བསྟན་འཛིན་རྒྱ་མཚོ། (bo); Tenzin Gyatso (en); 第十四世达赖喇嘛 (zh-hans); Tenzin Gyatso (co); Tenzin Gyatso (is); Tändzin Gjamccho (cs); 第十四世达赖喇嘛 (zh-cn); Tenzin Gyatso (ro); Dalai Lama ke-14 (ms); Tenzin Gyatso (se); Далай-лама XIV (be); Tendzin Gyatsho (sq); 14th Dalai Lama (en-gb); تنزین گیاتسو (mzn); Тензин Гяцо (bg); Tenzin Gyatso (nl); Tenzin Gyatso (ksh); تنزن گیاتسو (ur); Tenzin Gyatso (gd); Tenzin Gyatso (mg); 14-р Далай Лама (bxr); Tenzin Gyatso (oc); Далай-лама XIV (uk); Tenzin Gyatso (id); Tenzin Gyatso (de); Tenzin Gyatso (io); Tenzin Gyatso (gsw); 텐진 갸초 (ko); টেনজিং গিয়াত্ ছো (as); Tenzin Gjatso (eo); Тенцин Ѓацо (mk); Tenzin Gyatso (bs); 14वाँ दलाई लामा (bho); তেনজ়িন গিয়াৎসো (bn); Tenzin Gyatso (fr); Tenzin Gyatso (jv); Далай-лама XIV (cv); Tenzin Gyatso (ca); Tenzin Gyatso (eu); Далай лама XIV (ky); Далай-лама XIV (ru); चौदावे दलाई लामा (mr); دلائی لاما (pnb); Tenzin Gyatso (vi); ทะไลลามะที่ 14 (th); Tenzins Gjaco (lv); Tenzin Gyatso (af); Тензин Гјатсо (sr); Tenzin Gyatso (es); دالایی لامای چهاردهم (fa); Tenzin Gyatso (pt-br); 14t Dalai Lama (sco); Арван дөрөвдүгээр Далай лам (mn); Tenzin Gyatso (nn); Tenzin Gyatso (nb); XIV Dalay Lama (az); دالاي لاما (ug); Dalai Lama ka-14 (ban); 14 ನೇ ದಲೈ ಲಾಮಾ (kn); XIV-кү Далай-Лама (tyv); 丹增嘉措 (gan); تينزن غياتسو (ar); Tenzin Gyatso (br); Ika-14 nga Dalai Lama (war); တင်းဇင်းဂျရတ်စို (my); 丹增嘉措 (yue); Tendzin Gyaco (hu); 14ኛው ዳላይ ላማ (am); Tenzin Gyatso (tr); Dalai Lama 14-sṳ (hak); Dalai Cibseiqseiq (za); Tenzin Gyatso (ast); اوْندؤردونجو دالایی لامای (azb); Далай-Лама XIV (ba); १४हम दलाई लामा (mai); Tenzin Gjatso (sh); Tenzin Gyatso (ga); Դալայ Լամա (hy); 第十四世達賴喇嘛 (zh); Tenzin Gyatso (da); XIV დალაი ლამა (ka); ダライ・ラマ14世 (ja); Tenzin Gyatso (et); dalilama (te); تينزن جياتسو (arz); Gyatso Tenzin (uz); XIV වන දලයි ලාමා (si); Далай-лама XIV (tt); Dalajláma XIV. (sk); សម្តេច Dalai Lama ទី 14 (km); 丹增嘉措 (wuu); 14ਵੇਂ ਦਲਾਈ ਲਾਮਾ (pa); 14th Dalai Lama (en-ca); Tenzin Gyatso (li); Dalai Lama 14-sè (nan); டென்சின் கியாட்சோ (ta); Tenzin Gyatso (it); तेनजिन ग्यात्सो (hi); Tenzin Gyatso (fi); Tenzin Gyatso (ht); Далай-лама XIV (be-tarask); Tendzin Gyatsho (lb); Tenzin Gyatso (la); טנזין גיאטסו (he); चौधौं दलाई लामा (ne); Tenzin Gyatso, 14th Dalai Lama (yo); Tenzin Gyatso (scn); Tenzin Gyatso (pt); Tenzin Gyatso (lad); Tenzin Gyatso, 14eg Dalai Lama (cy); Tendzin Gyatsho (de-ch); Dalai Lama XIV (lt); Tenzin Gyatso (sl); Ikalabing-apat na Dalai Lama ng Tibet (tl); Dalai Lama 14-sié (cdo); Tenzin Gyatso (an); Tenzin Gyatso (ceb); Tenzin Gjaco (pl); ടെൻസിൻ ഗ്യാറ്റ്സോ (ml); Adalaylama wis 14 (kab); دلائی لاما تنزن گیاتسو (skr); Tenzin Gyatso (sv); Tenzin Gyatso (ext); Tenzin Gyatso, XIV. Dalaj Lama (hr); Tenzin Gyatso (gl); Tenzin Gyatso (pap); Τεντζίν Γκιάτσο (el); Tenzin Gyatso (frp) decimocuarto Dalái Lama (es); a 14. dalai láma (hu); 14è dalai-lama del Tibet (ca); Тибет буддизмы тарафдаштарының рухи лидеры. Донъя Нобель премияһы лауреаты (1989 (ba); 14. Dalai Lama (de); Spiritual leader of Tibet (en-gb); چهاردهمین دالایی لاما در تبت (fa); 西藏政見不同者，西藏精神領袖 (zh); China siyaasa nira ŋun nyɛ doo (dag); al 14-lea Dalai Lama (ro); チベットの宗教家 (1935-) (ja); 14:e Dalai lama 1950– (sv); מנהיג בודהיסטי. הדלאי לאמה הנוכחי. (he); 藏傳佛教最具影響力的人物，西藏流亡政府創立者 (zh-hant); 藏传佛教最具影响力的人物，西藏流亡政府创立者 (zh-cn); 14. dalai-lama (fi); ১৪জন দালাই লামা (as); 14a Dalajlamao (eo); XIV далај-лама (mk); 14வது தலாய் லாமா (ta); 14º Dalai Lama e Premio Nobel per la pace 1989 (1935-) (it); Төвүттүң, Моолдуң, Тываның, Бурятияның, Калмыкияның база өске-даа регионнарның шажынчы лидери (tyv); quatorzième dalaï-lama, chef spirituel des Tibétains (fr); 14. dalai-laama, Tiibeti vaimulik ja poliitiline juht (et); 14th Dalai Lama (en); Đạt lai Lạt ma thứ 14 (vi); четрнаести по реду тибетански духовни и световни вођа (sr); духовный лидер буддистов-ламаистов (ru); aktivis dan pejuang HAM asal Tibet (id); tybetański duchowny buddyjski i polityk, dalajlama i noblista pokojowy (pl); fjortende Dalai Lama (nb); dalai lama (nl); 14. tibetský dalajláma (cs); ༸རྒྱལ་བ་རིན་པོ་ཆེ་སྐུ་ཕྲེང་བཅུ་བཞི་པ། (bo); Tibetanski vjerski vođa (hr); ၁၄ ယောက်မြောက်နှင့် လက်ရှိ ဒလိုင်းလားမား (my); 14th Dalai Lama (en); 14º Dalai-lama (pt); 藏传佛教最具影响力的人物，藏人行政中央创立者 (zh-hans); বর্তমান দালাই লামা (bn) རྒྱལ་བ་བསྟན་འཛིན་རྒྱ་མཚོ།, གོང་ས་སྐྱབས་མགོན་ཏཱ་ལའི་བླ་མ་བསྟན་འཛིན་རྒྱ་མཚོ། (bo); Ыдыктыг XIV-кү Далай-Лама Чалбаа Данзан Чамзы азы Гьялва Тензин Гьяцо (tyv); Dzsepcun Dzsampal Ngagvang Loszang Jese Tendzin Gyaco (hu); Нгагванг Ловзанг Тэнцзин Гьямцхо, Его Святейшество Далай-лама XIV (ru); Lhamo Döndrub, bsTan-'dzin rGya-mts'o (de); 丹增嘉措 (zh); Lhamo Dondrub, Lhamo Döndrub, Jetsun Jamphel Ngawang Lobsang Yeshe Tenzin Gyatso (ro); テンジン·ギャツォ, ダライ ·ラマ (ja); Δαλάι Λάμα 14ος (el); 丹增嘉措 (zh-hans); 14e dalaï-lama, Lhamo Thondup (fr); Lhamo Dondrub, Jetsun Jamphel Ngawang Lobsang Yeshe Tenzin Gyatso, Dalai Lama, Tendzin Gyatso, Lhamo Dhondup, Lhamo Tönzhub, Gyalwa Rinpoche, 14th Dalai Lama (en); בּסתן־דז׳ין־רגיה־מצ׳ו, (he); 제14대 달라이 라마 (ko); Jetsun Jamphel Ngawang Lobsang Yeshe Tenzin Gyatso (cy); 丹增嘉措 (zh-cn); Tenzin Gyatso, Tenzin Gyatso, 14th Dalai Lama, Ikalabing-apat na Dalai Lama, Tenzin Gyatso, Ikalabing-apat na Dalai Lama, Lhamo Döndrub, Ika-14 na Dalai Lama ng Tibet, Ika-14 na Dalai Lama (tl); Dalai-lama (fi); Jetsun Jamphel Ngawang Lobsang Yeshe Tenzin Gyatso (gl); Lhamo Dondrub, Lhamo Döndrub, Tenzin Gyatso (eo); Gelong Tenzin Gjatšo, dalajlama Tändzin Gjamccho, DalajlamaXIV., Dalai LamaXIV. Bstaw-dzin-rgya-mtsho, Tenzin Gyatso (cs); Jetsun Jamphel Ngawang Lobsang Yeshe Tenzin Gyatso (ca)
चौदावे दलाई लामा (धार्मिक नाव: तेंझिन ग्यात्सो ; तिबेटी: བསྟན་འཛིན་རྒྱ་མཚོ་ ; रोमन लिपी: Tenzin Gyatso ; चिनी: 丹增嘉措 ; फीनयीन: Dānzēng Jiācuò ;) (जन्म : ताकत्सर, छिंगहाय, चीन, ६ जुलै १९३५) हे १४वे व विद्यमान दलाई लामा आहेत. तिबेटी बौद्ध मतातीलगेलुग्पा पंथाच्या प्रमुख आचार्यांना दलाई लामा अश्या संज्ञेने उल्लेखले जाते. १७ नोव्हेंबर, इ.स. १९५० रोजी चौदाव्या दलाई लामांनी पदाची सूत्रे हाती घेतली. या दलाई लामांनी तिबेटी लोकांच्या हितरक्षणासाठी हयातभर कार्य केले असून इ.स. १९८९ साली त्यांना शांततेसाठीचे नोबेल पारितोषिक देऊन गौरवण्यात आले.
त्यांचे आई-वडील शेतकरी होते. त्यांच्याकडे असलेल्या शेती व गाई, म्हशींवर ते आपला उदरनिर्वाह चालवायचे. हे कुटुंब इ.स. १९३९ मध्ये दलाई लामांच्या चौथ्या वाढदिवसानंतर आपले छोटसे खेडेगाव सोडून ल्हासा येथे आले.
दलाई लामांच्या निवडीसाठी असलेल्या विविध कसोट्या यशस्वीरीत्या पार केल्यावर फेब्रुवारी २२, इ.स. १९४० रोजी पो ताला प्रासादात एका विधिपूर्व समारंभात तेंझिन गियात्सो चौदावे दलाई लामा म्हणून आसनस्थ झाले. त्यानंतर त्यांच्या शिक्षणाला प्रारंभ झाला. पुढे त्यांचा धर्मविषयक सखोल अभ्यास सुरू असताना इ.स. १९५० मध्ये चीननेतिबेटवर आक्रमण केले. आणि हा प्रदेश चीनचा भाग असल्याचे घोषित केले. त्याचवेळी तिबेटच्या राजकीय सत्तेची सर्व सूत्रे दलाई लामांच्या हातात आली. या काळात तिबेटवर चिनी राजवटीचा अनियंत्रित अंमल सुरू झाला . धाक, दडपशाही, जुलूम, जबरदस्ती, छळवणूक, पिळवणूक इत्यादी अत्याचार तिबेटच्या जनतेवर चिनी राज्यकर्तांकडून व लष्कराकडून होत होते. भगवान गौतम बुद्धाच्या शांतताप्रिय देशात हिंसाचार, लाठीमार अश्रुधूर व गोळीबार या अत्याचारांनी परिसीमा गाठली. जनतेच्या सर्वप्रकारच्या स्वातंत्र्यावर र्निर्बंध लादले गेले. तिबेटीय कला, संस्कृती व परंपरा यांचा ऱ्हास केला गेला. चीनच्या वाढत्या जाचामुळे व अत्याचारामुळे सुरक्षिततेच्या कारणास्तव दलाई लामांना त्याच्या कुटुंबीयांसह इ.स. १९५९ मध्ये तिबेट सोडावे लागले. ते भारतात शरण आले. काही लोक नेपाळ, भूतान व इतरत्र शरण गेले. जवाहरलाल नेहरू आणि लामा यांची इ.स. १९५९ मध्ये मसूरी येथे भेट झाली. आज जगभरातील विविध देशांमध्ये तिबेटीय माणसे निर्वासितांचं आयुष्य कंठत आहे. त्यातील बहुतांश मात्र भारतात आहेत. हिमाचल प्रदेशातीलधरमशालात दलाई लामा वास्तव्यास आहेत. येथे त्यांनी लोकशाही मूल्यांच्या तत्त्वावर तिबेटीय निर्वासितांची संसद स्थापन केली आहे. आज ही संसद किंवा निर्वासितांचे सरकार दलाई लामांच्या समर्थ मार्गदर्शनाखाली तिबेटच्या स्वातंत्र्यासाठी लढत आहे.
दलाई लामा तिबेट मुक्तीसाठी विविध शांतताप्रिय मार्गानी झगडत आहेत, आंदोलने करीत आहेत व आपल्यावरील अन्यायाची गाथा जगासमोर हिरिरीने मांडीत आहेत. जागतिक स्तरावर तिबेटची बाजू मांडण्यात ते पूर्णपणे यशस्वी झाले आहेत. याच कारणासाठी दलाई लामांच्या शांतताविषयक प्रयत्नांची दखल घेऊन त्यांना इ.स. १९८९ मध्ये नोबेल पारितोषिक देण्यात आले.
देश-विदेशांत धर्म, तत्त्वज्ञान, अहिंसा, जागतिक शांतता, करुणा, मानवी हक्क इत्यादी विषयांवर ते व्याख्याने देत असतात. देश-विदेशांतील अनेक विद्यापीठांनी त्यांना सन्माननिय डॉक्टरेटची पदवी देऊन गौरविले आहे. तसेच विविध राष्ट्रीय व आंतरराष्ट्रीय संस्थांनी त्यांना मानचिन्हे व गौरवपत्रे दिली आहेत. आतापर्यंत त्यांनी जगभरातील ६२ देशांना भेटी दिल्या असून ७२पेक्षा अधिक पुस्तके लिहिली आहेत. त्यापकी ‘फ्रीडम इन एक्झाईल’ व ‘माय लॅन्ड ॲन्ड माय पीपल’ ही दोन त्यांची आत्मचरित्रपर पुस्तके आहेत.
विकिपीडिया
