आयसीसी विश्व कसोटी अजिंक्यपद स्पर्धा

आयसीसी विश्व कसोटी अजिंक्यपद स्पर्धा, ज्याला वर्ल्ड टेस्ट चॅम्पियनशिप असेही संबोधले जाते, ही आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट परिषद (आयसीसी) द्वारे चालवली जाणारी कसोटी क्रिकेटची लीग स्पर्धा आहे, जी १ ऑगस्ट २०१९ रोजी सुरू झाली. कसोटी क्रिकेटसाठी ही प्रीमियर चॅम्पियनशिप आहे. हे आंतरराष्ट्रीय क्रिकेटच्या तीन फॉरमॅटसाठी प्रत्येकी एक शिखर स्पर्धा आयोजित करण्याच्या आयसीसीच्या उद्दिष्टाच्या अनुषंगाने आहे. २०२३ च्या फायनलमध्ये भारताचा पराभव करून ऑस्ट्रेलिया सध्याचा चॅम्पियन आहे. भारत प्रत्येक डब्ल्यूटीसी फायनलमध्ये खेळला आहे, दोन्हीमध्ये उपविजेते ठरले आहे.

आयसीसी विश्व कसोटी अजिंक्यपद स्पर्धा
आयोजक	आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट परिषद
प्रकार	कसोटी क्रिकेट
प्रथम	२०१९-२०२१
शेवटची	२०२१-२०२३
स्पर्धा प्रकार	लीग आणि फायनल
संघ	९
सद्य विजेता	ऑस्ट्रेलिया (पहिले विजेतेपद)
यशस्वी संघ	न्यूझीलंड  ऑस्ट्रेलिया (प्रत्येकी १ विजेतेपद)
सर्वाधिक धावा	जो रूट (४०६४)
सर्वाधिक बळी	नेथन ल्यॉन (१७४)
२०२३-२०२५

स्पर्धा
२०१९-२०२१ २०२१-२०२३ २०२३-२०२५ २०२५-२०२७

डब्ल्यूटीसीच्या लीग खेळांना आयसीसी इव्हेंट म्हणून ग्राह्य धरले जात नाही आणि प्रसारण अधिकार स्वतः यजमान राष्ट्राच्या क्रिकेट बोर्डाकडे आहेत आणि आयसीसी कडे नाहीत. परंतु लीग टप्प्यातील सामन्यांप्रमाणेच, डब्ल्यूटीसी फायनल ही आयसीसी स्पर्धा मानली जाते. उद्घाटन आयसीसी विश्व कसोटी अजिंक्यपद स्पर्धेची सुरुवात २०१९ ॲशेस मालिकेने झाली आणि जून २०२१ मध्ये फायनलमध्ये भारताचा पराभव करून न्यू झीलंडने ट्रॉफी जिंकली. दुसरी आयसीसी विश्व कसोटी अजिंक्यपद स्पर्धा ४ ऑगस्ट २०२१ रोजी पतौडी चषक मालिकेने सुरू झाली आणि जून २०२३ मध्ये अंतिम सामन्यात भारताचा पराभव करून ऑस्ट्रेलियाने ट्रॉफी जिंकली. २०२३-२०२५ आयसीसी विश्व कसोटी अजिंक्यपद स्पर्धा २०२३ मध्ये सुरू झाली आणि २०२५ च्या उन्हाळ्यात इंग्लंडमधील फायनलसह समाप्त होईल.

इतिहास

या चॅम्पियनशिपचा प्रस्ताव प्रथम १९९६ मध्ये माजी क्रिकेट खेळाडू आणि वेस्ट इंडीज संघाचे व्यवस्थापक क्लाइव्ह लॉईड यांनी मांडला होता. नंतर, २००९ मध्ये, जेव्हा आयसीसी ने प्रस्तावित कसोटी सामना विजेतेपदावर चर्चा करण्यासाठी एमसीसीची भेट घेतली. या प्रस्तावामागे न्यू झीलंडचा माजी कर्णधार मार्टिन क्रो यांचा प्रमुख मेंदू होता.

जुलै २०१० मध्ये आयसीसी मुख्य कार्यकारी हारून लोर्गट यांनी या खेळाच्या प्रदीर्घ प्रकारात ध्वजांकित स्वारस्य वाढवण्यासाठी उपांत्य फेरीत आणि अंतिम फेरीत चार सर्वोत्कृष्ट रँक असलेल्या राष्ट्रांची बैठक घेऊन चतुर्मासिक स्पर्धेची सूचना केली. पहिली स्पर्धा इंग्लंड आणि वेल्समधील २०१३ आयसीसी चॅम्पियन्स चषकची जागा घेण्यासाठी होती.

कसोटी चॅम्पियनशिपच्या कल्पनेवर आयसीसी मुख्य कार्यकारी समितीने सप्टेंबर २०१० च्या मध्यात दुबई येथील मुख्यालयात झालेल्या बैठकीत विचार केला होता. आयसीसीचे प्रवक्ते कॉलिन गिब्सन म्हणाले की या बैठकीनंतर आणखी बरेच काही उघड होईल आणि जर चॅम्पियनशिप इंग्लंडमध्ये आयोजित केली गेली तर अंतिम स्थळ हे लॉर्ड्स असेल. अपेक्षेप्रमाणे, आयसीसीने योजनेला मान्यता दिली आणि सांगितले की पहिली स्पर्धा २०१३ मध्ये इंग्लंड आणि वेल्समध्ये आयोजित केली जाईल. स्पर्धेचे स्वरूपही जाहीर करण्यात आले. यामध्ये चार वर्षांच्या कालावधीत खेळल्या जाणाऱ्या उद्घाटन लीग स्टेजचा समावेश असेल, ज्यामध्ये सर्व दहा वर्तमान कसोटी क्रिकेट राष्ट्रे (ऑस्ट्रेलिया, भारत, इंग्लंड, दक्षिण आफ्रिका, पाकिस्तान, श्रीलंका, न्यू झीलंड, वेस्ट इंडीज, झिम्बाब्वे, आणि बांगलादेश) सहभागी होतील. लीग स्टेजनंतर अव्वल चार संघ प्ले-ऑफमध्ये भाग घेतील, अंतिम सामन्यात कसोटी क्रिकेट चॅम्पियन निश्चित होईल.

प्ले-ऑफ अव्वल ८ संघांमध्ये होणार की अव्वल चार संघांमध्ये होणार याबाबत वाद होता, परंतु नंतरचे संघ सर्वानुमते निवडले गेले. ही स्पर्धा आयसीसी चॅम्पियन्स ट्रॉफीची जागा घेणार असल्याचेही जाहीर करण्यात आले. बाद फेरीतील अनिर्णित सामन्यांचे निकाल कसे लावायचे याबाबत कोणताही निर्णय झालेला नाही.

तथापि, २०११ मध्ये, आयसीसीने घोषित केले की कसोटी चॅम्पियनशिप २०१७ पर्यंत होणार नाही आणि २०१३ ची स्पर्धा मंडळातील आर्थिक समस्यांमुळे आणि प्रायोजक आणि प्रसारकांशी बांधिलकीमुळे रद्द केली जाईल. या रद्द झालेल्या स्पर्धेचे मूळ यजमान इंग्लंड आणि वेल्स यांना २०१३ ची आयसीसी चॅम्पियन्स चषक देण्यात आली होती, ही स्पर्धा कसोटी चॅम्पियनशिप बदलण्याचा हेतू होती. यावरून सर्वत्र टीका झाली; ग्रेग चॅपेल आणि ग्रॅमी स्मिथ या दोघांनीही आयसीसीवर टीका केली की, कसोटी चॅम्पियनशिप पुढे ढकलणे चुकीचे आणि अन्यायकारक आहे. गार्डियनने नोंदवले की ही पुढे ढकलणे लॉर्ड्ससाठी एक धक्का आहे, ज्याला अंतिम सामन्याचे आयोजन करणे अपेक्षित होते.

एप्रिल २०१२ मध्ये आयसीसी मुख्य कार्यकारी अधिकाऱ्यांच्या बैठकीत, शेवटची २०१३ मध्ये आयोजित केली जाईल आणि जून २०१७ मध्ये सुरुवातीच्या कसोटी चॅम्पियनशिप प्ले-ऑफचे आयोजन केले जाईल याची पुष्टी करण्यात आली. आयसीसीने सांगितले की खेळाच्या प्रत्येक फॉरमॅटसाठी फक्त एकच ट्रॉफी असेल, याचा अर्थ चॅम्पियन्स ट्रॉफी यापुढे होणार नाही कारण क्रिकेट विश्वचषक हा ५० षटकांच्या क्रिकेटचा प्रमुख कार्यक्रम आहे.

फायनल कदाचित ऐतिहासिक कालातीत कसोटी फॉरमॅटला अनुसरून असेल. चॅम्पियनशिपच्या रचनेत पुढील सुधारणांवरही चर्चा करण्यात आली आहे.

तथापि, जानेवारी २०१४ मध्ये २०१७ आयसीसी जागतिक कसोटी चॅम्पियनशिप रद्द करण्यात आली आणि २०१७ आयसीसी चॅम्पियन्स चषक पुन्हा सुरू करण्यात आली.

ऑक्टोबर २०१७ मध्ये, आयसीसीने जाहीर केले की एक कसोटी लीग त्याच्या सदस्यांनी मान्य केली आहे, ज्यामध्ये दोन वर्षांच्या कालावधीत मालिका खेळणाऱ्या अव्वल नऊ संघांचा समावेश असेल आणि अव्वल दोन संघ वर्ल्ड टेस्ट लीग चॅम्पियनशिप फायनलसाठी पात्र ठरतील, जी आयसीसीची स्पर्धा मानली जाईल.

स्पर्धेचा सारांश

२०१९-२१ स्पर्धा

पहिल्या टूर्नामेंटची सुरुवात २०१९ च्या ॲशेस मालिकेने झाली. मार्च २०२० मध्ये, कोविड-१९ साथीच्या आजारामुळे सामने स्थगित करण्यात आले होते, जुलै २०२० पूर्वी पुन्हा सुरू होणार नाहीत, अनेक फेऱ्या पुढे ढकलण्यात आल्या किंवा शेवटी रद्द करण्यात आल्या. न्यू झीलंड हा फायनलसाठी पात्र ठरणारा पहिला संघ ठरला, जेव्हा दक्षिण आफ्रिका आणि ऑस्ट्रेलिया यांच्यातील मालिका होणार नाही याची पुष्टी झाली, त्यानंतर भारताचा क्रमांक लागतो. भारत आणि न्यू झीलंड यांच्यात १८ ते २३ जून २०२१ दरम्यान रोझ बाउल, साउथॅम्प्टन, इंग्लंड येथे उद्घाटन वर्ल्ड टेस्ट चॅम्पियनशिप फायनल खेळला गेला. फायनलचा पहिला आणि चौथा दिवस पावसाने वाहून गेला असूनही,  न्यू झीलंडने राखीव दिवसाच्या अंतिम सत्रात विजय मिळवला आणि पहिली जागतिक कसोटी चॅम्पियनशिप ट्रॉफी जिंकली.

२०२१-२३ स्पर्धा

डब्ल्यूटीसी २०२१-२३ सायकलची सुरुवात ऑगस्ट २०२१ मध्ये पतौडी चषकने (भारत आणि इंग्लंड यांच्यातील ५ सामन्यांची मालिका) झाली. आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट परिषदेने अधिकृतपणे नवीन गुण प्रणालीसह संपूर्ण कार्यक्रम जाहीर केला. २०२२-२३ बॉर्डर-गावस्कर ट्रॉफीचा तिसरा कसोटी सामना जिंकून ऑस्ट्रेलिया अंतिम सामन्यासाठी पात्र ठरले. श्रीलंकेला न्यू झीलंडमधील त्यांच्या मालिकेतील पहिला सामना जिंकता न आल्याने भारत पात्र ठरला आणि सलग दुसऱ्यांदा अंतिम फेरीसाठी पात्र ठरला. ७ जून ते ११ जून २०२३ या कालावधीत इंग्लंडमधील द ओव्हल लंडन येथे अंतिम सामना खेळला गेला, ज्यामध्ये ऑस्ट्रेलियाने भारताचा २०९ धावांनी पराभव करून चॅम्पियन म्हणून उदयास आले. डब्ल्यूटीसी फायनलमध्ये भारताचा हा सलग दुसरा पराभव ठरला.

२०२३-२५ स्पर्धा

डब्ल्यूटीसी २०२३-२५ सायकलची सुरुवात १६ जून २०२३ रोजी पहिल्या ॲशेस कसोटीने झाली. आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट परिषदेने अधिकृतपणे घोषित केले की डब्ल्यूटीसी फायनल २०२५ च्या उन्हाळ्यात लॉर्ड्स येथे खेळवला जाईल.

परिणाम

वर्ष	अंतिम सामना यजमान	अंतिम सामना					संदर्भयादी	विजयी कर्णधार
		Venue	विजेते	निकाल	उपविजेते	सामनावीर
२०१९-२०२१	इंग्लंड	रोज बाउल, साउथम्प्टन	न्यूझीलंड २४९ आणि १४०/२	न्यू झीलंड ८ गडी राखून विजयी धावफलक	भारत २१७ आणि १७०	काईल जेमीसन		केन विल्यमसन
२०२१-२०२३	इंग्लंड	द ओव्हल, लंडन	ऑस्ट्रेलिया ४६९ आणि २७०/८घोषित	ऑस्ट्रेलियाने २०९ धावांनी विजय मिळवला धावफलक	भारत २९६ आणि २३४	ट्रॅव्हिस हेड		पॅट कमिन्स
२०२३-२०२५	इंग्लंड	लॉर्ड्स, लंडन	निश्चिती करणे चालू आहे

सांघिक कामगिरी

सर्व कसोटी खेळणाऱ्या राष्ट्रांच्या कामगिरीचे अवलोकन:

स्पर्धा संघ	२०१९ –२०२१	२०२१ –२०२३	२०२३ –२०२५	सहभाग
ऑस्ट्रेलिया	३	वि	पा	२
बांगलादेश	९	९	पा	२
इंग्लंड	४	४	पा	२
भारत	उ.वि	उ.वि	पा	२
न्यूझीलंड	वि	६	पा	२
पाकिस्तान	६	७	पा	२
दक्षिण आफ्रिका	५	३	पा	२
श्रीलंका	७	५	पा	२
वेस्ट इंडीज	८	८	पा	२

माहिती:

वि	विजेता
उ.वि	उपविजेता
३	३रे स्थान
पा	पात्र, अजूनही वादात आहे
—	खेळला नाही

स्पर्धेचे विक्रम

जागतिक कसोटी चॅम्पियनशिप विक्रम
फलंदाजी
सर्वाधिक धावा	जो रूट	४०६४
सर्वाधिक शतक		१२
एकाच स्पर्धेत सर्वाधिक धावा		१९१५ (२०२१-२०२३)
एकाच स्पर्धेत सर्वाधिक शतके		८ (२०२१-२०२३)
सर्वोच्च सरासरी (किमान ५० डाव)	बाबर आझम	५५.४३
सर्वोच्च धावा	डेव्हिड वॉर्नर वि पाकिस्तान	३३५* (२०१९-२१)
गोलंदाजी
सर्वाधिक बळी	नेथन ल्यॉन	१७४
एकाच स्पर्धेत सर्वाधिक बळी		८३ (२०२१-२३)
सर्वोत्तम सरासरी (किमान १००० चेंडू)	काईल मेयर्स	१७.४७
एका डावात सर्वोत्तम गोलंदाजी	एजाज पटेल वि भारत	१०/११९ (२०२१-२३)
सामन्यातील सर्वोत्तम गोलंदाजी		१४/२२५ (२०२१-२३)
संघ
सर्वोच्च धावसंख्या	न्यू झीलंड वि पाकिस्तान	६५९/६घोषित (२०१९-२१)
सर्वात कमी धावसंख्या	भारत वि ऑस्ट्रेलिया	३६ (२०१९-२१)

१८ फेब्रुवारी २०२४ पर्यंत

हे सुद्धा पहा

• आयसीसी क्रिकेट विश्वचषक
• आयसीसी टी-२० विश्वचषक
• आयसीसी चॅम्पियन्स ट्रॉफी
• आशियाई कसोटी चॅम्पियनशिप
• २००५-०६ आयसीसी सुपर मालिका

बाह्य दुवे

• आयसीसी वर्ल्ड टेस्ट चॅम्पियनशिप ईएसपीएन क्रिकइन्फो