जगामधील बौद्ध धर्म

बौद्ध धर्म (बौद्ध धम्म) हा जगातील अतिप्राचीण धर्मांपैकी एक तसेच वर्तमान जगातील सर्वात प्रमुख धर्मांपैकी एक धर्म आहे. बौद्ध धर्माची इ.स.पू. ६ व्या शतकामध्ये उत्तर भारतात झालेली आहे. आज लोकसंख्येच्या दृष्टीने बौद्ध धर्म हा जगातील दुसऱ्या क्रमांकाचा सर्वात मोठा धर्म आहे. एका अनुमानानुसार, जागतिक लोकसंख्येत २८.८% म्हणजे २.१ अब्ज लोक बौद्ध धर्मीय आहेत. तथापि, काही सर्वेक्षणात बौद्धांची लोकसंख्या अवघी ५२ कोटी (७%) सुद्धा सांगण्यात येते. बौद्ध धर्माच्या केंद्रस्थानी व बौद्ध अनुयायांचे गुरू तथागत गौतम बुद्ध आहेत.

जगामध्ये बौद्ध अनुयायी
बौद्ध धर्माचा उगम आणि प्रसार, गडद पिवळा रंग असणाऱ्या भागांत बौद्ध धर्म प्रभावशाली आहे.
एकूण लोकसंख्या
५२,००,००,००० (प्रमाणः- ९%) (२०११) १,६०,००,००,००० (प्रमाणः- २४%) (२०११) २,१०,००,००,००० (प्रमाणः- २९%) (२०११)
लोकसंख्येचे प्रदेश
दक्षिण आशिया, पूर्व आशिया, आग्नेय आशियामध्ये बहुसंख्यक, ऑस्ट्रेलिया आणि रशियाच्या काही क्षेत्रात बहुसंख्यक, बाकी जगभरात अल्पसंख्यक
भाषा
व्यापक प्रमाणात चिनी भाषा, इंग्रजी व इतर राष्ट्रांच्या राष्ट्र/राष्ट्रीय किंवा प्रादेशिक भाषा
धर्म
बौद्ध धर्म धम्मचक्र

लोकसंख्या

बौद्ध धर्मीयांची लोकसंख्या ही वेगवेगळ्या सर्वेक्षणात वेगवेगळी सांगण्यात आलेली आहे. एका सर्वेक्षणानूसार इ.स. २००७ मध्ये जगामध्ये बौद्ध लोकसंख्या कमाल १.९२ अब्ज (२८.८%) होती. इ.स. २०१६ मध्ये हिच २८.८% लोकसंख्या २.२ अब्ज झालेली आढळते. धार्मिक लोकसंख्येच्या दृष्टिने बौद्ध धर्म हा इस्लाम व हिंदू धर्माहून मोठा तर ख्रिश्चन धर्माच्या खालोखाल असणारा जगातील दुसरा सर्वात मोठा धर्म आहे.

दुसऱ्या एका बौद्ध सर्वेक्षणानूसार, इ.स. २०१० मध्ये जगातील बौद्धांची लोकसंख्या १.६ अब्ज होती आणि ही संख्या जागतिक लोकसंख्येत २३% आहे. या सर्वेक्षणात सुद्धा बौद्ध धर्माला जगातील दुसरा सर्वात मोठा धर्म असल्याचे म्हणले गेले आहे.

अन्य एका सर्वेक्षणानूसार, बौद्ध धर्म हा जगातील तिसरा सर्वात मोठा धर्म असल्याचे सांगण्यात आले आहे. यात बौद्धांची लोकसंख्या ही जवळजवळ १.२ अब्ज सांगितली आहे. बौद्ध धर्माची सुरुवात ख्रिश्चन व इस्लाम धर्मांच्या उदयापूर्वी झाली आणि या दोन धर्मानंतर तो जगातील तिसरा मोठा धर्म असल्याचे हे सर्वेक्षण सांगते. या सर्वेक्षणानूसार लोकसंख्येत बौद्ध धर्म हा हिंदू धर्मापेक्षा मोठा असल्याचे सांगितले गेले आहे.

इतर काही सर्वेक्षणांत बौद्धांची लोकसंख्या सर्वात कमी म्हणजेच ४८ कोटी ते ५२ कोटी (जगाच्या लोकसंख्येच्या ७% - ९%) दरम्यान सांगितली असून आणि बौद्ध धर्म हा ख्रिश्चन, इस्लाम व हिंदू या तीन धर्मांनंतर जगातला चौथ्या क्रमांकाचा सर्वात मोठा धर्म असल्याचे नमूद केले गेले.

इतिहास

बौद्ध धर्माचा उगम आणि प्रसार, चित्रातील गडद पिवळा रंग असणाऱ्या सर्व भागांत बौद्ध धर्म प्रभावशाली आहे.

आशिया खंडात आज बौद्ध धर्म मुख्य धर्म आहे. चित्रातील गडद पिवळा रंग असणाऱ्या सर्व क्षेत्रांत बौद्ध धर्मीय बहुसंख्यक आहेत. इ.स.पूर्व ६व्या शतकात भारतामध्ये बौद्ध धर्माचा उदय झाला आणि पुढिल काही शतकांत तो जगात पसरला तर आशियात प्रमुख धर्म बनून राहिला. या धर्माचा सर्वाधिक प्रचार व प्रसार बौद्ध भिक्खू, बौद्ध प्रचारक आणि बौद्ध सम्राटांच्या माध्यमातून विश्वात दूर दूर पर्यंत झाला. सम्राट अशोकांच्या काळात बौद्ध धर्म हा अखंड भारताचा राजधर्म होता आणि तेव्हा मौर्य साम्राज्यातील सुमारे ७५% प्रजा ही बौद्ध धर्मीय बनलेली होती.

संप्रदाय

उत्तरी बौद्ध धर्म:
  पिवळा (महायान)
  नारंगी (वज्रयान)
दक्षिणी बौद्ध धर्म:
  लाल (थेरवाद)

बौद्ध धर्माचे हजारों संप्रदाय अस्तित्वात होते, आज त्यातील बरेच नष्ट झाले तसेच कमी-अधिक प्रमाणात हजारों आजही अस्तित्वात आहेत. एकट्या जपान मध्ये ७८१ पेक्षा अधिक बौद्ध संप्रदाय आहेत. महायान, हीनयान (थेरवाद), वज्रयान व नवयान हे बौद्ध धर्माचे प्रमुख संप्रदाय आहेत. शिंटो, ताओ, झेन इत्यादींना सुद्धा बौद्ध धर्माचे संप्रदाय मानले जाते.

महायान

महायान (पूर्वीय बौद्ध धर्म) हा लोकसंख्येत बौद्ध धर्माचा सर्वात मोठा संप्रदाय आहे. महायान व्यापक रूपात संपूर्ण पूर्व आशियात प्रसिद्ध आहे, जगातील एकूण बौद्धांपैकी जवळजवळ ७०% बौद्ध लोकसंख्या ही महायानी बौद्धांची आहे. चीन, हाँग काँग, जपान, दक्षिण कोरीया, उत्तर कोरीया, तैवान, मकाउ आणि व्हिएतनाम या देशांत महायान बौद्ध धर्म हा बहुसंख्यक आहे

थेरवाद

बौद्ध धर्माचा दूसरा सर्वात मोठा संप्रदाय हा थेरवाद (दक्षिणी बौद्ध धर्म) आहे, आणि हा संप्रदाय मुख्यत आग्नेय आशियात सर्वाधिक प्रसिद्ध वा बहुसंख्यक आहे. थेरवाद बौद्ध धर्म हा कंबोडिया, लाओस, म्यानमार, थायलंड, क्रिसमस द्वीप, सिंगापुर, श्रीलंका या देशांत बहुसंख्यक आहे तर मलेशिया, ब्रुनेई, तिमोर, इंडोनेशिया, फिलीपिन्स या देशांत सुद्धा थेरवादी मोठ्या संख्येने आहे.

वज्रयान

वज्रयान (उत्तरी बौद्ध धर्म) हा बौद्ध धर्माचा तिसरा लहान संप्रदाय आहे, वज्रयानला महायान संप्रदायाचा उपसंप्रदाय सुद्धा मानले जाते. वज्रयानी बौद्ध अनुयायी हे तिबेट, भूतान, मंगोलिया या देशांत तसेच हिमालयीन क्षेत्र व रशियातील काही प्रदेशांत बहुसंख्यक आहेत. हा संप्रदाय जगभरात प्रसारीत केला गेलेला आहे. जागतिक बौद्ध धर्म गुरू १४ वे दलाई लामा या संप्रदायातील आहेत.

नवयान

नवयान हा भारतातील मुख्य व नवा बौद्ध संप्रदाय आहे. याला ‘नवबौद्ध धर्म’ किंवा ‘भीमयान’ असेही म्हणले जाते. २० व्या शतकात डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांनी हा शुद्ध व विज्ञाननिष्ठ संप्रदाय स्थापन केलेला आहे. ५ लक्ष अनुयायांसोबत डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांनी १४ ऑक्टोबर १९५६ रोजी नवयान बौद्ध स्वाकारला व येथूनच या संप्रदायाची सुरुवात झाली. याचा मुख्य उद्देश हिंदू धर्मातील जातियता नष्ट करने तसेच शोषितांना व हिंदू दलितांना त्यांचे मानवी हक्क प्रदान करने हा होता. आणि हा संप्रदाय नवबौद्धांचा (पूर्वाश्रमीचे हिंदू दलित) दलितांचा उत्कर्ष - विकास करण्यात यशस्वी ठरला. २०११ च्या भारतीय जनगणेनुसार भारतातील ८५ लाख या अधिकृत व एकूण बौद्ध लोकसंख्येत ८७% लोकसंख्या ही नवयानी (नव)बौद्धांची आहे, आणि १३% बौद्ध हे हिमालयीन राज्यातील पारंपारिक बौद्ध आहेत. भारतातील एकूण नवयानी बौद्धांपैकी सुमारे ९०% महाराष्ट्र राज्यात आहेत.

सर्वाधिक बौद्ध लोकसंख्येचे देश

संपूर्ण विश्वात जवळजवळ १.८ अब्ज से २.२ अब्ज (१८० कोटी - २२० कोटी) बौद्ध अनुयायी आहेत. यातील जवळवळ ७०% ते ७५% महायानी बौद्ध तर बाकी २५% ते ३०% थेरावादी, नवयानी (भारतीय) आणि वज्रयानी बौद्ध आहेत. महायान आणि थेरवाद (हीनयान), नवयान, वज्रयान याशिवाय बौद्ध धर्मात यांचे अनेक उपसंप्रदाय वा उपवर्ग सुद्धा आहेत परंतु यांचा प्रभाव खूप कमी आहे. सर्वात अधिक बौद्ध पूर्व आशिया आणि आग्नेय आशियातील सर्वच देशांत बहूसंख्यक म्हणून राहत आहेत. दक्षिण आशियाच्या दोन किंवा तीन देशांत सुद्धा बौद्ध धर्म बहुसंख्यक आहे. आशिया खंडाची अर्ध्याहून अधिन लोकसंख्या बौद्ध धर्माच्या प्रभावाखाली आहे. अमेरिका, ऑस्ट्रेलिया, आफ्रिका आणि युरोप सारख्या खंडांत सुद्धा कोट्यवधी बौद्धांचे समूदाय राहतात. जगात १८हून अधिक असे देश आहेत जिथे बौद्ध धर्म हा बहुसंख्यक धर्म आहे. जगात काही देश असेही आहेत की, जिथल्या बौद्ध लोकसंख्येबाबत कोणतीही विश्वासनीय माहिती उपलब्ध नाही.

सर्वाधिक बौद्ध लोकसंख्या असलेले देश (२०१०-११)

देश	बौद्ध लोकसंख्या	बौद्ध टक्केवारी
चीन	१,२२,५०,८७,०००	९१%
जपान	१२,३३,४५,०००	९६%
व्हिएतनाम	७,४५,७८,०००	८५%
भारत	१२,०४,२५,९७२	९%
थायलंड	६,४६,८७,०००	९५%
म्यानमार	४,९९,९२,०००	९०%
दक्षिण कोरिया	२,४६,५६,०००	५४ %
तैवान	२,२१,४५,०००	९३%
उत्तर कोरिया	१,७६,५६,०००	७२%
श्रीलंका	१,६०,४५,६००	७५%
कंबोडिया	१,४८,८०,०००	९७%
इंडोनेशिया	८०,८५,४००	०३%
हाँग काँग	६५,८७,६०३	९३%
मलेशिया	६३,४७,२२०	२२%
नेपाळ	६२,२८,६९०	२१%
लाओस	६२,८७,६१०	९८%
अमेरिका	६१,५९,९००	०२%
सिंगापूर	३७,७५,६६६	६७%
मंगोलिया	३०,५५,६९०	९८%
फिलिपिन्स	२८,६७,५९५	०३%
रशिया	२०,९६,६०८	०२%
बांग्लादेश	२०,४६,८००	०१%
कॅनडा	२१,४७,६००	०३%
ब्राझील	११,४५,६८०	०१%
फ्रांस	१०,५५,६००	०२%

बौद्ध बहुसंख्यक देश

जगातील बौद्ध राष्ट्र आणि त्यातील बौद्ध लोकसंख्येचे प्रमाण वा टक्केवारी

सर्वाधिक बौद्ध असलेले देश	बौद्ध टक्केवारी
लाओस	९८ %
मंगोलिया	९८ %
कंबोडिया	९७ %
जपान	९६ %
थायलंड	९५ %
भूतान	९४  %
तैवान	९३ %
हाँग काँग	९३ %
चीन	९१ %
म्यानमार	९० %
मकाओ	९० %
तिबेट	९० %
व्हिएतनाम	८५ %
श्रीलंका	७५ %
क्रिसमस द्वीप	७५ %
उत्तर कोरिया	७३ %
सिंगापूर	६७ %
तुवा (रशियाचे प्रजासत्ताक)	६५ %
दक्षिण कोरिया	५४  %
काल्मिकिया (रशियाचे प्रजासत्ताक)	५० %
मलेशिया	२२ %
नेपाळ	२१ %
बुर्यातिया (रशियाचे प्रजासत्ताक)	२० %
ब्रुनेई	१७ %

बहूसंख्यक बौद्ध देश

आज जगात २०हून अधिक देशांत (प्रजासत्ताक राज्यांसमवेत) बौद्ध धर्म हा बहूसंख्यक अथवा प्रमुख धर्म आहे.

अधिकृत बौद्ध देश

जगात लाओस, कंबोडिया, भूतान, थायलंड, म्यानमार आणि श्रीलंका हे ६ देश ‘अधिकृत’ “बौद्ध देश” आहेत, कारण या देशांतील संविधानांत बौद्ध धर्माला ‘राजधर्म’ किंवा ‘राष्ट्रधर्म’ दर्जा प्राप्त आहे.

देशनिहाय बौद्ध

देशानुसार बौद्ध लोकसंख्या

क्षेत्र	देश	लोकसंख्या (२००७)	बौद्ध %	एकूण बौद्ध
मध्य आशिया	अफगानिस्तान	३,१८,८९,९२३	०.२%	६३,७८०
दक्षिण अमेरिका	आर्जेन्टिना	४,०३,०१,९२७	०.१%	४०,३०२
कॅरिबियन	अरूबा	१,००,०१८	१.२%	१,२००
ओशनिया	ऑस्ट्रेलिया	२,०४,३४,१७६	२.१%	४,२९,११९
मध्य युरोप	ऑस्ट्रिया	८१,९९,७८३	०.१३%	१०,६६०
मध्य पूर्व	बहरीन	७,०८,५७३	१%	७,०८६
दक्षिण आशिया	बांग्लादेश	१५,०४,४८,३३९	०.७%	१०,५३,१३८
पश्चिम युरोप	बेल्जियम	१,०३,९२,२२६	०.२९%	३१,१७७
मध्य अमेरिका	बेलीझ	२,९४,३८५	०.३५%	१,०३०
दक्षिण आशिया	भूतान	२३,२७,८४९	७५% - ९४ %	१७,४५,८८८ - २१,४१,६२२
दक्षिण अमेरिका	बोलिव्हिया	९१,१९,१५२	०.२६%	२३,७१०
बाल्कन	बॉस्निया आणि हर्झगोव्हिना	४५,५२,१९८	०.०१%	४५५
दक्षिण अमेरिका	ब्राझील	१९,००,१०,६४७	०.१३०%	२,४७,०१४
आग्नेय आशिया	ब्रुनेई	३,७४,५७७	९.०९%	२९,८२२
पूर्व युरोप	बल्गेरिया	७३,२२,८५८	०.०१५%	१,०९८
आग्नेय आशिया	(म्यानमार)	५,५४,००,०००	९०%	४,८०,१९,२००
आग्नेय आशिया	कम्बोडिया	१,४८,०५,३५८	९६.४%	१,४२,७२,३६५
उत्तर अमेरिका	कॅनडा	३,३३,९०,१४१	१.०	३,००,३४५
दक्षिण अमेरिका	चिली	१,६२,८४,७४१	०.०४ %	६,५१४
पूर्व आशिया	चीन	१,३२,१८,५१,८८८	८% - २१% - +८०% - ९१%	१०,५७,४८,१५१ - २७,७५,८८,८९६ - १,०५,७४,८१,५१० - १,२०,२८,८५,२१८
दक्षिण अमेरिका	कोलंबिया	४ ,४३,७९,५९८	०.०१%	४,४३८
मध्य अमेरिका	कोस्ट रिका	४१,३३,८८४	२.३४ %	९६,७३३
पश्चिम आफ्रिका	साचा:पताका कोत द'ईवोआर	१,८०,१३,४०९	०.०६%	१०,८०८
बाल्कन	क्रोयशिया	४४,९३,३१२	०.०३%	१,३४८
कॅरिबियन	क्यूबा	१,१३,९४,०४३	०.२५%	२८,४८५
मध्य पूर्व	सायप्रस	७,८८,४५७	१%	७,८८५
मध्य युरोप	चेक रिपब्लिक	१,०२,२८,७४४	०.५%	५१,१४४
पश्चिम युरोप	डेनमार्क	५४,६८,१२०	०.५%	२०,००० - २५,०००
कॅरिबियन	डोमिनिका	७२,३८६	०.२५%	१८१
कॅरिबियन	डोमिनिकन गणराज्य	९३,६५,८१८	०.१%	९,३६६
आग्नेय आशिया	साचा:पताका पूर्व तिमोर	१०,८४,९७१	०.१%	१,०८५
दक्षिण अमेरिका	इक्वेडोर	१,३७,५५,६८०	०.२%	२७,५११
दक्षिण अमेरिका	एल सेल्वडॉर	६९,४ ८,०७३	०.०३%	२,०८४
पूर्व आफ्रिका	साचा:पताका इरिट्रिया	४ ९,०६,५८५	०.१%	४,९०७
पूर्व युरोप	साचा:पताका एस्टोनिया	१३,१५,९१२	०.४ %	५,२६४
ओशनिया	फिजी	९,१८,६७५	१%	९,१८७
पश्चिम युरोप	फिनलंड	५२,३८,४ ६०	०.१%	५,२३८
पश्चिम युरोप	फ्रॉंस	६,३७,१८,१८७	१.२%	७,६४,६१८
दक्षिण अमेरिका	गयाना	२,०३,३२१	४ %	८,१३२
ओशनिया	साचा:पताका पॉलिनेशिया	२,७८,९६३	७.५%	२०,९२२
कॉकेशस	जॉर्जिया	४६,४६,००३	०.१%	४,६४६
पश्चिम युरोप	जर्मनी	८,२४,००,९९६	१%	८,२४,००१
पश्चिम आफ्रिका	साचा:पताका घाना	२,२९,३१,२९९	०.०५%	११,४६६
बाल्कन	ग्रीस	१,०७,०६,२९०	०.१%	१०,७०६
मध्य अमेरिका	ग्वाटेमाला	१,२७,२८,१११	०.१%	१२,७२८
पश्चिम आफ्रिका	साचा:पताका गिनी	९९,४७,८१४	०.१%	९,९४८
दक्षिण अमेरिका	गुयाना	७,६९,०९५	०.२५%	१,९२३
मध्य अमेरिका	होन्डुरास	७४,८३,७६३	०.१%	७,४८४
पूर्व आशिया	साचा:पताका हाँग काँग	६९,८०,४१२	१०.१% - ९२%	७,०५,०२२ - ६४,२१,९८०
पूर्व युरोप	हंगरी	९९,५६,१०८	०.०५%	५,२२३
पश्चिम युरोप	आइसलैंड	३,०१,९३१	०.१५%	४५३
दक्षिण आशिया	भारत	१,१२,९८,६६,१५४	०.८% - ३.२५% - ५%	८५,४८,९६९ - ३,७९,१३,१३४ - ५,१७,८६,८९०
आग्नेय आशिया	इंडोनेशिया	२३,४६,९३,९९७	१%	२३,४६,९४०
मध्य पूर्व	इराण	७,२२,१२,०००	—	—
पश्चिम युरोप	आयरलैंड	४१,०९,०८६	०.२%	८,२१८
मध्य पूर्व	इज्राईल	६४,२६,६७९	०.१%	६,४२६
पश्चिम युरोप	इटली	५,८१,४७,७३३	०.२%	१,१६,२९५
|कॅरिबियन	जमैका	२७,८०,१३२	०.३%	८,३४०
पूर्व आशिया	जपान	१२,७४,३३,४९४	४ ५% ७५% - ९६%	५,७०,६१,९९४ - ९,१०,००,००० - १२,३३,१७,९५३
मध्य आशिया	साचा:पताका कझाकस्तान	१,५२,८४,९२९	०.५५%	८४,०६७
पूर्व आशिया	उत्तर कोरिया	२,३३,०१,७२५	५५%	१०.००० - १,५०,२९,६१३
पूर्व आशिया	दक्षिण कोरिया	४,९०,४४,७९०	२२.८% - ३८% - ५४ %	१,१४ ,२७,४ ३६ - १,८५,७२,५०० - २,५०,००,०००
मध्य आशिया	साचा:पताका किर्गिझस्तान	५२,८४,१४९	०.३५%	१८,४९५
मध्य पूर्व	साचा:पताका कुवेत	२५,०५,५५९	४%	१,००,२२२
आग्नेय आशिया	साचा:पताका लाओस	६५,२१,९९८	६७% - ९८%	४३,६९,७३९ - ६३,९१,५५८
पूर्व युरोप	लाट्विया	२२,५९,८१०	०.००४ %	९०
मध्य पूर्व	लेबेनॉन	३९,२५,५०२	०.१%	३,९२६
दक्षिण आफ्रिका	साचा:पताका लेसोथो	२१,२५,२६२	०.१%	२,१२५
पश्चिम आफ्रिका	लाइबेरिया	३१,९५,९३१	०.१%	३,१९६
उत्तर आफ्रिका	साचा:पताका	६०,३६,९१४	०.३%	१८,१२०
पश्चिम युरोप	लीष्टनस्टाइन	३४,२४७	०.२२%	७५
पूर्व आशिया	मकाउ	४,५६,९८९	१७% - ५०% - ८५%	७७,६८८ - २,२८,४ ९५ - ३,८८,४ ४ १
पूर्व आशिया	साचा:पताका मादागास्कार	१,९४,४८,८१५	०.१%	१९,४४९
आग्नेय आशिया	मलेशिया	२,४८,२१,२८६	२२%	५४,६०,६८३
दक्षिण आशिया	मालदीव	३,६९,०३१	०.४५%	१,६६१
पूर्व आफ्रिका	साचा:पताका मॉरिशस	१२,५०,८८२	२.५%	३१,२७२
उत्तर अमेरिका	मेक्सिको	१०,८७,००,८९१	०.१%	१,०८,७०१
मध्य आशिया	मंगोलिया	२९,५१,७८६	५०% - ९४ %	१४,७५,८९३- २७,७४,६७९
दक्षिण आफ्रिका	साचा:पताका नामिबिया	२०,५५,०८०	०.१%	२,०५५
दक्षिण आशिया	नेपाळ	२,८९,०१,७९०	११% - २१%	३१,७९,१९७ - ६१,५९,५१०
पश्चिम युरोप	नेदरलँड्स	१,६५,७०,६१३	०.११% - १%	१७,३९९ - १,६५,७०६
|कॅरिबियन	साचा:पताका नेदरलँड्स ॲंटिल्स	२,२३,६५२	०.७%	१,५६६
ओशनिया	न्यू कैलेडोनिया	२,२१,९४३	३%	६,६५७
ओशनिया	न्यूज़ीलैंड	४१,१५,७७१	१.२%	४९,३८९
मध्य अमेरिका	निकारागुआ	५६,७५,३५६	०.१%	५,६७५
पश्चिम युरोप	नॉर्वे	४६,२७,९२६	०.४ २%	१९,४३७
मध्य पूर्व	साचा:पताका ओमान	३२,०४,८९७	१%	३२,०४९
दक्षिण आशिया	पाकिस्तान	१६,४७,४१,९२४	०.१%	१,६४,७४२
मध्य अमेरिका	पनामा	३२,४२,१७३	२.१%	६८,०८६
ओशनिया	पापुआ न्यू गिनी	५७,९५,८८७	०.३%	१७,३८८
दक्षिण अमेरिका	साचा:पताका पेराग्वे	६६,६९,०८६	०.५%	३३,३४५
दक्षिण अमेरिका	पेरु	२,८६,७४,७५७	०.३१%	८८,८९२
आग्नेय आशिया	फिलिपिन्स	९,१०,७७,२८७	३%	२७,५९,४९०
पश्चिम युरोप	पोर्तुगाल	१,०६,४२,८३६	०.१८%	२०,०००
मध्य युरोप	पोलैंड	३,८५,१८,२४ १	०.१%	३८,५१८
|कॅरिबियन	साचा:पताका पोर्तो रिको	३९,४४,२५९	०.०३%	१,१८३
मध्य पूर्व	कतार	९,०७,२२९	५%	४५,३६१
पूर्व आफ्रिका	फ्रान्स	७,८४,०००	१%	७,८४०
पूर्व युरोप	रोमानिया	२,२२,७६,०५६	०.०१%	२,२२८
पूर्व युरोप	रशिया	१४,१३,७७,७५२	०.७५% - १.१% - १.४ ५%	१०,६०,३३३- १५,५५,१५५ - २०,४९,९७७
मध्य पूर्व	सौदी अरेबिया	२,७६,०१,०३८	१.५%	४,१४,०१६
पश्चिम आफ्रिका	साचा:पताका सेनेगल	१,२५,२१,८५१	०.०१%	१,२५२
बाल्कन	सर्बिया	१,०१,५०,२६५	०.०१%	१,०१५
पूर्व आफ्रिका	साचा:पताका सेशेल्स	८१,८९५	१%	८१९
आग्नेय आशिया	सिंगापुर	४५,५३,००९	४२.५% - ५१% - ६१.१%	१९,३५,०२९ - २३,२२,०३५ - २७,८१,८८८
मध्य युरोप	स्लोवाकिया	५४,४७,५०२	०.१%	५,४४७
मध्य युरोप	स्लोवेनिया	२०,०९,२४ ५	०.०७५%	१,५००
पश्चिम युरोप	स्पेन	४ ,०४ ,४ ८,१९१	०.०२५% - ०.५% - ०.७५%	१०,११२ - २,००,००० - ३,००,०००
दक्षिण आफ्रिका	दक्षिण आफ्रिका	४,३९,९७,८२८	०.१%	४३,९९८
दक्षिण आशिया	श्रीलंका	२,०९,२६,३१५	७०.२%	१,४६,४८,४२१
दक्षिण अमेरिका	साचा:पताका सुरिनाम	४,७०,७८४	१%	४,७०८
पश्चिम युरोप	स्वीडन	९०,३१,०८८	०.२%	१८,०६२
पश्चिम युरोप	स्वित्झर्लंड	७५,५४,६६१	०.२९%	२१,९०९
पूर्व आशिया	तैवान	२,२८,५८,८७२	३५% - ७५% - ९३%	८०,००,६०५ - १,७१,४४,१५४ - २,१५,३०,३५८
मध्य आशिया	ताजिकिस्तान	७०,७६,५९८	०.१%	७,०७६
पूर्व आफ्रिका	टांझानिया	३,९३,८४,२२३	०.१%	३९,३८४
आग्नेय आशिया	थायलंड	६,५०,६८,१४९	९५%	६,१८,१४,७४२
|कॅरिबियन	त्रिनिदाद व टोबॅगो	१०,५६,६०८	०.७%	७,३९६
मध्य पूर्व	तुर्की	७,११,५८,६४७	०.१%	७१,१५९
मध्य आशिया	तुर्कमेनिस्तान	५०,९७,०२८	०.१%	५०,९७०
पूर्व युरोप	युक्रेन	४,६२,९९,८६२	०.१%	४६,३००
मध्य पूर्व	संयुक्त अरब अमिराती	४४,४४,०११	५%	२,२२,२०१
पश्चिम युरोप	युनायटेड किंग्डम	६,०७,७६,२३८	०.३%	१,५२,०००
उत्तर अमेरिका	संयुक्त राज्य अमेरिका	३०,११,३९,९४७	०.७% - २%	१५,०५,७०० - ६०,२२,७९९
दक्षिण अमेरिका	उरुग्वे	३४,६०,६०७	०.१%	३,४६१
मध्य आशिया	उझबेकिस्तान	२,७७,८०,०५९	०.२%	५५,५६०
ओशनिया	व्हानुआतू	२,११,९७१	१%	२,१२०
दक्षिण अमेरिका	व्हेनेझुएला	२,६०,२३,५२८	०.२%	५२,०४७
आग्नेय आशिया	व्हियेतनाम	८,५२,६२,३५६	१६% - ५०% - ८५%	१,३६,४१,९७७ - ४,२६,३१,१७८ - ७,२४,७३,००३
दक्षिण आफ्रिका	झिंबाब्वे	१,२३,११,१४३	०.१%	१२,३७०
एकूण		६,६७,९२,५२,०४०	७.३४२% – १०.३५६% – २८.७७५%	४८,९८,०७,७६१ – ६९,०८,४७,२१४ – १,९२,१९,८९,६४१

हे सुद्धा पहा

• बौद्ध धर्मातील सण व उत्सव
• बौद्ध साहित्य

बाह्य दुवे

• असा आहे बौद्ध धर्म