारताचे आगामी सामने भविष्यातील दौरे कार्यक्रमाद्वारे ठरवते. तथापि, बीसीसीआयने, क्रिकेट जगतातील आपल्या प्रभावशाली आर्थिक स्थिती सह, आयसीसीच्या कार्यक्रमाला अनेकदा आव्हान दिले आहे आणि बांगलादेश किंवा झिम्बाब्वे बरोबरच्या दौऱ्या पेक्षा अधिक कमाईची शक्यता असलेल्या भारत, ऑस्ट्रेलिया आणि इंग्लंड यांच्यातील अधिक मालिका आयोजित केल्या आहेत.^[७६] भूतकाळात, प्रायोजकत्वाबाबत बीसीसीआयने आयसीसीशी संघर्षही केला आहे.^[७७]

निवड समिती

भारतीय क्रिकेट संघाची निवड बीसीसीआयच्या प्रादेशिक निवड धोरणाद्वारे होते, जिथे प्रत्येक पाच प्रदेशाचे प्रतिनिधित्व एक निवडकर्ता करतो आणि बीसीसीआयने निवड समितीचे अध्यक्ष म्हणून नामनिर्देशित केलेल्या सदस्यांपैकी एक असतो. यामुळे काहीवेळा हे निवडकर्ते त्यांच्या प्रदेशाबाबत पक्षपाती आहेत की नाही यावर वाद निर्माण झाला आहे.^[७८]

१८ नोव्हेंबर २०२२ पर्यंत, चेतन शर्मा मुख्य निवडकर्ता होते आणि देबाशिष मोहंती, हरविंदरसिंग आणि सुनील जोशी सदस्य होते. २०२२ आयसीसी पुरुष टी२० विश्वचषक स्पर्धेत संघाच्या अयशस्वी कामगिरीनंतर संपूर्ण पॅनेलची हकालपट्टी करण्यात आली.^[७९]

७ जानेवारी २०२३ रोजी, शर्मा यांची पुन्हा शिवसुंदर दास, सुब्रतो बॅनर्जी, सलील अंकोला आणि श्रीधरन शरथ यांच्यासह मुख्य निवडकर्ता म्हणून नियुक्ती करण्यात आली.^[८०]

एका खाजगी वृत्तवाहिनीने केलेल्या स्टिंग ऑपरेशनमध्ये शर्मा यांनी भारतीय संघावर अनेक भडक टिप्पण्या केल्याचं पाहिल्यानंतर त्यांनी आपल्या पदाचा राजीनामा दिला आणि त्यांच्या जागी शिवसुंदर दास ह्यांची अंतरिम मुख्य निवडकर्ता म्हणून नेमणूक झाली.^[८१]

४ जुलै २०२३रोजी, अजित आगरकर यांची नवीन मुख्य निवडकर्ता म्हणून नियुक्ती करण्यात आली आणि त्यांनी शर्मा यांची जागा घेतली.^[८२] त्यांनी दास, बॅनर्जी, अंकोला आणि शरथ यांना निवड समितीमध्ये सामील केले.^[८३]

संघाचे रंग

भारत आपले कसोटी क्रिकेट सामने नेव्ही ब्लू कॅप आणि हेल्मेट सह पारंपारिक सफेद गणवेशात खेळतो. मर्यादित षटकांच्या सामन्यांमध्ये परिधान केलेल्या गणवेशात आंतरराष्ट्रीय एकदिवसीय आणि आंतरराष्ट्रीय टी२० साठी निळ्या रंगाच्या वेगवेगळ्या छटा असतात, काहीवेळा भारतीय ध्वजातील रंगांचा स्प्लॅश असतो.^[८४]

क्रिकेट विश्व अजिंक्यपद दरम्यान भारताची क्रिकेट किट.

१९९२ आणि १९९९ क्रिकेट विश्वचषकादरम्यान, भारतीय संघाची किट अनुक्रमे इंटरनॅशनल स्पोर्ट्स क्लोदिंग (ISC) आणि ASICS द्वारे प्रायोजित करण्यात आली होती,^[८५]^[८६] परंतु त्यानंतर २००१ पर्यंत कोणतेही अधिकृत किट प्रायोजक नव्हते. भारतीय संघासाठी अधिकृत किट प्रायोजक नसताना, ओमटेक्सने संघासाठी शर्ट आणि पँट उत्पादित केले, तर काही खेळाडूंनी डिसेंबर २००५ पर्यंत आदिदास आणि रिबॉक सारख्या त्यांच्या वैयक्तिक प्रायोजकांनी त्यांना प्रदान केलेल्या पँट घालणे निवडले.

डिसेंबर २००५ मध्ये, नाइकेने आपले प्रतिस्पर्धी आदिदास आणि रिबॉकला मागे टाकले आणि जानेवारी २००६ मध्ये सुरू झालेल्या भारतीय संघाच्या पाकिस्तान दौऱ्यापूर्वी पाच वर्षांसाठी करार मिळवला.^[८७] नाइके टीम इंडियासाठी दीर्घकाळ किट पुरवठादार होता. त्यांना २०११^[८८] आणि २०१६^[८९] असा दोनवेळा करार वाढवून मिळाला होता.

नाइकेने सप्टेंबर २०२० मध्ये आपला करार संपुष्टात आणल्यानंतर,^[९०]मोबाइल प्रीमियर लीग ह्या ऑनलाइन गेमिंग प्लॅटफॉर्मची उपकंपनी एमपीएल स्पोर्ट्स अपेरल अँड ॲक्सेसरीजने नोव्हेंबर २०२० मध्ये भारतीय संघाच्या ऑस्ट्रेलिया दौऱ्यापूर्वी नाइकेची किट उत्पादक म्हणून जागा घेतली. हा करार डिसेंबर २०२३ पर्यंत चालणार होता.^[९१]^[९२]

नोव्हेंबर २०२२ मध्ये, एमपीएल स्पोर्ट्सने त्यांचा करार संपण्यापूर्वी करारातून बाहेर पडण्याचा निर्णय घेतला आणि त्यांचे अधिकार केवल किरण क्लोदिंग लिमिटेड (KKCL) ला सुपूर्द केले.^[९३] जानेवारी २०२३ मध्ये, एमपीएलने मे २०२३पर्यंत अंतरिम प्रायोजक म्हणून केवल किरण क्लोदिंग लिमिटेड (KKCL) आणि किलर जीन्स (KKCL च्या मालकीचा ब्रँड) यांची नियुक्ती केली.^[९४]^[९५]

फेब्रुवारी २०२३ मध्ये, आदिदास KKCL च्या जागी आयसीसी विश्व कसोटी अजिंक्यपद अंतिम सामन्यापूर्वी जून २०२३ मध्ये पाच वर्षांच्या प्रायोजकत्व कराराची सुरुवात करेल अशी घोषणा करण्यात आली.^[९६] मे २०२३ मध्ये, बीसीसीआयने अधिकृतपणे आदिदासला मार्च २०२८ पर्यंत चालणाऱ्या पुढील पाच वर्षांसाठी त्यांचे किट प्रायोजक म्हणून घोषित केले.^[९७]^[९८]^[९९]

कालावधी	किट निर्माता	शर्ट प्रायोजक ^[१००]
१९९२	आयएससी
१९९९	एएसआयसीएस	आयटीसी लिमिटेड (विल्स & आयटीसी हॉटेल्स)
१९९३–२००१		आयटीसी लिमिटेड (विल्स & आयटीसी हॉटेल्स)
२००१–२००५	ओमटेक्स	सहारा
२००६–२०१३	नाइके	सहारा
२०१४–२०१७		स्टार इंडिया
२०१७–२०१९		ओप्पो
२०१९–२०२०		बायजूज
२०२०–२०२२	एमपीएल स्पोर्ट्स
२०२३	किलर जीन्स
२०२३ – सद्य	आदिदास	ड्रीम११

आयसीसी स्पर्धांसाठी प्रायोजकत्व
स्पर्धा	किट उत्पादक	स्लीव्ह प्रायोजक
१९७५ क्रिकेट विश्वचषक
१९७९ क्रिकेट विश्वचषक
१९८३ क्रिकेट विश्वचषक
१९८७ क्रिकेट विश्वचषक
१९९२ क्रिकेट विश्वचषक	आयएससी
१९९६ क्रिकेट विश्वचषक		विल्स
१९९८ आयसीसी नॉकआउट चषक
१९९९ क्रिकेट विश्वचषक	एएसआयसीएस
२००० आयसीसी नॉकआउट चषक
२००२ आयसीसी चॅम्पियन्स चषक	ओमटेक्स
२००३ क्रिकेट विश्वचषक		ॲम्बी व्हॅली
२००४ आयसीसी चॅम्पियन्स चषक		सहारा
२००६ आयसीसी चॅम्पियन्स चषक	नाइके
२००७ क्रिकेट विश्वचषक
२००७ आयसीसी पुरुष टी२० विश्वचषक
२००९ आयसीसी पुरुष टी२० विश्वचषक
२००९ आयसीसी चॅम्पियन्स चषक
२०१० आयसीसी पुरुष टी२० विश्वचषक
२०११ क्रिकेट विश्वचषक
२०१२ आयसीसी पुरुष टी२० विश्वचषक
२०१३ आयसीसी चॅम्पियन्स चषक
२०१४ आयसीसी पुरुष टी२० विश्वचषक		स्टार इंडिया
२०१५ क्रिकेट विश्वचषक
२०१६ आयसीसी पुरुष टी२० विश्वचषक
२०१७ आयसीसी चॅम्पियन्स चषक		ओप्पो
२०१९ क्रिकेट विश्वचषक		ओप्पो
२०२१ विश्व कसोटी अजिंक्यपद स्पर्धा	एमपीएल स्पोर्ट्स	बायजूज
२०२१ आयसीसी पुरुष टी२० विश्वचषक
२०२२ आयसीसी पुरुष टी२० विश्वचषक
२०२३ विश्व कसोटी अजिंक्यपद स्पर्धा	आदिदास
२०२३ क्रिकेट विश्वचषक		ड्रीम ११
२०२४ आयसीसी पुरुष टी२० विश्वचषक		ड्रीम ११

प्रायोजकत्व

सद्य प्रायोजक आणि पार्टनर्स^[१०१]
संघ प्रायोजक	ड्रीम११
किट प्रायोजक	आदिदास
मुख्य प्रायोजक	आयडीएफसी फर्स्ट बँक
अधिकृत पार्टनर्स	एसबीआय लाईफ कॅम्पा ॲटम्बर्ग टेक्नॉलॉजीस
अधिकृत प्रसारक	वायकॉम१८ (स्पोर्ट्स१८ & जिओ सिनेमा)

संघ प्रायोजकत्व

१ जुलै २०२३ रोजी ड्रीम११ (स्पोर्टा टेक्नॉलॉजिस प्रा. लि.)ची संघासाठी प्रायोजक म्हणून घोषणा करण्यात आली.^[१०२] त्यांचे प्रायोजकत्व तीन वर्षांच्या कालावधीसाठी ३१ मार्च २०२६ पर्यंत चालणार आहे.^[१०३]

यापूर्वी, ओप्पोने त्यांना अधिकार सुपूर्द केल्यानंतर ५ सप्टेंबर २०१९ ते ३१ मार्च २०२३ पर्यंत बायजू हे भारतीय संघाचे प्रायोजक होते.^[१०४]

ओप्पोचे प्रायोजकत्व २०१७ ते २०२२ पर्यंत चालणार होते, पण त्यांनी ते बायजूला दिले. ७ मार्च २०२२ रोजी, बायजूने त्याचे प्रायोजकत्व एका वर्षासाठी वाढवले.^[१०५]^[१०६]

यापूर्वी, भारतीय संघ सप्टेंबर २०१९ ते मार्च २०२३ पर्यंत बायजूने प्रायोजित केला होता, त्याआधी मे २०१७ ते ऑगस्ट २०१९ पर्यंत ओप्पो, जानेवारी २०१४ ते मार्च २०१७ पर्यंत स्टार इंडिया,^[१०७] सहारा इंडिया परिवार जून २००१ ते डिसेंबर २०१३^[१०८]^[१०९] आणि आयटीसी लिमिटेड (विल्स आणि आयटीसी हॉटेल्स ब्रँडसह) जून १९९३ ते मे २००१ पर्यंत प्रायोजक होते.^[११०]^[१११]

अधिकृत भागीदार

९ जानेवारी २०२४ रोजी, बीसीसीआयने २०२४-२६ या कालावधीसाठी देशांतर्गत आणि आंतरराष्ट्रीय हंगामासाठी कॅम्पा आणि ॲटमबर्ग टेक्नॉलॉजीज यांना अधिकृत भागीदार म्हणून घोषित केले.^[११२]

२० सप्टेंबर २०२३ रोजी, बीसीसीआयने एसबीआय लाईफला २०२३-२६ दरम्यानच्या स्थानिक आणि आंतरराष्ट्रीय हंगामासाठी अधिकृत भागीदार म्हणून घोषित केले.^[११३] ऑगस्ट २०२३मध्ये, आयडीएफसी फर्स्ट बँकेने २०२३-२६ हंगामासाठी भारतात खेळल्या गेलेल्या सर्व आंतरराष्ट्रीय आणि देशांतर्गत सामन्यांसाठी सध्याचे मुख्य प्रायोजक म्हणून मास्टरकार्डची जागा घेतली.^[११४]

शीर्षक प्रायोजकत्व सुरुवातीला २०१५ आणि २०२३ दरम्यान खेळल्या गेलेल्या सर्व सामन्यांसाठी पेटीएमला देण्यात आले होते ^[११५] परंतु त्यांनी ते २०२२ मध्ये मास्टरकार्डकडे सुपूर्द केले.

३० ऑगस्ट २०१९ रोजी, अधिकृत भागीदारांच्या हक्कांसाठी अभिव्यक्ती स्वारस्य प्रक्रियेच्या समाप्तीनंतर, बीसीसीआयने घोषणा केली की स्पोर्टा टेक्नॉलॉजीस प्रा. लि. (ड्रीम११), लाफार्जहोल्सीम (एसीसी सिमेंट्स, आणि अंबुजा सिमेंट्स) आणि ह्युंदाई मोटर्स इंडिया लिमिटेड यांनी २०१९-२०२३ दरम्यान बीसीसीआय आंतरराष्ट्रीय आणि देशांतर्गत सामन्यांसाठी अधिकृत भागीदारांचे अधिकार संपादन केले आहेत.^[११६]

डिझ्नी स्टार आणि एअरटेल हे यापूर्वीचे शीर्ष प्रायोजक होते.^[११७]^[११८]

अधिकृत प्रसारक

व्हायकॉम१८ हे भारतात खेळल्या जाणाऱ्या पुरुषांच्या सर्व आंतरराष्ट्रीय आणि देशांतर्गत सामन्यांचे मार्च २०२८ पर्यंत अधिकृत प्रसारक आहेत.^[११९]^[१२०] स्पोर्ट्स१८ आंतरराष्ट्रीय आणि देशांतर्गत सामने टीव्हीवर प्रसारित करतील, तर ते ओटीटी (ओव्हर द टॉप) प्लॅटफॉर्म म्हणून जिओ सिनेमा वर थेट प्रक्षेपित केले जातील.^[१२१]

आंतरराष्ट्रीय मैदाने

मुख्य पान: भारतातील आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट मैदानांची यादी

नरेंद्र मोदी

सवाई मानसिंह

बाराबती

वाय.एस. राजशेखर रेड्डी

राजीव गांधी, हैदराबाद

राजीव गांधी, डेहराडून

भारतातील सक्रिय आंतरराष्ट्रीय स्टेडियमची ठिकाणे

भारतात अनेक जगप्रसिद्ध क्रिकेट स्टेडियम आहेत. बहुतांश मैदाने बीसीसीआयच्या नियंत्रणाखाली नसून विविध राज्य क्रिकेट मंडळांच्या प्रशासनाखाली आहेत. बॉम्बे जिमखाना हे भारतातील पहिले मैदान होते ज्याने भारतीय क्रिकेट संघाचा संपूर्ण क्रिकेट सामना आयोजित केला होता. तो सामना १८७७ साली पारशी आणि युरोपियन यांच्यादरम्यान खेळवला गेला होता. भारतात कसोटी सामन्याचे आयोजन करणारे पहिले स्टेडियम देखील १९३३ साली बॉम्बेमधील जिमखाना मैदान होते. ह्या मैदानावर आतापर्यंत तो एकमेव कसोटी सामना आयोजित केला गेला होता. १९३३ च्या मालिकेतील दुसरी आणि तिसरी कसोटी ईडन गार्डन्स आणि चेपॉक येथे आयोजित करण्यात आली होती. दिल्लीतील फिरोजशाह कोटला मैदान हे स्वातंत्र्यानंतर कसोटी सामन्याचे आयोजन करणारे पहिले स्टेडियम होते. १९४८ मध्ये वेस्ट इंडीजविरुद्धच्या पाच कसोटी सामन्यांच्या मालिकेतील तो पहिला सामना होता जो अनिर्णित राहिला. भारतात २१ मैदाने आहेत ज्यांनी किमान एक अधिकृत कसोटी सामना आयोजित केला आहे. अलिकडच्या वर्षांत, भारतात जागतिक दर्जाच्या क्रिकेट स्टेडियमच्या संख्येत वाढ झाली आहे.^[१२२]^[१२३]

भारतातील अहमदाबाद, गुजरात येथील नरेंद्र मोदी स्टेडियम हे सध्या जगातील सर्वात मोठे क्रिकेट स्टेडियम आहे.^[१२४]^[१२५] कोलकाता येथील ईडन गार्डन्सने सर्वाधिक कसोटींचे आयोजन केले आहे आणि हे जगातील कोणत्याही क्रिकेट स्टेडियममध्ये तिसऱ्या क्रमांकाची सर्वाधिक आसनक्षमता असलेले स्टेडियम आहे. १८६४मध्ये स्थापित, हे भारतातील सर्वात ऐतिहासिक स्टेडियमपैकी एक आहे, ज्याने अनेक ऐतिहासिक आणि वादग्रस्त सामने आयोजित केले आहेत.^[१२६]^[१२७] भारतातील इतर प्रमुख स्टेडियममध्ये अरुण जेटली क्रिकेट स्टेडियमचा समावेश आहे, ज्याची स्थापना १८८३ मध्ये झाली. ह्या मैदानांवर अनिल कुंबळेने पाकिस्तानविरुद्ध एका डावात घेतलेल्या दहा विकेट्ससह अनेक संस्मरणीय सामने आयोजित केले गेले आहेत.^[१२८]

बॉम्बे जिमखान्याने भारतातील पहिल्या कसोटी सामन्याचे यजमानपद भूषवले होते, जी आजपर्यंत आयोजित केलेली एकमेव कसोटी होती.^[१२९] १९७४ मध्ये स्थापन झालेल्या वानखेडे स्टेडियमची प्रेक्षक क्षमता ३३,००० इतकी आहे आणि सध्या ते शहरातील सर्वात लोकप्रिय ठिकाण आहे. ह्या मैदानावर २४ कसोटी सामन्यांचे आयोजन केले गेले आहेत. हे मैदान मुंबईतच असलेल्या ब्रेबॉर्न स्टेडियमचे अनधिकृत उत्तराधिकारी आहे. मुंबईला अनेकदा भारतीय क्रिकेटची राजधानी मानली जाते याचे कारण येथील क्रिकेटचे चाहते आणि येथून निर्माण होणारे प्रतिभावंत खेळाडू (पहा मुंबई क्रिकेट संघ). हे स्टेडियम नियमितपणे मोठ्या कसोटी सामन्यांचे आयोजन करते.^[१३०] चेपॉकमधील एम.ए. चिदंबरम स्टेडियम हे एक महत्त्वाचे ऐतिहासिक भारतीय क्रिकेट मैदान मानले जाते, ज्याची स्थापना १९०० च्या दशकाच्या सुरुवातीला करण्यात आली होती आणि ते भारताच्या पहिल्या कसोटी विजयाचे ठिकाण होते.^[१३१]

कर्णधार

मुख्य पान: भारत राष्ट्रीय क्रिकेट कर्णधारांची यादी

आजवर एकूण ३५ पुरुषांनी किमान एका कसोटी सामन्यात भारतीय पुरुष क्रिकेट संघाचे नेतृत्व केले आहे. त्यापैकी जरी फक्त सहा जणांनी २५ पेक्षा जास्त सामन्यांमध्ये संघाचे नेतृत्व केले आहे आणि सहा जणांनी एकदिवसीय सामन्यांमध्ये संघाचे नेतृत्व केले आहे परंतु कसोटीमध्ये नाही. भारताच्या पुरुष क्रिकेट संघाचे पहिले कर्णधार सी. के. नायडू होते, ज्यांनी इंग्लंडविरुद्धच्या चार सामन्यांमध्ये संघाचे नेतृत्व केले; १९३२ साली इंग्लंडमध्ये एक आणि १९३३-३४ मध्ये घरच्या मैदानावर तीन सामन्यांची मालिका. लाला अमरनाथ, पुरुष क्रिकेट संघाचे भारताचे चौथे कर्णधार आणि भारताकडून खेळताना कसोटी क्रिकेटमध्ये शतक झळकावणारे पहिले भारतीय होते. त्यांनी स्वतंत्र्यानंतरच्या भारतीय संघाच्या पहिल्या कसोटी सामन्यात संघाचे नेतृत्व केले. १९५२-५३ मध्ये पाकिस्तान विरुद्ध मायदेशात झालेल्या तीन सामन्यांच्या मालिकेत त्यांनी संघाचा पहिला कसोटी विजय आणि पहिला मालिका विजय मिळवला. १९५२ ते १९६१-६२ पर्यंत, भारतीय पुरुष क्रिकेट संघात विजय हजारे, पॉली उम्रीगर आणि नरी कॉन्ट्रॅक्टर असे अनेक कर्णधार होऊन गेले.^[१३२]^[१३३]

पतौडीचे नवाब, मन्सूर अली खान पतौडी हे १९६१-६२ ते १९६९-७० पर्यंत ३६ कसोटी सामन्यांसाठी पुरुष संघाचे कर्णधार होते आणि त्यानंतर १९७४-७५ मध्ये वेस्ट इंडीजविरुद्ध आणखी चार सामन्यांसाठी त्यांनी संघाचे नेतृत्व केले. त्याच्या कर्णधारपदाच्या कारकिर्दीच्या सुरुवातीच्या वर्षांत, वेस्ट इंडीज, इंग्लंड आणि ऑस्ट्रेलियामध्ये संघावर व्हाईटवॉशची नामुष्की ओढवली. तथापि, १९६७-६८ मध्ये, पतौडी यांनी भारतीय पुरुष क्रिकेट संघाचे नेतृत्व न्यू झीलंडच्या पहिल्या दौऱ्यावर केले. ही कसोटी मालिका भारताने मालिका ३-१ ने जिंकली.^[१३४] १९७०-७१ मध्ये अजित वाडेकर यांनी पतौडी यांच्याकडून कर्णधारपद स्वीकारले. वाडेकर यांच्या नेतृत्वाखाली भारताने वेस्ट इंडीज आणि इंग्लंडमध्ये पहिली कसोटी मालिका जिंकली. भारताने १९७४ मध्ये पहिला पुरुष एकदिवसीय सामना खेळला, तोही त्यांच्या नेतृत्वाखाली.^[१३५] १९७५ क्रिकेट विश्वचषकात श्रीनिवासराघवन वेंकटराघवन यांच्या नेतृत्वाखाली भारताने पूर्व आफ्रिकेविरुद्ध पहिला पुरुष आंतरराष्ट्रीय एकदिवसीय सामना जिंकला. १९७५-७६ आणि १९७८-७९ दरम्यान, बिशन सिंग बेदी यांनी २२ कसोटी आणि ४ एकदिवसीय सामन्यांमध्ये संघाचे नेतृत्व केले, त्यापैकी सहा कसोटी आणि एक एकदिवसीय सामन्यामध्ये संघाला विजय मिळाला.^[१३६]^[१३७]

सुनील गावस्कर यांनी १९७८-७९ मध्ये पुरुषांच्या कसोटी आणि एकदिवसीय कर्णधारपदाची सूत्रे हातात घेतली. त्यांनी ४७ कसोटी सामने आणि ३७ एकदिवसीय सामन्यांमध्ये भारताचे नेतृत्व केले, त्यापैकी ९ कसोटी आणि १४ एकदिवसीय सामने जिंकले. त्यांच्यानंतर १९८० मध्ये कर्णधारपदाची जबाबदारी स्वीकारणाऱ्या कपिल देव यांनी ३४ कसोटी सामन्यांपैकी ४ सामन्यांमध्ये विजय मिळवला. कपिल देव यांनी १९८३ च्या क्रिकेट विश्वचषकासह, ७४ पैकी ३९ एकदिवसीय सामन्यांमध्ये भारताला विजय मिळवून दिला. कपिल देव यांनी १९८६ साली इंग्लंडमध्ये २-० कसोटी विजय मिळवला. १९८७-८८ आणि १९८९-९० दरम्यान, भारताकडे दिलीप वेंगसरकर, रवी शास्त्री आणि कृष्णम्माचारी श्रीकांत हे तीन कर्णधार होते. वेंगसरकर यांनी १९८७ च्या क्रिकेट विश्वचषकानंतर कपिल देव यांच्याकडून कर्णधारपद स्वीकारले. कर्णधार म्हणून त्याच्या पहिल्या मालिकेत त्याने दोन शतकांनी सुरुवात केली असली तरी, त्याच्या कर्णधारपदाचा काळ अशांत होता आणि १९८९ च्या सुरुवातीला वेस्ट इंडीजचा विनाशकारी दौरा आणि भारतीय क्रिकेट नियामक मंडळ सोबत झालेल्या वादामुळे त्यांना आपले स्थान गमवावे लागले. ^[१३८]^[१३९]

मोहम्मद अझरुद्दीनने १९८९ मध्ये पदभार स्वीकारल्यापासून भारताच्या पुरुष क्रिकेट संघाचे सहा नियमित कसोटी कर्णधार आहेत. अझरुद्दीनने १९८९-९० ते १९९८-९९ या कालावधीत ४७ कसोटी सामन्यांमध्ये संघाचे नेतृत्व केले, त्यामधील १४ जिंकले आणि १७४ एकदिवसीय सामन्यांपैकी ९० जिंकले. त्यानंतर १९९६ च्या उत्तरार्धात कर्णधारपद स्वीकारणाऱ्या सचिन तेंडुलकरने २५ कसोटी सामने आणि ७३ एकदिवसीय सामन्यांमध्ये पुरुष क्रिकेट संघाचे नेतृत्व केले; तेंडुलकर एक कर्णधार म्हणून तुलनेने अयशस्वी होता, त्याने फक्त ४ कसोटी सामने आणि २३ एकदिवसीय सामने जिंकले.^[१४०]^[१४१]

सौरव गांगुली २००० मध्ये कसोटी आणि एकदिवसीय अशा दोन्ही प्रकारांमध्ये पुरुष संघाचा नियमित कर्णधार बनला.^[१४२] तो २००५-०६ पर्यंत कर्णधार राहिला आणि तत्कालीन सर्वात यशस्वी भारतीय कर्णधार बनला, त्याने ४९ पैकी २१ कसोटी सामने आणि १४६ एकदिवसीय सामन्यांपैकी ७६ सामने जिंकले. त्याच्या नेतृत्वाखाली, भारत श्रीलंकेसह २०२२ आयसीसी चॅम्पियन्स ट्रॉफीचा सहविजेता आणि २००३ क्रिकेट विश्वचषकाचा उपविजेता बनला. गांगुलीच्या नेतृत्वाखाली भारताने मायदेशात केवळ तीन कसोटी गमावल्या आणि इंग्लंड आणि ऑस्ट्रेलियामध्ये कसोटी मालिका अनिर्णित राखण्यात यश मिळवले.

राहुल द्रविडने २००५ मध्ये पुरुषांच्या कसोटी कर्णधारपदाची जबाबदारी स्वीकारली. २००६ मध्ये, त्याने भारताला वेस्ट इंडीजमध्ये ३० वर्षांहून अधिक काळातील पहिला कसोटी मालिका विजय मिळवून दिला.^[१४३]

द्रविड पदावरून पायउतार झाल्यानंतर सप्टेंबर २००७ मध्ये, महेंद्रसिंग धोनीला पुरुषांच्या एकदिवसीय आणि टी२० संघांचे नवे कर्णधार म्हणून नियुक्त करण्यात आले. कर्णधारपदाची सूत्रे हाती घेतल्यानंतर लगेचच धोनीने संघाला पुरुषांच्या पहिल्या ट्वेंटी२० विश्वचषक विजेतेपदापर्यंत नेले. अनिल कुंबळेची नोव्हेंबर २००७ मध्ये कसोटी कर्णधार म्हणून नियुक्ती करण्यात आली होती, परंतु १४ कसोटी सामन्यांमध्ये संघाचे नेतृत्व केल्यानंतर नोव्हेंबर २००८ मध्ये त्यांने आंतरराष्ट्रीय क्रिकेटमधून निवृत्ती घेतली. धोनीने त्याच्यानंतर पुरुषांचा कसोटी कर्णधार म्हणून पदभार स्वीकारला आणि अशा प्रकारे तो सर्व प्रकारांमध्ये कर्णधार बनला. धोनीच्या नेतृत्वाखाली, भारतीय पुरुष क्रिकेट संघाने २१ महिने (नोव्हेंबर २००९ ते ऑगस्ट २०११) आयसीसी पुरुषांच्या कसोटी संघ क्रमवारीत प्रथम क्रमांकाचे स्थान राखले आणि सर्वाधिक सलग ९ एकदिवसीय सामन्यांमध्ये विजय मिळवण्याचा राष्ट्रीय विक्रम केला.^[१४४] धोनीने २०११ क्रिकेट विश्वचषक आणि २०१३ आयसीसी चॅम्पियन्स चषकमध्येही संघाला विजय मिळवून दिला होता. अशा प्रकारे, २०११ मधील आयसीसी क्रिकेट विश्वचषक, २००७ मधील आयसीसी पुरुष टी२० विश्वचषक आणि २०१३ मधील आयसीसी चॅम्पियन्स ट्रॉफी या तीनही प्रमुख आयसीसी ट्रॉफी जिंकणारा धोनी इतिहासातील पहिला कर्णधार बनला.^[१४५] तथापि, २०११ ते २०१४ या काळात संघाने परदेशातील कसोटीत खराब कामगिरी केली आणि धोनीने डिसेंबर २०१४मध्ये कसोटी क्रिकेटमधून निवृत्ती घेतली आणि विराट कोहलीला नवीन कसोटी कर्णधार म्हणून नियुक्त केले गेले.^[१४६] धोनीने जानेवारी २०१७ मध्ये एकदिवसीय आणि टी२० संघांच्या कर्णधारपदाचा राजीनामा दिला आणि त्याच्यानंतर या पदावरकोहली आला.^[१४७]

कोहलीच्या नेतृत्वाखाली, भारत १९ कसोटी सामन्यांमध्ये अपराजित होता, ज्याची सुरुवात न्यू झीलंड विरुद्ध ३-० मालिका विजयापासून झाली आणि ऑस्ट्रेलियाविरुद्ध २-१ने मालिका जिंकून शेवट झाला. भारताने सलग नऊ कसोटी मालिका जिंकण्याचा पराक्रम देखील केला होता, श्रीलंकेत श्रीलंकेवर ३-० मालिका जिंकून सुरुवात झाली आणि घरच्या मैदानावर श्रीलंकेवर १-०ने मालिका जिंकून त्याचा शेवट झाला. ऑस्ट्रेलिया आणि दक्षिण आफ्रिकेनंतर भारत हा फक्त तिसरा संघ बनला ज्याने इतर सर्व कसोटी खेळणाऱ्या देशांविरुद्ध त्यांची सर्वात अलीकडील कसोटी मालिका एकाच वेळी जिंकली. कसोटी सामन्यांतील विजयाच्या टक्केवारीनुसार, अजिंक्य रहाणेनंतर कोहली हा भारताचा दुसरा सर्वात यशस्वी कसोटी कर्णधार होता, (किमान दोन सामन्यांमध्ये नेतृत्व करताना) त्याने ५८% पेक्षा जास्त कसोटी सामने जिंकले होते.^[१४८]

नोव्हेंबर २०२१ मध्ये, कोहलीने पदाचा राजीनामा दिल्यानंतर रोहित शर्माची भारतीय पुरुष क्रिकेट संघाचा नवीन टी२०कर्णधार म्हणून नियुक्ती करण्यात आली.^[१४९] कोहलीने टी२० विश्वचषक २०२१ मध्ये भारताचे टी२० मधील शेवटचे नेतृत्व केले. रोहित शर्माच्या कायमस्वरूपी कर्णधारपदाच्या पहिल्या मालिकेदरम्यान टी२० मालिकेत भारताने घरच्या मैदानावर न्यू झीलंडचा ३-० असा धुव्वा उडवला.^[१५०] डिसेंबर २०२१ मध्ये, दक्षिण आफ्रिकेविरुद्धच्या मालिकेपूर्वी कोहलीच्या जागी शर्माची भारतीय पुरुष क्रिकेट संघाचा नवीन एकदिवसीय कर्णधार म्हणून नियुक्ती करण्यात आली.^[१५१] दक्षिण आफ्रिकेविरुद्धच्या कसोटी मालिकेतील पराभवानंतर कोहलीने नंतर कसोटी कर्णधारपदही सोडले.^[१५२] शर्माने श्रीलंकेविरुद्धच्या कसोटी मालिकेपूर्वी कोहलीची जागा घेतली^[१५३] आणि आता तो भारतीय पुरुष क्रिकेट संघाचा पूर्णवेळ कर्णधार आहे. २०२४ मध्ये, संघाने २०२४ टी२० विश्वचषक जिंकल्यानंतर, रोहित शर्माने फॉर्मेटमधून निवृत्ती घेतली, सूर्यकुमार यादवला नवीन टी२० कर्णधार म्हणून नियुक्त केले गेले.

सद्य संघ

रोहित शर्मा नोव्हेंबर २०२१मध्ये भारतीय राष्ट्रीय क्रिकेट संघाचा कर्णधार बनला.

बीसीसीआयने २८ फेब्रुवारी २०२४ रोजी २०२३-२४ साठी वार्षिक खेळाडूंच्या करारांची यादी जाहीर केली.^[१५४] ठराविक कालावधीत (१ ऑक्टोबर २०२३ ते ३० सप्टेंबर २०२४) किमान तीन कसोटी किंवा आठ एकदिवसीय सामने किंवा दहा टी-२० खेळण्याच्या निकषांची पूर्तता करून खेळाडूंना प्रो-रेटा आधारावर ‘क’ श्रेणीच्या वार्षिक खेळाडू करारामध्ये सुधारित केले जाऊ शकते.

बीसीसीआयमध्ये करारबद्ध असलेल्या, जून २०२३ पासून भारताकडून खेळलेल्या किंवा अलीकडील कसोटी, एकदिवसीय किंवा टी२० संघांमध्ये नाव असलेल्या प्रत्येक सक्रिय खेळाडूची ही यादी आहे. अनकॅप्ड खेळाडूंना तिरक्या अक्षरांमध्ये सूचीबद्ध केले आहे.^[१५५]

रोहित शर्मा, विराट कोहली, आणि रवींद्र जडेजा या कालावधीत आंतरराष्ट्रीय टी२० खेळले पण २०२४ टी० विश्वचषकानंतर टी२० फॉर्मेटमधून निवृत्त झाले.

शेवटचे अद्यतन: ३० जून २०२४

सूची

चिन्ह	अर्थ
सीजी	बीसीसीआय सोबत करार श्रेणी
क्र.	सर्व प्रकारांमध्ये खेळाडूचा शर्ट क्रमांक
प्रकार	खेळाडू त्याच्या संपूर्ण कारकिर्दीत नाही तर अलीकडे कोणत्या विशिष्ट प्रकारामध्ये खेळला आहे,

नाव	वय	फलंदाजी पद्धत	गोलंदाजी पद्धत	स्थानिक संघ	आयपीएल संघ	सीजी	प्रकार	क्र.	कर्णधारपद	शेवटची कसोटी	शेवटचा आं.ए.दि.	शेवटचा आं.टी२०
फलंदाज
ऋतुराज गायकवाड	27	उजव्या हाताने	—	महाराष्ट्र	चेन्नई सुपर किंग्स	क	ए.दि., टी२०	३१		—	२०२३	२०२४
शुभमन गिल	25	उजव्या हाताने	उजव्या हाताने ऑफ स्पिन	पंजाब	गुजरात टायटन्स	अ	कसोटी, ए.दि., टी२०	७७		२०२४	२०२३	२०२४
श्रेयस अय्यर	30	उजव्या हाताने	उजव्या हाताने लेग स्पिन	मुंबई	कोलकाता नाईट रायडर्स	—	कसोटी, ए.दि., टी२०	९६		२०२४	२०२३	२०२३
यशस्वी जयस्वाल	22	डावखुरा	उजव्या हाताने लेग स्पिन	मुंबई	राजस्थान रॉयल्स	ब	कसोटी, टी२०	६४		२०२४	—	२०२४
सरफराज खान	27	उजव्या हाताने	उजव्या हाताने लेग ब्रेक	मुंबई	—	क	कसोटी	९७		२०२४	—	—
विराट कोहली	36	उजव्या हाताने	उजव्या हाताने मध्यमगती	दिल्ली	रॉयल चॅलेंजर्स बंगलोर	अ+	कसोटी, ए.दि.	१८		२०२४	२०२३	२०२४
देवदत्त पडिक्कल	24	डावखुरा	—	कर्नाटक	लखनौ सुपर जायंट्स	—	कसोटी	३७		२०२४	—	२०२१
रजत पाटीदार	31	उजव्या हाताने	—	मध्य प्रदेश	रॉयल चॅलेंजर्स बंगलोर	क	कसोटी, ए.दि.	८७		२०२४	२०२३	—
रोहित शर्मा	37	उजव्या हाताने	उजव्या हाताने ऑफ ब्रेक	मुंबई	मुंबई इंडियन्स	अ+	कसोटी, ए.दि.	४५	कसोटी, ए.दि.(क)	२०२४	२०२३	२०२४
रिंकू सिंग	27	डावखुरा	उजव्या हाताने ऑफ ब्रेक	उत्तर प्रदेश	कोलकाता नाईट रायडर्स	क	ए.दि., टी२०	३५		—	२०२३	२०२४
साई सुदर्शन	23	डावखुरा	उजव्या हाताने लेग ब्रेक	तामिळनाडू	गुजरात टायटन्स	—	ए.दि., टी२०	६६		—	२०२३	२०२४
सूर्यकुमार यादव	34	उजव्या हाताने	उजव्या हाताने ऑफ स्पिन	मुंबई	मुंबई इंडियन्स	ब	ए.दि., टी२०	६३		२०२३	२०२३	२०२४
अष्टपैलू
शाहबाज अहमद	30	डावखुरा	मंदगती डावखुरा ऑर्थोडॉक्स	बंगाल	सनरायझर्स हैदराबाद	—	टी२०	४७		—	२०२२	२०२३
रविचंद्रन आश्विन	38	उजव्या हाताने	उजव्या हाताने ऑफ स्पिन	तामिळनाडू	राजस्थान रॉयल्स	अ	कसोटी, ए.दि.	९९		२०२४	२०२३	२०२२
शिवम दुबे	31	डावखुरा	उजव्या हाताने मध्यमगती	मुंबई	चेन्नई सुपर किंग्स	क	टी२०	२५		—	२०१९	२०२४
रवींद्र जडेजा	36	डावखुरा	मंदगती डावखुरा ऑर्थोडॉक्स	सौराष्ट्र	चेन्नई सुपर किंग्स	अ+	कसोटी, ए.दि.	८		२०२४	२०२३	२०२४
हर्षित राणा	22	उजव्या हाताने	उजव्या हाताने जलद-मध्यमगती	दिल्ली	कोलकाता नाईट रायडर्स	—	ए.दि.			—	—	—
हार्दिक पंड्या	31	उजव्या हाताने	उजव्या हाताने मध्यम-जलदगती	वडोदरा	मुंबई इंडियन्स	अ	ए.दि., टी२०	३३	ए.दि., टी२० (उक)	२०१८	२०२३	२०२४
रियान पराग	23	उजव्या हाताने	उजव्या हाताने लेग स्पिन	आसाम	राजस्थान रॉयल्स	—	टी२०	१२		—	—	२०२४
अक्षर पटेल	30	डावखुरा	मंदगती डावखुरा ऑर्थोडॉक्स	गुजरात	दिल्ली कॅपिटल्स	ब	कसोटी, ए.दि., टी२०	२०		२०२४	२०२३	२०२४
अभिषेक शर्मा	24	डावखुरा	मंदगती डावखुरा ऑर्थोडॉक्स	पंजाब	दिल्ली कॅपिटल्स	—	टी२०	४		—	—	२०२४
वॉशिंग्टन सुंदर	25	डावखुरा	उजव्या हाताने ऑफ स्पिन	तामिळनाडू	सनरायझर्स हैदराबाद	क	ए.दि., टी२०	५		२०२१	२०२३	२०२४
तिलक वर्मा	22	डावखुरा	उजव्या हाताने ऑफ स्पिन	हैदराबाद	मुंबई इंडियन्स	क	ए.दि., टी२०	७२		—	२०२३	२०२४
यष्टीरक्षक
श्रीकर भरत	31	उजव्या हाताने	—	आंध्र	कोलकाता नाईट रायडर्स	क	कसोटी	१४		२०२४	—	—
ध्रुव जुरेल	23	उजव्या हाताने	—	उत्तर प्रदेश	राजस्थान रॉयल्स	क	कसोटी, टी२०	१६		२०२४	—	२०२४
ईशान किशन	26	डावखुरा	—	झारखंड	मुंबई इंडियन्स	—	ए.दि., टी२०	३२		२०२३	२०२३	२०२३
लोकेश राहुल	32	उजव्या हाताने	—	कर्नाटक	लखनौ सुपर जायंट्स	अ	कसोटी, ए.दि.	१		२०२४	२०२३	२०२२
संजू सॅमसन	30	उजव्या हाताने	—	केरळ	राजस्थान रॉयल्स	क	ए.दि., टी२०	९		—	२०२३	२०२४
जितेश शर्मा	31	उजव्या हाताने	—	विदर्भ	पंजाब किंग्स	क	टी२०	६		—	—	२०२४
रिषभ पंत	27	डावखुरा	—	दिल्ली	दिल्ली कॅपिटल्स	ब	टी२०	१७		२०२२	२०२२	२०२४
जलदगती गोलंदाजी
खलील अहमद	27	उजव्या हाताने	डावखुरा जलद-मध्यमगती	राजस्थान	दिल्ली कॅपिटल्स	—	टी२०			—	२०१९	२०२४
जसप्रीत बुमराह	31	उजव्या हाताने	उजव्या हाताने जलदगती	गुजरात	मुंबई इंडियन्स	अ+	कसोटी, ए.दि., टी२०	९३	कसोटी (उक)	२०२४	२०२३	२०२४
दीपक चहर	32	उजव्या हाताने	उजव्या हाताने मध्यमगती	राजस्थान	चेन्नई सुपर किंग्स	—	टी२०	९०		—	२०२२	२०२३
यश दयाल	27	उजव्या हाताने	डावखुरा मध्यम-जलदगती	उत्तर प्रदेश	रॉयल चॅलेंजर्स बंगलोर	फ	—	—		—	—	—
आकाश दीप	28	उजव्या हाताने	उजव्या हाताने जलद-मध्यमगती	बंगाल	रॉयल चॅलेंजर्स बंगलोर	फ	कसोटी	४१		२०२४	—	—
तुषार देशपांडे	29	उजव्या हाताने	उजव्या हाताने मध्यमगती	मुंबई	चेन्नई सुपर किंग्स	—	टी२०			—	—	२०२४
विद्वत कावेरप्पा	25	उजव्या हाताने	उजव्या हाताने जलद-मध्यमगती	कर्नाटक	पंजाब किंग्स	फ	—	—		—	—	—
अवेश खान	28	उजव्या हाताने	उजव्या हाताने जलद-मध्यमगती	मध्य प्रदेश	राजस्थान रॉयल्स	क	ए.दि., टी२०	६५		—	२०२३	२०२४
मुकेश कुमार	31	उजव्या हाताने	उजव्या हाताने मध्यमगती	बंगाल	दिल्ली कॅपिटल्स	क	कसोटी, ए.दि., टी२०	४९		२०२४	२०२३	२०२४
प्रसिद्ध कृष्ण	28	उजव्या हाताने	उजव्या हाताने जलद-मध्यमगती	कर्नाटक	राजस्थान रॉयल्स	क	कसोटी, ए.दि., टी२०	२४		२०२४	२०२३	२०२३
उमरान मलिक	25	उजव्या हाताने	उजव्या हाताने जलदगती	जम्मू आणि काश्मीर	सनरायझर्स हैदराबाद	फ	ए.दि.	२१		—	२०२३	२०२३
मोहम्मद शमी	34	उजव्या हाताने	उजव्या हाताने जलदगती	बंगाल	गुजरात टायटन्स	अ	ए.दि.	११		२०२३	२०२३	२०२२
अर्शदीप सिंग	25	डावखुरा	डावखुरा मध्यम-जलदगती	पंजाब	पंजाब किंग्स	क	ए.दि., टी२०	२		—	२०२३	२०२४
मोहम्मद शमी	30	उजव्या हाताने	उजव्या हाताने जलदगती	हैदराबाद	रॉयल चॅलेंजर्स बंगलोर	अ	कसोटी, ए.दि., टी२०	७३		२०२३	२०२३	२०२२
शार्दूल ठाकूर	33	उजव्या हाताने	उजव्या हाताने मध्यमगती	मुंबई	चेन्नई सुपर किंग्स	क	कसोटी, ए.दि.	५४		२०२३	२०२३	२०२२
जयदेव उनाडकट	33	उजव्या हाताने	डावखुरा मध्यमगती	सौराष्ट्र	सनरायझर्स हैदराबाद	—	ए.दि.	९१		२०२३	२०२३	२०१८
विजयकुमार वैशाख	27	उजव्या हाताने	उजव्या हाताने मध्यमगती	कर्नाटक	रॉयल चॅलेंजर्स बंगलोर	फ	—	—		—	—	—
मयंक यादव	22	उजव्या हाताने	उजव्या हाताने जलदगती	दिल्ली	लखनौ सुपर जायंट्स	—	टी२०	—		—	—	२०२४
फिरकी गोलंदाज
रवी बिश्नोई	24	उजव्या हाताने	उजव्या हाताने लेग स्पिन	गुजरात	लखनौ सुपर जायंट्स	क	टी२०	५६		—	२०२२	२०२४
कुलदीप यादव	30	डावखुरा	डावखुरा मनगटी फिरकी	उत्तर प्रदेश	दिल्ली कॅपिटल्स	ब	कसोटी, ए.दि., टी२०	२३		२०२४	२०२३	२०२४
साई किशोर	28	डावखुरा	मंदगती डावखुरा ऑर्थोडॉक्स	तामिळनाडू	गुजरात टायटन्स	—	टी२०	६०		—	—	२०२३

वेतन श्रेणी

बीसीसीआय आपल्या खेळाडूंना केंद्रीय करार प्रदान करते, त्यांचे वेतन खेळाडूच्या महत्त्वानुसार श्रेणीबद्ध केले जाते. खेळाडूंचे वेतन खालीलप्रमाणे आहे.^[१५४]

अ+ श्रेणी – ७ कोटी (US$० दशलक्ष)

अ श्रेणी – ५ कोटी (US$० दशलक्ष)

ब श्रेणी– ३ कोटी (US$६,६६,०००)

क श्रेणी– १ कोटी (US$२,२२,०००)

फ श्रेणी – तेजगती गोलंदाजी करार

सामना मानधन

खेळाडूंना प्रत्येक कसोटी सामन्यासाठी 15 लाख (US$३३,३००), प्रति आंतरराष्ट्रीय एकदिवसीय सामन्यासाठी 6 लाख (US$१३,३००) आणि प्रति आंतरराष्ट्रीय टी२०साठी 3 लाख (US$६,७००) इतके मानधन मिळते.

प्रशिक्षक

स्थान	नाव
मुख्य प्रशिक्षक	गौतम गंभीर^[१५६]
सहाय्यक प्रशिक्षक	अभिषेक नायर
सहाय्यक प्रशिक्षक	रॉयन टेन डोशेटे
गोलंदाजी प्रशिक्षक	साईराज बहुतुले(अंतरिम)
क्षेत्ररक्षण प्रशिक्षक	टी दिलीप
फिजिओ	कमलेश जैन

मागील प्रशिक्षक

कार्यकाळ	प्रशिक्षक
१९७१	केकी तारापोर
१९७१-१९७४	हेमू अधिकारी
१९७८	दत्ता गायकवाड
१९८०-१९८१	सलीम दुराणी
१९८२	अशोक मांकड
१९८३-१९८७	पीआर मान सिंग
१९८८	चंदू बोर्डे
१९९०-१९९१	बिशन सिंग बेदी
१९९१-१९९२	अब्बास अली बेग
१९९२-१९९६	अजित वाडेकर
१९९६	संदीप पाटील
१९९६-१९९७	मदन लाल
१९९७-१९९९	अंशुमन गायकवाड
१९९९-२०००	कपिल देव
२०००-२००५	जॉन राइट
२००५-२००७	ग्रेग चॅपेल
२००७	रवी शास्त्री (अंतरिम)
२००७-२००८	लालचंद राजपूत
२००८-२०११	गॅरी कर्स्टन
२०११-२०१५	डंकन फ्लेचर
२०१४-२०१६	रवी शास्त्री (संघ संचालक)
२०१६	संजय बांगर (अंतरिम)
२०१६-२०१७	अनिल कुंबळे
२०१७	संजय बांगर (अंतरिम)
२०१७-२०२१	रवी शास्त्री
२०२१-२०२४	राहुल द्रविड
२०२४	व्ही.व्ही.एस. लक्ष्मण (अंतरिम)
२०२४–सद्य	गौतम गंभीर

आंतरराष्ट्रीय स्तरावरील कामगिरी

वर्षाच्या रकान्याभोवतीच्या लाल कडा भारतामध्ये खेळल्या गेलेल्या स्पर्धा दर्शवतो.

**सूची**
	विजेते
	उपविजेते
	उपांत्य फेरी

आय.सी.सी विश्व कसोटी अजिंक्यपद स्पर्धा

विश्व कसोटी अजिंक्यपद नोंदी
वर्ष	स्पर्धेचा टप्पा										अंतिम सामन्याचे यजमान	अंतिम सामना	स्पर्धेतील स्थान
	स्थान	सामने					व	स्प.गु.	गुण	प
	स्थान	सा	वि	प	अ	ब	व	स्प.गु.	गुण	प
२०१९–२०२१^[१५७]	१/९	१७	१२	४	१	०	०	७२०	५२०	७२.२	रोझ बोल, इंग्लंड	न्यूझीलंड विरुद्ध ८ गड्यांनी पराभव	उपविजेते
२०२१–२०२३^[१५८]	२/९	१८	१०	५	३	०	५	२१६	१२७	५८.८०	द ओव्हल, इंग्लंड	ऑस्ट्रेलिया विरुद्ध २०९ धावांनी पराभव	उपविजेते

आयसीसी क्रिकेट विश्वचषक

मुख्य पान: क्रिकेट विश्वचषक स्पर्धेत भारत

विश्वचषक नोंदी
यजमान आणि वर्ष	फेरी	स्थान	सामने	विजय	पराभव	बरोबरी	अनिर्णित	संघ
१९७५^[१५९]	गट फेरी	६/८	३	१	२	०	०	संघ
१९७९^[१६०]	गट फेरी	७/८	३	०	३	०	०	संघ
१९८३^[१६१]	विजेते	१/८	८	६	२	०	०	संघ
१९८७^[१६२]	उपांत्य फेरी	३/८	७	५	२	०	०	संघ
१९९२^[१६३]	गट फेरी	७/९	८	२	५	०	१	संघ
१९९६^[१६४]	उपांत्य फेरी	३/१२	७	४	३	०	०	संघ
१९९९^[१६५]	सुपर ६	६/१२	८	४	४	०	०	संघ
२००३^[१६६]	उपविजेते	२/१४	११	९	२	०	०	संघ
२००७^[१६७]	गट फेरी	९/१६	३	१	२	०	०	संघ
२०११^[१६८]	विजेते	१/१४	९	७	१	१	०	संघ
२०१५^[१६९]	उपांत्य फेरी	३/१४	८	७	१	०	०	संघ
२०१९^[१७०]	उपांत्य फेरी	३/१०	१०	७	२	०	१	संघ
२०२३^[१७१]	उपविजेते	२/१०	११	१०	१	०	०	संघ
२०२७^[१७२]	पात्रता ठरणे अद्याप बाकी आहे
२०३१^[१७२]	सहयजमान म्हणून पात्र
एकूण	२ विजेतीपदे	१३/१३	९६	६३	३०	१	२

आयसीसी टी२० विश्वचषक

टी२० विश्वचषक नोंदी
यजमान आणि वर्ष	फेरी	स्थान	सामने	विजय	पराभव	बरोबरी	अनिर्णित	संघ
२००७^[१७३]	विजेते	१/१२	७	४	१	१	१	संघ
२००९^[१७४]	सुपर ८	७/१२	५	२	३	०	०	संघ
२०१०^[१७५]	सुपर ८	८/१२	५	२	३	०	०	संघ
२०१२^[१७६]	सुपर ८	५/१२	५	४	१	०	०	संघ
२०१४^[१७७]	उपविजेते	२/१६	६	५	१	०	०	संघ
२०१६^[१७८]	उपांत्य फेरी	४/१६	५	३	२	०	०	संघ
२०२१^[१७९]	सुपर १२	६/१६	५	३	२	०	०	संघ
२०२२^[१८०]	उपांत्य फेरी	३/१६	६	४	२	०	०	संघ
२०२४^[१८०]	विजेते	१/२०	९	८	०	०	१	संघ
२०२६^[१८०]	सहयजमान म्हणून पात्र
२०२८^[१८०]	अनिर्धारित
२०३०^[१८०]	अनिर्धारित
एकूण	२ विजेतीपदे		५३	३५	१५	१	२

आयसीसी अजिंक्यपद चषक

अजिंक्यपद चषक नोंदी
यजमान आणि वर्ष	फेरी	स्थान	सामने	विजय	पराभव	बरोबरी	अनिर्णित	संघ
१९९८^[१८१]	उपांत्य फेरी	३/९	२	१	१	०	०	संघ
२०००^[१८२]	उपविजेते	२/११	४	३	१	०	०	संघ
२००२^[१८३]	विजेते	१/१२	५	३	०	०	२	संघ
२००४^[१८४]	गट फेरी	७/१२	२	१	१	०	०	संघ
२००६^[१८५]	गट फेरी	५/१०	३	१	२	०	०	संघ
२००९^[१८६]	गट फेरी	५/८	३	१	१	०	१	संघ
२०१३^[१८७]	विजेते	१/८	५	५	०	०	०	संघ
२०१७^[१८८]	उपविजेते	२/८	५	३	२	०	०	संघ
२०२५^[१८०]	पात्र
२०२९^[१८०]	यजमान म्हणून पात्र
एकूण	२ विजेतीपदे		२९	१८	८	०	३

आशिया चषक

आशिया चषक नोंदी
यजमान आणि वर्ष	फेरी	स्थान	सामने	विजय	पराभव	बरोबरी	अनिर्णित
१९८४^[१८९]	विजेते	१/३	२	२	०	०	०
१९८६^[१९०]	*स्पर्धेवर बहिष्कार* ^[१९१]
१९८८^[१९२]	विजेते	१/४	४	३	१	०	०
१९९०-९१^[१९३]	विजेते	१/३	३	२	१	०	०
१९९५^[१९४]	विजेते	१/४	४	३	१	०	०
१९९७^[१९५]	उपविजेते	२/४	४	१	२	०	१
२०००^[१९६]	पहिली फेरी	३/४	३	१	२	०	०
२००४^[१९७]	उपविजेते	२/६	६	३	३	०	०
२००८^[१९८]	उपविजेते	२/६	६	४	२	०	०
२०१०^[१९९]	विजेते	१/४	४	३	१	०	०
२०१२^[२००]	पहिली फेरी	३/४	३	२	१	०	०
२०१४^[२०१]	पहिली फेरी	३/५	४	२	२	०	०
२०१६^[२०२]	विजेते	१/५	५	५	०	०	०
२०१८^[२०३]	विजेते	१/६	६	५	०	१	०
२०२२^[२०४]	सुपर चार	३/६	५	३	२	०	०
२०२३^[२०५]	विजेते	१/६	६	४	१	०	१
एकूण	८ विजेतीपदे	१५/१६	६५	४३	१९	१	२

इतर स्पर्धा

आशियाई खेळ

आशियाई खेळ नोंदी
वर्ष	फेरी	स्थान	सामने	विजय	पराभव	बरोबरी	अनिर्णित
२०१०	*सहभाग नाही*
२०१४	*सहभाग नाही*
२०२२^[२०६]	सुवर्ण पदक	१/१४	३	२	०	०	१
एकूण	१ विजेतेपद	१/३	३	२	०	०	१

राष्ट्रकुल खेळ

राष्ट्रकुल खेळ नोंदी
वर्ष	फेरी	स्थान	सामने	विजय	पराभव	बरोबरी	अनिर्णित
१९९८^[२०७]	गट फेरी	९/१६	३	१	१	०	१
एकूण	० विजेतीपदे	१/१	३	१	१	०	१

बंद झालेल्या स्पर्धा

इतर/बंद झालेल्या स्पर्धा
ऑस्ट्रेलिया तिरंगी मालिका	आशिया कसोटी अजिंक्यपद स्पर्धा	ऑस्ट्रेलेशिया चषक	नॅटवेस्ट मालिका	विश्व अजिंक्यपद चषक	नेहरू चषक	हिरो चषक
१९८०–८१: ३रे स्थान १९८५-८६: उपविजेते १९९१-९२: उपविजेते १९९९–२०००: ३रे स्थान २००३-०४: उपविजेते २००७-०८: विजेते २०११-१२: ३रे स्थान २०१४-१५: ३रे स्थान	१९९९: गट फेरी	१९८६: उपविजेते १९९०: गट फेरी १९९४: उपविजेते	२००२: विजेते	१९८५: विजेते	१९८९: उपांत्य फेरी	१९९३: विजेते

उल्लेखनीय कामगिरी

आयसीसी

विश्व कसोटी अजिंक्यपद स्पर्धा:
- उपविजेते (२): २०१९-२१, २०२१-२३
विश्वचषक:
- विजेते (२): १९८३, २०११^[२०८]
- उपविजेते (२): २००३, २०२३
टी२० विश्वचषक:
- विजेते (२): २००७, २०२४
- उपविजेते (१): २०१४
चॅम्पियन्स चषक:
- विजेते (२): २००२, २०१३
- उपविजेते (२): २०००, २०१७

एसीसी

आशिया चषक:
- विजेते (८): १९८४, १९८८, १९२०-९१, १९९५, २०१०, २०१६, २०१८, २०२३
- उपविजेते (३): १९९७, २००४, २००८

इतर

आशियाई खेळ
- सुवर्ण पदक (१): २०२२

आकडेवारी

कसोटी

प्रतिस्पर्धी संघांविरुद्ध सामन्यांच्या नोंदी

प्रतिस्पर्धी	सामने	विजय	पराभव	बरोबरी	अनिर्णित	% विजय	% पराभव	% अनिर्णित	पहिला	शेवटचा
अफगाणिस्तान	१	१	०	०	०	१००.००	०.००	०.००	२०१८	२०१८
ऑस्ट्रेलिया	१०७	३२	४५	१	२९	२९.९०	४२.०५	२७.१०	१९४७	२०२३
इंग्लंड	१३६	३५	५१	०	५०	२५.७३	३७.५०	३६.७६	१९३२	२०२४
झिम्बाब्वे	११	७	२	०	२	६३.६४	१८.१८	१८.१८	१९९२	२००५
दक्षिण आफ्रिका	४४	१६	१८	०	१०	३६.३६	४०.९०	२३.३५	१९९२	२०२३
न्यूझीलंड	६३	२२	१४	०	२७	३४.९२	२२.२२	४२.८५	१९५५	२०२४
पाकिस्तान	५९	९	१२	०	२८	१५.२५	२०.२४	६४.४१	१९९४	२००७
बांगलादेश	१५	१३	०	०	२	८६.६६	०.००	१३.३३	२०००	२०२४
वेस्ट इंडीज	१००	२३	३०	०	४७	२३.००	३०.००	४७.००	१९४८	२०२३
श्रीलंका	४६	२२	७	०	१७	४७.८२	१५.२१	३६.९५	१९८२	२०२२
एकूण	५८२	१८०	१७९	१	२२२	३०.९२	३०.७५	३८.१४	१९३२	२०२४
भारत वि न्यूझीलंड, १ली कसोटी, २३–२७ ऑक्टोबर २०२४ ह्या सामान्यांपर्यंत आकडेवारी अद्ययावत.^[२०९]^[२१०] ब च सं

भारताकडून सर्वाधिक कसोटी धावा^[२११]

खेळाडू	धावा	सरासरी
सचिन तेंडुलकर	१५,९२१	५३.७८
राहुल द्रविड	१३,२६५	५२.६३
सुनील गावसकर	१०,१२२	५१.१२
विराट कोहली	८,९४७	४८.८९
व्ही.व्ही.एस. लक्ष्मण	८,७८१	४५.९७
वीरेंद्र सेहवाग	८,५०३	४९.४३
सौरव गांगुली	७,२१२	४२.१७
चेतेश्वर पुजारा	७,१९५	४३.६०
दिलीप वेंगसरकर	६,८६८	४२.१३
मोहम्मद अझरुद्दीन	६,२१५	४५.०३

भारताकडून सर्वाधिक कसोटी बळी^[२१२]

खेळाडू	बळी	सरासरी
अनिल कुंबळे	६१९	२९.६५
रविचंद्रन अश्विन	५२७	२३.६५
कपिल देव	४३४	२९.६४
हरभजन सिंग	४१७	३२.४६
इशांत शर्मा	३११	३२.४०
झहीर खान	३११	३२.९४
रवींद्र जडेजा	३०३	२३.८७
बिशनसिंग बेदी	२६६	२८.७१
भागवत चंद्रशेखर	२४२	२९.७४
जवागल श्रीनाथ	२३६	३०.४९

आंतरराष्ट्रीय एकदिवसीय

प्रतिस्पर्धी संघांविरुद्ध सामन्यांच्या नोंदी

प्रतिस्पर्धी	सामने	विजय	पराभव	बरोबरी	अनिर्णित	%विजय	पहिला	शेवटचा
पूर्ण सदस्य
अफगाणिस्तान	४	३	०	१	०	७५.००	२०१४	२०२३
आयर्लंड	३	३	०	०	०	१००.००	२००७	२०१५
ऑस्ट्रेलिया	१५१	५७	८४	०	१०	३७.७४	१९८०	२०२३
इंग्लंड	१०७	५८	४४	२	३	५६.७३	१९७४	२०२३
झिम्बाब्वे	६६	५४	१०	२	०	८१.८२	१९८३	२०२२
दक्षिण आफ्रिका	९४	४०	५१	०	३	४२.५५	१९८८	२०२३
न्यूझीलंड	११८	६०	५०	१	७	५४.०९	१९७५	२०२३
पाकिस्तान	१३५	५७	७३	०	५	४२.२२	१९७८	२०२३
बांगलादेश	४१	३२	८	०	१	७८.०४	१९८८	२०२३
वेस्ट इंडीज	१४२	७२	६४	२	४	५०.७०	१९७९	२०२३
श्रीलंका	१७१	९९	५९	२	११	५७.८९	१९७९	२०२४
सहयोगी सदस्य
केन्या	१३	११	२	०	०	८४.६२	१९९६	२००४
नामिबिया	१	१	०	०	०	१००.००	२००३	२००३
नेदरलँड्स	३	३	०	०	०	१००.००	२००३	२०२३
नेपाळ	१	१	०	०	०	१००.००	२०२३	२०२३
पूर्व आफ्रिका	१	१	०	०	०	१००.००	१९७५	१९७५
बर्म्युडा	१	१	०	०	०	१००.००	२००७	२००७
संयुक्त अरब अमिराती	३	३	०	०	०	१००.००	१९९४	२०१५
स्कॉटलंड	१	१	०	०	०	१००.००	२००७	२००७
हाँग काँग	२	२	०	०	०	१००.००	२००८	२०१८
एकूण	१०५६	५५९	४४३	१०	४४	५२.९८	१९७४	२०२४
भारत वि श्रीलंका, २ ऑगस्ट २०२४, आर. प्रेमदासा स्टेडियम, कोलंबो, ह्या सामान्यांपर्यंत अद्ययावत^[२१३]^[२१४] ब च सं

भारताकडून सर्वाधिक आंतरराष्ट्रीय एकदिवसीय धावा^[२१५]

खेळाडू	धावा	सरासरी
सचिन तेंडुलकर	१८,४२६	४४.८३
विराट कोहली	१३,९०६	५८.१८
सौरव गांगुली	११,२२१	४०.९५
रोहित शर्मा	१०,८६६	४९.१६
राहुल द्रविड	१०,७६८	३९.१५
महेंद्रसिंग धोनी	१०,५९९	५०.२३
मोहम्मद अझरुद्दीन	९,३७८	३६.९२
युवराज सिंग	८,६०९	३६.४७
वीरेंद्र सेहवाग	७,९९५	३५.३७
शिखर धवन	६,७९३	४४.११

भारताकडून सर्वाधिक आंतरराष्ट्रीय एकदिवसीय बळी^[२१६]

खेळाडू	बळी	सरासरी
अनिल कुंबळे	३३४	३०.८३
जवागल श्रीनाथ	३१५	२८.०८
अजित आगरकर	२८८	२७.८५
झहीर खान	२६९	३०.११
हरभजन सिंग	२६५	३३.४७
कपिल देव	२५३	२७.४५
रवींद्र जडेजा	२२०	३६.५२
वेंकटेश प्रसाद	१९६	३२.३०
मोहम्मद शमी	१९५	२४.६५
इरफान पठाण	१७३	२९.७२

आंतरराष्ट्रीय ट्वेन्टी२०

प्रतिस्पर्धी संघांविरुद्ध सामन्यांच्या नोंदी

प्रतिस्पर्धी	सामने	विजय	पराभव	बरोबरी	ब+वि	ब+प	अनिर्णित	%विजय	पहिला	शेवटचा
पूर्ण सदस्य
अफगाणिस्तान	९	७	०	०	१	०	१	७७.७८	२०१०	२०२४
आयर्लंड	८	८	०	०	०	०	०	१००.००	२००९	२०२४
इंग्लंड	२४	१३	११	०	०	०	०	५४.१७	२००७	२०२४
ऑस्ट्रेलिया	३२	२०	११	०	०	०	१	६२.५०	२००७	२०२४
झिम्बाब्वे	१३	१०	३	०	०	०	०	७६.९२	२०१०	२०२४
दक्षिण आफ्रिका	२७	१५	११	०	०	०	१	५५.५६	२००६	२०२४
न्यूझीलंड	२५	१२	१०	१	२	०	०	४८.००	२००७	२०२३
पाकिस्तान	१३	९	३	०	१	०	०	६९.२३	२००७	२०२४
बांगलादेश	१४	१३	१	०	०	०	०	९२.८६	२००९	२०२४
वेस्ट इंडीज	३०	१९	१०	०	०	०	१	६३.३३	२००९	२०२३
श्रीलंका	३२	२१	९	०	१	०	१	६५.६३	२००९	२०२४
सहयोगी सदस्य
अमेरिका	१	१	०	०	०	०	०	१००.००	२०२४	२०२४
नामिबिया	१	१	०	०	०	०	०	१००.००	२०२१	२०२१
नेदरलँड्स	१	१	०	०	०	०	०	१००.००	२०२२	२०२२
नेपाळ	१	१	०	०	०	०	०	१००.००	२०२३	२०२३
संयुक्त अरब अमिराती	१	१	०	०	०	०	०	१००.००	२०१६	२०१६
स्कॉटलंड	२	१	०	०	०	०	१	५०.००	२००७	२०२१
हाँग काँग	१	१	०	०	०	०	०	१००.००	२०२२	२०२२
Total	२३४	१५४	६९	१	४	०	७	६५.८१	२००६	२०२४
भारत वि श्रीलंका, कँडी, २८ जुलै २०२४ ह्या सामान्यांपर्यंत अद्ययावत^[२१७]^[२१८] ब च सं

भारताकडून सर्वाधिक आंतरराष्ट्रीय टी२० धावा^[२१९]

खेळाडू	धावा	सरासरी	स्ट्राईक रेट
रोहित शर्मा	४,२३१	३२.०५	१४०.८९
विराट कोहली	४,१८८	४८.६९	१३७.०४
सूर्यकुमार यादव	२,३४०	४३.३३	१६७.७४
लोकेश राहुल	२,२५६	३७.७५	१३९.१२
शिखर धवन	१,७५९	२७.९२	१२६.३६
महेंद्रसिंग धोनी	१,६१७	३७.६०	१२६.१३
सुरेश रैना	१,६०५	२९.१८	१३४.८७
हार्दिक पंड्या	१,४९२	२६.६४	१४०.८८
युवराज सिंग	१,१७७	२६.१२	१३९.९२
रिषभ पंत	१,१५८	२२.७०	१२६.५५

भारताकडून सर्वाधिक आंतरराष्ट्रीय टी२० बळी^[२२०]

खेळाडू	बळी	सरासरी
युझवेन्द्र चहल	९६	२५.०९
भुवनेश्वर कुमार	९०	२३.१०
जसप्रीत बुमराह	८९	१७.७४
हार्दिक पंड्या	८४	२५.४८
अर्शदीप सिंग	७९	१९.१०
रविचंद्रन अश्विन	७२	२३.३३
कुलदीप यादव	६९	१४.०७
अक्षर पटेल	५८	२३.४३
रवींद्र जडेजा	५४	२९.८५
रवी बिश्नोई	४२	१८.१९

ठळक मजकुरातील खेळाडू अजूनही सक्रिय आहेत.

वैयक्तिक विक्रम

२००८ मध्ये ऑस्ट्रेलियाविरुद्धच्या सामन्यादरम्यान सचिन तेंडुलकरने आपले ३८ वे कसोटी शतक साजरे केले. त्याच्या नावावर कसोटी आणि एकदिवसीय सामन्यांमध्ये जगातील सर्वाधिक धावा आणि शतके करणारा खेळाडू यासह अनेक जागतिक विक्रम आहेत.^[२२१]

सचिन तेंडुलकर, ज्याने १९८९ मध्ये १६ वर्षांच्या वयात भारताकडून खेळण्यास सुरुवात केली आणि त्यानंतर कसोटी आणि एकदिवसीय क्रिकेट या दोन्ही क्रिकेटच्या इतिहासात सर्वाधिक धावा करणारा खेळाडू बनला, त्याच्याकडे मोठ्या प्रमाणात राष्ट्रीय फलंदाजी विक्रम आहेत. कसोटी आणि एकदिवसीय सामन्यांमध्ये सर्वाधिक खेळण्याचा, कसोटी आणि एकदिवसीय सामन्यांमध्ये सर्वाधिक धावा आणि कसोटीत सर्वाधिक शतके करण्याचा विक्रम त्याच्या नावावर आहे.^[२२२] चेन्नईत वीरेंद्र सेहवागने केलेली ३१९ धावा ही भारतीयांची सर्वोच्च धावसंख्या आहे. हे भारतीयाचे कसोटी क्रिकेटमधले दुसरे तिहेरी शतक आहे, ३०९ धावांचे पहिले शतक सुद्धा सेहवागनेच पाकिस्तान विरुद्ध केले होते. २०१६ मध्ये एम.ए. चिदंबरम स्टेडियम, चेन्नई येथे इंग्लंड विरुद्धची ७५९/७ ही संघाची आतापर्यंतची सर्वोच्च धावसंख्या आहे, तर २०२० मध्ये ऑस्ट्रेलियाविरुद्धच्या सामन्यात सर्वबाद ३६ ही सर्वात नीचांकी धावसंख्या आहे.^[२२३] एकदिवसीय सामन्यांमध्ये, २०११-१२ मध्ये इंदूर येथे वेस्ट इंडीजविरुद्ध ४१८/५ ही संघाची सर्वोच्च धावसंख्या आहे. २००७ च्या विश्वचषकात बर्म्युडा विरुद्धच्या सामन्यात भारताने ४१३/५ धावा केल्या, जी त्यावेळच्या क्रिकेट विश्वचषक इतिहासातील सर्वोच्च धावसंख्या होती. त्याच सामन्यात, भारताने एकदिवसीय सामन्यात सर्वाधिक २५७ धावांनी जिंकण्याचा विश्वविक्रम प्रस्थापित केला.^[२२४]

भारताकडे काही अतिशय मजबूत गोलंदाजी आकडेवारीसुद्धा आहे, फिरकी गोलंदाज अनिल कुंबळे हा ६०० कसोटी बळी घेतलेल्या चार गोलंदाजांच्या एलिट गटाचा सदस्य आहे.^[२२५] १९९९ मध्ये, कुंबळेने दिल्लीतील फिरोजशाह कोटला येथे पाकिस्तानविरुद्ध ७४ धावांत १० गडी बाद केल्यानंतर कसोटी सामन्याच्या डावात सर्व दहा बळी घेणारा जिम लेकर नंतर दुसरा गोलंदाज ठरला.^[२२६]^[२२७]

भारतीय क्रिकेट संघाचे अनेक विक्रम देखील जागतिक विक्रम आहेत, उदाहरणार्थ तेंडुलकरची शतकी संख्या (कसोटी आणि एकदिवसीय सामन्यांमध्ये) आणि धावसंख्या (कसोटी आणि एकदिवसीय सामन्यांमध्येही).^[२२८] धोनीने २००५ मध्ये श्रीलंकेविरुद्ध नाबाद १८३ धावांची खेळी ही एकदिवसीय सामन्यातील यष्टिरक्षकाचा विश्वविक्रम आहे.^[२२९] एकदिवसीय सामन्यांमध्ये सलग १७ वेळा धावांचा यशस्वी पाठलाग करण्याचा विक्रम भारतीय क्रिकेट संघाकडे आहे.^[२३०] विजयाची ही शृंखला मे २००६ मध्ये वेस्ट इंडीज विरुद्धच्या नाट्यमय सामन्यात संपली, ज्यात भारताल फक्त एका धावाने पराभव स्वीकारावा लागला.^[२३१]

२४ फेब्रुवारी २०१० रोजी ग्वाल्हेर येथे दक्षिण आफ्रिकेविरुद्ध एका एकदिवसीय डावात २०० धावा करणारा सचिन तेंडुलकर हा पहिला फलंदाज होता (त्याने १४७ चेंडूंत २५ चौकार आणि ३ षटकारांसह नाबाद २०० धावा केल्या होत्या).^[२३२]८ डिसेंबर २०११ रोजी, हा विक्रम भारताच्याच वीरेंद्र सेहवागने मोडला, ज्याने इंदूरमध्ये वेस्ट इंडीज विरुद्ध १४९ चेंडूंत (२५ चौकार आणि ७ षटकार) २१९ धावा केल्या.^[२३३] १३ नोव्हेंबर २०१४ रोजी हा विक्रम आणखी एक भारतीय सलामीवीर फलंदाज रोहित शर्माने मोडला, ज्याने कोलकाता, पश्चिम बंगाल येथे श्रीलंकेविरुद्ध १७३ चेंडूंत (३३ चौकार आणि ९ षटकार) २६४ धावा केल्या. २०१३ मध्ये, धोनी तीन प्रमुख आयसीसी ट्रॉफी जिंकणारा इतिहासातील पहिला कर्णधार बनला- २०११ मध्ये आयसीसी क्रिकेट विश्वचषक, २००७ मध्ये आयसीसी विश्व ट्वेंटी२० आणि २०१३ मध्ये आयसीसी चॅम्पियन्स ट्रॉफी.^[२३४]^[२३५]^[२३६]^[२३७]

२०१६ मध्ये, २०१४ आयसीसी विश्व ट्वेंटी२० आणि २०१६ आयसीसी विश्व ट्वेंटी२० मध्ये लागोपाठ मालिकावीराचा पुरस्कार जिंकणारा कोहली पहिला क्रिकेट खेळाडू बनला. रोहित शर्मा जुलै २०२४ पर्यंत आंतरराष्ट्रीय टी२० मध्ये सर्वाधिक धावा करणारा आणि संयुक्तपणे सर्वाधिक आंतरराष्ट्रीय टी२० शतके करणारा खेळाडू आहे.^[२३८] २०१७ मध्ये, रविचंद्रन अश्विन हा इतिहासातील सर्वात जलद २५० बळी घेणारा क्रिकेट खेळाडू बनला.^[२३९]

चाहता वर्ग

मुख्य पान: भारतामधील क्रिकेट

मेलबर्न क्रिकेट मैदानवर भारत आणि ऑस्ट्रेलिया यांच्यातील सामन्यादरम्यान भारतीय क्रिकेट संघाचे समर्थक भारतीय ध्वज फडकवताना

ऑस्ट्रेलिया, इंग्लंड आणि दक्षिण आफ्रिकेसारख्या राष्ट्रांमध्ये मोठ्या प्रमाणावर प्रवासी भारतीय असल्यामुळे, जेव्हा जेव्हा भारत या प्रत्येक राष्ट्रांमध्ये खेळतो तेव्हा भारतीय चाहत्यांची संख्या मोठ्या प्रमाणावर अपेक्षित असते. गेल्या काही वर्षांपासून अनेक अधिकृत चाहते गट तयार झाले आहेत. बार्मी आर्मी सारखे भारतीय गट स्वामी आर्मी किंवा इंडियन आर्मी,^[२४०] २००३/०४ मध्ये जेव्हा भारताने ऑस्ट्रेलियाचा दौरा केला तेव्हा त्यांच्या समर्थनासाठी खूप सक्रिय होते. क्रिकेट संघाला अनेक लोकप्रिय भारतीय गाण्यांचे श्रेय देण्यासाठी ते ओळखले जातात.^[२४१]

चाहत्यांचे शत्रुत्व आणि सीमापार तणावामुळे भारतीय आणि पाकिस्तानी क्रिकेट संघांमध्ये जोरदार स्पर्धा निर्माण झाली आहे. या दोन राष्ट्रांमधील दौऱ्यांमध्ये, क्रिकेट पाहण्यासाठी सीमा ओलांडू इच्छिणाऱ्या हजारो चाहत्यांना सामावून घेण्यासाठी क्रिकेट व्हिसा वापरला जातो. चाहत्यांचे समर्थन हे बीसीसीआयच्या आर्थिक यशाचे प्रमुख कारण आहे.^[२४२]

सुधीर कुमार चौधरी, भारतीय क्रिकेट संघाचे चाहता, भारताच्या मायदेशातील सर्व सामन्यांना स्वतःचे शरीर भारतीय ध्वजाच्या रंगाने रंगवून प्रवास करतो.^[२४३]^[२४४]

तथापि, अशी मोठ्या प्रमाणात क्रिकेटप्रेमी लोकसंख्या असण्याचे तोटे सुद्धा आहेत. बऱ्याच भारतीयांसाठी क्रिकेट खूपच प्रिय आहे त्यामुळे भारतीय संघाचा झालेला पराभव ते सहज स्वीकारू शकत नाहीत. काही प्रकरणांमध्ये, विशेषतः पाकिस्तानला झालेल्या पराभवानंतर किंवा लांबलचक निराशाजनक कामगिरीनंतर, रस्त्यांवर खेळाडूंचे पुतळे जाळल्याच्या आणि खेळाडूंच्या घरांची तोडफोड केल्याच्या घटना घडल्या आहेत.^[२४५] अनेक प्रकरणांमध्ये, खेळाडू नकारात्मक कारणांमुळे मीडियाच्या टीकेस पात्र झाले आहेत, हे गांगुलीला भारतीय संघातून वगळण्याचे एक कारण मानले जाते. कधी कधी एखादा सामना वादाच्या भोवऱ्यात सापडला की त्याची परिणती पराभवात झाली आहे. उदाहरणार्थ, १९६९ मध्ये ब्रेबॉर्न स्टेडियमवर ऑस्ट्रेलियाविरुद्ध भारताचा पराभव झाला तेव्हा चाहत्यांनी ऑस्ट्रेलियन ड्रेसिंग रूमला वेढा घालण्यापूर्वी मैदानावर दगड आणि बाटल्या फेकण्यास तसेच स्टँडला आग लावण्यास सुरुवात केली होती.^[२४६] याच दौऱ्यात, तिकीटांची जास्त विक्री झाल्यावर इडन गार्डन्सवर चेंगराचेंगरी झाली आणि भारताचा आणखी एक पराभव झाला; त्यानंतर ऑस्ट्रेलियन संघाच्या बसवर विटांनी फेकण्यात आल्या.^[२४७] १९९६ च्या क्रिकेट विश्वचषकादरम्यानही अशीच एक घटना घडली होती, जिथे भारत ईडन गार्डन्सवर श्रीलंकेकडून उपांत्य फेरीत हरला होता. या प्रकरणात, चाहत्यांचे वर्तन भारतीय संघाच्या निराशाजनक कामगिरीमुळे होते. कर्णधार मोहम्मद अझरुद्दीनच्या सुरक्षेसाठी त्याच्या घरी सशस्त्र रक्षक ठेवावा लागला होता.^[२४७] १९९९मध्ये, ईडन गार्डन्स येथे पाकिस्तान विरुद्धच्या कसोटीत पाकिस्तानचा वेगवान गोलंदाज शोएब अख्तरची धडक लागून सचिन धावबाद झाल्याचे पाहिल्यानंतर दंगल झाली, ज्यामुळे पोलिसांना प्रेक्षकांना बाहेर काढावे लागले आणि रिकाम्या स्टेडियममध्ये खेळ खेळायला लागला. २००६ मध्ये, लागोपाठच्या सामन्यांमध्ये अपयशी ठरल्याने तेंडुलकर इंग्लंडविरुद्ध बाद झाल्यावर मुंबईच्या प्रेक्षकांनी त्याला वेठीस धरले.^[२४८]

प्रादेशिकतेमुळे निवडीवर परिणाम झाला किंवा स्थानिक खेळाडूंना प्रादेशिक पक्षपाती पाठिंबा मिळाल्यामुळे खेळाडूंच्या संदर्भात अनेकदा चाहते निषेध करतात. २००५ मध्ये, जेव्हा गांगुलीला संघातून वगळण्यात आले, तेव्हा गांगुलीचे मूळ शहर कोलकातामध्ये तीव्र प्रदर्शने करण्यात आली.^[२४९] त्यानंतर कोलकाता येथे भारताचा दक्षिण आफ्रिकेविरुद्ध सामना झाला. गांगुलीच्या वगळण्याच्या प्रत्युत्तरात भारताऐवजी दक्षिण आफ्रिकेला पाठिंबा देणाऱ्या प्रेक्षकांनी भारतीय संघाचा निषेध केला.^[२५०] निवडीबाबत भारतातील तत्सम प्रादेशिक विभागणीमुळे संघाविरुद्ध निदर्शनेही झाली आहेत, ओडिशातील प्रादेशिक कलिंग कामगार सेना पक्षाच्या राजकीय कार्यकर्त्यांनी संघात स्थानिक खेळाडू नसल्यामुळे कटक येथे एकदिवसीय सामान्यासाठी संघाच्या आगमनात व्यत्यय आणले आणि तेव्हा प्रशिक्षक ग्रेग चॅपेल यांना एका कार्यकर्त्याने धक्काबुक्की केली.^[२५१] १९८७ विश्वचषकाच्या उपांत्य फेरीत वानखेडे स्टेडियमवरील गर्दीने सुनील गावस्कर यांना फिलिप डिफ्रेटसने त्रिफळाचीत केल्यानंतर अशीच वागणूक दिली होती.^[२४८]

निकालांच्या यशस्वी साखळीचे, विशेषतः कट्टर प्रतिस्पर्धी पाकिस्तानविरुद्धचे विजय किंवा विश्वचषक सारख्या प्रमुख स्पर्धांमधील विजयांचे भारतीय चाहत्यांकडून विशेष आनंदाने स्वागत केले जाते.^[२५२]^[२५३]^[२५४]

हे सुद्धा पहा

संदर्भ

^ "श्रीलंकेला मागे टाकत आयसीसी टी२० क्रमवारीत भारत १ल्या क्रमांकावर". न्यूज १८. 2 April 1974. ९ जानेवारी २०२१ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ७ जानेवारी २०२१ रोजी पाहिले.
^ "आयसीसी टी२० क्रमवारीत भारत पहिल्या क्रमांकावर". जागरण जोश. ३ एप्रिल २०१४. ९ जानेवारी २०२१ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ११ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "आयसीसी क्रमवारी". आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट समिती.
^ "कसोटी सामने - सांघिक नोंदी". ईएसपीएन क्रिकइन्फो.
^ "कसोटी सामने - २०२४ सांघिक नोंदी". ईएसपीएन क्रिकइन्फो.
^ "आंतरराष्ट्रीय एकदिवसीय सामने - सांघिक नोंदी". ईएसपीएन क्रिकइन्फो.
^ "आंतरराष्ट्रीय एकदिवसीय सामने - २०२४ सांघिक नोंदी". ईएसपीएन क्रिकइन्फो.
^ "आंतरराष्ट्रीय टी२० सामने - सांघिक नोंदी". ईएसपीएन क्रिकइन्फो.
^ "आंतरराष्ट्रीय टी२० सामने - २०२४ सांघिक नोंदी". ईएसपीएन क्रिकइन्फो.
^ स्पोर्ट्स न्यूज डेस्क. "टीम इंडियात बक्षिसाच्या १२५ कोटी रुपयांच्या रकमेचे वितरण कसे होणार? टॅक्समध्ये किती पैसे कापले जातील? जाणून घ्या". लोकसत्ता. ६ जुलै २०२४ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ३० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ डाऊनिंग, क्लेमेंट (१७३७). विल्यम फॉस्टर (ed.). भारतीय युद्धांचा इतिहास. लंडन.
^ डाऊनिंग, क्लेमेंट (१९७८). भारतीय युद्धांचा इतिहास. p. १८९. OCLC 5905776.
^ ड्रू, जॉन (६ डिसेंबर २०२१). "द ख्रिसमस द कोलीज टूक क्रिकेट". द डेली स्टार (इंग्रजी भाषेत). ५ डिसेंबर २०२१ रोजी पाहिले.
^ ड्रू, जॉन (२१ डिसेंबर २०२१). "पूर्व भारतातील व्यापाऱ्यांनी या पंधरवड्याच्या ३०० वर्षांपूर्वी क्रिकेट भारतीय किनाऱ्यावर कसे आणले". Scroll.in (इंग्रजी भाषेत). १ नोव्हेंबर २०२३ रोजी पाहिले.
^ "कॉलोनीयल भारतातील क्रिकेट आणि राजकारण". रामचंद्र गुहा. १९९८. JSTOR ६५१०७५.
^ "ब्रिटिश बेटांवर भारत, १९११". क्रिकेट अर्काईव्ह. ९ नोव्हेंबर २०१२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २१ सप्टेंबर २००६ रोजी पाहिले.
^ अल्डरमन, एल्गन. "शेकडो आणि उष्णतेच्या लाटा: 1911 च्या अखिल भारतीय इंग्लंड दौऱ्याची कथा ज्याने देशाची ओळख निर्माण करण्यास मदत केली". द टाइम्स (इंग्रजी भाषेत). ISSN 0140-0460. २९ नोव्हेंबर २०२१ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २९ नोव्हेंबर २०२१ रोजी पाहिले.
^ लाला अमरनाथ हे भारताकडून खेळताना कसोटी शतक झळकावणारे पहिले भारतीय फलंदाज आहेत.
^ "१९०९-१९६३ - इम्पीरियल क्रिकेट कॉन्फरन्सच". आयसीसी. २२ फेब्रुवारी २०२४ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १२ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "१९३२ मध्ये या दिवशी भारताने पहिला कसोटी सामना खेळला होता". एएनआय न्यूज (इंग्रजी भाषेत). २० मार्च २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १२ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "भारताचा इंग्लंड दौरा, १९३२". ईएसपीएन क्रिकइन्फो. २५ डिसेंबर २००६ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १२ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "भारताचा ऑस्ट्रेलिया दौरा, १९४८". ईएसपीएन क्रिकइन्फो. ९ मे २००६ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १२ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "वेस्टइंडीजचा भारत दौरा". १६ डिसेंबर २००६ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १२ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "इंग्लंडचा भारत दौरा, १९५१-५२". ईएसपीएन क्रिकइन्फो. ९ मे २००६ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ८ मार्च २०२२ रोजी पाहिले.
^ "बियॉंड बाउंड्रीज". डेक्कन क्रॉनिकल. २९ मार्च २०११. १ एप्रिल २०११ रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. १ एप्रिल २०११ रोजी पाहिले.
^ "इंडिया सफर ०-५ व्हाईटवॉश इन इंग्लंड इन १९५९". २४ ऑगस्ट २०१३. ५ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १२ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "न्यू झीलंडमधील कसोटी मालिकेत भारत, न्यू झीलंड कसोटी मालिकेत भारत १९६७/६८ धावसंख्या, सामन्यांचे वेळापत्रक, सामने, गुण सारणी, निकाल, बातम्या". ईएसपीएन क्रिकइन्फो. १८ जानेवारी २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १२ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ दिनकर, एस. (१८ जून २०२०). "व्ही.व्ही.कुमारच्या नजरेतून दिग्गज फिरकी चौकडी". द हिंदू. ५ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १२ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "इंडियाज फेम्ड स्पिन क्वार्टेट - द गोल्ड स्टॅंडर्ड फॉर हंटिंग इन पॅक्स". २० सप्टेंबर २०१६. ५ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १२ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "सुनील गावस्कर यांनी ५० वर्षांपूर्वी वेस्ट इंडीजचा सामना कसा केला आणि ते भारताचे पहिले स्पोर्ट्स सुपरस्टार बनले". द प्रिंट. ६ मार्च २०२१. ५ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १२ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "सुनील गावस्कर यांच्या पदार्पणातील मालिकेत ७७४ धावा". १९ एप्रिल २०१३. ५ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १२ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "दिलीप सरदेसाई, भारताला यश मिळवण्यात मदत करण्यात महत्त्वाची भूमिका असलेला फलंदाज". दगार्डियन.कॉम. १६ जुलै २००७. २९ मार्च २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १२ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "विशाखापट्टणम येथे टीम इंडिया विक्रमाच्या उंबरठ्यावर, ५०-षटकांच्या क्रिकेटमध्ये अग्रेसर". २३ ऑक्टोबर २०१८. २४ ऑक्टोबर २०१८ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १३ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "सनीज वर्ल्ड कप गो-स्लो". ईएसपीएन क्रिकइन्फो. ६ जानेवारी २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १३ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "जेव्हा भारताने वेस्ट इंडीजविरुद्ध ४०० हून अधिक धावांच्या लक्ष्याचा यशस्वी पाठलाग करून जागतिक क्रिकेटला कायमचे बदलून टाकले". १२ एप्रिल २०१३. १६ एप्रिल २०१३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १३ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "सर्वाधिक जास्त धावचीत, आणि सर्वात कमी धावसंख्या जी कधीच केली गेली नाही". १४ जानेवारी २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १३ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "शतक आणि अर्धशतकाशिवाय सर्वोच्च कसोटी धावसंख्या". ३० जून २०१५. १४ जानेवारी २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १३ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "नोंदी. कसोटी सामने. सांघिक नोंदी. एका डावात दुहेरी धावसंख्या गाठणारे सर्वाधिक फलंदाज". ईएसपीएन क्रिकइन्फो. ६ जानेवारी २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १३ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "३० जानेवारी १९९४: जेव्हा कपिल देव जगातील आघाडीचे विकेट घेणारे गोलंदाज बनले". ३० जानेवारी २०१९. १४ जानेवारी २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १३ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "सुनील गावस्कर: भारताने वेस्ट इंडीज मालिका जिंकूनही कर्णधारपदाची बदली करण्यात आली". द टाइम्स ऑफ इंडिया. इंडो-अशियन न्यूज सर्व्हिस. २९ जून २०२०. ६ जानेवारी २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ६ जानेवारी २०२२ रोजी पाहिले.
^ "१९८४ च्या कोलकाता कसोटीसाठी कपिल देवला का वगळण्यात आले याबद्दल सुनील गावस्कर: 'मी माझ्या एकमेव मॅचविनरला का वगळू'". ७ मार्च २०२१. १४ जानेवारी २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १३ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "'सचिन तेंडुलकरकडे मजबूत संघ नव्हता पण तो सर्वात प्रेरणादायक कर्णधारही नव्हता'". ५ सप्टेंबर २०२०. ३ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १३ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "अनिल कुंबळे". ईएसपीएन क्रिकइन्फो. ११ फेब्रुवारी २००९ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १३ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "तेंडुलकरच्या राजीनामा देण्याच्या निर्णयामागील कारणे". १३ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "२००० साली या दिवशी: मोहम्मद अझरुद्दीन, अजय जडेजा यांच्यावर बंदी घालण्यापूर्वी त्यांनी त्यांचा शेवटचा आंतरराष्ट्रीय सामना खेळला". फर्स्टपोस्ट (इंग्रजी भाषेत). ३ जून २०२२. १३ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ बालचंद्रन, कनिष्का (६ एप्रिल २०२३). "'कॉट आउट' वर सुप्रिया सोबती गुप्ता: मला भारतीय क्रिकेटच्या मॅच फिक्सिंग गाथेतील मानवी घटक बाहेर आणायचे होते". द हिंदू (इंग्रजी भाषेत). ISSN 0971-751X. १३ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ अनंतसुब्रमणिअन, विघ्नेश (१० नोव्हेंबर २०१७). "१० विस्मरणीय क्षण जे कोणत्याही भारतीय क्रिकेट चाहत्याला पुन्हा जगायचे नाहीत". www.sportskeeda.com (इंग्रजी भाषेत). १३ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "भारतीय क्रिकेट: मधल्या फळीतील निवृत्ती हा एका युगाचा शेवट आहे". बीबीसी न्यूज. २३ ऑगस्ट २०२२. १८ ऑक्टोबर २०१५ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १३ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "परराष्ट्र मंत्री एस जयशंकर यांनी भारत-न्यू झीलंड द्विपक्षीय क्रिकेट संबंधांचे कौतुक केले, म्हणतात की राष्ट्र जॉन राइट, स्टीफन फ्लेमिंगला कधीही विसरणार नाही". द टाइम्स ऑफ इंडिया. ९ ऑक्टोबर २०२२. ६ मार्च २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "५ जुलै १९५६ - भारताचे पहिले परदेशी प्रशिक्षक जॉन राइट यांचा जन्म". ६ मार्च २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ स्टीव्ह वॉ. "I am proud that everybody gave 100%". फ्रॉम द वॉ फ्रंट. ईएसपीएन क्रिकइन्फो. १७ ऑक्टोबर २००७ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "टीडब्लूआयकडे भारत-पाकिस्तान मालिकेचे उत्पादन हक्क". द हिंदू - स्पोर्ट. २६ नोव्हेंबर २००७ रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "२००७ मध्ये या दिवशी भारताने आयसीसी टी२० विश्वचषक जिंकला होता". द टाइम्स ऑफ इंडिया. २४ सप्टेंबर २०२२. २७ एप्रिल २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ धोनी आणि गंभीरच्या खेळीने भारताची विश्वचषकला गवसणी Archived १२ डिसेंबर २०११, at the Wayback Machine. ईएसपीएन क्रिकइन्फो. Retrieved 12 December 2011
^ "आयसीसी क्रिकेट विश्वचषक २०११ पुनरावलोकन: मायदेशात विश्वचषक जिंकणारा भारत पहिला संघ ठरला". WION (इंग्रजी भाषेत). १६ मे २०१९. २५ ऑक्टोबर २०२० रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२२ रोजी पाहिले.
^ "एमएस धोनी ३ आयसीसी ट्रॉफी जिंकणारा एकमेव आंतरराष्ट्रीय कर्णधार म्हणून निवृत्त झाला". १५ ऑगस्ट २०२०. १४ ऑगस्ट २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "धोनीची निवृत्ती: ३ आयसीसी ट्रॉफी जिंकणारा एकमेव कर्णधार". १५ ऑगस्ट २०२०. १ डिसेंबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "२०१४ मध्ये या दिवशी: श्रीलंकेने अंतिम सामन्यात भारताला हरवून टी२० विश्वचषक जिंकला". १६ एप्रिल २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "टीम इंडियाचे वर्ल्ड कप २०१५ रिपोर्ट कार्ड". द टाइम्स ऑफ इंडिया. २८ मार्च २०१५. ३ जुलै २०२१ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "भारताने बांगलादेशचा पराभव करत विक्रमी सहाव्या आशिया चषकाचे विजेतेपद पटकावले". द टाइम्स ऑफ इंडिया. ७ मार्च २०१६. १८ एप्रिल २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "३१ मार्च २०१६: एमएस धोनीच्या नेतृत्वाखालील भारताचा टी२० विश्वचषक स्पर्धेत वेस्ट इंडीज विरुद्ध पराभवाचा सामना". इंडिया टुडे (इंग्रजी भाषेत). ३१ मार्च २०२१. ७ एप्रिल २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ सिद्धार्थ मोंगा (१५ जून २०१७). "प्रबळ भारताचा आणखी एका अंतिम फेरीत प्रवेश". ईएसपीएन क्रिकइन्फो. १६ जून २०१७ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ अँड्र्यू फिडेल फर्नांडो (१८ जून २०१७). "इंडिया हुडू ब्रोकन इम्फॅटिकली बाय पाकिस्तान". ईएसपीएन क्रिकइन्फो. ८ डिसेंबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "विश्वचषक २०१९: भारताचा उपांत्य फेरीपर्यंतचा प्रवास". ८ जुलै २०१९. १६ एप्रिल २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "२०१९ विश्वचषक उपांत्य सामना भारत वि न्यू झीलंड". ३ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "अंतिम निकाल, साउथहॅम्प्टन, जून १८ – २३, २०२१, आयसीसी विश्व कसोटी चॅम्पियनशिप". ३ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "ऑस्ट्रेलिया वि भारत, आयसीसी विश्व कसोटी अजिंक्यपद २०२१-२०२३, लंडन येथील अंतिम सामना, ०७ - ११, २०२३ - पूर्ण धावफलक". ईएसपीएन क्रिकइन्फो (इंग्रजी भाषेत). १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "श्रीलंका वि भारत, कोलंबो येथील अंतिम सामना, आशिया चषक, सप्टेंबर १७, २०२३ - पूर्ण धावफलक". ईएसपीएन क्रिकइन्फो (इंग्रजी भाषेत). १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "आशिया चषक २०२३ आकडेवारी – आशिया चषक". ईएसपीएन क्रिकइन्फो (इंग्रजी भाषेत). १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "आशियाई खेळात भारत".
^ "कोहलीने त्याच्या ५० व्या एकदिवसीय शतकाच्या प्रसंगाचे वर्णन 'परफेक्ट पिक्चर' असे केले". १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "दक्षिण आफ्रिकेविरुद्धच्या द्वंद्वयुद्धानंतर भारताचे टी२० विश्वचषकावर शिक्कामोर्तब". आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट परिषद. २९ जून २०२४. २९ जून २०२४ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ अचल, अश्विन (२९ जून २०२४). "भारत वि दक्षिण आफ्रिका, टी२० विश्वचषक अंतिम सामना: १७ वर्षांनंतर भारताने दुसरा टी२० विश्वचषक जिंकला". द हिंदू (इंग्रजी भाषेत). ISSN 0971-751X. १ जुलै २०२४ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "टी२० क्रिकेट विश्वचषक स्पर्धेत अपराजित राहून विजेतेपद पटकावणारा पहिला संघ बनून भारताने रचला इतिहासातील". २९ जून २०२४.
^ "निम्ब्सने किक्रेटचे हक्क $६१२ दशलक्ष किमतीमध्ये घेतले". द हिंदू. भारत. १० जानेवारी २००७ रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "भारताच्या भीतीला आयसीसीला द्यावे लागणार तोंड". ईएसपीएन क्रिकइन्फो. ३ जानेवारी २००६. ८ फेब्रुवारी २००७ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "भारताचे आयसीसीला आव्हान". टीव्हीएनझेड. ८ फेब्रुवारी २००७ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "निवड धोरण क्षेत्रीय नाही : पवार". द ट्रिब्यून. भारत. ८ फेब्रुवारी २००७ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "टी२० विश्वचषक परिणाम: बीसीसीआयकडून संपूर्ण निवड समितीची हकालपट्टी, नवीन समितीसाठी कर्णधारपद विभाजित करणे हे मुख्य काम". द टाइम्स ऑफ इंडिया. १८ नोव्हेंबर २०२२. १९ नोव्हेंबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "बीसीसीआय कडून अखिल भारतीय वरिष्ठ पुरुष निवड समितीच्या नियुक्त्यांची घोषणा". www.bcci.tv (इंग्रजी भाषेत). १७ जुलै २०२३ रोजी पाहिले.
^ "चेतन शर्मा यांचा बीसीसीआयच्या मुख्य निवडकर्ता पदाचा राजीनामा". द टाइम्स ऑफ इंडिया. १७ फेब्रुवारी २०२३. ISSN 0971-8257. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "भारताच्या मुख्य पुरुष निवडकर्ता म्हणून अजित आगरकरची निवड". क्रिकबझ्झ. ४ जुलै २०२३. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "बीसीसीआयकडून अजित आगरकर यांची भारताच्या निवड समितीचे नवे अध्यक्ष म्हणून नियुक्त". द हिंदू (इंग्रजी भाषेत). ५ जुलै २०२३. ISSN 0971-751X. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "निळ्या रंगाच्या आयकॉनिक शेड्स: १९८५ ते २०२१ पर्यंत टीम इंडियाच्या जर्सीची उत्क्रांती". WION (इंग्रजी भाषेत). १३ ऑक्टोबर २०२१. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "रंगसंगती: क्रिकेटच्या कपड्यांच्या क्रांतीची कथा". cricket.com.au (इंग्रजी भाषेत). ९ मे २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "क्लासिक वर्ल्ड कप किट्स – १९९९". www.icc-cricket.com (इंग्रजी भाषेत). ३० एप्रिल २०२० रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "नाइकेने भारतीय क्रिकेट संघाला सुसज्ज करण्यासाठी बोली जिंकली". द न्यूयॉर्क टाइम्स (इंग्रजी भाषेत). एजन्सी फ्रान्स-प्रेस. २५ डिसेंबर २००५. ISSN 0362-4331. ६ मे २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "नाइके टीम इंडिया किटचे प्रायोजक राहील – टाइम्स ऑफ इंडिया". द टाइम्स ऑफ इंडिया. २९ नोव्हेंबर २०१८ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "किट प्रायोजक नाइकेवर खेळाडू, बीसीसीआय नाराज". द इंडियन एक्सप्रेस (इंग्रजी भाषेत). २२ ऑगस्ट २०१७. २९ नोव्हेंबर २०१८ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "नाइकेने कराराचे नूतनीकरण न करण्याचा निर्णय घेतल्यानंतर बीसीसीआय पोशाख प्रायोजकत्वासाठी नवीन निविदा काढणार". द फिनान्शियल एक्सप्रेस (इंग्रजी भाषेत). १९ जुलै २०२०. २५ नोव्हेंबर २०२० रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "एमपीएल स्पोर्ट्स अपेरल अँड आणि ॲक्सेसरीज, भारतीय क्रिकेट संघाचे नवीन किट प्रायोजक". द फिनान्शियल एक्सप्रेस (इंग्रजी भाषेत). २ नोव्हेंबर २०२०. २ नोव्हेंबर २०२० रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "बीसीसीआय कडून एमपीएल स्पोर्ट्स टीम इंडियासाठी अधिकृत किट प्रायोजक म्हणून घोषित". भारतीय क्रिकेट नियामक मंडळ. १७ नोव्हेंबर २०२० रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "बायजूज, एमपीएलला बीसीसीआय सोबतच्या प्रायोजकत्व करारातून बाहेर पडण्याची इच्छा". मिंट (इंग्रजी भाषेत). २२ डिसेंबर २०२२. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "अधिकृत घोषणेशिवाय भारताचे किट प्रायोजक बदलले, श्रीलंकेविरुद्ध आंतरराष्ट्रीय टी२० साठी नवीन जर्सी लाँच". हिंदुस्थान टाइम्स (इंग्रजी भाषेत). ३ जानेवारी २०२३. ३ जानेवारी २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "KKCL's किलर ने एमपीएल स्पोर्ट्सची जागा टीम इंडियाचा अधिकृत किट प्रायोजक म्हणून घेतली". द इकॉनॉमिक टाइम्स. ६ जानेवारी २०२३. ISSN 0013-0389. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ खोसला, वरुनी (२१ फेब्रुवारी २०२३). "आदिदास ₹३५० कोटींमध्ये भारतीय क्रिकेट संघाचे किट प्रायोजित करणार". मिंट (इंग्रजी भाषेत). ९ मार्च २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "बीसीसीआय आणि आदिदासने भारतीय क्रिकेट संघाचे अधिकृत किट प्रायोजक म्हणून बहु-वर्षीय भागीदारीची घोषणा केली". www.bcci.tv (इंग्रजी भाषेत). २६ मे २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "भारतीय क्रिकेट संघाच्या किटचे नवे प्रायोजक म्हणून आदिदासचे नाव". हिंदुस्थान टाइम्स (इंग्रजी भाषेत). २२ मे २०२३. २६ मे २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "आदीदास २०२८ पर्यंत भारताचा किट प्रायोजक असणार". ईएसपीएन क्रिकइन्फो (इंग्रजी भाषेत). २९ मे २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "बायजू लवकर बाहेर पडण्याचा विचार करत असल्याने, आतापर्यंत भारतीय जर्सीला प्रायोजित केलेल्या प्रत्येक ब्रँडचे नाव". www.mensxp.com (इंग्रजी भाषेत). २२ डिसेंबर २०२२. ६ मे २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "भारतीय क्रिकेट नियामक मंडळ". www.bcci.tv (इंग्रजी भाषेत). १७ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "बीसीसीआयने ड्रीम ११ ची नवीन टीम इंडियाचे मुख्य प्रायोजक म्हणून घोषणा केली". www.bcci.tv (इंग्रजी भाषेत). १५ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ फारुकी, जावेद (१ जुलै २०२३). "ड्रीम११ ने टीम इंडियाच्या जर्सीचे प्रायोजक हक्क ३५८ कोटी रुपयांच्या मूळ किमतीत मिळवले". द इकॉनॉमिक टाइम्स. ISSN 0013-0389. १५ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "स्टार इंडियाने बीसीसीआयला सध्याच्या डीलमध्ये सवलत मागितली आहे, बाहेर पडणाऱ्या बायजूच्या बोर्डाकडून बँक गॅरंटी कॅश करण्याची इच्छा आहे". द हिंदू. ९ जानेवारी २०२३. १६ एप्रिल २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १६ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "बीसीसीआयने बायजूचे जर्सीचे प्रायोजकत्व एका वर्षाने वाढवले". क्रिकबझ्झ. ७ मार्च २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १६ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "ओप्पोने २०२२ पर्यंत भारतीय संघ प्रायोजकत्व हक्क जिंकले". ईएसपीएन क्रिकइन्फो. ७ मार्च २०१७. १९ मार्च २०१८ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १६ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "स्टारने भारतीय संघाचे प्रायोजकत्व हक्क जिंकले". ईएसपीएन क्रिकइन्फो. ९ डिसेंबर २०१३. ११ जानेवारी २०१८ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १६ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "सहारा इंडिया परिवार :: अवलोकन. जगातील सर्वात मोठे कुटुंब". www.sahara.in. २८ मार्च २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १६ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "सहाराने क्रिकेट विश्वातील सर्वात मोठा करार केला". ईएसपीएन क्रिकइन्फो (इंग्रजी भाषेत). २९ मे २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १६ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "आयटीसी स्टब्स् आऊट स्पॉन्सरशिप". www.telegraphindia.com (इंग्रजी भाषेत). १ जुलै २०२३ रोजी पाहिले.
^ "सहारा इंडियाने बीसीसीआय सोबतचे संबंध संपवले, प्रायोजकत्व काढून घेतले आणि आयपीएलमधून बाहेर काढले". द इकॉनॉमिक टाइम्स. ४ फेब्रुवारी २०१२. १६ एप्रिल २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १६ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "बीसीसीआयने भारताच्या मायदेशातील २०२४-२६ हंगामासाठी अधिकृत भागीदार म्हणून कॅम्पा आणि ॲटमबर्ग टेक्नॉलॉजीजची घोषणा केली". www.bcci.tv (इंग्रजी भाषेत). १७ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "बीसीसीआयकडून एसबीआय लाईफची बीसीसीआय डोमेस्टिक आणि इंटरनॅशनल मोसम २०२३-२६साठी अधिकृत भागीदार म्हणून घोषणा". www.bcci.tv (इंग्रजी भाषेत). १७ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "आयडीएफसी फर्स्ट बँकेने बीसीसीआयच्य सर्व आंतरराष्ट्रीय आणि देशांतर्गत घरच्या सामन्यांसाठी मुख्य प्रायोजकत्व अधिकार प्राप्त केले". www.bcci.tv (इंग्रजी भाषेत). ५ सप्टेंबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १७ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ स्पोर्टस्टार, टीम (२१ ऑगस्ट २०१९). "बीसीसीआयकडून पेटीएमला आणखी पाच वर्षांसाठी शीर्षक प्रायोजकत्व अधिकार प्रदान". sportstar.thehindu.com (इंग्रजी भाषेत). २७ डिसेंबर २०१९ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १७ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "ड्रीम११, लाफार्जहोल्सीम आणि ह्युंदाई यांना बीसीसीआयने आंतरराष्ट्रीय आणि देशांतर्गत हंगाम २०१९-२३ साठी अधिकृत भागीदारांचे अधिकार प्रदान केले". भारतीय क्रिकेट नियामक मंडळ (इंग्रजी भाषेत). १६ सप्टेंबर २०२१ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १७ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "स्टार इंडिया भारतीय क्रिकेट संघासाठी जर्सीच्या प्रायोजकत्वाचे नूतनीकरण करणार नाही". द न्यू इंडियन एक्सप्रेस. २८ फेब्रुवारी २०१७. ६ जानेवारी २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १७ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "एअरटेलने टीम इंडियाच्या होम सीरिजचे प्रायोजकत्व जिंकले". इंडिया टुडे (इंग्रजी भाषेत). प्रेस ट्रस्ट ऑफ इंडिया. २० ऑगस्ट २०१०. ६ जानेवारी २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १७ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "व्हायकॉम१८ ने बीसीसीआय मीडिया अधिकार ५९६३ कोटी रुपयांमध्ये मिळवले – टाइम्स ऑफ इंडिया". द टाइम्स ऑफ इंडिया. २९ नोव्हेंबर २०१८ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १७ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "बीसीसीआयने जूनमध्ये मायदेशातील मालिकेसाठी तात्पुरता प्रसारण पार्टनर शोधला, आयपीएल २०२३ नंतर प्रसारण हक्क निविदा प्रसिद्ध केल्या जातील". २७ मार्च २०२३. २१ एप्रिल २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १७ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "व्हायकॉम१८ कडे ५ वर्षांसाठी भारतीय क्रिकेट संघाच्या मायदेशातील सामन्यांसाठीचे टीव्ही आणि डिजिटल दोन्ही हक्क". बिझनेस टुडे (इंग्रजी भाषेत). ३१ ऑगस्ट २०१३. १७ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "मोहालीच्या मुल्लानपूर स्टेडियमला महाराजा यादवेंद्र सिंह यांचे नाव". २९ मार्च २०२१. ५ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १७ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "क्रिकेट खेळाडू रोहित शर्माकडून हैदराबादमधील आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट स्टेडियमचे भूमिपूजन". ८ जानेवारी २०२०. ५ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १७ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "इंग्लंड विरुद्ध भारत: मोटेरा हे जगातील सर्वात मोठे क्रिकेट स्टेडियम". बीबीसी न्यूज (इंग्रजी भाषेत). २४ फेब्रुवारी २०२१. ४ जानेवारी २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १७ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "मोटेरा येथील १ लाखांहून अधिक चाहत्यांच्या आसनक्षमतेच्या सर्वात मोठ्या क्रिकेट स्टेडियमचे नरेंद्र मोदी स्टेडियम असे नामकरण". इंडिया टुडे (इंग्रजी भाषेत). २४ फेब्रुवारी २०२१. ४ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १७ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "मैदाने: ईडन गार्डन्स". ईएसपीएन क्रिकइन्फो. ६ ऑक्टोबर २००६ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १७ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "ईडन गार्डन्स, कोलकाता येथे १० महत्त्वाचे क्रिकेट सामने". २१ सप्टेंबर २०१६. ५ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १७ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "मैदाने: फिरोज शाह कोटला". ईएसपीएन क्रिकइन्फो. १४ ऑक्टोबर २००६ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १७ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "१० कसोटी खेळणाऱ्या देशांची मायदेशातील उद्घाटन सामन्याची स्थळे". १५ फेब्रुवारी २०१७. १५ एप्रिल २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १७ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "मुंबई क्रिकेटर्सना काय खास बनवते". १६ एप्रिल २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १७ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "मैदाने: एम.ए. चिदंबरम स्टेडियम". ईएसपीएन क्रिकइन्फो. ४ नोव्हेंबर २००६ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १७ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "कसोटी कर्णधारांची यादी". ईएसपीएन क्रिकइन्फो. ७ फेब्रुवारी २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १९ जुलै २०२२ रोजी पाहिले.
^ "भारताच्या एकदिवसीय क्रिकेट संघाच्या कर्णधारांची यादी". ७ डिसेंबर २०२१ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १९ जुलै २०२२ रोजी पाहिले.
^ "टेम्पटिंग टेस्ट्स डीश्ड अप व्हेन इंडिया व्हिजिट्स न्यू झीलंड". १६ एप्रिल २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १९ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "इंग्लंड आणि विंडीजमध्ये भारताला पहिले विजय मिळवून देणारे अजित वाडेकर यांचे ७७ व्या वर्षी निधन". १६ ऑगस्ट २०१८. १६ एप्रिल २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १९ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "बिशन सिंग बेदी". ४ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १९ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "बिशन बेदी". ४ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १९ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "दिलीप वेंगसरकरचे कर्णधारपद". ६ डिसेंबर २०२१ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १९ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "दिलीप वेंगसरकर". ७ डिसेंबर २०२१ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १९ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "तेंडुलकर त्याच्या कर्णधारांबाबत: गांगुली आक्रमक, राहुल पद्धतशीर, धोनी सहज". फर्स्टपोस्ट. ७ नोव्हेंबर २०१४. १५ जुलै २०१५ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १९ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "१९९७ मध्ये सचिनच्या जागी अझहरला कर्णधार म्हणून नियुक्त करणे: जेव्हा निवडकर्त्यांनी चेंडू फिरवला". ६ नोव्हेंबर २०१४. ९ नोव्हेंबर २०१४ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १९ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "२००० मध्ये अनिल कुंबळे आणि अजय जडेजा यांच्या मागे सौरव गांगुली भारतीय कर्णधार कसा बनला?". २३ जुलै २०२०. ४ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २८ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ उग्र, शारदा (१७ जुलै २००६). "द्रविड, कुंबळे यांच्यामुळे टीम इंडियाने ३५ वर्षांनंतर वेस्ट इंडीजमध्ये विजयाची चव चाखली". इंडिया टुडे (इंग्रजी भाषेत). १७ मार्च २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १९ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "द कॅनेडियन प्रेस: फायनल जिंकून श्रीलंकेने भारताकडून ५-० असा पराभव नाकारला". १३ फेब्रुवारी २००९. १३ फेब्रुवारी २००९ रोजी मूळ पान पासून संग्रहित.
^ "या दिवशी एमएस धोनीने २०१३ चॅम्पियन्स ट्रॉफी जिंकून तीनही आयसीसी विजेतेपद जिंकणारा पहिला कर्णधार बनला". टाइम्स नाऊ (इंग्रजी भाषेत). २३ जून २०२०. ११ जानेवारी २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १९ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "धोनी कसोटी क्रिकेट मधून निवृत्त". ईएसपीएन क्रिकइन्फो. ३० डिसेंबर २०१४. १७ मार्च २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १९ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "एमएस धोनीने भारताचे एकदिवसीय आणि टी२० कर्णधारपद सोडले". ईएसपीएन क्रिकइन्फो. ४ जानेवारी २०१७. १७ मार्च २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १९ जुलै २०२२ रोजी पाहिले.
^ "भारतीय क्रिकेट संघ नोंदी आणि आकडेवारी". ईएसपीएन क्रिकइन्फो. २९ मार्च २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 7 February 2022 रोजी पाहिले.
^ "न्यू झीलंड मालिकेसाठी रोहित शर्माची भारताच्या टी२० कर्णधारपदी निवड". द टाइम्स ऑफ इंडिया (इंग्रजी भाषेत). १० नोव्हेंबर २०२१. ९ जानेवारी २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १९ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ मुण्डयुर, रोहित (२२ नोव्हेंबर २०२१). "भारताने न्यू झीलंडचा व्हाईटवॉश केला: नव्याने सुरुवात करताना वास्तववादी होण्याची गरज". इंडिया टुडे (इंग्रजी भाषेत). १८ जानेवारी २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १९ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "विराट कोहलीच्या जागी रोहित शर्मा भारताच्या वनडे कर्णधारपदी, पुढील महिन्यात सुरू होणाऱ्या दक्षिण आफ्रिका मालिकेतून कर्णधारपदाची सूत्रे स्वीकारणार". हिंदुस्थान टाइम्स (इंग्रजी भाषेत). ८ डिसेंबर २०२१. २७ जानेवारी २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १९ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "विराट कोहलीने भारताचे कसोटी कर्णधारपद सोडले: क्रिकेट खेळाडूंनी थ्रोबॅक चित्रांसह माजी कर्णधाराला श्रद्धांजली वाहिली. फोटोगॅलरी - ETimes". photogallery.indiatimes.com. १७ जानेवारी २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १९ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "रोहित शर्माची भारताचा पूर्णवेळ कसोटी कर्णधार म्हणून नियुक्ती". www.icc-cricket.com (इंग्रजी भाषेत). ५ मार्च २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १९ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ ^a ^b "बीसीसीआयने वार्षिक खेळाडू रिटेनरशिप २०२३-२४ जाहीर केली - भारतीय संघ (वरिष्ठ पुरुष खेळाडू)". बीसीसीआय. २८ फेब्रुवारी २०२४. २० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "भारतीय पुरुष क्रिकेट खेळाडू श्रेणी. बीसीसीआय". www.bcci.tv (इंग्रजी भाषेत). २० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "भारतीय संघाच्या मुख्य प्रशिक्षकपदी राहुल द्रविडच्या जागी गौतम गंभीरची नियुक्ती". हिंदुस्थान टाइम्स (इंग्रजी भाषेत). ९ जुलै २०२४. २२ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "२०१९-२१ विश्व कसोटी अजिंक्यपद स्पर्धा गुणफलक". ईएसपीएन क्रिकइन्फो. १२ ऑगस्ट २०२१ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २२ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "२०२१-२३ विश्व कसोटी अजिंक्यपद स्पर्धा गुणफलक". १ ऑगस्ट २०१९ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २२ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "प्रुडेंशियल विश्वचषक १९७५". ६ डिसेंबर २०२१ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २२ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "प्रुडेंशियल विश्वचषक १९७९". ६ डिसेंबर २०२१ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २२ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "प्रुडेंशियल विश्वचषक १९८३". ६ डिसेंबर २०२१ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २२ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "रिलायन्स विश्वचषक १९८७/८८". १५ ऑगस्ट २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २२ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "बेन्सन आणि हेजेस विश्वचषक १९९१/९२". १३ जून २०२४ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २२ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "विल्स विश्वचषक १९९५/९६". २० ऑगस्ट २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २२ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "आयसीसी विश्वचषक १९९९". १५ ऑगस्ट २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २२ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "आयसीसी विश्वचषक २००३". ४ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २२ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "आयसीसी विश्वचषक २००७". ३० सप्टेंबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २२ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "आयसीसी किक्रेट विश्वचषक २०११". ४ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २२ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "आयसीसी किक्रेट विश्वचषक २०१५". ४ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २२ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "आयसीसी किक्रेट विश्वचषक २०१९". ४ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २२ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "आयसीसी क्रिकेट विश्व चषक २०२३". २५ फेब्रुवारी २०२४ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २२ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ ^a ^b "यूएसए टी२० विश्वचषक आयोजित करणार: २०२४ ते २०३१ पर्यंतच्या आयसीसी पुरुष स्पर्धेच्या यजमानांची पुष्टी". ५ डिसेंबर २०२१ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २२ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "आयसीसी विश्व ट्वेंटी२०, २००७". ८ डिसेंबर २०२१ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २२ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "आयसीसी विश्व ट्वेंटी२०, २००९". ६ डिसेंबर २०२१ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २२ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "आयसीसी विश्व ट्वेंटी२०, २०१०". ६ डिसेंबर २०२१ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २२ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "आयसीसी विश्व ट्वेंटी२०, २०१२". ६ डिसेंबर २०२१ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २२ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "आयसीसी विश्व ट्वेंटी२० २०१४". ६ डिसेंबर २०२१ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "आय.सी.सी. विश्व ट्वेंटी२० २०१६". ६ डिसेंबर २०२१ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "आयसीसी पुरुष टी२० विश्वचषक २०२१/२२". ३ डिसेंबर २०२१ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g "यूएसए टी२० विश्वचषक आयोजित करणार: २०२४-२०३१ आयसीसी पुरुष स्पर्धेच्या यजमानांची पुष्टी". ५ डिसेंबर २०२१ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "विल्स आंतरराष्ट्रीय चषक १९९८/९९". २९ सप्टेंबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २५ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "आयसीसी नॉकआऊट, २०००". १५ ऑगस्ट २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २५ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "आयसीसी चॅम्पियन्स चषक २००२/०३". १६ ऑगस्ट २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २५ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "२००४ चॅम्पियन्स चषक". ३ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २५ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "आयसीसी चॅम्पियन्स चषक २००६/०७". ३ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २५ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "आयसीसी चॅम्पियन्स चषक २००९/१०". २९ सप्टेंबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २५ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "आयसीसी चॅम्पियन्स चषक २०१३". ७ सप्टेंबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २५ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "आयसीसी चॅम्पियन्स चषक २०१७". १२ ऑगस्ट २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २५ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "भारत, पाकिस्तान, श्रीलंका, संयुक्त अरब अमीराती, १९८४ (एशिया कप) मध्ये". ६ डिसेंबर २०२१ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २८ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "ऑस्ट्रल-आशिया चषक १९८५/८६". १५ ऑगस्ट २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २८ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "आशिया चषक इतिहास: जेव्हा भारताने आशिया चषकातून माघार घेतली". १२ सप्टेंबर २०१८. ६ डिसेंबर २०२१ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २८ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "विल्स आशिया चषक १९८८/८९". ३ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २८ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "आशिया चषक १९९०/९१". ५ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २८ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "पेप्सी आशिया चषक १९९४/९५". ५ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २८ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "पेप्सी आशिया चषक १९९७". ५ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २८ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "२००० आशिया चषक". ५ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २८ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "२००४ आशिया चषक". ५ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २८ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "२००८ आशिया चषक". ५ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २८ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "२०१० आशिया चषक". ५ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २८ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "आशिया चषक २०११/१२". ५ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २८ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "२०१४ आशिया चषक". ४ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २८ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "पुरुष टी२० आशिया चषक २०१५/१६". ४ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २८ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "२०१८ आशिया चषक". ३ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २८ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "२०२२ आशिया चषक". ३ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २८ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "आशिया चषक २०२३". १७ सप्टेंबर २०२३ रोजी पाहिले.
^ "आशियाई खेळ पुरुष क्रिकेट स्पर्धा २०२३". २८ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "राष्ट्रकुल खेळ १९९८/९९". १५ ऑगस्ट २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २८ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ शेरिंघम, सॅम (२ एप्रिल २०११). "भारताने श्रीलंकेला मागे टाकून क्रिकेट विश्वचषक जिंकला". बीबीसी स्पोर्ट. ३ एप्रिल २०११ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २९ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "नोंदी | कसोटी सामने | सांघिक नोंदी | निकाल | ईएसपीएनक्रिकइन्फो.कॉम". क्रिकइन्फो. २९ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "भारतीय क्रिकेट संघ नोंदी आणि आकडेवारी | ईएसपीएनक्रिकइन्फो.कॉम". क्रिकइन्फो. २९ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "भारतीय क्रिकेट संघ नोंदी आणि आकडेवारी". ईएसपीएन क्रिकइन्फो. २३ डिसेंबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २९ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "भारतीय क्रिकेट संघ नोंदी आणि आकडेवारी". ईएसपीएन क्रिकइन्फो. २९ जुलै २०२४ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २९ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "नोंदी / भारत / आंतरराष्ट्रीय एकदिवसीय / निकाल". ईएसपीएन क्रिकइन्फो. २ ऑगस्ट २०२४ रोजी पाहिले.
^ "नोंदी/ आंतरराष्ट्रीय एकदिवसीय / सांघिक नोंदी / निकाल". ईएसपीएन क्रिकइन्फो. २ ऑगस्ट २०२४ रोजी पाहिले.
^ "भारत क्रिकेट संघ नोंदी आणि आकडेवारी". ईएसपीएन क्रिकइन्फो. २९ मार्च २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २९ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "भारत क्रिकेट संघ नोंदी आणि आकडेवारी". ईएसपीएन क्रिकइन्फो. २९ मार्च २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २९ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "नोंदी / भारत / आंतरराष्ट्रीय ट्वेन्टी२०/ निकाल". ईएसपीएनक्रिकइन्फो. ३० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "नोंदी / आंतरराष्ट्रीय ट्वेन्टी२० / सांघिक नोंदी / निकाल". ईएसपीएनक्रिकइन्फो. ३० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "भारत क्रिकेट संघ नोंदी आणि आकडेवारी". ईएसपीएन क्रिकइन्फो. २९ मार्च २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ३० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "भारत क्रिकेट संघ नोंदी आणि आकडेवारी". ईएसपीएन क्रिकइन्फो. २९ मार्च २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ३० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "सचिन तेंडुलकर". ईएसपीएन क्रिकइन्फो. १५ सप्टेंबर २०२२ रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. ३० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "सचिन तेंडुलकर:Cricbuzz.com". २ जुलै २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ३० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "भारत सर्वबाद ३६- त्यांची आजवरची नीचांकी कसोटी धावसंख्या - ऑस्ट्रेलियाचा मालिकेच्या पहिल्या सामन्यात विजय". स्कायस्पोर्ट्स.कॉम. २ फेब्रुवारी २०२१ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ३० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "बर्म्युडा वि भारत सामना १२". १२ ऑगस्ट २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ३० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "अनिल कुंबळे". ३ मे २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ३० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "१९९९ मध्ये याच दिवशी अनिल कुंबळेने पाकिस्तानविरुद्ध एका डावात १० बळी घेतले होते". १४ ऑगस्ट २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ३० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "फेब्रुवारी ७, १९९९: अनिल कुंबळे यांनी जिम लेकरचे अनुकरण करत दिल्लीत पाकिस्तान विरुद्ध ऐतिहासिक १० गडी बाद केले". ७ फेब्रुवारी २०२१. १ डिसेंबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ३० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "सचिन तेंडुलकरच्या सर्व प्रकारांमधील १०० शतकांची संपूर्ण माहिती". टाइम्स ऑफ स्पोर्ट्स. ६ एप्रिल २०२०. १४ ऑगस्ट २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ३० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "या दिवशी २००५ मध्ये: महेंद्रसिंग धोनीने त्याची सर्वोच्च एकदिवसीय धावसंख्या नोंदवली". एनडीटीव्हीस्पोर्ट्स.कॉम. ५ मे २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ३० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "द्रविडला चुकीच्या अंमलबजावणीची हळहळ". ईएसपीएनक्रिकइन्फो. २१ मे २००६. ९ मार्च २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ३० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "दुसरी वनडे, किंग्स्टन, २० मे २००६, भारताचा वेस्ट इंडीज दौरा". १४ ऑगस्ट २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ३० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "२०१० मध्ये या दिवशी: सचिनने पुरुषांच्या एकदिवसीय क्रिकेटमध्ये पहिले द्विशतक झळकावून इतिहास रचला". २४ फेब्रुवारी २०२२. १४ ऑगस्ट २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ३० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "या दिवशी २०११ मध्ये: वीरेंद्र सेहवाग एकदिवसीय द्विशतक झळकावणारा दुसरा भारतीय फलंदाज ठरला". ८ डिसेंबर २०२१. १४ ऑगस्ट २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ३० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "महेंद्रसिंग धोनीची निवृत्ती: ३ आयसीसी ट्रॉफी जिंकणारा एकमेव आंतरराष्ट्रीय कर्णधार". १५ ऑगस्ट २०२०. १४ ऑगस्ट २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ३० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "धोनी निवृत्ती: ३ आयसीसी ट्रॉफी जिंकणारा एकमेव आंतरराष्ट्रीय कर्णधार". १५ ऑगस्ट २०२०. १ डिसेंबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ३० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "४ भारतीय खेळाडू ज्यांनी सर्व ३ आयसीसी पुरस्कार जिंकले आहेत". २० डिसेंबर २०१८. १४ ऑगस्ट २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ३० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "एकदिवसीय क्रिकेटमधील रोहित शर्माच्या द्विशतकांची यादी". ३० एप्रिल २०२०. १ डिसेंबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ३० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "विराट कोहली वि रोहित शर्मा: सर्वाधिक धावा, शतके आणि विजयांसह कोण निवृत्त होणार?". टाइम्स नाऊ (इंग्रजी भाषेत). ५ जुलै २०२४. ३० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "अश्विन – सर्वात जलद २५० कसोटी बळी". १४ ऑगस्ट २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ३० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "भारत आर्मीचा इतिहास". www.bharat-army.com. २ जुलै २०१५ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ३० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "स्वामी आर्मी रोअर्स टू फुल बॅटल क्राय". द एज न्यूजपेपर न्यूजपेपर. मेलबर्न. २८ डिसेंबर २००३. १७ ऑक्टोबर २००७ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ३० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "पाक क्रिकेट चाहत्यांसाठी १०,००० व्हिसा". द ट्रिब्युन, चंदीगड. ३ सप्टेंबर २००६ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ३० जुलै २००६ रोजी पाहिले.
^ बिनॉय, जॉर्ज (४ जून २००७). "अ स्नेक चार्मर अँड ॲन इन्व्हेस्टमेंट गुरु". ईएसपीएन क्रिकइन्फो. २८ फेब्रुवारी २०१० रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "सचिन इज धिस फॅन्स मॅच टिकेट". द टाइम्स ऑफ इंडिया. ३१ जानेवारी २००७. २७ फेब्रुवारी २०१० रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ३० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "गांगुलीज डेप्ट ऑफ ग्रॅटिट्यूड". बीबीसी न्यूज. २१ मार्च २०२३. १३ जानेवारी २००९ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ३० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "इंडिया व ऑस्ट्रेलिया: रायोट्स ऑफ १९६९, टाइड टेस्ट अँड मदर ऑफ ऑल कमबॅक्स". द इकॉनॉमिक टाइम्स. ५ फेब्रुवारी २०२३. ३० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ ^a ^b अँड्रयू मिलर; मार्टिन विल्यम्स (११ एप्रिल २००६). "आय प्रेडीक्ट अ रायॉट". ८ फेब्रुवारी २००७ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ३० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ ^a ^b "सचिन तेंडुलकर बुऊड बाय वानखेडे क्राऊड". इंडिया डेली. ११ ऑक्टोबर २००६ रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. ३० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "गांगुलीच्या वगळण्यावरून कोलकात्यात निदर्शने". रेडीफ. १८ डिसेंबर २००५ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ३१ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "दादांच्या प्रेमापोटी - जेव्हा ईडन गार्डन्स भारताविरुद्ध वळले कारण गांगुली खेळत नव्हता". २६ मे २०२०. ७ डिसेंबर २०२१ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ३१ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "बाराबती स्टेडियमच्या सुरक्षेचा प्रश्न". ईएसपीएन क्रिकइन्फो. २४ जानेवारी २००७. २७ जानेवारी २००७ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ३१ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "संपूर्ण राष्ट्र आनंदाने उफाळून आले". द ट्रिब्यून, चंदिगढ. १० सप्टेंबर २००६ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ३१ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "भारत-पाकिस्तान क्रिकेट शत्रुत्व: गोळीशिवाय युद्ध". ३ नोव्हेंबर २०२२. २० एप्रिल २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ३१ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.
^ "भारत वि पाकिस्तान: अ कॉम्प्लेक्स रायव्हलरी हीटिंग न्यू हाईट्स". डॉइश वेले. २१ एप्रिल २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ३१ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

बाह्य दुवे

भारत च्या राष्ट्रीय क्रिकेट स्पर्धा
इराणी करंडक · चॅलेंजर करंडक · दुलीप करंडक · रणजी करंडक · रणजी करंडक एकदिवसीय स्पर्धा · देवधर करंडक

[1] "श्रीलंकेला मागे टाकत आयसीसी टी२० क्रमवारीत भारत १ल्या क्रमांकावर". न्यूज १८. 2 April 1974. ९ जानेवारी २०२१ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ७ जानेवारी २०२१ रोजी पाहिले.

[2] "आयसीसी टी२० क्रमवारीत भारत पहिल्या क्रमांकावर". जागरण जोश. ३ एप्रिल २०१४. ९ जानेवारी २०२१ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ११ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[ICC_Rankings-3] "आयसीसी क्रमवारी". आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट समिती.

[Cricinfo_Test_Records-4] "कसोटी सामने - सांघिक नोंदी". ईएसपीएन क्रिकइन्फो.

[Cricinfo_2024_Test_Records-5] "कसोटी सामने - २०२४ सांघिक नोंदी". ईएसपीएन क्रिकइन्फो.

[Cricinfo_ODI_Records-6] "आंतरराष्ट्रीय एकदिवसीय सामने - सांघिक नोंदी". ईएसपीएन क्रिकइन्फो.

[Cricinfo_2024_ODI_Records-7] "आंतरराष्ट्रीय एकदिवसीय सामने - २०२४ सांघिक नोंदी". ईएसपीएन क्रिकइन्फो.

[Cricinfo_T20I_Records-8] "आंतरराष्ट्रीय टी२० सामने - सांघिक नोंदी". ईएसपीएन क्रिकइन्फो.

[Cricinfo_2024_T20I_Records-9] "आंतरराष्ट्रीय टी२० सामने - २०२४ सांघिक नोंदी". ईएसपीएन क्रिकइन्फो.

[10] स्पोर्ट्स न्यूज डेस्क. "टीम इंडियात बक्षिसाच्या १२५ कोटी रुपयांच्या रकमेचे वितरण कसे होणार? टॅक्समध्ये किती पैसे कापले जातील? जाणून घ्या". लोकसत्ता. ६ जुलै २०२४ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ३० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[11] डाऊनिंग, क्लेमेंट (१७३७). विल्यम फॉस्टर (ed.). भारतीय युद्धांचा इतिहास. लंडन.

[12] डाऊनिंग, क्लेमेंट (१९७८). भारतीय युद्धांचा इतिहास. p. १८९. OCLC 5905776.

[13] ड्रू, जॉन (६ डिसेंबर २०२१). "द ख्रिसमस द कोलीज टूक क्रिकेट". द डेली स्टार (इंग्रजी भाषेत). ५ डिसेंबर २०२१ रोजी पाहिले.

[14] ड्रू, जॉन (२१ डिसेंबर २०२१). "पूर्व भारतातील व्यापाऱ्यांनी या पंधरवड्याच्या ३०० वर्षांपूर्वी क्रिकेट भारतीय किनाऱ्यावर कसे आणले". Scroll.in (इंग्रजी भाषेत). १ नोव्हेंबर २०२३ रोजी पाहिले.

[Cricket_and_Politics_in_Colonial_India-15] "कॉलोनीयल भारतातील क्रिकेट आणि राजकारण". रामचंद्र गुहा. १९९८. JSTOR ६५१०७५.

[16] "ब्रिटिश बेटांवर भारत, १९११". क्रिकेट अर्काईव्ह. ९ नोव्हेंबर २०१२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २१ सप्टेंबर २००६ रोजी पाहिले.

[17] अल्डरमन, एल्गन. "शेकडो आणि उष्णतेच्या लाटा: 1911 च्या अखिल भारतीय इंग्लंड दौऱ्याची कथा ज्याने देशाची ओळख निर्माण करण्यास मदत केली". द टाइम्स (इंग्रजी भाषेत). ISSN 0140-0460. २९ नोव्हेंबर २०२१ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २९ नोव्हेंबर २०२१ रोजी पाहिले.

[18] लाला अमरनाथ हे भारताकडून खेळताना कसोटी शतक झळकावणारे पहिले भारतीय फलंदाज आहेत.

[19] "१९०९-१९६३ - इम्पीरियल क्रिकेट कॉन्फरन्सच". आयसीसी. २२ फेब्रुवारी २०२४ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १२ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[20] "१९३२ मध्ये या दिवशी भारताने पहिला कसोटी सामना खेळला होता". एएनआय न्यूज (इंग्रजी भाषेत). २० मार्च २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १२ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[21] "भारताचा इंग्लंड दौरा, १९३२". ईएसपीएन क्रिकइन्फो. २५ डिसेंबर २००६ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १२ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[22] "भारताचा ऑस्ट्रेलिया दौरा, १९४८". ईएसपीएन क्रिकइन्फो. ९ मे २००६ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १२ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[23] "वेस्टइंडीजचा भारत दौरा". १६ डिसेंबर २००६ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १२ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[24] "इंग्लंडचा भारत दौरा, १९५१-५२". ईएसपीएन क्रिकइन्फो. ९ मे २००६ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ८ मार्च २०२२ रोजी पाहिले.

[bb-25] "बियॉंड बाउंड्रीज". डेक्कन क्रॉनिकल. २९ मार्च २०११. १ एप्रिल २०११ रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. १ एप्रिल २०११ रोजी पाहिले.

[26] "इंडिया सफर ०-५ व्हाईटवॉश इन इंग्लंड इन १९५९". २४ ऑगस्ट २०१३. ५ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १२ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[27] "न्यू झीलंडमधील कसोटी मालिकेत भारत, न्यू झीलंड कसोटी मालिकेत भारत १९६७/६८ धावसंख्या, सामन्यांचे वेळापत्रक, सामने, गुण सारणी, निकाल, बातम्या". ईएसपीएन क्रिकइन्फो. १८ जानेवारी २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १२ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[28] दिनकर, एस. (१८ जून २०२०). "व्ही.व्ही.कुमारच्या नजरेतून दिग्गज फिरकी चौकडी". द हिंदू. ५ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १२ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[29] "इंडियाज फेम्ड स्पिन क्वार्टेट - द गोल्ड स्टॅंडर्ड फॉर हंटिंग इन पॅक्स". २० सप्टेंबर २०१६. ५ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १२ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[30] "सुनील गावस्कर यांनी ५० वर्षांपूर्वी वेस्ट इंडीजचा सामना कसा केला आणि ते भारताचे पहिले स्पोर्ट्स सुपरस्टार बनले". द प्रिंट. ६ मार्च २०२१. ५ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १२ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[31] "सुनील गावस्कर यांच्या पदार्पणातील मालिकेत ७७४ धावा". १९ एप्रिल २०१३. ५ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १२ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[32] "दिलीप सरदेसाई, भारताला यश मिळवण्यात मदत करण्यात महत्त्वाची भूमिका असलेला फलंदाज". दगार्डियन.कॉम. १६ जुलै २००७. २९ मार्च २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १२ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[33] "विशाखापट्टणम येथे टीम इंडिया विक्रमाच्या उंबरठ्यावर, ५०-षटकांच्या क्रिकेटमध्ये अग्रेसर". २३ ऑक्टोबर २०१८. २४ ऑक्टोबर २०१८ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १३ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[34] "सनीज वर्ल्ड कप गो-स्लो". ईएसपीएन क्रिकइन्फो. ६ जानेवारी २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १३ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[35] "जेव्हा भारताने वेस्ट इंडीजविरुद्ध ४०० हून अधिक धावांच्या लक्ष्याचा यशस्वी पाठलाग करून जागतिक क्रिकेटला कायमचे बदलून टाकले". १२ एप्रिल २०१३. १६ एप्रिल २०१३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १३ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[36] "सर्वाधिक जास्त धावचीत, आणि सर्वात कमी धावसंख्या जी कधीच केली गेली नाही". १४ जानेवारी २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १३ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[37] "शतक आणि अर्धशतकाशिवाय सर्वोच्च कसोटी धावसंख्या". ३० जून २०१५. १४ जानेवारी २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १३ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[38] "नोंदी. कसोटी सामने. सांघिक नोंदी. एका डावात दुहेरी धावसंख्या गाठणारे सर्वाधिक फलंदाज". ईएसपीएन क्रिकइन्फो. ६ जानेवारी २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १३ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[39] "३० जानेवारी १९९४: जेव्हा कपिल देव जगातील आघाडीचे विकेट घेणारे गोलंदाज बनले". ३० जानेवारी २०१९. १४ जानेवारी २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १३ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[40] "सुनील गावस्कर: भारताने वेस्ट इंडीज मालिका जिंकूनही कर्णधारपदाची बदली करण्यात आली". द टाइम्स ऑफ इंडिया. इंडो-अशियन न्यूज सर्व्हिस. २९ जून २०२०. ६ जानेवारी २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ६ जानेवारी २०२२ रोजी पाहिले.

[41] "१९८४ च्या कोलकाता कसोटीसाठी कपिल देवला का वगळण्यात आले याबद्दल सुनील गावस्कर: 'मी माझ्या एकमेव मॅचविनरला का वगळू'". ७ मार्च २०२१. १४ जानेवारी २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १३ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[42] "'सचिन तेंडुलकरकडे मजबूत संघ नव्हता पण तो सर्वात प्रेरणादायक कर्णधारही नव्हता'". ५ सप्टेंबर २०२०. ३ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १३ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[43] "अनिल कुंबळे". ईएसपीएन क्रिकइन्फो. ११ फेब्रुवारी २००९ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १३ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[44] "तेंडुलकरच्या राजीनामा देण्याच्या निर्णयामागील कारणे". १३ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[45] "२००० साली या दिवशी: मोहम्मद अझरुद्दीन, अजय जडेजा यांच्यावर बंदी घालण्यापूर्वी त्यांनी त्यांचा शेवटचा आंतरराष्ट्रीय सामना खेळला". फर्स्टपोस्ट (इंग्रजी भाषेत). ३ जून २०२२. १३ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[46] बालचंद्रन, कनिष्का (६ एप्रिल २०२३). "'कॉट आउट' वर सुप्रिया सोबती गुप्ता: मला भारतीय क्रिकेटच्या मॅच फिक्सिंग गाथेतील मानवी घटक बाहेर आणायचे होते". द हिंदू (इंग्रजी भाषेत). ISSN 0971-751X. १३ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[47] अनंतसुब्रमणिअन, विघ्नेश (१० नोव्हेंबर २०१७). "१० विस्मरणीय क्षण जे कोणत्याही भारतीय क्रिकेट चाहत्याला पुन्हा जगायचे नाहीत". www.sportskeeda.com (इंग्रजी भाषेत). १३ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[bbc.co.uk-48] "भारतीय क्रिकेट: मधल्या फळीतील निवृत्ती हा एका युगाचा शेवट आहे". बीबीसी न्यूज. २३ ऑगस्ट २०२२. १८ ऑक्टोबर २०१५ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १३ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[49] "परराष्ट्र मंत्री एस जयशंकर यांनी भारत-न्यू झीलंड द्विपक्षीय क्रिकेट संबंधांचे कौतुक केले, म्हणतात की राष्ट्र जॉन राइट, स्टीफन फ्लेमिंगला कधीही विसरणार नाही". द टाइम्स ऑफ इंडिया. ९ ऑक्टोबर २०२२. ६ मार्च २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[50] "५ जुलै १९५६ - भारताचे पहिले परदेशी प्रशिक्षक जॉन राइट यांचा जन्म". ६ मार्च २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[51] स्टीव्ह वॉ. "I am proud that everybody gave 100%". फ्रॉम द वॉ फ्रंट. ईएसपीएन क्रिकइन्फो. १७ ऑक्टोबर २००७ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[52] "टीडब्लूआयकडे भारत-पाकिस्तान मालिकेचे उत्पादन हक्क". द हिंदू - स्पोर्ट. २६ नोव्हेंबर २००७ रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[53] "२००७ मध्ये या दिवशी भारताने आयसीसी टी२० विश्वचषक जिंकला होता". द टाइम्स ऑफ इंडिया. २४ सप्टेंबर २०२२. २७ एप्रिल २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[54] धोनी आणि गंभीरच्या खेळीने भारताची विश्वचषकला गवसणी Archived १२ डिसेंबर २०११, at the Wayback Machine. ईएसपीएन क्रिकइन्फो. Retrieved 12 December 2011

[55] "आयसीसी क्रिकेट विश्वचषक २०११ पुनरावलोकन: मायदेशात विश्वचषक जिंकणारा भारत पहिला संघ ठरला". WION (इंग्रजी भाषेत). १६ मे २०१९. २५ ऑक्टोबर २०२० रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२२ रोजी पाहिले.

[56] "एमएस धोनी ३ आयसीसी ट्रॉफी जिंकणारा एकमेव आंतरराष्ट्रीय कर्णधार म्हणून निवृत्त झाला". १५ ऑगस्ट २०२०. १४ ऑगस्ट २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[57] "धोनीची निवृत्ती: ३ आयसीसी ट्रॉफी जिंकणारा एकमेव कर्णधार". १५ ऑगस्ट २०२०. १ डिसेंबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[58] "२०१४ मध्ये या दिवशी: श्रीलंकेने अंतिम सामन्यात भारताला हरवून टी२० विश्वचषक जिंकला". १६ एप्रिल २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[59] "टीम इंडियाचे वर्ल्ड कप २०१५ रिपोर्ट कार्ड". द टाइम्स ऑफ इंडिया. २८ मार्च २०१५. ३ जुलै २०२१ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[60] "भारताने बांगलादेशचा पराभव करत विक्रमी सहाव्या आशिया चषकाचे विजेतेपद पटकावले". द टाइम्स ऑफ इंडिया. ७ मार्च २०१६. १८ एप्रिल २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[61] "३१ मार्च २०१६: एमएस धोनीच्या नेतृत्वाखालील भारताचा टी२० विश्वचषक स्पर्धेत वेस्ट इंडीज विरुद्ध पराभवाचा सामना". इंडिया टुडे (इंग्रजी भाषेत). ३१ मार्च २०२१. ७ एप्रिल २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[62] सिद्धार्थ मोंगा (१५ जून २०१७). "प्रबळ भारताचा आणखी एका अंतिम फेरीत प्रवेश". ईएसपीएन क्रिकइन्फो. १६ जून २०१७ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[63] अँड्र्यू फिडेल फर्नांडो (१८ जून २०१७). "इंडिया हुडू ब्रोकन इम्फॅटिकली बाय पाकिस्तान". ईएसपीएन क्रिकइन्फो. ८ डिसेंबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[64] "विश्वचषक २०१९: भारताचा उपांत्य फेरीपर्यंतचा प्रवास". ८ जुलै २०१९. १६ एप्रिल २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[65] "२०१९ विश्वचषक उपांत्य सामना भारत वि न्यू झीलंड". ३ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[66] "अंतिम निकाल, साउथहॅम्प्टन, जून १८ – २३, २०२१, आयसीसी विश्व कसोटी चॅम्पियनशिप". ३ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[67] "ऑस्ट्रेलिया वि भारत, आयसीसी विश्व कसोटी अजिंक्यपद २०२१-२०२३, लंडन येथील अंतिम सामना, ०७ - ११, २०२३ - पूर्ण धावफलक". ईएसपीएन क्रिकइन्फो (इंग्रजी भाषेत). १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[68] "श्रीलंका वि भारत, कोलंबो येथील अंतिम सामना, आशिया चषक, सप्टेंबर १७, २०२३ - पूर्ण धावफलक". ईएसपीएन क्रिकइन्फो (इंग्रजी भाषेत). १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[69] "आशिया चषक २०२३ आकडेवारी – आशिया चषक". ईएसपीएन क्रिकइन्फो (इंग्रजी भाषेत). १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[70] "आशियाई खेळात भारत".

[71] "कोहलीने त्याच्या ५० व्या एकदिवसीय शतकाच्या प्रसंगाचे वर्णन 'परफेक्ट पिक्चर' असे केले". १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[72] "दक्षिण आफ्रिकेविरुद्धच्या द्वंद्वयुद्धानंतर भारताचे टी२० विश्वचषकावर शिक्कामोर्तब". आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट परिषद. २९ जून २०२४. २९ जून २०२४ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[73] अचल, अश्विन (२९ जून २०२४). "भारत वि दक्षिण आफ्रिका, टी२० विश्वचषक अंतिम सामना: १७ वर्षांनंतर भारताने दुसरा टी२० विश्वचषक जिंकला". द हिंदू (इंग्रजी भाषेत). ISSN 0971-751X. १ जुलै २०२४ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[74] "टी२० क्रिकेट विश्वचषक स्पर्धेत अपराजित राहून विजेतेपद पटकावणारा पहिला संघ बनून भारताने रचला इतिहासातील". २९ जून २०२४.

[75] "निम्ब्सने किक्रेटचे हक्क $६१२ दशलक्ष किमतीमध्ये घेतले". द हिंदू. भारत. १० जानेवारी २००७ रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[76] "भारताच्या भीतीला आयसीसीला द्यावे लागणार तोंड". ईएसपीएन क्रिकइन्फो. ३ जानेवारी २००६. ८ फेब्रुवारी २००७ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[77] "भारताचे आयसीसीला आव्हान". टीव्हीएनझेड. ८ फेब्रुवारी २००७ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[selection-78] "निवड धोरण क्षेत्रीय नाही : पवार". द ट्रिब्यून. भारत. ८ फेब्रुवारी २००७ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[79] "टी२० विश्वचषक परिणाम: बीसीसीआयकडून संपूर्ण निवड समितीची हकालपट्टी, नवीन समितीसाठी कर्णधारपद विभाजित करणे हे मुख्य काम". द टाइम्स ऑफ इंडिया. १८ नोव्हेंबर २०२२. १९ नोव्हेंबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[80] "बीसीसीआय कडून अखिल भारतीय वरिष्ठ पुरुष निवड समितीच्या नियुक्त्यांची घोषणा". www.bcci.tv (इंग्रजी भाषेत). १७ जुलै २०२३ रोजी पाहिले.

[81] "चेतन शर्मा यांचा बीसीसीआयच्या मुख्य निवडकर्ता पदाचा राजीनामा". द टाइम्स ऑफ इंडिया. १७ फेब्रुवारी २०२३. ISSN 0971-8257. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[82] "भारताच्या मुख्य पुरुष निवडकर्ता म्हणून अजित आगरकरची निवड". क्रिकबझ्झ. ४ जुलै २०२३. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[83] "बीसीसीआयकडून अजित आगरकर यांची भारताच्या निवड समितीचे नवे अध्यक्ष म्हणून नियुक्त". द हिंदू (इंग्रजी भाषेत). ५ जुलै २०२३. ISSN 0971-751X. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[84] "निळ्या रंगाच्या आयकॉनिक शेड्स: १९८५ ते २०२१ पर्यंत टीम इंडियाच्या जर्सीची उत्क्रांती". WION (इंग्रजी भाषेत). १३ ऑक्टोबर २०२१. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[85] "रंगसंगती: क्रिकेटच्या कपड्यांच्या क्रांतीची कथा". cricket.com.au (इंग्रजी भाषेत). ९ मे २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[86] "क्लासिक वर्ल्ड कप किट्स – १९९९". www.icc-cricket.com (इंग्रजी भाषेत). ३० एप्रिल २०२० रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[87] "नाइकेने भारतीय क्रिकेट संघाला सुसज्ज करण्यासाठी बोली जिंकली". द न्यूयॉर्क टाइम्स (इंग्रजी भाषेत). एजन्सी फ्रान्स-प्रेस. २५ डिसेंबर २००५. ISSN 0362-4331. ६ मे २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[88] "नाइके टीम इंडिया किटचे प्रायोजक राहील – टाइम्स ऑफ इंडिया". द टाइम्स ऑफ इंडिया. २९ नोव्हेंबर २०१८ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[89] "किट प्रायोजक नाइकेवर खेळाडू, बीसीसीआय नाराज". द इंडियन एक्सप्रेस (इंग्रजी भाषेत). २२ ऑगस्ट २०१७. २९ नोव्हेंबर २०१८ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[90] "नाइकेने कराराचे नूतनीकरण न करण्याचा निर्णय घेतल्यानंतर बीसीसीआय पोशाख प्रायोजकत्वासाठी नवीन निविदा काढणार". द फिनान्शियल एक्सप्रेस (इंग्रजी भाषेत). १९ जुलै २०२०. २५ नोव्हेंबर २०२० रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[91] "एमपीएल स्पोर्ट्स अपेरल अँड आणि ॲक्सेसरीज, भारतीय क्रिकेट संघाचे नवीन किट प्रायोजक". द फिनान्शियल एक्सप्रेस (इंग्रजी भाषेत). २ नोव्हेंबर २०२०. २ नोव्हेंबर २०२० रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[92] "बीसीसीआय कडून एमपीएल स्पोर्ट्स टीम इंडियासाठी अधिकृत किट प्रायोजक म्हणून घोषित". भारतीय क्रिकेट नियामक मंडळ. १७ नोव्हेंबर २०२० रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[93] "बायजूज, एमपीएलला बीसीसीआय सोबतच्या प्रायोजकत्व करारातून बाहेर पडण्याची इच्छा". मिंट (इंग्रजी भाषेत). २२ डिसेंबर २०२२. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[94] "अधिकृत घोषणेशिवाय भारताचे किट प्रायोजक बदलले, श्रीलंकेविरुद्ध आंतरराष्ट्रीय टी२० साठी नवीन जर्सी लाँच". हिंदुस्थान टाइम्स (इंग्रजी भाषेत). ३ जानेवारी २०२३. ३ जानेवारी २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[95] "KKCL's किलर ने एमपीएल स्पोर्ट्सची जागा टीम इंडियाचा अधिकृत किट प्रायोजक म्हणून घेतली". द इकॉनॉमिक टाइम्स. ६ जानेवारी २०२३. ISSN 0013-0389. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[96] खोसला, वरुनी (२१ फेब्रुवारी २०२३). "आदिदास ₹३५० कोटींमध्ये भारतीय क्रिकेट संघाचे किट प्रायोजित करणार". मिंट (इंग्रजी भाषेत). ९ मार्च २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[bcci.tv-97] "बीसीसीआय आणि आदिदासने भारतीय क्रिकेट संघाचे अधिकृत किट प्रायोजक म्हणून बहु-वर्षीय भागीदारीची घोषणा केली". www.bcci.tv (इंग्रजी भाषेत). २६ मे २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[98] "भारतीय क्रिकेट संघाच्या किटचे नवे प्रायोजक म्हणून आदिदासचे नाव". हिंदुस्थान टाइम्स (इंग्रजी भाषेत). २२ मे २०२३. २६ मे २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[99] "आदीदास २०२८ पर्यंत भारताचा किट प्रायोजक असणार". ईएसपीएन क्रिकइन्फो (इंग्रजी भाषेत). २९ मे २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[100] "बायजू लवकर बाहेर पडण्याचा विचार करत असल्याने, आतापर्यंत भारतीय जर्सीला प्रायोजित केलेल्या प्रत्येक ब्रँडचे नाव". www.mensxp.com (इंग्रजी भाषेत). २२ डिसेंबर २०२२. ६ मे २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[101] "भारतीय क्रिकेट नियामक मंडळ". www.bcci.tv (इंग्रजी भाषेत). १७ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[102] "बीसीसीआयने ड्रीम ११ ची नवीन टीम इंडियाचे मुख्य प्रायोजक म्हणून घोषणा केली". www.bcci.tv (इंग्रजी भाषेत). १५ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[103] फारुकी, जावेद (१ जुलै २०२३). "ड्रीम११ ने टीम इंडियाच्या जर्सीचे प्रायोजक हक्क ३५८ कोटी रुपयांच्या मूळ किमतीत मिळवले". द इकॉनॉमिक टाइम्स. ISSN 0013-0389. १५ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[104] "स्टार इंडियाने बीसीसीआयला सध्याच्या डीलमध्ये सवलत मागितली आहे, बाहेर पडणाऱ्या बायजूच्या बोर्डाकडून बँक गॅरंटी कॅश करण्याची इच्छा आहे". द हिंदू. ९ जानेवारी २०२३. १६ एप्रिल २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १६ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[105] "बीसीसीआयने बायजूचे जर्सीचे प्रायोजकत्व एका वर्षाने वाढवले". क्रिकबझ्झ. ७ मार्च २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १६ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[106] "ओप्पोने २०२२ पर्यंत भारतीय संघ प्रायोजकत्व हक्क जिंकले". ईएसपीएन क्रिकइन्फो. ७ मार्च २०१७. १९ मार्च २०१८ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १६ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[107] "स्टारने भारतीय संघाचे प्रायोजकत्व हक्क जिंकले". ईएसपीएन क्रिकइन्फो. ९ डिसेंबर २०१३. ११ जानेवारी २०१८ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १६ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[108] "सहारा इंडिया परिवार :: अवलोकन. जगातील सर्वात मोठे कुटुंब". www.sahara.in. २८ मार्च २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १६ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[109] "सहाराने क्रिकेट विश्वातील सर्वात मोठा करार केला". ईएसपीएन क्रिकइन्फो (इंग्रजी भाषेत). २९ मे २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १६ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[110] "आयटीसी स्टब्स् आऊट स्पॉन्सरशिप". www.telegraphindia.com (इंग्रजी भाषेत). १ जुलै २०२३ रोजी पाहिले.

[111] "सहारा इंडियाने बीसीसीआय सोबतचे संबंध संपवले, प्रायोजकत्व काढून घेतले आणि आयपीएलमधून बाहेर काढले". द इकॉनॉमिक टाइम्स. ४ फेब्रुवारी २०१२. १६ एप्रिल २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १६ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[112] "बीसीसीआयने भारताच्या मायदेशातील २०२४-२६ हंगामासाठी अधिकृत भागीदार म्हणून कॅम्पा आणि ॲटमबर्ग टेक्नॉलॉजीजची घोषणा केली". www.bcci.tv (इंग्रजी भाषेत). १७ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[113] "बीसीसीआयकडून एसबीआय लाईफची बीसीसीआय डोमेस्टिक आणि इंटरनॅशनल मोसम २०२३-२६साठी अधिकृत भागीदार म्हणून घोषणा". www.bcci.tv (इंग्रजी भाषेत). १७ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[114] "आयडीएफसी फर्स्ट बँकेने बीसीसीआयच्य सर्व आंतरराष्ट्रीय आणि देशांतर्गत घरच्या सामन्यांसाठी मुख्य प्रायोजकत्व अधिकार प्राप्त केले". www.bcci.tv (इंग्रजी भाषेत). ५ सप्टेंबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १७ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[115] स्पोर्टस्टार, टीम (२१ ऑगस्ट २०१९). "बीसीसीआयकडून पेटीएमला आणखी पाच वर्षांसाठी शीर्षक प्रायोजकत्व अधिकार प्रदान". sportstar.thehindu.com (इंग्रजी भाषेत). २७ डिसेंबर २०१९ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १७ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[116] "ड्रीम११, लाफार्जहोल्सीम आणि ह्युंदाई यांना बीसीसीआयने आंतरराष्ट्रीय आणि देशांतर्गत हंगाम २०१९-२३ साठी अधिकृत भागीदारांचे अधिकार प्रदान केले". भारतीय क्रिकेट नियामक मंडळ (इंग्रजी भाषेत). १६ सप्टेंबर २०२१ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १७ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[117] "स्टार इंडिया भारतीय क्रिकेट संघासाठी जर्सीच्या प्रायोजकत्वाचे नूतनीकरण करणार नाही". द न्यू इंडियन एक्सप्रेस. २८ फेब्रुवारी २०१७. ६ जानेवारी २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १७ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[118] "एअरटेलने टीम इंडियाच्या होम सीरिजचे प्रायोजकत्व जिंकले". इंडिया टुडे (इंग्रजी भाषेत). प्रेस ट्रस्ट ऑफ इंडिया. २० ऑगस्ट २०१०. ६ जानेवारी २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १७ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[119] "व्हायकॉम१८ ने बीसीसीआय मीडिया अधिकार ५९६३ कोटी रुपयांमध्ये मिळवले – टाइम्स ऑफ इंडिया". द टाइम्स ऑफ इंडिया. २९ नोव्हेंबर २०१८ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १७ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[120] "बीसीसीआयने जूनमध्ये मायदेशातील मालिकेसाठी तात्पुरता प्रसारण पार्टनर शोधला, आयपीएल २०२३ नंतर प्रसारण हक्क निविदा प्रसिद्ध केल्या जातील". २७ मार्च २०२३. २१ एप्रिल २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १७ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[121] "व्हायकॉम१८ कडे ५ वर्षांसाठी भारतीय क्रिकेट संघाच्या मायदेशातील सामन्यांसाठीचे टीव्ही आणि डिजिटल दोन्ही हक्क". बिझनेस टुडे (इंग्रजी भाषेत). ३१ ऑगस्ट २०१३. १७ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[122] "मोहालीच्या मुल्लानपूर स्टेडियमला महाराजा यादवेंद्र सिंह यांचे नाव". २९ मार्च २०२१. ५ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १७ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[123] "क्रिकेट खेळाडू रोहित शर्माकडून हैदराबादमधील आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट स्टेडियमचे भूमिपूजन". ८ जानेवारी २०२०. ५ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १७ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[124] "इंग्लंड विरुद्ध भारत: मोटेरा हे जगातील सर्वात मोठे क्रिकेट स्टेडियम". बीबीसी न्यूज (इंग्रजी भाषेत). २४ फेब्रुवारी २०२१. ४ जानेवारी २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १७ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[125] "मोटेरा येथील १ लाखांहून अधिक चाहत्यांच्या आसनक्षमतेच्या सर्वात मोठ्या क्रिकेट स्टेडियमचे नरेंद्र मोदी स्टेडियम असे नामकरण". इंडिया टुडे (इंग्रजी भाषेत). २४ फेब्रुवारी २०२१. ४ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १७ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[126] "मैदाने: ईडन गार्डन्स". ईएसपीएन क्रिकइन्फो. ६ ऑक्टोबर २००६ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १७ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[127] "ईडन गार्डन्स, कोलकाता येथे १० महत्त्वाचे क्रिकेट सामने". २१ सप्टेंबर २०१६. ५ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १७ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[128] "मैदाने: फिरोज शाह कोटला". ईएसपीएन क्रिकइन्फो. १४ ऑक्टोबर २००६ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १७ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[129] "१० कसोटी खेळणाऱ्या देशांची मायदेशातील उद्घाटन सामन्याची स्थळे". १५ फेब्रुवारी २०१७. १५ एप्रिल २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १७ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[130] "मुंबई क्रिकेटर्सना काय खास बनवते". १६ एप्रिल २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १७ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[131] "मैदाने: एम.ए. चिदंबरम स्टेडियम". ईएसपीएन क्रिकइन्फो. ४ नोव्हेंबर २००६ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १७ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[132] "कसोटी कर्णधारांची यादी". ईएसपीएन क्रिकइन्फो. ७ फेब्रुवारी २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १९ जुलै २०२२ रोजी पाहिले.

[133] "भारताच्या एकदिवसीय क्रिकेट संघाच्या कर्णधारांची यादी". ७ डिसेंबर २०२१ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १९ जुलै २०२२ रोजी पाहिले.

[134] "टेम्पटिंग टेस्ट्स डीश्ड अप व्हेन इंडिया व्हिजिट्स न्यू झीलंड". १६ एप्रिल २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १९ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[135] "इंग्लंड आणि विंडीजमध्ये भारताला पहिले विजय मिळवून देणारे अजित वाडेकर यांचे ७७ व्या वर्षी निधन". १६ ऑगस्ट २०१८. १६ एप्रिल २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १९ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[136] "बिशन सिंग बेदी". ४ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १९ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[137] "बिशन बेदी". ४ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १९ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[138] "दिलीप वेंगसरकरचे कर्णधारपद". ६ डिसेंबर २०२१ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १९ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[139] "दिलीप वेंगसरकर". ७ डिसेंबर २०२१ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १९ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[140] "तेंडुलकर त्याच्या कर्णधारांबाबत: गांगुली आक्रमक, राहुल पद्धतशीर, धोनी सहज". फर्स्टपोस्ट. ७ नोव्हेंबर २०१४. १५ जुलै २०१५ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १९ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[141] "१९९७ मध्ये सचिनच्या जागी अझहरला कर्णधार म्हणून नियुक्त करणे: जेव्हा निवडकर्त्यांनी चेंडू फिरवला". ६ नोव्हेंबर २०१४. ९ नोव्हेंबर २०१४ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १९ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[142] "२००० मध्ये अनिल कुंबळे आणि अजय जडेजा यांच्या मागे सौरव गांगुली भारतीय कर्णधार कसा बनला?". २३ जुलै २०२०. ४ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २८ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[143] उग्र, शारदा (१७ जुलै २००६). "द्रविड, कुंबळे यांच्यामुळे टीम इंडियाने ३५ वर्षांनंतर वेस्ट इंडीजमध्ये विजयाची चव चाखली". इंडिया टुडे (इंग्रजी भाषेत). १७ मार्च २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १९ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[144] "द कॅनेडियन प्रेस: फायनल जिंकून श्रीलंकेने भारताकडून ५-० असा पराभव नाकारला". १३ फेब्रुवारी २००९. १३ फेब्रुवारी २००९ रोजी मूळ पान पासून संग्रहित.

[145] "या दिवशी एमएस धोनीने २०१३ चॅम्पियन्स ट्रॉफी जिंकून तीनही आयसीसी विजेतेपद जिंकणारा पहिला कर्णधार बनला". टाइम्स नाऊ (इंग्रजी भाषेत). २३ जून २०२०. ११ जानेवारी २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १९ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[146] "धोनी कसोटी क्रिकेट मधून निवृत्त". ईएसपीएन क्रिकइन्फो. ३० डिसेंबर २०१४. १७ मार्च २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १९ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[147] "एमएस धोनीने भारताचे एकदिवसीय आणि टी२० कर्णधारपद सोडले". ईएसपीएन क्रिकइन्फो. ४ जानेवारी २०१७. १७ मार्च २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १९ जुलै २०२२ रोजी पाहिले.

[148] "भारतीय क्रिकेट संघ नोंदी आणि आकडेवारी". ईएसपीएन क्रिकइन्फो. २९ मार्च २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 7 February 2022 रोजी पाहिले.

[149] "न्यू झीलंड मालिकेसाठी रोहित शर्माची भारताच्या टी२० कर्णधारपदी निवड". द टाइम्स ऑफ इंडिया (इंग्रजी भाषेत). १० नोव्हेंबर २०२१. ९ जानेवारी २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १९ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[150] मुण्डयुर, रोहित (२२ नोव्हेंबर २०२१). "भारताने न्यू झीलंडचा व्हाईटवॉश केला: नव्याने सुरुवात करताना वास्तववादी होण्याची गरज". इंडिया टुडे (इंग्रजी भाषेत). १८ जानेवारी २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १९ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[hindustantimes.com-151] "विराट कोहलीच्या जागी रोहित शर्मा भारताच्या वनडे कर्णधारपदी, पुढील महिन्यात सुरू होणाऱ्या दक्षिण आफ्रिका मालिकेतून कर्णधारपदाची सूत्रे स्वीकारणार". हिंदुस्थान टाइम्स (इंग्रजी भाषेत). ८ डिसेंबर २०२१. २७ जानेवारी २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १९ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[photogallery.indiatimes.com-152] "विराट कोहलीने भारताचे कसोटी कर्णधारपद सोडले: क्रिकेट खेळाडूंनी थ्रोबॅक चित्रांसह माजी कर्णधाराला श्रद्धांजली वाहिली. फोटोगॅलरी - ETimes". photogallery.indiatimes.com. १७ जानेवारी २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १९ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[icc-cricket.com-153] "रोहित शर्माची भारताचा पूर्णवेळ कसोटी कर्णधार म्हणून नियुक्ती". www.icc-cricket.com (इंग्रजी भाषेत). ५ मार्च २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. १९ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[:1-154] "बीसीसीआयने वार्षिक खेळाडू रिटेनरशिप २०२३-२४ जाहीर केली - भारतीय संघ (वरिष्ठ पुरुष खेळाडू)". बीसीसीआय. २८ फेब्रुवारी २०२४. २० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[:0-155] "भारतीय पुरुष क्रिकेट खेळाडू श्रेणी. बीसीसीआय". www.bcci.tv (इंग्रजी भाषेत). २० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[156] "भारतीय संघाच्या मुख्य प्रशिक्षकपदी राहुल द्रविडच्या जागी गौतम गंभीरची नियुक्ती". हिंदुस्थान टाइम्स (इंग्रजी भाषेत). ९ जुलै २०२४. २२ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[157] "२०१९-२१ विश्व कसोटी अजिंक्यपद स्पर्धा गुणफलक". ईएसपीएन क्रिकइन्फो. १२ ऑगस्ट २०२१ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २२ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[158] "२०२१-२३ विश्व कसोटी अजिंक्यपद स्पर्धा गुणफलक". १ ऑगस्ट २०१९ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २२ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[159] "प्रुडेंशियल विश्वचषक १९७५". ६ डिसेंबर २०२१ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २२ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[160] "प्रुडेंशियल विश्वचषक १९७९". ६ डिसेंबर २०२१ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २२ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[161] "प्रुडेंशियल विश्वचषक १९८३". ६ डिसेंबर २०२१ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २२ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[162] "रिलायन्स विश्वचषक १९८७/८८". १५ ऑगस्ट २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २२ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[163] "बेन्सन आणि हेजेस विश्वचषक १९९१/९२". १३ जून २०२४ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २२ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[164] "विल्स विश्वचषक १९९५/९६". २० ऑगस्ट २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २२ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[165] "आयसीसी विश्वचषक १९९९". १५ ऑगस्ट २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २२ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[166] "आयसीसी विश्वचषक २००३". ४ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २२ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[167] "आयसीसी विश्वचषक २००७". ३० सप्टेंबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २२ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[168] "आयसीसी किक्रेट विश्वचषक २०११". ४ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २२ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[169] "आयसीसी किक्रेट विश्वचषक २०१५". ४ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २२ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[170] "आयसीसी किक्रेट विश्वचषक २०१९". ४ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २२ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[171] "आयसीसी क्रिकेट विश्व चषक २०२३". २५ फेब्रुवारी २०२४ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २२ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[”icc_world”-172] "यूएसए टी२० विश्वचषक आयोजित करणार: २०२४ ते २०३१ पर्यंतच्या आयसीसी पुरुष स्पर्धेच्या यजमानांची पुष्टी". ५ डिसेंबर २०२१ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २२ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[173] "आयसीसी विश्व ट्वेंटी२०, २००७". ८ डिसेंबर २०२१ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २२ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[174] "आयसीसी विश्व ट्वेंटी२०, २००९". ६ डिसेंबर २०२१ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २२ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[175] "आयसीसी विश्व ट्वेंटी२०, २०१०". ६ डिसेंबर २०२१ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २२ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[176] "आयसीसी विश्व ट्वेंटी२०, २०१२". ६ डिसेंबर २०२१ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २२ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[177] "आयसीसी विश्व ट्वेंटी२० २०१४". ६ डिसेंबर २०२१ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[178] "आय.सी.सी. विश्व ट्वेंटी२० २०१६". ६ डिसेंबर २०२१ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[179] "आयसीसी पुरुष टी२० विश्वचषक २०२१/२२". ३ डिसेंबर २०२१ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[”usa”-180] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g "यूएसए टी२० विश्वचषक आयोजित करणार: २०२४-२०३१ आयसीसी पुरुष स्पर्धेच्या यजमानांची पुष्टी". ५ डिसेंबर २०२१ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २४ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[181] "विल्स आंतरराष्ट्रीय चषक १९९८/९९". २९ सप्टेंबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २५ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[182] "आयसीसी नॉकआऊट, २०००". १५ ऑगस्ट २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २५ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[183] "आयसीसी चॅम्पियन्स चषक २००२/०३". १६ ऑगस्ट २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २५ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[184] "२००४ चॅम्पियन्स चषक". ३ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २५ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[185] "आयसीसी चॅम्पियन्स चषक २००६/०७". ३ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २५ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[186] "आयसीसी चॅम्पियन्स चषक २००९/१०". २९ सप्टेंबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २५ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[187] "आयसीसी चॅम्पियन्स चषक २०१३". ७ सप्टेंबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २५ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[188] "आयसीसी चॅम्पियन्स चषक २०१७". १२ ऑगस्ट २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २५ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[189] "भारत, पाकिस्तान, श्रीलंका, संयुक्त अरब अमीराती, १९८४ (एशिया कप) मध्ये". ६ डिसेंबर २०२१ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २८ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[190] "ऑस्ट्रल-आशिया चषक १९८५/८६". १५ ऑगस्ट २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २८ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[191] "आशिया चषक इतिहास: जेव्हा भारताने आशिया चषकातून माघार घेतली". १२ सप्टेंबर २०१८. ६ डिसेंबर २०२१ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २८ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[192] "विल्स आशिया चषक १९८८/८९". ३ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २८ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[193] "आशिया चषक १९९०/९१". ५ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २८ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[194] "पेप्सी आशिया चषक १९९४/९५". ५ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २८ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[195] "पेप्सी आशिया चषक १९९७". ५ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २८ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[196] "२००० आशिया चषक". ५ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २८ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[197] "२००४ आशिया चषक". ५ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २८ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[198] "२००८ आशिया चषक". ५ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २८ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[199] "२०१० आशिया चषक". ५ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २८ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[200] "आशिया चषक २०११/१२". ५ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २८ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[201] "२०१४ आशिया चषक". ४ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २८ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[202] "पुरुष टी२० आशिया चषक २०१५/१६". ४ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २८ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[203] "२०१८ आशिया चषक". ३ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २८ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[204] "२०२२ आशिया चषक". ३ ऑक्टोबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २८ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[205] "आशिया चषक २०२३". १७ सप्टेंबर २०२३ रोजी पाहिले.

[206] "आशियाई खेळ पुरुष क्रिकेट स्पर्धा २०२३". २८ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[207] "राष्ट्रकुल खेळ १९९८/९९". १५ ऑगस्ट २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २८ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[BBC-Power-208] शेरिंघम, सॅम (२ एप्रिल २०११). "भारताने श्रीलंकेला मागे टाकून क्रिकेट विश्वचषक जिंकला". बीबीसी स्पोर्ट. ३ एप्रिल २०११ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २९ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[209] "नोंदी | कसोटी सामने | सांघिक नोंदी | निकाल | ईएसपीएनक्रिकइन्फो.कॉम". क्रिकइन्फो. २९ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[210] "भारतीय क्रिकेट संघ नोंदी आणि आकडेवारी | ईएसपीएनक्रिकइन्फो.कॉम". क्रिकइन्फो. २९ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[211] "भारतीय क्रिकेट संघ नोंदी आणि आकडेवारी". ईएसपीएन क्रिकइन्फो. २३ डिसेंबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २९ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[212] "भारतीय क्रिकेट संघ नोंदी आणि आकडेवारी". ईएसपीएन क्रिकइन्फो. २९ जुलै २०२४ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २९ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[213] "नोंदी / भारत / आंतरराष्ट्रीय एकदिवसीय / निकाल". ईएसपीएन क्रिकइन्फो. २ ऑगस्ट २०२४ रोजी पाहिले.

[214] "नोंदी/ आंतरराष्ट्रीय एकदिवसीय / सांघिक नोंदी / निकाल". ईएसपीएन क्रिकइन्फो. २ ऑगस्ट २०२४ रोजी पाहिले.

[215] "भारत क्रिकेट संघ नोंदी आणि आकडेवारी". ईएसपीएन क्रिकइन्फो. २९ मार्च २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २९ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[216] "भारत क्रिकेट संघ नोंदी आणि आकडेवारी". ईएसपीएन क्रिकइन्फो. २९ मार्च २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २९ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[217] "नोंदी / भारत / आंतरराष्ट्रीय ट्वेन्टी२०/ निकाल". ईएसपीएनक्रिकइन्फो. ३० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[218] "नोंदी / आंतरराष्ट्रीय ट्वेन्टी२० / सांघिक नोंदी / निकाल". ईएसपीएनक्रिकइन्फो. ३० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[219] "भारत क्रिकेट संघ नोंदी आणि आकडेवारी". ईएसपीएन क्रिकइन्फो. २९ मार्च २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ३० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[220] "भारत क्रिकेट संघ नोंदी आणि आकडेवारी". ईएसपीएन क्रिकइन्फो. २९ मार्च २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ३० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[221] "सचिन तेंडुलकर". ईएसपीएन क्रिकइन्फो. १५ सप्टेंबर २०२२ रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. ३० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[222] "सचिन तेंडुलकर:Cricbuzz.com". २ जुलै २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ३० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[223] "भारत सर्वबाद ३६- त्यांची आजवरची नीचांकी कसोटी धावसंख्या - ऑस्ट्रेलियाचा मालिकेच्या पहिल्या सामन्यात विजय". स्कायस्पोर्ट्स.कॉम. २ फेब्रुवारी २०२१ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ३० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[224] "बर्म्युडा वि भारत सामना १२". १२ ऑगस्ट २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ३० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[225] "अनिल कुंबळे". ३ मे २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ३० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[226] "१९९९ मध्ये याच दिवशी अनिल कुंबळेने पाकिस्तानविरुद्ध एका डावात १० बळी घेतले होते". १४ ऑगस्ट २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ३० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[227] "फेब्रुवारी ७, १९९९: अनिल कुंबळे यांनी जिम लेकरचे अनुकरण करत दिल्लीत पाकिस्तान विरुद्ध ऐतिहासिक १० गडी बाद केले". ७ फेब्रुवारी २०२१. १ डिसेंबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ३० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[228] "सचिन तेंडुलकरच्या सर्व प्रकारांमधील १०० शतकांची संपूर्ण माहिती". टाइम्स ऑफ स्पोर्ट्स. ६ एप्रिल २०२०. १४ ऑगस्ट २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ३० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[229] "या दिवशी २००५ मध्ये: महेंद्रसिंग धोनीने त्याची सर्वोच्च एकदिवसीय धावसंख्या नोंदवली". एनडीटीव्हीस्पोर्ट्स.कॉम. ५ मे २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ३० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[230] "द्रविडला चुकीच्या अंमलबजावणीची हळहळ". ईएसपीएनक्रिकइन्फो. २१ मे २००६. ९ मार्च २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ३० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[231] "दुसरी वनडे, किंग्स्टन, २० मे २००६, भारताचा वेस्ट इंडीज दौरा". १४ ऑगस्ट २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ३० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[232] "२०१० मध्ये या दिवशी: सचिनने पुरुषांच्या एकदिवसीय क्रिकेटमध्ये पहिले द्विशतक झळकावून इतिहास रचला". २४ फेब्रुवारी २०२२. १४ ऑगस्ट २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ३० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[233] "या दिवशी २०११ मध्ये: वीरेंद्र सेहवाग एकदिवसीय द्विशतक झळकावणारा दुसरा भारतीय फलंदाज ठरला". ८ डिसेंबर २०२१. १४ ऑगस्ट २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ३० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[234] "महेंद्रसिंग धोनीची निवृत्ती: ३ आयसीसी ट्रॉफी जिंकणारा एकमेव आंतरराष्ट्रीय कर्णधार". १५ ऑगस्ट २०२०. १४ ऑगस्ट २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ३० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[235] "धोनी निवृत्ती: ३ आयसीसी ट्रॉफी जिंकणारा एकमेव आंतरराष्ट्रीय कर्णधार". १५ ऑगस्ट २०२०. १ डिसेंबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ३० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[236] "४ भारतीय खेळाडू ज्यांनी सर्व ३ आयसीसी पुरस्कार जिंकले आहेत". २० डिसेंबर २०१८. १४ ऑगस्ट २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ३० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[237] "एकदिवसीय क्रिकेटमधील रोहित शर्माच्या द्विशतकांची यादी". ३० एप्रिल २०२०. १ डिसेंबर २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ३० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[238] "विराट कोहली वि रोहित शर्मा: सर्वाधिक धावा, शतके आणि विजयांसह कोण निवृत्त होणार?". टाइम्स नाऊ (इंग्रजी भाषेत). ५ जुलै २०२४. ३० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[239] "अश्विन – सर्वात जलद २५० कसोटी बळी". १४ ऑगस्ट २०२२ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ३० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[240] "भारत आर्मीचा इतिहास". www.bharat-army.com. २ जुलै २०१५ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ३० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[241] "स्वामी आर्मी रोअर्स टू फुल बॅटल क्राय". द एज न्यूजपेपर न्यूजपेपर. मेलबर्न. २८ डिसेंबर २००३. १७ ऑक्टोबर २००७ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ३० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[242] "पाक क्रिकेट चाहत्यांसाठी १०,००० व्हिसा". द ट्रिब्युन, चंदीगड. ३ सप्टेंबर २००६ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ३० जुलै २००६ रोजी पाहिले.

[243] बिनॉय, जॉर्ज (४ जून २००७). "अ स्नेक चार्मर अँड ॲन इन्व्हेस्टमेंट गुरु". ईएसपीएन क्रिकइन्फो. २८ फेब्रुवारी २०१० रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. २० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[ticket-244] "सचिन इज धिस फॅन्स मॅच टिकेट". द टाइम्स ऑफ इंडिया. ३१ जानेवारी २००७. २७ फेब्रुवारी २०१० रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ३० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[245] "गांगुलीज डेप्ट ऑफ ग्रॅटिट्यूड". बीबीसी न्यूज. २१ मार्च २०२३. १३ जानेवारी २००९ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ३० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[246] "इंडिया व ऑस्ट्रेलिया: रायोट्स ऑफ १९६९, टाइड टेस्ट अँड मदर ऑफ ऑल कमबॅक्स". द इकॉनॉमिक टाइम्स. ५ फेब्रुवारी २०२३. ३० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[Riots-247] अँड्रयू मिलर; मार्टिन विल्यम्स (११ एप्रिल २००६). "आय प्रेडीक्ट अ रायॉट". ८ फेब्रुवारी २००७ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ३० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[Sachinboo-248] "सचिन तेंडुलकर बुऊड बाय वानखेडे क्राऊड". इंडिया डेली. ११ ऑक्टोबर २००६ रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. ३० जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[249] "गांगुलीच्या वगळण्यावरून कोलकात्यात निदर्शने". रेडीफ. १८ डिसेंबर २००५ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ३१ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[250] "दादांच्या प्रेमापोटी - जेव्हा ईडन गार्डन्स भारताविरुद्ध वळले कारण गांगुली खेळत नव्हता". २६ मे २०२०. ७ डिसेंबर २०२१ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ३१ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[251] "बाराबती स्टेडियमच्या सुरक्षेचा प्रश्न". ईएसपीएन क्रिकइन्फो. २४ जानेवारी २००७. २७ जानेवारी २००७ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ३१ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[252] "संपूर्ण राष्ट्र आनंदाने उफाळून आले". द ट्रिब्यून, चंदिगढ. १० सप्टेंबर २००६ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ३१ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[253] "भारत-पाकिस्तान क्रिकेट शत्रुत्व: गोळीशिवाय युद्ध". ३ नोव्हेंबर २०२२. २० एप्रिल २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ३१ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[254] "भारत वि पाकिस्तान: अ कॉम्प्लेक्स रायव्हलरी हीटिंग न्यू हाईट्स". डॉइश वेले. २१ एप्रिल २०२३ रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. ३१ जुलै २०२४ रोजी पाहिले.

[३]

[१]

[२]

[४]

[५]

[६]

[७]

[८]

[९]

[१०]

[११]

[१२]

[१३]

[१४]

[१५]

[१६]

[१७]

[१८]

[१९]

[२०]

[२१]

[२२]

[२३]

[२४]

[२५]

[२६]

[२७]

[२८]

[२९]

[३०]

[३१]

[३२]

[३३]

[३४]

[३५]

[३६]

[३७]

[३८]

[३९]

[४०]

[४१]

[४२]

[४३]

[४४]

[४५]

[४६]

[४७]

[४८]

[४९]

[५०]

[५१]

[५२]

[५३]

[५४]

[५५]

[५६]

[५७]

[५८]

[५९]

[६०]

[६१]

[६२]

[६३]

[६४]

[६५]

[६६]

[६७]

[६८]

[६९]

[७०]

[७१]

[७२]

[७३]

[७४]

[७५]

[७६]

[७७]

[७८]

[७९]

[८०]

[८१]

[८२]

[८३]

[८४]

[८५]

[८६]

[८७]

[८८]

[८९]

[९०]

[९१]

[९२]

[९३]

[९४]

[९५]

[९६]

[९७]

[९८]

[९९]

[१००]