बॉस्निया आणि हर्झगोव्हिना

बॉस्निया आणि हर्झगोव्हिना हा दक्षिण युरोपातील एक देश आहे. सारायेव्हो ही बॉस्निया आणि हर्झगोव्हिनाची राजधानी व सर्वात मोठे शहर आहे.

बॉस्निया आणि हर्झगोव्हिना Bosna i Hercegovina Босна и Херцеговина
ध्वज चिन्ह
बॉस्निया आणि हर्झगोव्हिनाचे स्थान बॉस्निया आणि हर्झगोव्हिनाचे जागतिक नकाशावरील स्थान
राजधानी (व सर्वात मोठे शहर)	सारायेव्हो
अधिकृत भाषा	बॉस्नियन, क्रोएशियन, सर्बियन
सरकार	सांसदीय प्रजासत्ताक
महत्त्वपूर्ण घटना
- स्वातंत्र्य दिवस	६ एप्रिल १९९२
क्षेत्रफळ
- एकूण	५१,१२९ किमी२ (१२७वा क्रमांक)
लोकसंख्या
- २००९	४६,१३,४१४ (१२२वा क्रमांक)
- गणती	{{{लोकसंख्या_गणना}}} {{{लोकसंख्या_गणना_वर्ष}}}
- घनता	९०.२/किमी²
वार्षिक सकल उत्पन्न (पीपीपी)
- एकूण	३०.३८९ अब्ज अमेरिकन डॉलर
- वार्षिक दरडोई उत्पन्न	७,३६१ अमेरिकन डॉलर
राष्ट्रीय चलन	बॉस्निया आणि हर्झगोव्हिना परिवर्तनीय मार्क
आंतरराष्ट्रीय कालविभाग	मध्य युरोपीय प्रमाणवेळ (यूटीसी + १:००)
आय.एस.ओ. ३१६६-१	BA
आंतरजाल प्रत्यय	.ba
आंतरराष्ट्रीय दूरध्वनी क्रमांक	३८१
राष्ट्र_नकाशा

बोस्निया आणि हर्जेगोविना[a] (सर्बो-क्रोएशियन: Bosna i Hercegovina, Босна и Херцеговина),[b][c] कधीकधी बोस्निया-हर्झेगोविना म्हणून ओळखले जाते आणि अनौपचारिकपणे बोस्निया म्हणून ओळखले जाते, बाल्कन द्वीपकल्पात वसलेले दक्षिणपूर्व युरोपमधील एक देश आहे. त्याची सीमा पूर्वेला सर्बिया, आग्नेयेला मॉन्टेनेग्रो आणि उत्तरेला आणि नैऋत्येस क्रोएशियाला लागून आहे. दक्षिणेला एड्रियाटिक समुद्रावर २० किलोमीटर लांब (१२ - मैल) किनारा आहे, ज्यामध्ये न्यूम शहर हे समुद्रापर्यंतचे एकमेव प्रवेश आहे. बोस्नियामध्ये उष्ण उन्हाळा आणि थंड, बर्फाच्छादित हिवाळा असलेले मध्यम खंडीय हवामान आहे. मध्य आणि पूर्वेकडील प्रदेशात, भूगोल पर्वतीय आहे, वायव्येस ते मध्यम डोंगराळ आहे आणि ईशान्य भागात ते प्रामुख्याने सपाट आहे. हर्जेगोव्हिना, लहान, दक्षिणेकडील प्रदेशात भूमध्यसागरीय हवामान आहे आणि ते बहुतेक पर्वतीय आहे. साराजेवो ही राजधानी आणि सर्वात मोठे शहर आहे.

या भागात किमान अप्पर पॅलेओलिथिक काळापासून लोकवस्ती आहे, परंतु पुरावे असे सूचित करतात की निओलिथिक युगात, बुटमिर, काकंज आणि वुसेडोल संस्कृतींसह कायमस्वरूपी मानवी वसाहती स्थापन केल्या गेल्या. पहिल्या इंडो-युरोपियन लोकांच्या आगमनानंतर, हे क्षेत्र अनेक इलिरियन आणि सेल्टिक सभ्यतांनी भरलेले होते. दक्षिण स्लाव्हिक लोकांचे पूर्वज जे आजच्या भागात लोकसंख्या करतात ते 6व्या ते 9व्या शतकादरम्यान आले. १२ व्या शतकात, बोस्नियाच्या बानेटची स्थापना झाली; १४ व्या शतकापर्यंत, हे बोस्नियाच्या साम्राज्यात विकसित झाले. १५ व्या शतकाच्या मध्यात, ते ऑट्टोमन साम्राज्यात जोडले गेले, ज्यांच्या अधिपत्याखाली ते १९ व्या शतकाच्या उत्तरार्धापर्यंत राहिले; ओटोमन लोकांनी या प्रदेशात इस्लाम आणला. १९ व्या शतकाच्या उत्तरार्धापासून ते पहिल्या महायुद्धापर्यंत हा देश ऑस्ट्रो-हंगेरियन राजेशाहीत सामील झाला होता. आंतरयुद्ध काळात, बोस्निया आणि हर्झेगोव्हिना युगोस्लाव्हिया राज्याचा भाग होता. द्वितीय विश्वयुद्धानंतर, युगोस्लाव्हियाच्या नव्याने स्थापन झालेल्या समाजवादी फेडरल रिपब्लिकमध्ये याला पूर्ण प्रजासत्ताक दर्जा देण्यात आला. १९९२ मध्ये, युगोस्लाव्हियाच्या विभाजनानंतर, प्रजासत्ताकाने स्वातंत्र्य घोषित केले. यानंतर बोस्नियन युद्ध सुरू झाले, जे १९९५ पर्यंत चालले आणि डेटन करारावर स्वाक्षरी करून संपले.

देशात तीन मुख्य वांशिक गट आहेत: बोस्नियाक हा सर्वात मोठा गट, सर्ब दुसऱ्या क्रमांकाचा आणि क्रोएट्स हा तिसरा सर्वात मोठा गट आहे. अल्पसंख्याकांमध्ये ज्यू, रोमा, अल्बेनियन, मॉन्टेनेग्रिन, युक्रेनियन आणि तुर्क यांचा समावेश आहे. बोस्निया आणि हर्झेगोव्हिनामध्ये द्विसदनी विधानमंडळ आणि तीन प्रमुख वांशिक गटांपैकी प्रत्येकी एक सदस्य असलेले तीन सदस्यीय अध्यक्षपद आहे. तथापि, केंद्र सरकारची शक्ती अत्यंत मर्यादित आहे, कारण देश मोठ्या प्रमाणावर विकेंद्रित आहे. त्यात दोन स्वायत्त संस्थांचा समावेश आहे- फेडरेशन ऑफ बोस्निया आणि हर्झेगोव्हिना आणि रिपब्लिका स्रप्सका-आणि तिसरे एकक, ब्रॅको जिल्हा, जे स्वतःच्या स्थानिक सरकारद्वारे शासित आहे.

बोस्निया आणि हर्झेगोव्हिना हा विकसनशील देश आहे आणि 2018 च्या मानव विकास निर्देशांकात ७४ व्या क्रमांकावर आहे. त्याच्या अर्थव्यवस्थेत उद्योग आणि कृषी, त्यानंतर पर्यटन आणि सेवा क्षेत्राचे वर्चस्व आहे. अलिकडच्या वर्षांत पर्यटनात लक्षणीय वाढ झाली आहे. देशात सामाजिक-सुरक्षा आणि सार्वत्रिक-आरोग्य सेवा प्रणाली आहे आणि प्राथमिक आणि माध्यमिक स्तरावरील शिक्षण विनामूल्य आहे. हे युनायटेड नेशन्स, ऑर्गनायझेशन फॉर सिक्युरिटी अँड को-ऑपरेशन इन युरोप, कौन्सिल ऑफ युरोप, द पार्टनरशिप फॉर पीस आणि मध्य युरोपीय मुक्त व्यापार कराराचे सदस्य आहे; जुलै २००८ मध्ये स्थापन झालेल्या युनियन फॉर द मेडिटेरेनियनचा हा संस्थापक सदस्य आहे. बोस्निया आणि हर्झेगोविना हा EU उमेदवार देश आहे आणि एप्रिल २०१० पासून NATO सदस्यत्वाचा उमेदवार देखील आहे.

इतिहास

१९४५ ते १९९२ सालादरम्यान बॉस्निया आणि हर्झगोव्हिना भूतपूर्व युगोस्लाव्हिया देशाचा एक भाग होता.

गोस्लाव्हियाचे विघटन दाखवणारे धावचित्र.

---

  युगोस्लाव्हियाचे साम्यवादी संघीय प्रजासत्ताक

  युगोस्लाव्हियाचे संघीय प्रजासत्ताक; सर्बिया आणि मॉंटेनिग्रो; सर्बिया

  क्रो‌एशिया

  स्लोव्हेनिया

  मॅसिडोनिया

  बॉस्निया आणि हर्झगोव्हिना

                     बॉस्निया आणि हर्झगोव्हिनाची दोन गणराज्ये

  मॉंटेनिग्रो

  कोसोव्हो

सुरुवातीचा इतिहास

बोस्नियामध्ये कमीत कमी पॅलेओलिथिक काळापासून मानवांचे वास्तव्य आहे, कारण बदांज गुहेत सर्वात जुने गुहा चित्र सापडले होते. बुटमीर आणि काकंज यांसारख्या प्रमुख निओलिथिक संस्कृती बोस्ना नदीकाठी अस्तित्वात होत्या. ६२३० BCE-c. ४९०० इ.स.पू. इलिरियन्सची कांस्य संस्कृती, एक वेगळी संस्कृती आणि कला प्रकार असलेला एक वांशिक समूह, आजच्या स्लोव्हेनिया, क्रोएशिया, बोस्निया आणि हर्जेगोविना, सर्बिया, कोसोवो, मॉन्टेनेग्रो आणि अल्बेनियामध्ये स्वतःला संघटित करू लागला.

८ व्या शतकापासून, इलिरियन जमाती राज्यांमध्ये विकसित झाल्या. इलिरियामधील सर्वात जुने रेकॉर्ड केलेले राज्य ८ व्या शतकात ईसापूर्व एन्चेल होते. Pleurias (BCE 337) अंतर्गत Autariatae एक राज्य मानले जात होते. अर्डियाईचे राज्य (मूळतः नेरेत्वा खोऱ्यातील एक जमात) २३० BCE पासून सुरू झाले आणि १६७ BCE ला संपले. सर्वात उल्लेखनीय इलिरियन राज्ये आणि राजवंश हे दर्डानीच्या बार्डिलीस आणि आर्डियाईच्या ऍग्रॉनचे होते ज्यांनी शेवटचे आणि सर्वात प्रसिद्ध इलिरियन राज्य निर्माण केले. ऍग्रॉनने आर्डियाईवर राज्य केले आणि इतर जमातींमध्येही त्याचे राज्य वाढवले.

७ व्या शतकापासून, कांस्य लोखंडाने बदलले होते, त्यानंतर फक्त दागिने आणि कला वस्तू अजूनही कांस्य बनवल्या जात होत्या. उत्तरेकडील हॉलस्टॅट संस्कृतींच्या प्रभावाखाली इलिरियन जमातींनी प्रादेशिक केंद्रे तयार केली जी थोडी वेगळी होती. सेंट्रल बोस्नियाच्या काही भागांमध्ये डेसिएट्स जमातीची वस्ती होती, सामान्यतः सेंट्रल बोस्नियन सांस्कृतिक गटाशी संबंधित. लोहयुगातील ग्लासिनाक-माती संस्कृती ऑटरियाटे टोळीशी संबंधित आहे.त्यांच्या जीवनातील एक अतिशय महत्वाची भूमिका मृतांचा पंथ होता, जो त्यांच्या काळजीपूर्वक दफनविधी आणि दफन समारंभांमध्ये तसेच त्यांच्या दफन स्थळांच्या समृद्धतेमध्ये दिसून येतो. उत्तरेकडील भागांमध्ये, उथळ थडग्यांमध्ये अंत्यसंस्कार आणि दफन करण्याची प्रदीर्घ परंपरा होती, तर दक्षिणेकडील मृतांना मोठ्या दगडात किंवा मातीच्या तुमुली (मूळ नावाने ग्रोमाईल) मध्ये दफन केले जात होते, जे हर्झेगोव्हिनामध्ये ५० मीटरपेक्षा जास्त रुंद आणि मोठ्या आकारात पोहोचले होते. ५ मीटर उंच. जापोडियन जमातींना सजावटीची ओढ होती (पिवळ्या, निळ्या किंवा पांढऱ्या काचेच्या पेस्टचे जड, मोठ्या आकाराचे हार, आणि मोठ्या कांस्य फायब्युला, तसेच कांस्य फॉइलमधून सर्पिल बांगड्या, डायडेम आणि शिरस्त्राण).

ख्रिस्तपूर्व चौथ्या शतकात, सेल्ट्सच्या पहिल्या आक्रमणाची नोंद आहे. त्यांनी मातीच्या चाकाचे तंत्र, नवीन प्रकारचे फायब्युला आणि विविध कांस्य आणि लोखंडी पट्टे आणले. ते फक्त ग्रीसच्या वाटेवर गेले, त्यामुळे बोस्निया आणि हर्झेगोव्हिनामध्ये त्यांचा प्रभाव नगण्य आहे. सेल्टिक स्थलांतराने अनेक इलिरियन जमातींना त्यांच्या पूर्वीच्या भूमीतून विस्थापित केले, परंतु काही सेल्टिक आणि इलिरियन जमाती मिसळल्या. या कालावधीसाठी ठोस ऐतिहासिक पुरावे दुर्मिळ आहेत, परंतु एकूणच असे दिसते की हा प्रदेश वेगवेगळ्या भाषा बोलणाऱ्या लोकांच्या संख्येने भरलेला होता.

दक्षिणेकडील नेरेत्वा डेल्टामध्ये, इलिरियन डाओर्स जमातीचे महत्त्वपूर्ण हेलेनिस्टिक प्रभाव होते. त्यांची राजधानी स्टोलॅकजवळील ओशानिची येथील डाओर्सन होती. ४ थ्या शतकात BCE मध्ये, डाओर्सन, मोठ्या ट्रॅपेझॉइड दगडांच्या ठोकळ्यांनी बनलेले, ५ मीटर उंच दगडी भिंतींनी (ग्रीसमधील मायसेनीएवढे मोठे) वेढलेले होते. दारांनी अद्वितीय कांस्य नाणी आणि शिल्पे बनवली.

इलीरियन आणि रोमन यांच्यातील संघर्ष २२९ BCE मध्ये सुरू झाला, परंतु रोमने इ.स. 9 पर्यंत या प्रदेशाचे विलीनीकरण पूर्ण केले नाही. आधुनिक काळातील बोस्निया आणि हर्झेगोव्हिनामध्ये रोमने प्युनिक नंतरच्या इतिहासातील सर्वात कठीण लढाया लढल्या. रोमन इतिहासकार सुएटोनियस यांनी वर्णन केल्याप्रमाणे युद्धे.बेलम बॅटोनियनम म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या इलिरिकम विरुद्ध ही रोमन मोहीम होती.इलिरियन्सची भरती करण्याच्या प्रयत्नानंतर संघर्ष उद्भवला आणि चार वर्षे (६ - ९ AD) बंड केले गेले, ज्यानंतर ते दबले गेले.रोमन काळात, संपूर्ण रोमन साम्राज्यातील लॅटिन भाषिक स्थायिक इलिरियन लोकांमध्ये स्थायिक झाले आणि रोमन सैनिकांना या प्रदेशात निवृत्त होण्यास प्रोत्साहित केले गेले.

३३७ आणि ३९५ AD मध्ये साम्राज्याचे विभाजन झाल्यानंतर, डाल्मटिया आणि पॅनोनिया हे पश्चिम रोमन साम्राज्याचे भाग बनले. ४५५ मध्ये ऑस्ट्रोगॉथ्सने हा प्रदेश जिंकला होता. त्यानंतर ॲलन आणि हूण यांच्यात हात बदलले. सहाव्या शतकापर्यंत, सम्राट "जस्टिनियन I " याने बायझंटाईन साम्राज्यासाठी क्षेत्र पुन्हा जिंकले होते. ६ व्या आणि 7व्या शतकात स्लाव्हांनी बाल्कन प्रदेशावर कब्जा केला. इलिरियन सांस्कृतिक वैशिष्ट्ये दक्षिण स्लावांनी स्वीकारली होती, जसे की काही प्रथा आणि परंपरा, स्थाननावे इ.

मध्ययुग

प्रारंभिक स्लावांनी ६ व्या आणि ७ व्या शतकाच्या सुरुवातीच्या काळात पश्चिम बाल्कनमध्ये, ज्यामध्ये बॉस्निया समाविष्ट आहे, आक्रमण केले (स्थलांतर काळामध्ये) आणि हे एका स्लाविक संघटनेच्या लहान वंशिय एककांपासून बनले होते जे बिझंटाईनना "स्क्लावेनी" म्हणून ज्ञात होते (तर संबंधित "आंटेस", साधारणपणे बोलताना, बाल्कनच्या पूर्व भागांमध्ये वसाहत स्थापना केली). "सर्ब" आणि "क्रोएट" या वंशनामाने नोंदवलेल्या वंशांचे वर्णन ७ व्या शतकाच्या दुसऱ्या तिमाहीत वेगवेगळ्या लोकांचा दुसरा स्थलांतर म्हणून केले गेले आहे, जे विशेषतः संख्येने कितीही असू शकत नाहीत; या प्रारंभिक "सर्ब" आणि "क्रोएट" वंशांची अचूक ओळख शैक्षणिक चर्चेला विषय आहे, जी शेजारील प्रदेशांमध्ये स्लावांवर प्राबल्य साधण्यास आली. क्रोएट "आधुनिक क्रोएशियाशी साधारणतः संबंधित असलेल्या क्षेत्रात वसले, आणि संभाव्यतः बास्नियाच्या योग्य भागाचे बहुसंख्या असले, ड्रिना खोऱ्याच्या पूर्वीच्या पट्टयाशिवाय" आणि सर्ब "आधुनिक दक्षिण-पश्चिम सर्बियाशी (ज्या नंतर रश्का म्हणून ओळखली गेली) संबंधित असलेल्या प्रदेशावर आपले नियंत्रण वाढवित आहेत आणि हळूहळू डुकlja आणि हुम यांच्या भूखंडात त्यांचे शासन वाढवत आहेत."[१]

बोस्नियाचा पहिला उल्लेख (होरियन बोसोना) बायझंटाईन सम्राट कॉन्स्टेंटाइन पोर्फीरोजेनिटसच्या "डी अॅडमिनिस्ट्रांडो इम्पेरियो" मध्ये १० व्या शतकाच्या मध्यभागी झाला असे मानले जाते, जो "सर्ब आणि ज्या देशात ते आता राहतात" या शीर्षकाच्या प्रकरणाच्या शेवटी आहे. हे अनेक मार्गांनी शास्त्रीयदृष्ट्या समजले गेले आहे आणि विशेषतः सर्ब राष्ट्रीय विचारवंतांनी बोस्नियाला मूळतः "सर्ब" देश म्हणून सिद्ध करण्यासाठी वापरले आहे. इतर शास्त्रज्ञांनी या प्रकरणात बोस्नियाचा समावेश हा त्या वेळी सर्बियन ग्रँड ड्यूक चास्लावच्या तात्पुरत्या राज्याचे परिणाम आहे असे सांगितले आहे, तर पोर्फीरोजेनिटसने कुठेही स्पष्टपणे म्हटलेले नाही की बोस्निया "सर्ब देश" आहे. प्रत्यक्षात, जिथे बोसोना (बोस्निया) हा शब्द आहे त्या महत्त्वाच्या वाक्याचे भाषांतर भिन्न अर्थ लावले जाऊ शकते. काळानुसार, बोस्नियाने आपल्या स्वतःच्या शासकाच्या अंतर्गत एक युनिट तयार केले, ज्याने स्वतःला बोस्नियन म्हटले. बोस्निया, इतर प्रदेशांसह, ११ व्या शतकात डुक्ल्जा भाग बनले, तरीही त्याने आपली स्वतःची उच्चवर्णीयता आणि संस्था राखली.

उच्च मध्ययुगात, राजकीय परिस्थितीमुळे हा क्षेत्र हंगेरियन साम्राज्य आणि बायझंटिन साम्राज्य यांच्यातील संघर्षाचे ठिकाण बनले. १२ व्या शतकाच्या सुरुवातीला दोन्ही साम्राज्यांमधील शक्तीच्या आणखी एका बदलानंतर, बोस्निया दोन्हींच्या नियंत्रणाबाहेर पडली आणि स्थानिक बानांच्या अधिपत्याखाली बोस्नियाचा बानात म्हणून उभी राहिली. नावाने ओळखले जाणारे पहिले बोस्नियन बान होते बान बोरिक. दुसरे होते बान कुलिन, जिनच्या राजवटीने बोस्नियन चर्चाशी संबंधित वादाची सुरुवात झाली ज्याला रोमन कॅथोलिक चर्चने खोटी मानले. हंगेरियन प्रयत्नांना प्रतिसाद म्हणून चर्चच्या राजकारणाचा वापर करून बोस्नियावर पुनःसंपत्ती मिळवण्याच्या मुद्द्यावर, कुलिनने स्थानिक चर्च नेत्यांची परिषद बोलावली ज्यात त्यांनी खोटी मान्यता नाकारली आणि १२०३ मध्ये कॅथोलिसिझम स्वीकारले. याव्यतिरिक्त, कुलिनच्या १२०४ मधील मृत्यूनंतर हंगेरियन महत्त्वाकांक्षा अद्याप बदलल्या नाहीत, १२५४ मध्ये असफल आक्रमणानंतरच कमी झाल्या. या काळात, लोकसंख्येला डोब्री बोस्न्यानी ("चांगले बोस्नियाई") म्हणून संबोधले जात होते. सर्ब आणि क्रोआट या नावांचा वापर कधी कधी पेरिफेरल क्षेत्रांमध्ये दिसला, परंतु बोस्निया योग्यरित्या वापरला जात नव्हता.

बॉस्नियाची इतिहास १४ व्या शतकाच्या सुरुवातीपर्यंत शुबी आणि कोट्रोमानी कुटुंबांमध्ये शक्ती संघर्षाने चिन्हांकित केला होता. हा संघर्ष 1322 मध्ये संपला, जेव्हा स्टीफन II कोट्रोमानीć बान झाला. 1353 मध्ये त्याच्या मृत्यूपर्यंत, त्याने उत्तर आणि पश्चिमेकडे भूभाग जोडण्यात यश मिळवले, तसेच झाहुम्ल्जे आणि डॅल्माटियाच्या काही भागांमध्ये. त्याचा महत्त्वाकांक्षी भाचा टव्हर्टको त्याच्या उत्तराधिकार म्हणून उभा राहिला, ज्याने न nobility आणि कुटुंबातील संघर्षासह दीर्घकाळ संघर्ष करून 1367 मध्ये देशावर पूर्ण नियंत्रण मिळवले. 1377 च्या वर्षी, बॉस्नियाला टव्हर्टकोच्या पहिल्या बॉस्नियन राजाच्या म्हणून ताजपोशीत करून राज्यात उन्नत केले गेले, जो विसोकच्या जवळील माइलमध्ये झाला.

1391 मध्ये त्याच्या मृत्यूनंतर, बोस्निया एक दीर्घ कालावधीच्या अधोगतीत गेला. ओटोमन साम्राज्याने युरोपवर विजय मिळवण्यास प्रारंभ केला होता आणि 15 व्या शतकाच्या पहिल्या अर्ध्यात बॉल्कनसाठी एक मोठा धोका बनला. अखेरीस, राजकीय आणि सामाजिक अस्थिरतेच्या दशकेनंतर, ओटोमन साम्राज्याने विजय मिळवल्यानंतर 1463 मध्ये बोस्नियाचा राज्य अस्तित्वात राहिला नाही.

मध्यमयुगीन बोस्नियामध्ये, किमान नवाबांमध्ये, एक सामान्य जागरूकता होती की त्यांनी सर्बियासोबत एक संयुक्त राज्य सामायिक केले आहे आणि ते एकाच जातीय गटाचे आहेत. राजकीय आणि सामाजिक विकासातील फरकांमुळे ती जागरूकता कालांतराने कमी झाली, परंतु ती हर्जेगोविना आणि बोस्नियाच्या काही भागांमध्ये कायम ठेवली गेली, जे सर्बियन राज्याचा भाग होते.

ऑट्टोमन साम्राज्य

ओटोमन विजयाने बोस्नियाच्या इतिहासात एक नवीन युग सुरू झाले आणि या देशाच्या राजकीय आणि सांस्कृतिक परिष्कृतीत महत्त्वपूर्ण बदल झाले. ओटोमन्सने बोस्नियाला ओटोमन साम्राज्याच्या एकात्मिक प्रांत म्हणून त्याच्या ऐतिहासिक नावाने आणि भौगोलिक अखंडतेसह समाविष्ट केले. बोस्नियामध्ये, ओटोमन्सने क्षेत्राच्या सामाजिक-राजकीय प्रशासनात अनेक महत्त्वपूर्ण बदल आणले; नवीन जमीनधारक प्रणाली, प्रशासनिक युनिट्सचे पुनर्गठन, आणि वर्ग व धार्मिक संबंधांनुसार सामाजिक भिन्नतेची एक जटिल प्रणाली यांचा समावेश होता.

ओटोमन काबिजीच्या नंतर, बोस्नियातून लोकांचे स्थिर पाठवणूक सुरू झाली आणि ओटोमन नोंदाच्या रजिस्टरमध्ये बोस्नियामध्ये अनेक सोडलेले गावे नमूद करण्यात आले, तर जे लोक थांबले ते शेवटी मुस्लीम झाले. बोस्नियातील अनेक कॅथोलिक लोकांनी प्रारंभिक ओटोमन काबिजीमध्ये शेजारच्या कॅथोलिक भूमीमध्ये पलायन केले. पुरावे दर्शवतात की 15व्या - 16व्या शतकात ओटोमन बोस्नियामध्ये झालेल्या प्रारंभिक मुस्लीम धर्मांतरांची घटना स्थायी लोकांमध्ये होती, बाहेरून मुस्लीम वसाहतींचा समावेश नव्हता. हर्जेगovinaमध्ये, अनेक ऑर्थोडॉक्स लोकांनीही इस्लाम स्वीकारला. 16व्या शतकाच्या शेवटच्या व 17व्या शतकाच्या प्रारंभाच्या काळात, मुस्लीमांना बोस्निया आणि हर्जेगovinaमध्ये पूर्ण बहुसंख्यांक मानले जाते. अल्बानियन कॅथोलिक पुजारी पीटर मझेरकूने 1624 मध्ये रिपोर्ट केले की बोस्निया आणि हर्जेगovinaमध्ये 450,000 मुस्लीम, 150,000 कॅथोलिक आणि 75,000 पूर्वी ऑर्थोडॉक्स होते.

ओटोमन काळाच्या आधी बोस्नियामध्ये ऑर्थोडॉक्स चर्चाच्या गतिविधींमध्ये कमी होती. बोस्नियामध्ये ऑर्थोडॉक्स ख्रिस्ती लोकसंख्या ओटोमन्सच्या धोरणामुळे थेट प्रवेश करण्यात आली. 15व्या शतकापासून ऑर्थोडॉक्स ख्रिस्ती (ऑर्थोडॉक्स व्लाच आणि नॉन-व्लाच ऑर्थोडॉक्स सर्ब्स) सर्बिया आणि इतर प्रदेशांमधून बोस्निया आणि हर्जेगovinaमध्ये स्थायिक झाले. कॅथोलिक्सच्या तुलनेत ओटोमनच्या विशेष प्राधान्यामुळे, बोस्नियामध्ये अनेक ऑर्थोडॉक्स चर्चांचे निर्माण करण्याची परवानगी ओटोमनने दिली. बोस्नियामध्ये काही व्लाच लोकांनीही इस्लाम स्वीकारला, आणि काही (मुख्यतः क्रोएशियामध्ये) कॅथोलिक बनले.ओटोमन साम्राज्याच्या चार शतकांच्या राजवटीने बोस्नियाच्या लोकसंख्येच्या संरचनेवर गंभीर परिणाम केला, जो साम्राज्याच्या विजय, युरोपियन शक्तींशी वारंवारच्या युद्धां, बळजबरी आणि आर्थिक स्थलांतर, आणि महामारींच्या परिणामस्वरूप अनेक वेळा बदलला. एक स्थानिक स्लाविक भाषिक मुस्लिम समुदाय उभा राहिला आणि अखेरीस मजबूत ख्रिश्चन चर्च संघटनांच्या अभावामुळे आणि ऑर्थोडॉक्स आणि कॅथोलिक चर्चांमधील सततच्या स्पर्धेमुळे तो सर्वात मोठा जातीय-धार्मिक समूह बनला, तर स्थानिक बोस्नियन चर्च पूर्णपणे исчез झाली (त्याच्या सदस्यांचे इस्लाममध्ये रूपांतर झाल्यामुळे). ओटोमन्स त्यांना 'क्रीस्टियनलर' म्हणत, तर ऑर्थोडॉक्स आणि कॅथोलिक्सना 'गेबीर' किंवा 'काफिर', म्हणजे "अविश्वासी" असे संबोधले जात होते. बोस्नियन फ्रँसिस्कन (आणि कॅथोलिक लोकसंख्या एकूण) अधिकृत साम्राज्याच्या आदेशांनी संरक्षित होते आणि ओटोमन कायद्यांच्या पूर्ण प्रमाणानुसार; तथापि, प्रत्यक्षात, हे अनेकदा शक्तिशाली स्थानिक अभिजात वर्गाच्या मनमानी नियम आणि वर्तनावर परिणाम करत होते.

जसे ओटोमन साम्राज्य बाल्कनमध्ये (रुमेलिया) आपली राजवट चालू ठेवत होते, बोस्निया सीमावर्ती प्रांत असण्याच्या ताणातून काहीशी मुक्त झाला आणि सामान्य कल्याणाचा काळ अनुभवला. साराजेवो आणि मोस्टार यांसारख्या अनेक शहरांची स्थापना झाली आणि ती व्यापार आणि शहरी संस्कृतीच्या क्षेत्रीय केंद्रांमध्ये विकसित झाली आणि नंतर ओटोमन प्रवासी एव्लिया चेलबीने 1648 मध्ये त्यांना भेट दिली. या शहरांमध्ये, विविध ओटोमन सुलतानांनी बोस्नियाच्या वास्तुकलेचे अनेक कामे जसे की साराजेवोतील देशाचे पहिले ग्रंथालय, मदरसा, सूफी तत्त्वज्ञानाचा एक शाळा, आणि एक घड्याळ टॉवर (सहात कुला), तसेच स्टारी मोस्ट, सम्राट मस्जिद आणि गाझी हुसरेव-बेग मस्जिद यांसारख्या पूलांचे बांधकाम वित्तपुरवठा केले.

मोस्टार पूल 1557 मध्ये सुलैमान द मॅग्निफिकंटने कमीशन केला होता. याशिवाय, अनेक बोस्नियन मुस्लिमांनी या काळात ओटोमन साम्राज्याच्या सांस्कृतिक आणि राजकीय इतिहासात प्रभावशाली भूमिका निभावली. बोस्नियन भरतीदारांनी मोहाच्स आणि क्रबावा फील्डच्या लढायांमध्ये ओटोमन रांगेचा मोठा भाग तयार केला, तर इतर अनेक बोस्नियन ओटोमन लष्कराच्या रांगेत वर चढले आणि साम्राज्यातील सर्वात उच्च शक्तीच्या पदांवर पोहोचले, ज्यात मत्राक्ची नासुह सारखे अ‍ॅडमिरल; इसा-बेग इशाकोविक, गाझी हुसरेव-बेग, टेली हसन पाशा आणि सरी सुलैमान पाशा यांसारखे जनरल; फर्हाद पाशा सोकोलोविक आणि उस्मान ग्रादाशेविक यांसारखे प्रशासक; आणि प्रभावशाली सोकोलू मेहमद पाशा आणि दमात इब्राहीम पाशा यांसारखे ग्रँड विझिअर्स. काही बोस्नियन सूफी तत्त्वज्ञ, शास्त्रज्ञ जसे मुहम्मद हेवाजी उस्कुफी बोस्नेव्ही, अली डझाबिक; आणि तुर्की, अल्बानियन, अरबी, आणि फारसी भाषांमध्ये कवी म्हणून उदयास आले.

तथापि, 17 व्या शतकाच्या उत्तरार्धात साम्राज्याच्या लष्करी दुर्दैवाने देशाला गाठले, आणि 1699 मध्ये कार्लोविट्झच्या कराराने ग्रेट तुर्की युद्धाचा अंत झाला आणि पुन्हा बोस्निया साम्राज्याचा पश्चिमेकडील प्रांत बनला. 18 व्या शतकात अधिक लष्करी अपयश, बोस्नियामध्ये अनेक बंड आणि प्लेगच्या अनेक प्रकोपांनी चिन्हांकित केले. पोर्टेच्या ओटोमन राज्याच्या आधुनिकीकरणाच्या प्रयत्नांना बोस्नियामध्ये वाढत्या विश्वासघाताने प्रतिसाद मिळाला, जिथे स्थानिक अभिजात वर्ग प्रस्तावित तंजिमात सुधारणा करून बरेच काही गमावण्याच्या स्थितीत होते. हे, उत्तरेकडील भौगोलिक, राजकीय तडजोडांवरच्या निराशा आणि स्मेदरेवोच्या संजाकातून बोस्नियामध्ये येणाऱ्या स्लाविक मुस्लिम शरणार्थ्यांच्या परिस्थितीने एकत्रित केले, ज्यामुळे हुसैन ग्रादाशेविकने एक अर्धवट अपयशी बंड उभे केले, ज्याने ओटोमन सुलतान महमूद II च्या अधिनियमातून स्वतंत्र बोस्निया एयालेटला समर्थन दिले, ज्याने जनिसारींचा छळ, फाशी दिली आणि समाप्त केले आणि रुमेलियामध्ये स्वायत्त पाशांच्या भूमिकेला कमी केले. महमूद II ने बोस्निया एयालेटला वश करण्यासाठी आपला ग्रँड विझिअर पाठवला आणि फक्त अली पाशा रिजवानबिगोव्हिचच्या अनिच्छित सहाय्याने यशस्वी झाला. संबंधित बंड 1850 पर्यंत आटोक्यात आले, परंतु परिस्थिती अजूनही खराब होत राहिली.

19 व्या शतकाच्या मध्यात बोस्नियामध्ये नवीन राष्ट्रीयतावादी चळवळी उदयास आल्या. 19 व्या शतकाच्या सुरुवातीच्या काळात ओटोमन साम्राज्यापासून सर्बियाच्या तुटीच्या थोड्या वेळानंतर, सर्बियन आणि क्रोएशियन राष्ट्रीयता बोस्नियामध्ये उभी राहिली, आणि अशा राष्ट्रीयतावाद्यांनी बोस्नियाच्या भूभागावर पुनरुत्थानात्मक दावे केले. हा प्रवास 19 व्या आणि 20 व्या शतकात वाढतच गेला.

कृषी असंतोषामुळे 1875 मध्ये हर्जेगोविनियन बंडाची आग लागली, एक व्यापक शेतकरी उठाव. संघर्ष लवकरच पसरला आणि अनेक बाल्कन राज्ये आणि महान शक्तींना समाविष्ट केले, अशी परिस्थिती जी बर्लिनच्या काँग्रेस आणि 1878 च्या बर्लिनच्या कराराकडे नेली.

ऑस्ट्रिया-हंगेरी

बेरलीनच्या काँग्रेसमध्ये 1878 मध्ये, ऑस्ट्रो-हंगेरियन परराष्ट्र मंत्री जुला आंद्राशीने बोस्निया आणि हर्जेगोविना यांचे अधिग्रहण आणि प्रशासन मिळवले, तसेच त्याने नोवी पाझारच्या सांजकात तुकडी स्थानक ठेवण्याचा हक्क मिळवला, जे अध्यक्षीय प्रशासन अधीन राहील, जो 1908 मध्ये ऑस्ट्रो-हंगेरियन सैन्याने सांजकातून परतणेपर्यंत राहील.

ऑस्ट्रो-हंगेरियन अधिकारी लवकरच बोस्नियन्ससह एकमतावर पोचले तरी, तणाव कायम राहिला आणि बोस्नियन्सचा एक मोठा स्थलांतर झाला. तथापि, चांगल्या स्थिरतेची स्थिती लवकरच साधली गेली आणि ऑस्ट्रो-हंगेरियन अधिकाऱ्यांनी समाज आणि प्रशासन सुधारण्यावर सुरुवात केली, ज्यामुळे बोस्निया आणि हर्जेगोविना "मॉडेल" वसाहत बनवण्याची त्यांची इच्छा होती.

हॅब्सबर्ग सत्तेने बोस्नियामध्ये काही प्रमुख चिंतेवर लक्ष केंद्रित केले. त्याने दक्षिण स्लाव राष्ट्रीयतेला दूर करण्याचा प्रयत्न केला आणि पूर्वीच्या सर्ब आणि क्रोआट यांचे दाव्यांना आव्हान दिले, तसेच बोस्नियन किंवा बोस्नियाक ओळखीकडे ओढण्यास प्रवृत्त केले. हॅब्सबर्ग सत्तेने आधुनिकतेसाठी कायदे कोडिफाय करण्याचा, नवीन राजकीय संस्थांची ओळख करण्याचा आणि उद्योगांची स्थापना व वाढ करण्याचा प्रयत्न केला.

ऑस्ट्रिया-हंगरीने बोस्नियाच्या संयोजनेची योजना तयार केली, परंतु आंतरराष्ट्रीय वादामुळे 1908 च्या संयोजन संकटापर्यंत हे मुद्दा सुटला नाही. अनेक बाह्य गोष्टींनी बोस्निया आणि ऑस्ट्रिया-हंगरीच्या संबंधांवर परिणाम केला. 1903 मध्ये सर्बियामध्ये एक रक्तरंजित कूप झाला, ज्यामुळे बेळगादमध्ये एक अतिवाढीचा अँटी-ऑस्ट्रियन सरकार सत्तेत आला. नंतर 1908 मध्ये, ओटोमन साम्राज्यातील बंडाने आशंका वाढवली की इस्तंबूल सरकार बोस्निया आणि हर्जेगोविना परत मागू शकते. या घटकांनी ऑस्ट्रो-हंगेरियन सरकारला बोस्नियन प्रश्नाचे स्थायी समाधान लवकर घेण्यास प्रवृत्त केले.

ऑटोमन साम्राज्यातील अराजकतेचा फायदा घेत, ऑस्ट्रो-हंगेरियन राजनितीने बोस्निया आणि हर्जेगोवीना यांचे статус बदलण्यासाठी तात्पुरती रशियन मान्यता मिळवण्याचा प्रयत्न केला आणि 6 ऑक्टोबर 1908 रोजी अधिग्रहण घोषणापत्र प्रकाशित केले. ऑस्ट्रो-हंगेरियन अधिग्रहणाच्या आंतरराष्ट्रीय विरोधांवर स्पष्टतेच्या कारणास्तव, रशियन आणि त्यांच्या ग्राहक राज्याने, सर्बियाने मार्च 1909 मध्ये बोस्निया आणि हर्जेगोविनाद्वारे ऑस्ट्रो-हंगेरियन अधिग्रहण स्वीकारण्यास भाग पाडले.

1910 मध्ये, हॅब्सबर्ग सम्राट फ्रांज जोसेफने बोस्नियामध्ये पहिले संविधान जाहीर केले, ज्यामुळे पूर्वीच्या कायद्यांची शिथिलता, निवडणुकांचा आणि बोस्नियन संसदेस साकारण्यास व नवीन राजकीय जीवनाच्या वाढीस कारणीभूत ठरले.

28 जून 1914 रोजी, गव्हिलो प्रिन्सिप, युवा बोस्निया क्रांतिकारी आंदोलनाचा एक बोस्नियन सर्ब सदस्य, साराेयेवो मध्ये ऑस्ट्रो-हंगेरियन गादीवरील वारस, आर्चड्यूक फ्रांज फर्डिनँड यांची हत्या केली—हा एक घटना ज्यामुळे पहिला जागतिक युद्ध सुरू झाला. युद्धाच्या समाप्तीपर्यंत, बोस्नियाक्सने हॅब्सबर्ग साम्राज्यातील इतर कोणत्याही जातीपेक्षा प्रति व्यक्ती अधिक पुरुष गमावले, जेव्हा ते ऑस्ट्रो-हंगेरियन लष्क्यातल्या बोस्नियन-हर्जेगोविनियन इन्फंट्रीमध्ये सेवा करत होते. तरीसुद्धा, बोस्निया आणि हर्जेगोविना एकूणात या संघर्षातून तुलनेने तपासले अनुकंपा वगळल्याबरोबर सुटले.

ऑस्ट्रो-हंगेरियन अधिकाऱ्यांनी 'शुट्जकोरप्स' म्हणून ओळखली जाणारी एक साहाय्यक मिलिशिया स्थापन केली, जी साम्राज्याच्या अँटी-सर्ब दडपशाहीच्या धोरणात विवादात्मक भूमिका बजावत होती. शुट्जकोरप्स, मुख्यत्वे मुस्लिम (बोस्नियाक) जनतेच्या मध्यस्थीमध्ये भरती केलेले, विद्रोही सर्ब (चेट्निक्स आणि कोमिटाड्जी) शिकार करण्यास नियुक्त करण्यात आले आणि खास करून पूर्वीच्या बोस्नियामध्ये सर्ब पॉप्युलेटेड क्षेत्रात त्यांची छळ करण्यासाठी ओळखले गेले, जिथे त्यांनी 1914 च्या शरद ऋतूमध्ये मुस्लिम जनतेविरुद्ध हल्ला करणाऱ्या सर्बियन चेट्निक्सच्या प्रतिविधानात काही प्रमाणात प्रतिशोध घेतला. ऑस्ट्रो-हंगेरियन अधिकाऱ्यांच्या कारवाईंमुळे बोस्निया आणि हर्जेगोविना येथील सर्ब जातीच्या सुमारे 5,500 नागरिकांना अ‍ॅरेस्ट झाले, आणि 700 ते 2,200 दरम्यान तुरुंगात मृत्युमुखी गेले आणि 460 लोकांना फासावर चढवण्यात आले. सुमारे 5,200 सर्ब कुटुंबांना बोस्निया आणि हर्जेगोविना येथून बलातक काढून टाकले गेले.

युगोस्लाव्हियाचे राज्य

पहिल्या जागतिक युद्धानंतर, बोस्निया आणि हर्जेगोविना दक्षिण स्लाव राजवटीत सामील झाली, ज्याला लवकरच युगोस्लाव्हिया असे नाव देण्यात आले. त्या काळात बोस्निया आणि हर्जेगोविनामध्ये राजकीय जीवन दोन प्रमुख प्रवृत्तींनी चिन्हांकित केले होते: मालमत्तेच्या पुनर्वाटपावर सामाजिक आणि आर्थिक असंतोष आणि अनेक राजकीय पक्षांच्या निर्मितीने, जे वारंवार इतर युगोस्लाव प्रदेशांतील पक्षांसोबत आघाडी आणि युती बदलत होते.

युगोस्लाव राज्यातील प्रमुख वैचारिक संघर्ष, क्रोएशियन प्रादेशिकते आणि सर्बियन केंद्रीकरण यांच्यातील, बोस्निया आणि हर्जेगोविनाच्या प्रमुख जातीय गटांनी वेगवेगळ्या पद्धतीने हाताळला आणि तो एकूण राजकीय वातावरणावर अवलंबून होता. नव्याने स्थापन झालेल्या युगोस्लाव राजवटीत केलेले राजकीय सुधारणा बोस्नियन मुस्लिमांसाठी कमी फायदे देणारे होते; ऑस्ट्रिया-हंगेरीमध्ये करण्यात आलेल्या 1910 च्या अंतिम मालमत्ता आणि धार्मिक संप्रदायानुसार लोकसंख्येच्या जनगणनेनुसार, मुस्लिमांनी 91.1%, ऑर्थोडॉक्स सर्बांनी 6.0%, क्रोएट कॅथोलिक्सनी 2.6% आणि इतरांनी 0.3% मालमत्ता ठेवली. सुधारणा झाल्यानंतर, बोस्नियन मुस्लिमांना 1,175,305 हेक्टर कृषी आणि वनभूमीच्या मालमत्तेपासून वंचित करण्यात आले.

देशाचे 33 ओब्लास्टमध्ये विभाजन झाल्यामुळे पारंपरिक भौगोलिक घटकांचा नकाशावरचा अस्तित्व मिटला, पण बोस्नियन राजकारण्यांच्या प्रयत्नांनी, जसे की मेह्मद स्पाहो, सुनिश्चित केले की बोस्निया आणि हर्जेगोविना मधून काढलेले सहा ओब्लास्ट ओटोमन काळातील सहा संजाकांशी संबंधित होते आणि त्यामुळे, देशाच्या पारंपरिक सीमांसोबत जुळले.

1929 मध्ये युगोस्लाव्हियाची स्थापना केल्यावर, प्रशासनिक प्रदेशांचे पुनर्रेखाटन बानाट्स किंवा बानॉविनामध्ये करण्यात आले, जे सर्व ऐतिहासिक आणि जातीय रेषा टाळण्यासाठी डिझाइन केले गेले, ज्यामुळे बोस्नियन घटकाचा कोणताही ठसा काढून टाकला. युगोस्लाव राज्याच्या संरचनेवर सर्बो-क्रोएट तणाव सुरू राहिला, ज्यामध्ये स्वतंत्र बोस्नियन विभागाच्या संकल्पनेला कमी किंवा कोणतीही विचारणा मिळाली नाही.

1939 मध्ये क्रोएशियन बानेट तयार करणाऱ्या स्फेटकोविक-माचेकर कराराने क्रोएशिया आणि सर्बिया यांच्यात बोस्निया आणि हर्जेगोविना यांचे विभाजन प्रोत्साहित केले. तथापि, अडोल्फ हिटलरच्या नाझी जर्मनीच्या वाढत्या धोक्यामुळे युगोस्लाव राजकारण्यांना त्यांचे लक्ष बदलावे लागले. शांतता प्रस्थापित करण्याच्या प्रयत्नांनंतर, त्रैतीयक करारावर स्वाक्षरी आणि एक कूप ड'état नंतर, युगोस्लाव्हियावर 6 एप्रिल 1941 रोजी जर्मनीने अखेर आक्रमण केले.

दुसरे महायुद्ध (१९४१-४५)

एकदा युद्धात जर्मन सैन्याने युगोस्लाविया साम्राज्य जिंकल्यानंतर, बोस्निया आणि हर्जेगोविना सर्व नाझी प्यूपीट सरकार, स्वतंत्र क्रोएशिया (एनडीएच) कडे देण्यात आली, जी उस्ताशेच्या नेतृत्वाखाली होती. एनडीएचच्या नेत्यांनी सर्ब, यहूदी, रोमा आणि नंतर जोसिप ब्रोज टिटोच्या पार्टिझान यांच्यासह संपुष्टात आणण्याची मोहीम प्रारंभ केली, अनेक मृत्यू शिबिरे उभारून.[78] या शासनाने ग्रामपंचायतींमध्ये सर्बांचा योजित आणि क्रूर नरसंहार केला, विविध साधने वापरून.[79] हिंसाचाराच्या प्रमाणामुळे, बोस्निया आणि हर्जेगोविनामध्ये राहणाऱ्या सर्बांपैकी अंदाजे प्रत्येक सहावा सर्ब नरसंहाराचा बळी ठरला आणि जवळपास प्रत्येक सर्बाच्या कुटुंबातील सदस्याचा युद्धात मृत्यू झाला, मुख्यतः उस्ताशेच्या हाताने. या अनुभवाचा क्रोएशिया आणि बोस्निया आणि हर्जेगोविनामध्ये सर्बांच्या सामूहिक स्मृतीवर खोलवर परिणाम झाला.[80] युद्धादरम्यान, बोस्निया आणि हर्जेगोविनाच्या भूभागावर अंदाजे 209,000 सर्ब किंवा 16.9% बूस्निया लोकसंख्येचा मृत्यू झाला.[81]

उस्ताशेने कॅथोलिक व इस्लामला राष्ट्रीय धर्म म्हणून मान्यता दिली, परंतु पूर्व ऑर्थोडॉक्स चर्च, सर्ब ओळख म्हणून, त्यांचा सर्वात मोठा शत्रू होता.[82] जरी उस्ताशेचे सर्वात मोठे जातीय समूह क्रोआटी असले तरी, एनडीएचचे उपाध्यक्ष आणि युगोस्लाव मुस्लिम संघटनेचे नेतृत्व करणारे द्जाफर कुलेनोविक एक मुस्लिम होते, आणि एकूण मुस्लीमांनी उस्ताशेच्या सैन्य आणि नागरी सेवेत सुमारे 12% वाटा दिला.[83]

साराजेवोतील युद्धातील सैनिक आणि नागरिकांचा शहीद स्मारक

अनेक सर्बांनी स्वतः हाती शस्त्र घेतले आणि चेत्ता (एक सर्ब राष्ट्रीयवादी चळवळ) मध्ये सामील झाले, ज्याचा उद्देश युगोस्लाविया साम्राज्यात जातीयतः समतुल्य 'ग्रेटर सर्बियन' राज्य स्थापन करणे होता.[84] चेत्तांनी, परंतु, जातीय मुसलमान आणि क्रोआट यांच्यावर जनसंहार मोहीम हाती घेतली, तसेच अनेक कम्युनिस्ट सर्ब आणि इतर कम्युनिस्ट समर्थकांना छळले, बोस्निया, हर्जेगोविना आणि सांडझकच्या मुस्लीम लोकसंख्येला प्राथमिक लक्ष्य बनवले.[85] एकदा पकडले, मुस्लिम गावकऱ्यांना चेत्तांद्वारा योजनाबद्धपणे नरसंहारेचे उद्देश ठरवले होते.[86] युद्धादरम्यान बोस्निया आणि हर्जेगोविनामध्ये 75,000 मुसलमानांचा मृत्यू झाला,[87] त्यापैकी सुमारे 30,000 (बहुतांश नागरिक) चेत्तांनी öld उलगडले.[88] क्रोआट विरोधात नरसंहारांचा प्रमाण छोटा होता पण क्रिया सारखा होता.[89] एप्रिल 1941 ते मे 1945 दरम्यान 64,000 ते 79,000 बोस्नियन क्रोआटांचा मृत्यू झाला.[87] यामध्ये, सुमारे 18,000 चेत्तांनी öld उलगडले.[88]

सर्व मुसलमानांचा एक टक्का नाझी वाफेन-एसएस युनिटमध्ये सामील झाला.[90] हे युनिट्स उत्तर-पश्चिम आणि पूर्व बोस्नियामधील सर्बांच्या नरसंहारांच्या बाबतीत जबाबदार होते, विशेषतः व्लासेनिकामध्ये.[91] 12 ऑक्टोबर 1941 रोजी, 108 प्रमुख सारायेवान मुसलमानांनी सारायरेजो मुसलमानांसाठीचा ठराववर सही केली ज्यात त्यांनी उस्ताशेच्या व्यवस्थापनात सर्बांच्या छळाचे निषेध केले, करणाऱ्या मुसलमानांमध्ये विभाजन केले, सर्बांद्वारे मुसलमानांवर छळासंबंधी माहिती दिली, आणि त्यांच्या ओळख आमंत्रण गिरवून सर्व देशाच्या नागरिकांचे सुरक्षा मागणी केली.[92]

1941 मध्ये, जोसिप ब्रोज टिटोच्या नेतृत्त्वात युगोस्लाव कम्युनिस्टांनी आपल्या बहु-जातीय प्रतिकार गट, पार्टिझान, यांची स्थापना केली, जे अ‍ॅक्सिस आणि चेत्तिक बलांप्रमाणे लढले. 29 नोव्हेंबर 1943 रोजी, युगोस्लावच्या राष्ट्रीय मुक्तीसाठी अँटी-फॅसिस्ट परिषद (एव्हीएनओजे) टिटोच्या नेतृत्वात ज्यायोगे बोस्निया आणि हर्जेगोविना युगोस्लाव संघात एक प्रजासत्ताक म्हणून पुनर्स्थापित करण्यात आली.[93] युगोस्लावियातील दुसऱ्या महायुद्धाच्या संपूर्ण कालावधीमध्ये, सर्व बोस्नियन पार्टिझानच्या 64.1% सर्ब होते, 23% मुसलमान आणि 8.8% क्रोआट.[94]

सैन्यांच्या यशस्वीतेमुळे अखेर सहकारी भागात पार्टिझानला समर्थन देण्यात आले, ज्यामुळे मॅक्लेन मिशन यशस्वी ठरले, परंतु टिटोने त्यांच्या मदतीच्या ऑफरला नकार दिला आणि आपल्या स्वतःच्या बलांवर अवलंबून राहिले. नाझींवर आणि त्यांच्या स्थानिक समर्थकांवरच्या युगोस्लावियन अँटीफॅसिस्ट चळवळीच्या प्रमुख सैन्य ऑपरेशन्स बोस्निया आणि हर्जेगोविना येथे करण्यात आले, आणि त्यांच्या लोकांनी लढाईचा भार भोगला. दुसऱ्या महायुद्धात बोस्निया आणि हर्जेगोविनामध्ये 300,000 हून अधिक लोकांचा मृत्यू झाला, म्हणजे लोकसंख्येचा 10% पेक्षा अधिक.[95] युद्धाच्या शेवटी, 1946 च्या संविधानासह सोशलिस्ट फेडरल रिपब्लिक ऑफ युगोस्लावियाची स्थापना झाली, ज्याने बोस्निया आणि हर्जेगोविना नवीन राज्यातील सहा घटक प्रजासत्ताकांपैकी एक बनवली.[22]

समाजवादी फेडरल रिपब्लिक ऑफ युगोस्लाव्हिया (1945-1992)

युगोस्लावियन संघातल्या मध्यवर्ती भौगोलिक स्थानामुळे, युद्धानंतर बोस्निया सैन्य संरक्षण उद्योगाच्या विकासासाठी एक आधार म्हणून निवडले गेले. यामुळे बोस्नियामध्ये शस्त्रास्त्र आणि सैन्य कर्मचाऱ्यांचे मोठे संकेंद्रण झाले; 1990 च्या दशकात युगोस्लावियाच्या विघटनानंतरच्या युद्धात हे एक महत्त्वाचे घटक होते. तथापि, युगोस्लावियामध्ये बोस्नियाचे अस्तित्व मोठ्या प्रमाणात शांत आणि अत्यंत समृद्ध होते, जिथे उच्च रोजगार, मजबूत औद्योगिक आणि निर्यात केंद्रित अर्थव्यवस्था, चांगली शिक्षण प्रणाली आणि बोस्निया आणि हर्जेगोविना येथील प्रत्येक नागरिकासाठी सामाजिक आणि वैद्यकीय सुरक्षा होती. बोस्नियामध्ये अनेक आंतरराष्ट्रीय कंपन्या कार्यरत होत्या—फोल्क्सवागन (तासचा भाग, 1972 पासून सराजेव्होतील कार कारखाना), कोका-कोला (1975 पासून), एसकेएफ स्वीडन (1967 पासून), मार्लबोरो (सराजेव्होतील तंबाखू कारखाना), आणि हॉलिडे इन हॉटेल्स. सराजेव्हो 1984 च्या हिवाळी ऑलंपिक स्पर्धांचे ठिकाण होते.

1950 आणि 1960 च्या दशकात, बोस्निया युगोस्लावियाचा एक राजकीय मागास भाग होता. 1970 च्या दशकात, एक मजबूत बोस्नियन राजकीय अभिजात वर्ग उभा राहिला, ज्याला टिटोच्या नेतृत्वाने असंलग्न चळवळीतून आणि युगोस्लावियाच्या राजनयिक कॉर्पमध्ये काम करणाऱ्या बोस्नियाईंच्या योगदानाने प्रोत्साहन मिळाले. समाजवादी प्रणालीत काम करत असताना, द्जेमाल बियेडिक, ब्रांको मिकुलिक आणि हम्दिया पोझ्देराक सारखे राजकारणी बोस्निया आणि हर्जेगोविनाची सार्वभौमत्व मजबूत आणि संरक्षित करत होते. त्यांच्या प्रयत्नांनी 1980 मध्ये टिटोच्या मृत्यूनंतरच्या गोंधळाच्या काळात महत्त्वाची भूमिका बजावली आणि आज त्यांना बोस्नियाई स्वातंत्र्याच्या प्रारंभिक पायऱ्यांपैकी काही मानले जाते. तथापि, या प्रजापतीने त्या काळातील वाढत्या राष्ट्रवादी वातावरणातून सुटका केली नाही. साम्यवादाच्या पतनासह आणि युगोस्लावियाच्या विघटनाच्या सुरुवातीस, सहिष्णुतेच्या तत्त्वज्ञानाने आपली शक्ती गमावायला सुरुवात केली, ज्यामुळे समाजातील राष्ट्रवादी घटकांना आपला प्रभाव पसरवण्याची संधी मिळाली.

बोस्नियन युद्ध (1992–1995)

18 नोव्हेंबर 1990 रोजी, बस्निया आणि हर्जेगोविना यांनी संपूर्ण देशभर बहुपक्षीय संसदीय निवडणूक घेतली. 25 नोव्हेंबर रोजी दुसरा फेरी पार पडली, ज्यात एक राष्ट्रीय विधानसभा तयार झाली, जिथे साम्यवादी शक्तीला तीन जातीय आधारीत पक्षांच्या आघाडीने बदलले. स्लोव्हेनिया आणि क्रोएशियाच्या युगोस्लावियापासून स्वतंत्रता जाहीर केल्यानंतर, बस्निया आणि हर्जेगोविना च्या रहिवाशांमध्ये युगोस्लावियामध्ये राहणे (जे सेर्ब्सनी अतिशय पसंत केले) किंवा स्वतंत्रता मिळवणे (जे बांगियाक आणि क्रोआट्सनी अतिशय पसंत केले) यावर एक महत्त्वाची फाट पडली.

संसद सदस्य, जे मुख्यत्वे सेर्ब डेमोक्रॅटिक पार्टीचे सदस्य होते, सारायेवोमधील केंद्रीय संसद सोडून गेले, आणि 24 ऑक्टोबर 1991 रोजी बस्निया आणि हर्जेगोविनाच्या सेर्ब लोकांची सभा तयार केली, जिचा अर्थ 1990 च्या निवडणुकीनंतर शासन करणाऱ्या तीन जातीय आघाडीचा अंत होता. या सभा ने 9 जानेवारी 1992 रोजी बस्निया आणि हर्जेगोविना च्या एक भागात सर्बियन प्रजासत्ताक स्थापन केले. ते ऑगस्ट 1992 मध्ये रिपब्लिका Srbска असं नाव देण्यात आलं. 18 नोव्हेंबर 1991 रोजी, क्रोएशियाच्या प्रजासत्ताकामध्ये सत्ताधारी पार्टीच्या बस्निया आणि हर्जेगोविना शाखेने, क्रोएशियाच्या संरक्षण परिषदे (HVO) च्या लष्करी शाखेसह, बस्निया आणि हर्जेगोविना च्या विभाजित भागात क्रोएशियन कम्युनिटी ऑफ हर्ज-बोस्निया अस्तित्वात असल्याची घोषणा केली. हे बस्निया आणि हर्जेगोविना च्या सरकारने मान्यता दिली नाही, ज्याने हे बेकायदेशीर जाहीर केले.

15 ऑक्टोबर 1991 रोजी बस्निया आणि हर्जेगोविना च्या सार्वभौमत्वाची घोषणा आणि नंतर 29 फेब्रुवारी आणि 1 मार्च 1992 रोजी स्वतंत्रतेसाठी एक जनमत संग्रह पार पडला, ज्याला मोठ्या प्रमाणात सेर्ब्सने बहिष्कार घातला. स्वतंत्रतेच्या जनमत संग्रहात 63.4 टक्के उपस्थिती होती आणि 99.7 टक्के मतदान करणाऱ्यांनी स्वतंत्रतेसाठी मतदान केले. बस्निया आणि हर्जेगोविना ने 3 मार्च 1992 रोजी स्वतंत्रता जाहीर केली आणि त्यानंतरच्या महिन्यात 6 एप्रिल 1992 रोजी आंतरराष्ट्रीय मान्यता मिळवली. 22 मे 1992 रोजी बस्निया आणि हर्जेगोविना प्रजासत्ताकाला संयुक्त राष्ट्रांची सदस्य राज्य म्हणून सामील करण्यात आले. सर्बियन नेता स्लोबोडान मिलोशेविक आणि क्रोआट नेता फ्रँजो तुजेमन मार्च 1991 मध्ये बस्निया आणि हर्जेगोविना च्या विभाजनावर सहमत झाले, ज्याचे उद्दीष्ट ग्रेटर सर्बिया आणि ग्रेटर क्रोएशिया स्थापन करणे होते.

बस्निया आणि हर्जेगोविना च्या स्वतंत्रतेच्या घोषणेनंतर, बस्नियन सेर्ब मिलिशिया देशाच्या विविध भागात सक्रिय झाल्या. सरकारी दल अगदीच कमी उपकरणांसह आणि युद्धासाठी अपर्याप्त होत्या. बस्निया आणि हर्जेगोविना च्या आंतरराष्ट्रीय मान्यते ने युगोस्लाव पीपल्स आर्मी (JNA) ला प्रजासत्ताकाच्या भूभागातून बाहेर जाण्याची राजनैतिक दबाव वाढवली, ज्यांना अधिकृतपणे जून 1992 मध्ये बाहेर गेले. जे. एन. ए. च्या बस्नियन सेर्ब सदस्यांनी फक्त चिन्ह बदलले, रिपब्लिका Srbска ची सेना (VRS) तयार केली, आणि लढाई चालू ठेवली. जे. एन. ए. च्या साठ्यामधून सुसज्ज आणि पूरक असलेल्या सर्बियातील स्वयंसेवक व विविध अर्धसैनिक बलांच्या समर्थानवर, आणि फेडरल रिपब्लिक ऑफ युगोस्लाविया कडून व्यापक मानवीय, लॉजिस्टिकल आणि आर्थिक समर्थन प्राप्त करून, 1992 मध्ये रिपब्लिका Srbска च्या आक्रमणांनी देशाच्या मोठ्या भागावर नियंत्रण ठेवण्यात यश मिळवले. बस्नियन सेर्बची प्रगती VRS नियंत्रित क्षेत्रातून बांगियाक आणि बस्नियन क्रोआट यांचे जातीय शुद्धीकरण यासोबत होती. बरेच संकेंद्रण शिबिरे स्थापन करण्यात आली, जिथे कैद्यांना हिंसा आणि दुष्कर्मांचा सामना करावा लागला. जातीय शुद्धीकरण जुलै 1995 मध्ये 8,000 हून अधिक बांगियाक पुरुष आणि मुलांचे स्रेब्रेनिका नरसंहार झाल्यावर पैलूला येऊ लागले, ज्याला आंतरराष्ट्रीय अपराध न्यायालयाने (ICTY) नरसंहार म्हणून ठरवले. बांगियाक आणि बस्नियन क्रोआट बलांनी देखील विविध जातीय समूहांतील नागरिकांविरुद्ध युद्ध अपराध केले, परंतु कमी प्रमाणात. बांगियाक आणि क्रोआटांचे बहुसंख्य अत्याचार क्रोआट-बांगियाक युद्धादरम्यान केले गेले, हा बस्नियाच्या युद्धाचा एक उपसंघर्ष होता ज्यात बस्निया आणि हर्जेगोविना च्या फेडरेशनची सेना (ARBiH) आणि HVO च्या विरोधात लढला. बांगियाक-क्रोआट विवाद मार्च 1994 मध्ये वॉशिंग्टन संधीत हस्ताक्षरानंतर समाप्त झाला, ज्यामुळे बस्निया आणि हर्जेगोविना च्या सामायिक बांगियाक-क्रोआट फेडरेशनच्या स्थापनेसाठी मार्गदर्शन केले, ज्यात HVO धरलेल्या भूभागाचे आणि बस्निया आणि हर्जेगोविना च्या प्रजासत्ताकाच्या सेनाने धरलेल्या भूभागाचे एकत्रीकरण केले.

अलीकडील इतिहास

४ फेब्रुवारी २०१४ रोजी, बोस्निया आणि हर्जेगॉविना सरकारविरुद्ध निषेध, जो देशाच्या दोन संस्थांपैकी एक आहे, "बोस्नियन स्प्रिंग" म्हणून ओळखला जातो, हा उत्तर युनिटेड शहर तुजलामध्ये सुरू झाला. अनेक खासगीकरण केलेल्या आणि दिवाळखोरीत गेलेल्या कारखान्यांमधील कामगार नोकऱ्या, अप्राप्त वेतन आणि पेन्शन्ससाठी कारवाईची मागणी करण्यासाठी एकत्र झाले. लवकरच निषेध संपूर्ण फेडरेशनमध्ये पसरला, ज्यामध्ये जवळपास २० शहरांमध्ये हिंसक संघर्षांची बातमी होती, त्यांच्यातील सर्वात मोठी सरेवो, झेनिका, मोस्टार, बिहॅच, ब्रčko आणि तुजला होती. बोस्नियन न्यूज मीडियाने रिपोर्ट केला की निषेधादरम्यान शेकडो लोक दुखापत झालेली होती, ज्यात अनेक पोलिस अधिकारी समाविष्ट होते, सरेवोमध्ये, उत्तरेकडील तुजला शहरात, दक्षिणामध्ये मोस्टारमध्ये आणि मध्य बोस्नियामध्ये झेनिकामध्ये हिंसक प्रसंग होते. रिपब्लिका स्र्प्स्कामध्ये समान स्तराची अस्वस्थता किंवा सक्रियता झाली नाही, परंतु शेकडो लोक बंजालुका शहरात वेगळ्या सरकारविरुद्धच्या निषेधांना समर्थन देण्यासाठी एकत्र आले.

निषेधांनी देशातील उच्च बेरोजगारी आणि १९९५ मध्ये बोस्नियन युद्धाच्या समाप्तीच्या नंतर दोन दशकांच्या राजकीय स्थिरतेवर सार्वजनिक संतोषाचा सर्वात मोठा उद्रेक दर्शविला.

क्रिश्चियन श्मिट, उच्च प्रतिनिधी कार्यालयाचा अहवालानुसार, २०२१ च्या उत्तरार्धात, बोस्निया आणि हर्जेगॉविना तीव्र राजकीय आणि जातीय तणावांचा सामना करत आहे, जो संभाव्यपणे देशाला तोडून टाकू शकतो आणि पुन्हा युद्धात ओढू शकतो. युरोपियन संघाला भीती आहे की यामुळे या क्षेत्रात आणखी बॉल्कनायझेशन होईल.

भूगोल

चतुःसीमा

बॉस्निया आणि हर्झगोव्हिनाच्या उत्तरेला, दक्षिणेला व पश्चिमेला क्रोएशिया, पूर्वेला सर्बिया व आग्नेयेला मॉंटेनिग्रो हे देश आहेत.

सुतजेस्का राष्ट्रीय उद्यानामध्ये बोस्निया आणि हर्जेगोविनामधील सर्वात उच्च पर्वत मॅग्लिक तसेच युरोपातील बऱ्याचशा शुद्ध वनांच्या शेषांपैकी एक म्हणजे पेरुचिका आहे.

कोझारा पर्वत, कोझारा राष्ट्रीय उद्यान

उना नदीवरील स्ट्रबॅकी बुक धबधबा, उना राष्ट्रीय उद्यान

ड्रिना नदीचा कॅन्यन, ड्रिना राष्ट्रीय उद्यान

बोस्निया आणि हर्जेगोविना पश्चिम बाल्कनमध्ये आहे, क्रोएशिया (932 किमी किंवा 579 मील) उत्तरे आणि पश्चिमेकडे, सर्बिया (302 किमी किंवा 188 मील) पूर्वेकडे, आणि मोंटेनेग्रो (225 किमी किंवा 140 मील) दक्षिणपूर्वेकडे. याच्या चारही बाजूंना अंदाजे 20 किलोमीटर (12 मील) लांब समुद्रकिनारा आहे, जो नीयूम शहराभोवती आहे. याची भौगोलिक रेखांश 42° आणि 46° उत्तर, आणि 15° आणि 20° पूर्व आहे.

या देशाचे नाव दोन संदिग्ध प्रदेशांमधून आले आहे, ज्यांना बोस्निया आणि हर्जेगोविना म्हटले जाते, ज्याची सीमा कधीही निश्चित केली गेलेली नाही. ऐतिहासिकदृष्ट्या, बोस्नियाचा अधिकृत नाव कधीही त्याच्या अनेक प्रदेशांचा समावेश करत नाही, ऑस्ट्रो-हंगेरीय ताब्यात येईपर्यंत.

हा देश मुख्यत्वे पर्वतीय आहे, ज्यामध्ये केंद्रीकृत डिनारिक आल्‍प्सचा समावेश आहे. उत्तर-पूर्व भाग पॅनोनियन बेसिनमध्ये गेला आहे, तर दक्षिण दिशेला अॅड्रियाटिक समुद्राला सीमारेषा आहे. डिनारिक आल्‍प्स सामान्यतः दक्षिण-पूर्व–उत्तर-पश्चिम दिशेत जातात आणि दक्षिण कडेला ऊंचावतात. देशाचा सर्वात उच्च बिंदू म्हणजे मॅग्लिकची शिखर, 2,386 मीटर (7,828.1 फूट) उंच, मोंटेनेग्रोच्या सीमारेषेवर आहे. अन्य प्रमुख पर्वतांमध्ये वोलुजाक, झेलेगोर, लेलिजा, लेबरश्निक, ओर्जेन, कोझारा, ग्रमेच, च्वर्स्निका, प्रenje, व्रान, व्रानिका, वेलेज, व्लासिक, सिझ्नकर, रोमानीया, जाहरिना, ब्यूलाश्निका, त्रेस्काविका आणि तरेबेविक यांचा समावेश आहे. बोस्नियातील डिनारिक पर्वतरांगेची भौगोलिक रचना मुख्यतः चिरकाळातील चाकरीतून तयार असते, ज्यामध्ये लोखंड, कोळसा, जस्त, मँगनीज, बॉक्साइट, पितळ, आणि मिठ यांचा पुरवठा असतो, विशेषतः मध्य आणि उत्तरी बोस्नियामध्ये.

एकूण, बोस्निया आणि हर्जेगोविना 50% पेक्षा जास्त जंगलमय आहे. बहुतेक जंगलाचे क्षेत्र बोस्नियाच्या मध्य, पूर्व आणि पश्चिम भागात आहे. हर्जेगोविना एक शुष्क भूमध्यसागरीय जलवायु आहे, ज्यामध्ये प्रमुख कार्स भूभाग आहे. उत्तरी बोस्निया (पोसाविना) सावा नदीच्या काठावर अत्यंत उपजाऊ कृषी जमीन आहे, आणि संबंधित क्षेत्र तिथे मोठ्या प्रमाणात शेती केली जाते. ही शेती पॅनोनियन मैदानाचा भाग आहे, जो शेजारील क्रोएशिया आणि सर्बियामध्ये पसरलेला आहे. देशाकडे सुमारे 20 किलोमीटर (12 मील) लांब समुद्रकिनारा आहे, जो हर्जेगोविना-नेरेतव्हा कॅन्टनमधील नीयूम शहराभोवती आहे. जरी शहर क्रोएशियन द्वीपकल्पांनी वेढलेले असले तरी, आंतरराष्ट्रीय कायद्यानुसार, बोस्निया आणि हर्जेगोविनाला बाह्य समुद्रावर जाणा-या मार्गाचा अधिकार आहे.

साराजेवो हे राजधानी आहे आणि सर्वात मोठे शहर आहे. इतर प्रमुख शहरांमध्ये बंजा लुका आणि प्रिजेडर, उत्तरी भागात असलेल्या बोस्नियाज्ञा क्राईनामध्ये, तुझ्ला, बिजeljaina, डोबोज आणि ब्रčko, ईशान्ये दिशेने, झेनिका, देशाच्या मध्य भागात, आणि मोस्टार, हर्जेगोविनाच्या दक्षिणी भागातील सर्वात मोठे शहर आहे.

बोस्निया и हर्जेगोविनामध्ये सात प्रमुख नद्या आहेत:

सावा देशाची सर्वात मोठी नदी आहे, आणि क्रोएशियासोबतचा उत्तर सीमारेषा तयार करते. ही नदी देशाच्या भूमीचा 76% ड्रेन करते, तसेच डॅन्यूब आणि नंतर काले समुद्रात जाते. बोस्निया आणि हर्जेगोविना इंटरनॅशनल कमिशन फॉर द प्रोटेक्शन ऑफ द डॅन्यूब नदी (ICPDR) सदस्य आहे.

उना, साना आणि वर्बास हे सावाच्या उजव्या उपनद्या आहेत. ती बोस्नियाज्ञा क्राईना च्या उत्तर पश्चिम भागात आहेत.

बोसना नदीने देशाला नाव दिले आहे, आणि ती पूर्णपणे त्यामध्ये असलेली सर्वात दीर्घ नदी आहे. ही सद्ध मेला साराजेवोच्या नजीकपासून उत्तरेत सावा पर्यंत विस्तारित आहे.

ड्रिना बोस्नियाच्या पूर्व भागातून वाहते, आणि मुख्यतः सर्बियासोबत निसर्गाची सीमा तयार करते.

नेरेतव्हा हर्जेगोविनाची मोठी नदी आहे आणि दक्षिणेकडे वाहणारी एकमेव मोठी नदी आहे, जी अॅड्रियाटिक समुद्रात जाते.

जैवविविधता

मुख्य लेख: बोस्निया आणि हर्जेगोविना पर्यावरण § जैवविविधता  

फाइटोजियोग्राफिकदृष्ट्या, बोस्निया आणि हर्जेगोविना बोरियल किंगडमध्ये समाविष्ट आहे आणि हे सर्कंबोरियल क्षेत्राच्या इलिरियन प्रांत आणि भूमध्य सागरी क्षेत्राच्या अड्रियाटिक प्रांत यामध्ये वाटलेले आहे. जागतिक वन्यजीव फंड (WWF) नुसार, बोस्निया आणि हर्जेगोविनाचा प्रदेश चार इकोरेजियन्समध्ये विभागला जाऊ शकतो: बाल्कन मिश्र वन, डिनारिक पर्वत मिश्र वन, पॅनोनियन मिश्र वन आणि इलिरियन पानगळ वन.[129] या देशाचा 2018 चा वन लँडस्केप इंटीग्रिटी इंडेक्सचा सरासरी गुण 5.99/10 होता, ज्यामुळे तो 172 देशांमध्ये जागतिक स्तरावर 89 व्या स्थानावर होता.[130] बोस्निया आणि हर्जेगोविनामध्ये जंगलाचे क्षेत्र एकूण भूभागाच्या सुमारे 43% आहे, 2020 मध्ये 2,187,910 हेक्टर (हॅ) जंगलासह, 1990 मध्ये 2,210,000 हेक्टर (हॅ) वरून कमी झाले. 2015 साली, 74% जंगल क्षेत्र सार्वजनिक मालकीत असल्याचे नोंदवले गेले आणि 26% खाजगी मालकीत.[131][132]

राजकारण

बॉस्निया आणि हर्झगोव्हिना देशाचे दोन राजकीय व स्वायत्त विभाग आहेत: बॉस्निया आणि हर्झगोव्हिनाचे मंडळ व स्राप्स्काचे प्रजासत्ताक. बोस्निया आणि हर्जेगोविना बोस्निया आणि हर्जेगोविनाची फेडरेशन (FBiH), रिपब्लिका स्र्प्सका (RS) आणि ब्र्च्को जिल्हा (BD) यांचा समावेश आहे.  

डेटन कराराच्या परिणामस्वरूप, नागरी शांतता अंमलबजावणी उच्च प्रतिनिधीच्या देखरेखीखाली आहे, जो शांतता अंमलबजावणी परिषद (PIC) द्वारे निवडला जातो. उच्च प्रतिनिधी हा देशातील सर्वोच्च राजकीय प्राधिकरण आहे. उच्च प्रतिनिधीकडे अनेक सरकारी आणि कायदेशीर अधिकार आहेत, ज्यामध्ये निवडलेल्या आणि न निवडलेल्या अधिकाऱ्यांचा निलंबन समाविष्ट आहे. बोस्नियन राजकारणावर उच्च प्रतिनिधीच्या विशाल अधिकारांमुळे आणि महत्त्वपूर्ण व्हेटो अधिकारांमुळे, या पदाची तुलना उपराज्यपालाच्या पदाशी देखील केली गेली आहे.[133][134][135][136]

राजकारण एक संसदीय प्रतिनिधी लोकशाहीच्या चौकटीत होते, ज्यामध्ये कार्यकारी शक्ती बोस्निया आणि हर्जेगोविनाच्या मंत्र्यांच्या परिषदेद्वारे वापरली जाते. कायदेशीर शक्ती मंत्र्यांच्या परिषदेत आणि बोस्निया आणि हर्जेगोविनाच्या संसदीय सभेत आहे. संसदीय सभेचे सदस्य प्रमाणित प्रतिनिधित्व (PR) प्रणालीनुसार निवडले जातात.[137][138]

बोस्निया आणि हर्जेगोविना एक उदार लोकशाही आहे.[स्पष्टता आवश्यक] डेटन करारानुसार, याची राजकीय संरचना अनेक स्तरांमध्ये आहे. यातील सर्वात महत्त्वाचा स्तर म्हणजे देशाचे दोन घटकांमध्ये विभाजन: बोस्निया आणि हर्जेगोविनाची फेडरेशन आणि रिपब्लिका स्र्प्सका. बोस्निया आणि हर्जेगोविनाच्या एकूण क्षेत्राच्या 51% क्षेत्रावर बोस्निया आणि हर्जेगोविनाची फेडरेशन आहे, तर रिपब्लिका स्र्प्सका 49% क्षेत्रावर आहे. युद्धाच्या वेळी दोन लढणाऱ्या पक्षांनी धारणा केलेल्या प्रदेशांवर आधारित घटक औपचारिकपणे 1995 मध्ये डेटन कराराद्वारे स्थापन केले गेले कारण बोस्निया आणि हर्जेगोविनाच्या जातीय संरचनेत मोठे बदल झाले. राष्ट्रीय स्तरावर, केवळ एक सीमित संच असलेल्या विशेष किंवा संयुक्त अधिकारांचा संच आहे, तर बहुसंख्य अधिकार घटकांमध्ये राहतो.[139] सुमंत्र बोस बोस्निया आणि हर्जेगोविनाला एक सहकारी संघराज्य म्हणून वर्णन करतो.[140]

देशाच्या उत्तरेतील ब्र्च्को जिल्हा 2000 मध्ये दोन्ही घटकांमधून निर्माण झाला. तो अधिकृतपणे दोन्ही घटकांमध्ये समाविष्ट आहे, परंतु कोणत्याहीच्या अधीन नाही, आणि स्थानिक सरकारच्या विकेंद्रित प्रणालीत कार्य करतो. निवडणुकीच्या उद्देशांसाठी, ब्र्च्को जिल्ह्यातील मतदार फेडरेशन किंवा रिपब्लिका स्र्प्सका निवडणुकांमध्ये भाग घेण्याचा निर्णय घेऊ शकतात. ब्र्च्को जिल्ह्याचे बहुजातीय लोकसंख्या राखण्याबद्दल आणि राष्ट्रीय सरासरीपेक्षा महत्त्वपूर्ण समृद्धीच्या पातळीवर असल्याबद्दल प्रशंसा करण्यात आले आहे.[141] बोस्निया आणि हर्जेगोविनाचे सरकार इमारत साराजेवोमध्ये बंजा लुका येथे प्रजासत्ताकाचे महल आहे.

बोस्निया आणि हर्जेगोविनाच्या राजकीय विभागाचा तिसरा स्तर कँटन्समध्ये प्रकट झाला आहे. हे बोस्निया आणि हर्जेगोविनाच्या फेडरेशन घटकासाठी अद्वितीय आहे, ज्यामध्ये त्यांचे दहा आहेत. प्रत्येक कँटनला कँटोनल सरकार आहे, जे फेडरेशनच्या कायद्याच्या अधीन आहे. काही कँटन्स जातीयदृष्ट्या मिश्रित आहेत आणि सर्व घटकांच्या लोकांच्या समानतेसाठी विशेष कायदे आहेत.[142]

बोस्निया आणि हर्झेगोव्हिना मध्ये राजकीय विभागाचा चौथ्या स्तर म्हणजे नगरपालिका. बोस्निया आणि हर्झेगोव्हिना फेडरेशन 79 नगरपालिकांमध्ये आणि रिपब्लिका सर्ब्स्का 64 नगरपालिकांमध्ये विभाजित केले गेले आहे. नगरपालिका आपले स्वतःचे स्थानिक शासन असतात, आणि सामान्यतः त्यांच्या भौगोलिक क्षेत्रातील सर्वात महत्त्वाच्या शहरावर किंवा ठिकाणी आधारित असतात. त्यामुळे, अनेक नगरपालिका त्यांच्या वर्तमान सीमांसह दीर्घ परंपरा आणि इतिहास बाळगतात. मात्र, काही इतर नगरपालिका केवळ अलीकडील युद्धानंतर पारंपरिक नगरपालिका विभाजित झाल्यानंतर तयार करण्यात आल्या. बोस्निया आणि हर्झेगोव्हिना फेडरेशनमध्ये प्रत्येक कँटन अनेक नगरपालिका समाविष्ट करतो, ज्यांना स्थानिक समुदायांमध्ये विभाजित केले जाते.

इकाई, कँटन आणि नगरपालिका याशिवाय, बोस्निया आणि हर्झेगोव्हिना मध्ये चार "आधिकारिक" शहर आहेत. हे आहेत: बंजालुका, मोस्टार, सरेजेवो आणि पूर्व सरेजेवो. बंजालुका आणि मोस्टार शहरांची भौगოლिक आणि प्रशासकीय अधिकार त्या नावाच्या नगरपालिकांशी संबंधित आहेत, तर सरेजेवो आणि पूर्व सरेजेवो शहरात अधिकृतपणे अनेक नगरपालिका समाविष्ट आहेत. शहरात स्वतःचे शहर शासन असते, ज्याची शक्ती नगरपालिका आणि कँटन यांच्यात आहे (किंवा रिपब्लिका सर्ब्स्का च्या प्रकरणात इकाईमध्ये).

अलीकडे, अनेक केंद्रिय संस्था स्थापन करण्यात आल्या आहेत (जसे की संरक्षण मंत्रालय, सुरक्षा मंत्रालय, राज्य न्यायालय, अप्रत्यक्ष कर सेवा इ.) ज्यात इकाईंपासून राज्याकडे अधिकार हस्तांतरण करण्याची प्रक्रिया सुरू आहे. बोस्निया आणि हर्झेगोव्हिना च्या सरकाराचे प्रतिनिधित्व तीन प्रमुख समूहांचे प्रतिनिधित्व करणाऱ्या सक्षमता द्वारे केले जाते, ज्यामध्ये प्रत्येकाला शक्तीचे सुनिश्चित योगदान आहे.

बोस्निया आणि हर्झेगोव्हिना च्या राष्ट्रपतीपदाची अध्यक्षा तीन सदस्यांमध्ये फिरते (बोश्नियाक, सर्ब, क्रोआट), प्रत्येकाला आपल्या चार वर्षांच्या कालावधीत आठ महिन्यांच्या कार्यकालासाठी अध्यक्ष म्हणून निवडले जाते. राष्ट्रपतीपदाचे तीन सदस्य लोकांच्याद्वारे थेट निवडले जातात, फेडरेशनच्या मतदारांनी बोश्नियाक आणि क्रोआटसाठी मतदान केले आणि रिपब्लिका सर्ब्स्का मतदारांनी सर्बसाठी मतदान केले.

मंत्रिमंडळाच्या अध्यक्षाची नियुक्ती राष्ट्रपतीपदाने केली जाते आणि ती संसदीय प्रतिनिधींच्या सभागृहाने मंजूर केली जाते. मंत्रिमंडळाच्या अध्यक्षाची जबाबदारी नंतर एक परराष्ट्र मंत्रालय, परकीय व्यापार मंत्री आणि इतरांचा नेमणूक करणे असते.

संसदीय सभागृह बोस्निया आणि हर्झेगोव्हिना मधील कायदा बनवणारी संस्था आहे. यामध्ये दोन सदनांचा समावेश आहे: लोकांचे सभागृह आणि प्रतिनिधींचे सभागृह. लोकांचे सभागृहात 15 प्रतिनिधी आहेत, जे इकाईंच्या संसदांनी निवडले जातात, ज्यामध्ये दोन-तृतीयांश फेडरेशनमधून (5 बोश्नियाक आणि 5 क्रोआट) आणि एक-तृतीयांश रिपब्लिका सर्ब्स्का मधून (5 सर्ब) येतात. प्रतिनिधींच्या सभागृहात 42 सदस्यांचा समावेश असतो, जे जनतेच्या मतांद्वारे गुणोत्तर प्रतिनिधित्वाच्या प्रकारात निवडले जातात, ज्यामध्ये दोन-तृतीयांश फेडरेशनमधून आणि एक-तृतीयांश रिपब्लिका सर्ब्स्का मधून निवडले जातात.

बोस्निया आणि हर्झेगोव्हिना चा संविधानिक न्यायालय हा कायदा विषयांचा सर्वोच्च आणि अंतिम न्यायाधीश आहे. यात नऊ सदस्यांचा समावेश आहे: चार सदस्य फेडरल प्रतिनिधींच्या सभागृहात निवडले जातात, दोन रिपब्लिका सर्ब्स्का च्या राष्ट्रीय सभेत आणि तीन युरोपियन मानवाधिकार न्यायालयाचे अध्यक्ष राष्ट्रपतीसह चर्चा करून निवडतात, जे बोस्नियाक नागरिक असू शकत नाहीत.

तथापि, देशातील सर्वोच्च राजकीय अधिकाऱ्याचे हाय रेप्रेझेंटेटिव्ह बोस्निया आणि हर्झेगोव्हिना साठी, ज्याला देशातील आंतरराष्ट्रीय नागरी उपस्थितीचा प्रमुख कार्यकारी अधिकारी समजले जाते आणि त्याची निवड युरोपियन संघाच्या द्वारे केली जाते. 1995 पासून, उच्च प्रतिनिधीने निवडलेल्या संसदीय सभागृहाला थोडावेळ बायपास करणे शक्य केले आहे, आणि 1997 पासून ह्यांनी निवडलेल्या अधिकाऱ्यांना काढून टाकणे शक्य केले आहे. उच्च प्रतिनिधीने निवडलेले पद्धती अस्थिर आणि अप्रतिनिधिक असल्याचे आरोप झाले आहेत. आंतरराष्ट्रीय देखरेख तेव्हा समाप्त होईल जेव्हा देशाला राजकीय आणि लोकशाही स्थिर आणि आत्मनिर्भर मानले जाईल.

बोस्निया आणि हर्झेगोव्हिना मध्ये भ्रष्टाचार ही एक गंभीर समस्या आहे.

सैन्य

बोस्निया आणि हर्जेगोविना (ओएसबीआयएच) ची सशस्त्र शक्ती 2005 मध्ये एकत्रित केली गेली, बोस्निया आणि हर्जेगोविना संघराज्याच्या लष्कर आणि रिपब्लिका सर्ब्स्काचे लष्कर यांचे विलीनीकरण करून, ज्यांनी त्यांच्या संबंधित प्रदेशांचे रक्षण केले होते. संरक्षण मंत्रालय 2004 मध्ये स्थापन करण्यात आले.

बोस्नियाची लष्करी शक्ती बोस्नियाई ग्राउंड फोर्सेस आणि एयर फोर्स आणि एयर डिफेन्सवर आधारित आहे. ग्राउंड फोर्सेस मध्ये 7,200 सक्रिय आणि 5,000 राखीव कर्मचाऱ्यांचा समावेश आहे. या कर्मचाऱ्यांना अमेरिकन, युगोस्लाव, सोव्हिएट आणि युरोपीय बनावटीच्या शस्त्रास्त्र, वाहन आणि लष्करी उपकरणांनी सुसज्ज केले आहे. एयर फोर्स आणि एयर डिफेन्स फोर्सेसमध्ये 1,500 कर्मचाऱ्यांचा समावेश असून, साधारण 62 विमान आहेत. एयर डिफेन्स फोर्सेस MANPADS हाताळलेले मिसाइल, पृष्ठभाग-ते-हवेतील मिसाइल (SAM) बॅटरी, एंटी-एरक्राफ्ट तोफखाने, आणि रडार चालवतात. लष्कराने अलीकडे अफगाणिस्तानमध्ये आंतरराष्ट्रीय सुरक्षा सहाय्य दल (ISAF) उच्चस्तरीय सेवा बजावणाऱ्या बोस्नियाई सैनिकांसाठी वापरल्या जाणाऱ्या रीमॉडेल केलेल्या MARPAT वर्दी स्वीकारल्या आहेत. लष्करी युनिट्स योग्य गोळा सुसज्ज करण्यासाठी आता घरगुती उत्पादन कार्यक्रम सुरू आहे.

2007 पासून, संरक्षण मंत्रालयाने लष्करासाठी पहिला आंतरराष्ट्रीय सहाय्य मिशन स्वीकारला, जो ISAF शांतता मिशन्समध्ये अफगाणिस्तान, इराक आणि डेमोक्रॅटिक रिपब्लिक ऑफ कांगो मध्ये लष्कराची सेवा देण्यासाठी होता. डेमोक्रॅटिक रिपब्लिक ऑफ कांगो मध्ये 5 अधिकारी, अधिकारी / सल्लागार म्हणून काम करत होते. 45 सैनिक, प्रमुखतः बेस सुरक्षा आणि वैद्यकीय सहाय्यक म्हणून, अफगाणिस्तानमध्ये सेवा देत होते. 85 बोस्नियाई सैनिक इराकमध्ये बेस सुरक्षा म्हणून कार्यरत होते, आणि तिथे कधी कधी पायदल गस्तही घेत होते. तिन्ही तैनात केलेल्या गटांना त्यांच्या संबंधित आंतरराष्ट्रीय शक्तींनी तसेच बोस्निया आणि हर्जेगोविनाच्या संरक्षण मंत्रालयाने प्रशंसा केली आहे. आंतरराष्ट्रीय सहाय्य ऑपरेशन्स अजूनही चालू आहेत.

बोस्निया आणि हर्जेगोविनाच्या एयर फोर्स आणि एंटी-एरक्राफ्ट डिफेन्स 2006 मध्ये बोस्निया आणि हर्जेगोविना संघराज्याच्या लष्कर व रिपब्लिका सर्ब्स्काच्या एयर फोर्स यांचे विलीनीकरण झाल्यावर स्थापन केले गेले. एयर फोर्सने गेल्या काही वर्षांत विमान दुरुस्तीसाठी वाढवलेल्या निधी आणि ग्राउंड फोर्सेसच्या सहकार्याद्वारे सुधारणा देखील केल्या आहेत, तसेच देशाच्या नागरिकांसाठी. संरक्षण मंत्रालय नवीन विमानांची खरेदी करण्याचा प्रयत्न करीत आहे ज्यामध्ये हेलिकॉप्टर आणि कदाचित लढाऊ विमाने देखील समाविष्ट आहेत.

बाह्य संबंध

मुख्य लेख: बोस्निया आणि हर्जेगोविनाचे बाह्य संबंध

बोस्निया आणि हर्जेगोविना युरोपियन संघात सामील होणे हे एक महत्वाचे राजकीय उद्दिष्ट आहे; 2007 मध्ये स्थिरीकरण आणि सहयोग प्रक्रिया सुरू केली. SAP मध्ये भाग घेत असलेल्या देशांना आवश्यक अटी पूर्ण झाल्यावर, EU चे सदस्य राज्य बनण्याची शक्यता दिली गेली आहे. त्यामुळे बोस्निया आणि हर्जेगोविना EU च्या प्रवेशासाठी संभाव्य उमेदवार देश आहे.

1995 मध्ये डे कराराच्या अंमलबजावणीने बोस्निया आणि हर्जेगोविना मधील धोरणकर्त्यांच्या प्रयत्नांवर, तसेच आंतरराष्ट्रीय समुदायाच्या प्रयत्नांवर पूर्व युगोस्लावांच्या उत्तराधिकारातील देशांमध्ये प्रादेशिक स्थिरतेवर लक्ष केंद्रित केले.

बोस्निया आणि हर्जेगोविना मध्ये, क्रोएशिया, सर्बिया आणि मोंटेनेग्रोच्या शेजाऱ्यांसोबतचे संबंध डे कराराच्या संपादनानंतर तुलनेने स्थिर राहिले आहेत. 23 एप्रिल 2010 रोजी, बोस्निया आणि हर्जेगोविना ने नाटो कडून मेंबरशिप ॲक्शन प्लॅन प्राप्त केला, जो संपूर्ण सदस्यत्वाच्या आधीचा अंतिम टप्पा आहे. संपूर्ण सदस्यता प्रारंभिकपणे 2014 किंवा 2015 मध्ये अपेक्षित होती, सुधारणा प्रगतीच्या आधारावर. डिसेंबर 2018 मध्ये, नाटोने बोस्नियाई मेंबरशिप ॲक्शन प्लॅनची मान्यता दिली.

बोस्निया आणि हर्जेगोविना 2024 ग्लोबल पीस इंडेक्सनुसार जगातील 61 व्या सर्वात शांत देश आहे.

लोकसंख्या

मुख्य लेख: बोस्निया आणि हर्जेगोविना मधील लोकसंख्या आणि बोस्नियाई

1991 च्या जनगणना अनुसार, बोस्निया आणि हर्जेगोविना मध्ये 4,369,319 लोकसंख्या होती, तर 1996 च्या जागतिक बँक गटाच्या जनगणनेनुसार 3,764,425 पेक्षा कमी झाली आहे. 1990 च्या दशकातील युगोस्लाव युद्धांमध्ये मोठ्या प्रमाणात लोकसंख्येतील स्थलांतरामुळे देशात लोकसंख्येमध्ये बदल झाला आहे. 1991 आणि 2013 दरम्यान, राजकीय असहमतींमुळे जनगणना आयोजित करणे अशक्य झाले. 2011 साठी जनगणनेची योजना आखली गेली होती, आणि नंतर 2012 साठी, परंतु ती ऑक्टोबर 2013 पर्यंत विलंबित झाली. 2013 च्या जनगणनेस एकूण 3,531,159 लोकांची संख्या नोंदवली, जी 1991 पासून सुमारे 20% कमी आहे. 2013 च्या जनगणनेमध्ये अनियोजित बोस्नियाई रहिवासींचा समावेश आहे आणि यामुळे रिपब्लिका सर्ब्स्का अधिकाऱ्यांकडून आणि सर्ब राजकारण्यांकडून या आकडेवारीवर वाद आहेत.

जातीय गट

बोस्निया आणि हर्जेगोविना मधील 2013 च्या नगरपालिका अनुसार जातीय संरचना, बोस्नियाकसाठी हिरवा, क्रोअटसाठी नारिंगी आणि सर्बसाठी निळा

बोस्निया आणि हर्जेगोविना मधील जातीय संरचना 2013 च्या आकडेवारीनुसार:[2]

  बोस्नियाक (50.1%)

  सर्ब (30.8%)

  क्रोअट (15.4%)

  इतर (2.7%)

  जाहिर केलेले नाही (0.8%)

  उत्तर नाही (0.2%)

बोस्निया आणि हर्जेगोविना तीन जातीय "संविधानिक लोक" म्हणजे बोस्नियाक, सर्ब आणि क्रोअट यांचे घर आहे, याशिवाय येशू आणि रोमा यासारख्या अनेक लहान गटांचा समावेश आहे.[165] बोस्निया आणि हर्जेगोविना च्या आकडेवारीच्या एजन्सीने प्रकाशित केलेल्या 2013 च्या जनगणनेच्या डेटा नुसार, बोस्नियाक लोकसंख्येच्या 50.1% आहेत, सर्ब 30.8%, क्रोअट 15.5% आणि इतर 2.7% आहेत, उर्वरित उत्तरदात्यांनी त्यांच्या जातीयतेची घोषणा केली नाही किंवा उत्तर दिले नाही.[2] जनगणनेचे परिणाम रिपब्लिका सर्ब्सका सांख्यिकी कार्यालय आणि बोस्नियन सर्ब राजकारण्यांनी आव्हानित केले आहेत.[166] जनगणनेवर वाद हा स्थायी नसलेल्या बोस्नियन रहिवाशांचा समावेश आकडेवारीत आहे, ज्याला रिपब्लिका सर्ब्सका अधिकारी विरोध करतात.[163] युरोपियन युनियनच्या सांख्यिकी कार्यालयाने, युरोस्टॅटने, मे 2016 मध्ये निष्कर्ष काढला की बोस्नियन सांख्यिकी एजन्सीने वापरलेली जनगणना पद्धती आंतरराष्ट्रीय शिफारशींनुसार आहे.[167]

भाषा

बोस्नियाचा संविधान कोणतीही अधिकृत भाषा निर्दिष्ट करत नाही.[168][169][170] तथापि, शास्त्रज्ञ हिलरी फूटिट आणि मायकेल केली यांचे लक्षात येते की डे टोन करारात म्हटले आहे की हे "बोस्नियन, क्रोएशियन, इंग्रजी आणि सर्बियनमध्ये केले जाते", आणि ते याला राज्य स्तरावर "तीन अधिकृत भाषांचे वास्तवात मान्यता" म्हणून वर्णन करतात. बोस्नियन, सर्बियन आणि क्रोएशियन यांची समान स्थिती 2000 मध्ये संविधानिक न्यायालयाने पुष्टी केली.[170] त्यांनी फेडरेशन आणि रिपब्लिका सर्ब्सका संविधानांमधील भाषेवरील तरतुदी राज्य संविधानाशी विसंगत असल्याचे ठरवले, कारण त्यांनी फक्त बोस्नियन आणि क्रोएशियन (फेडरेशनच्या बाबतीत) आणि सर्बियन (रिपब्लिका सर्ब्सका च्या बाबतीत) यांना घटक स्तरावर अधिकृत भाषांमध्ये मान्यता दिली. परिणामी, घटक संविधानांची शब्दरचना बदलली गेली आणि सर्व तीन भाषांना दोन्ही घटकांमध्ये अधिकृत बनवले गेले.[170] तीन मानक भाषांमध्ये पूर्णपणे परस्पर समजण्यायोग्य आहेत आणि त्यांना सर्वत्र "सर्बो-क्रोएशियन" या नावाने ओळखले जाते, जरी हा शब्द देशात औपचारिकपणे मान्यता प्राप्त नाही. तीन भाषांपैकी एकाचा वापर जातीय ओळखचा एक चिन्ह बनला आहे.[171] मायकेल केली आणि कॅथरीन बेकर यांचे मत आहे: "आजच्या बोस्नियन राज्याच्या तीन अधिकृत भाषा...राष्ट्रीय ओळखच्या प्रतीकात्मक दाव्याचे प्रतिनिधित्व करतात, परस्पर समजण्याच्या व्यावहारिकतेवर."[172]

1992 च्या युरोपियन चार्टर फॉर रीजनल ऑर माइनॉरिटी लँग्वेजेस (ECRML) नुसार, बोस्निया आणि हर्जेगोविना खालील अल्पसंख्याक भाषांना मान्यता देते: आल्बानियन, मोंटेनेग्रीन, चेक, इटालियन, हंगेरियन, मॅसिडोनियन, जर्मन, पोलिश, रोमानि, रोमानियन, रुसिन, स्लोव्हाक, स्लोव्हेनियन, तुर्की, युक्रेनी आणि ज्यू (यिडिश आणि लादिनो).[173] बोस्निया आणि हर्जेगोविना मधील जर्मन अल्पसंख्याक मुख्यतः डॅन्यूब स्वाबियनचे अवशेष आहेत, जे हॅब्सबर्ग राजवटीने ओटोमन साम्राज्याकडून बाल्कनवर दावा केल्यानंतर त्या क्षेत्रात वसले. दोन जागतिक युद्धांनंतर हद्दपारी आणि (बळजबरी) असिमिलेशनमुळे बोस्निया आणि हर्जेगोविना मधील जातीय जर्मनांची संख्या मोठ्या प्रमाणात कमी झाली.[174]

2013 च्या जनगणनेमध्ये, 52.86% लोकसंख्या त्यांच्या मातृभाषेला बोस्नियन मानते, 30.76% सर्बियन, 14.6% क्रोअट आणि 1.57% इतर भाषा मानते, ज्यामध्ये 0.21% उत्तर देत नाही.[2]

धर्म

मुख्य लेख: बोस्निया आणि हर्जेगोविना मधील धर्म

बोस्निया आणि हर्जेगोविना मध्ये धर्म (2013 च्या जनगणनेनुसार)[2]

धर्म प्रतिशत

मुस्लिम 50.7%

ऑर्थोडॉक्स ख्रिश्चन 30.7%

कॅथोलिक ख्रिश्चन 15.2%

इतर 1.2%

अथीयिस्ट 0.7%

अग्नोस्टिक 0.3%

जाहिर केलेले नाही 0.9%

उत्तर नाही 0.2%

बोस्निया आणि हर्जेगोविना एक धार्मिकदृष्ट्या विविधता असलेला देश आहे. 2013 च्या जनगणनेनुसार, मुस्लिम लोकसंख्येच्या 50.7% आहेत, तर ऑर्थोडॉक्स ख्रिश्चन 30.7%, कॅथोलिक ख्रिश्चन 15.2%, 1.2% इतर आणि 1.1% अथीयिस्ट किंवा अग्नोस्टिक आहेत, उर्वरित उत्तर न देता किंवा प्रश्नाचे उत्तर न देता.[2] 2012 च्या सर्वेक्षणात आढळले की बोस्नियाच्या मुस्लिमांपैकी 54% हे कोणत्याही पंथाचे पालन करत नाहीत, तर 38% सुन्नीवादाचे पालन करतात.[175]

शहरी वसाहती[संपादित करा]

मुख्य लेख: बोस्निया आणि हर्जेगोविना मधील शहरांची यादी

साराजेवो शहरातील शहरी क्षेत्रात ४१९,९५७ रहिवासी आहेत, ज्यात साराजेवो शहर आणि इलीद्झा, वोगोश्चा, Istočna Ilidža, Istočno Novo Sarajevo आणि Istočni Stari Grad या महापालिका समाविष्ट आहेत. मेट्रो क्षेत्राची लोकसंख्या ५५५,२१० आहे आणि यामध्ये साराजेवो कॅन्टन, पूर्व साराजेवो आणि ब्रेझा, किसेलजक, क्रेशेवो आणि वीसोको या महापालिका समाविष्ट आहेत.

आरोग्यसेवा[संपादित करा]

२०२४ च्या जागतिक उपाशीपणाच्या निर्देशांकानुसार (GHI), बोस्निया आणि हर्जेगोविना मध्ये उपाशीपणाची पातळी कमी आहे, GHI स्कोर ५ पेक्षा कमी आहे.

आर्थिक स्थिती[संपादित करा]

मुख्य लेख: बोस्निया आणि हर्जेगोविना ची अर्थव्यवस्था

बोस्नियाच्या इतिहासात बहुतेक वेळा, कृषी खाजगी मालकीच्या शेतांवर करण्यात आली आहे; ताजे खाद्यपदार्थ पारंपारिकपणे गणतंत्रातून निर्यात केले जात आहेत.

१९९० च्या युद्धामुळे बोस्नियाच्या अर्थव्यवस्थेत गंभीर बदल झाला. GDP ६०% घसरला आणि भौतिक पायाभूत सुविधांची नाश झाल्याने अर्थव्यवस्थेला मोठा धक्का लागला. उत्पादन क्षमतांचे पुनर्स्थापना न झाल्यामुळे, बोस्नियाची अर्थव्यवस्था अद्याप उल्लेखनीय अडचणींचा सामना करत आहे. आकडेवारी दर्शवते की GDP आणि प्रति व्यक्ती उत्पन्न २००३ ते २००४ पर्यंत १०% वाढले; हे आणि बोस्नियाचे कमी होत गेलेले राष्ट्रीय कर्ज नकारात्मक प्रवृत्ती आहेत, आणि उच्च बेरोजगारी ३८.७% आणि मोठा व्यापार तुटवडा चिंतेचा विषय आहे.

राष्ट्रीय चलन (युरो-संलग्न) रूपांतर करणारी मार्क (KM) आहे, जी चलन मंडळ द्वारे नियंत्रित केली जाते. वार्षिक महागाई दर २००४ मध्ये १.९% च्या तुलनेत इतर देशांच्या तुलनेत कमी आहे. आंतरराष्ट्रीय कर्ज ५.१ अब्ज डॉलर होते (३१ डिसेंबर २०१४ पर्यंत). २००४ मध्ये खरा GDP वाढीचा दर ५% होता, असे बोस्निया आणि हर्जेगोविना च्या केंद्रीय बँक आणि बोस्निया आणि हर्जेगोविना च्या सांख्यिकी कार्यालयाने सांगितले.

बोस्निया आणि हर्जेगोविनाने मागील वर्षांत सकारात्मक प्रगती दाखवली आहे, जे स्पष्टपणे त्यामुळे १९३ राष्ट्रांमध्ये उत्पन्न समानतेच्या रँकिंगमध्ये सर्वात कमी उत्पन्न समानतेच्या रँकिंग मधून चौथ्या स्थानावर गेले.

युरोस्टॅटच्या डेटा नुसार, २०१० मध्ये बोस्निया आणि हर्जेगोविनाचा PPS GDP प्रति व्यक्ती EU सरासरीच्या २९ टक्के होता.

आंतरराष्ट्रीय नाणेनिधी (IMF) ने स्टँड-बाय व्यवस्था द्वारे बोस्नियाला ५०० मिलियन डॉलर कर्जाचे जाहीर केले. हे सप्टेंबर २०१२ मध्ये मंजूर करण्याचे ठरले.

साराजेवो येथील युनायटेड स्टेट्स दूतावास देशाच्या वाणिज्यिक मार्गदर्शकाचे उत्पादन करतो - एक वार्षिक अहवाल जो बोस्निया आणि हर्जेगोविना च्या वाणिज्यिक आणि आर्थिक वातावरणाचे सर्वसमावेशक दृश्य देतो, आर्थिक, राजकीय, आणि बाजार विश्लेषण वापरून.

काही अंदाजानुसार, ग्रे आर्थिक व्यवस्थेतील योगदान GDP च्या २५.५% आहे.

२०१७ मध्ये, पूर्वीच्या वर्षाच्या तुलनेत निर्यात १७% वाढली, एकूण ५.६५ अब्ज युरो झाले. २०१७ मध्ये एकूण परकीय व्यापाराचा आधार १४.९७ अब्ज युरो होता आणि मागील वर्षाच्या तुलनेत १४% वाढला. वस्तूंची आयात १२% वाढली आणि त्यात ९.३२ अब्ज युरो होते. निर्यातद्वारे आयातांचे कव्हरेज मागील वर्षाच्या तुलनेत ३% वाढले आणि आता ६१ टक्के आहे. २०१७ मध्ये, बोस्निया आणि हर्जेगोविना ने बहुधा कारच्या सीट्स, वीज, प्रक्रियाकृत लाकूड, अॅल्युमिनियम आणि फर्निचर निर्यात केले. त्याच वर्षी, त्यांनी बहुतेक क्रूड ऑईल, ऑटोमोबाईल, मोटर तेल, कोळसा आणि ब्रिकेट आयात केले.

२०१७ मध्ये बेरोजगारीचा दर २०.५% होता, परंतु व्हिएन्ना आंतरराष्ट्रीय आर्थिक अभ्यास संस्थेने पुढील काही वर्षांत कमी होणाऱ्या बेरोजगारी दराची भविष्यवाणी केली आहे. २०१८ मध्ये बेरोजगारी १९.४% होईल आणि ती २०१९ मध्ये १८.८% वर आणखी कमी होईल. २०२० मध्ये बेरोजगारीचा दर १८.३% वर कमी होईल.

31 डिसेंबर 2017 रोजी, बोस्निया आणि हर्जेगोविना मंत्रीपरिषदेनं बोस्निया आणि हर्जेगोविनाच्या सार्वजनिक कर्जाचा अहवाल प्रकाशित केला, ज्यात सांगितले की सार्वजनिक कर्ज €389.97 दशलक्षांनी कमी झाले, म्हणजेच 31 डिसेंबर 2016 च्या तुलनेत 6% पेक्षा जास्त कमी झाले. 2017च्या अखेरीस, सार्वजनिक कर्ज €5.92 अब्ज होते, जे जीडीपीच्या 35.6 टक्क्यांवर जाते.

31 डिसेंबर 2017 रोजी, देशात 32,292 नोंदणीकृत कंपन्या होत्या, ज्या सर्वांनी त्या वर्षी एकत्र €33.572 अब्ज महसूल मिळवला.

2017 मध्ये, देशाला €397.35 दशलक्ष परकीय थेट गुंतवणूक प्राप्त झाली, जे जीडीपीच्या 2.5% च्या समान आहे.

2017 मध्ये, बोस्निया आणि हर्जेगोविना परकीय गुंतवणुकीद्वारे निर्माण केलेल्या नवीन नोकऱ्यांच्या संख्येबाबत जगात तिसऱ्या क्रमांकावर होते, लोकसंख्येच्या तुलनेसाठी.

2018 मध्ये, बोस्निया आणि हर्जेगोविना 11.9 अब्ज किमी (€6.07 अब्ज) मूल्याच्या वस्त्रांचे निर्गमन केले, जे 2017 च्या त्या काळात 7.43% जास्त आहे, तर आयातीचे मूल्य 19.27 अब्ज किमी (€9.83 अब्ज) होते, जे 5.47% जास्त आहे.

2018 च्या पहिल्या सहा महिन्यात देशात विक्री केलेल्या नवीन अपार्टमेंट्सची सरासरी किंमत प्रति चौरस मीटर 1,639 किमी (€886.31) आहे. याचा अर्थ मागील वर्षाच्या तुलनेत 3.5% चा उंचाव आहे.

30 जून 2018 रोजी, बोस्निया आणि हर्जेगोविनाचे सार्वजनिक कर्ज सुमारे €6.04 अब्ज होते, ज्यामध्ये बाह्य कर्ज 70.56 टक्के आहे, तर आंतरिक कर्ज एकूण सार्वजनिक कर्जाच्या 29.4 टक्के आहे. ठोक्या उत्पादनात सार्वजनिक कर्जाचा वाटा 34.92 टक्के आहे.

2018 च्या पहिल्या 7 महिन्यात 811,660 पर्यटक देशाला भेट दिली, 2017 च्या पहिल्या 7 महिन्याच्या तुलनेत 12.2% वाढ. 2018 च्या पहिल्या 11 महिन्यात 1,378,542 पर्यटक बोस्निया-हर्जेगोविना येथे भेट दिली, 12.6% वाढ झाली, आणि यामध्ये 2,871,004 रात्रीच्या हॉटेलमध्ये थांबले, मागील वर्षाच्या तुलनेत 13.8% वाढ. याशिवाय, 71.8% पर्यटक परकीय देशांतून आले.

2018 मध्ये, बोस्निया आणि हर्जेगोविनात एकत्रित विलीन होण्याचे आणि अधिग्रहणाचे एकूण मूल्य €404.6 दशलक्ष होते.

2018 मध्ये, बोस्निया आणि हर्जेगोविनातील 99.5 टक्के उद्यमांनी त्यांच्या व्यवसायात संगणकांचा वापर केला, तर 99.3 टक्क्यांनी इंटरनेट कनेक्शन घेतले, असे बोस्निया आणि हर्जेगोविना आकडेवारी एजन्सीद्वारे करण्यात आलेल्या सर्वेक्षणानुसार.

2018 मध्ये, बोस्निया आणि हर्जेगोविनाने 783.4 दशलक्ष किमी (€400.64 दशलक्ष) थेट परकीय गुंतवणूक प्राप्त केली, ज्याचे मूल्य जीडीपीचे 2.3% होते.

2018 मध्ये, बोस्निया आणि हर्जेगोविनाचा केंद्रीय बँकाने 8,430,875 किमी (€4,306,347) नफा कमवला.

जागतिक बँकेने 2019 मध्ये अर्थव्यवस्था 3.4% वाढेल असे भाकीत केले.

बोस्निया आणि हर्जेगोविना 2019 च्या आर्थिक स्वतंत्रतेच्या निर्देशांकावर 83 व्या स्थानावर होती. बोस्निया आणि हर्जेगोविनासाठी एकूण गणना 61.9 आहे. हा स्थान 2018 च्या 91 व्या स्थानासह काही प्रगती दर्शवतो. हा परिणाम प्रादेशिक पातळीपेक्षा कमी आहे, परंतु जागतिक सरासरीपेक्षा जास्त आहे, ज्यामुळे बोस्निया आणि हर्जेगोविना एक "मध्यम प्रमाणात स्वतंत्र" देश बनतो.

31 जानेवारी 2019 रोजी, बोस्नियन बँकांमधील एकूण ठेव KM 21.9 अब्ज (€11.20 अब्ज) होते, जे नाममात्र जीडीपीच्या 61.15% चे प्रतिनिधित्व करते.

2019 च्या दुसऱ्या तिमाहीत, बोस्निया आणि हर्जेगोविनामध्ये विक्री झालेल्या नवीन अपार्टमेंट्सची सरासरी किंमत 1,606 किमी (€821.47) प्रति चौरस मीटर होती.

2019 च्या पहिल्या सहा महिन्यात, वस्त्रांचे निर्गमन 5.829 अब्ज किमी (€2.98 अब्ज) होते, जे 2018 च्या त्या काळात 0.1% कमी आहे, तर आयातीचा आकडा 9.779 अब्ज किमी (€5.00 अब्ज) होता, जो मागील वर्षाच्या त्या काळात 4.5% जास्त आहे.

2019 च्या पहिल्या सहा महिन्यात, परकीय थेट गुंतवणूक 650.1 दशलक्ष किमी (€332.34 दशलक्ष) होती.

बोस्निया आणि हर्जेगोविना 2024 च्या जागतिक नवकल्पना निर्देशांकात 80 व्या स्थानावर आहे.

30 नोव्हेंबर 2023 रोजी, बोस्निया आणि हर्जेगोविनाकडे 1.3 दशलक्ष नोंदणीकृत मोटार वाहन होते.

पर्यटन[संपादन]

मुख्य लेख: बोस्निया आणि हर्जेगोविना येथील पर्यटन

अधिक माहिती: सरेजेवो येथील पर्यटक आकर्षणांची यादी

विषेग्रादमधील मेह्मेद पाशा सोकोलोविक ब्रिज, एक UNESCO जागतिक वारसा स्थळ आणि आंद्रिकग्राड

मोस्टारमधील स्टारी मोस्ट, एक UNESCO जागतिक वारसा स्थळ

मेझुगोरजे, जगभरातील कॅथोलिकांसाठी एक लोकप्रिय तीर्थक्षेत्र

जागतिक पर्यटन संघटनेच्या अंदाजानुसार, 1995 ते 2020 दरम्यान बोस्निया आणि हर्जेगोविना जगातील तिसऱ्या क्रमांकाचे पर्यटन वाढीचे दर होते.[215][216]

2017 मध्ये, 1,307,319 पर्यटकांनी बोस्निया आणि हर्जेगोविना भेट दिली, 13.7% वाढ, आणि 2,677,125 रात्रभर हॉटेलमध्ये राहण्याची नोंद झाली, गेल्या वर्षाच्या तुलनेत 12.3% वाढ. 71.5% पर्यटक परदेशातून आले होते.[217]

2018 मध्ये, 1,883,772 पर्यटकांनी बोस्निया आणि हर्जेगोविना भेट दिली, 44.1% वाढ, आणि 3,843,484 रात्रभर हॉटेलमध्ये राहण्याची नोंद झाली, गेल्या वर्षाच्या तुलनेत 43.5% वाढ. तसेच, 71.2% पर्यटक परदेशातून आले होते.[218]

2006 मध्ये, जगातील सर्वोत्तम शहरांची रँकिंग करताना, लोनली प्लॅनेटने सरेजेवो, राष्ट्रीय राजधानी[1] आणि 1984 च्या हिवाळी ऑलंपिकचे आयोजन करणारे, यादीत #43 क्रमांकावर ठेवले.[219] सरेजेवोमधील पर्यटन मुख्यतः ऐतिहासिक, धार्मिक आणि सांस्कृतिक पैलूंवर केंद्रित आहे. 2010 मध्ये, लोनली प्लॅनेटच्या "बेस्ट इन ट्रॅव्हल" ने त्या वर्षी भेट द्यायच्या सर्वोत्तम दहा शहरांपैकी एक म्हणून नामांकित केले.[220] सरेजेवोने 2012 मध्ये प्रवास ब्लॉग फॉक्सनॉमडच्या "भेट देण्यासाठी सर्वोत्तम शहर" स्पर्धेत विजय मिळवला, ज्यामुळे जगभरातील शंभराहून अधिक शहरांना मागे टाकले.[221]

मेझुगोरजे जगभरातील कॅथोलिकांसाठी एक लोकप्रिय तीर्थक्षेत्र बनले आहे आणि हे युरोपमधील तिसरे सर्वात महत्त्वाचे धार्मिक स्थान बनले आहे, जिथे प्रत्येक वर्ष 1 दशलक्षाहून अधिक लोक भेट देतात.[222] 1981 मध्ये सुरू झालेल्या प्रसिद्ध दर्शनांपासून 30 दशलक्ष तीर्थयात्री मेझुगोरजे येथे आले आहेत, असे अनुमान आहे.[223] 2019 पासून, मेझुगोरजेतील तीर्थयात्रा अधिकृतपणे व्हॅटिकनद्वारे अधिकृत आणि आयोजित केल्या जातात.[224]

बोस्निया एक वाढती लोकप्रिय स्कीइंग आणि इकोटुरिझम स्थळ बनले आहे. ब्जेलाश्निका, जाहोरिना आणि इगमन या हिवाळी ऑलंपिक खेळांचे आयोजन करणाऱ्या पर्वतांमध्ये बोस्निया-हर्जेगोविना येथील सर्वाधिक भेट दिल्या गेलेल्या स्कीइंग पर्वत आहेत. बोस्निया आणि हर्जेगोविना दक्षिण अल्प्सच्या शेवटच्या अद्वितीय नैसर्गिक प्रदेशांपैकी एक आहे, जिथे जंगली आणि अप्रतिबंधित निसर्ग साहसी आणि निसर्ग प्रेमींना आकर्षित करतो. नैशनल जिओग्राफिकने 2012 साठी बोस्निया आणि हर्जेगोविना यांना सर्वोत्तम पर्वतीय सायकलिंग साहस स्थळ म्हणून नाव दिले.[225] मध्य बोस्नियन डिनारिक अल्प्समध्ये चढाई करणाऱ्यांना आणि पर्वतारोहकांना आवडतात, कारण त्यामध्ये दोन्ही भूमध्य आणि अल्पाइन हवामान आहे. बोस्निया आणि हर्जेगोविना मध्ये पांढऱ्या पाण्यात राफ्टिंग हे एक राष्ट्रीय शौक बनले आहे.[226] देशात पांढऱ्या पाण्यात राफ्टिंगसाठी मुख्य नद्या वर्बास, तारा, ड्रिना, नेरेतवा आणि उना आहेत.[227] यामध्ये, सर्वाधिक प्रमुख नद्या वर्बास आणि तारा आहेत, कारण त्यांनी 2009 च्या जागतिक राफ्टिंग चॅम्पियनशिपचे आयोजन केले.[228][229] तारा नदी पांढऱ्या पाण्यात राफ्टिंगसाठी अत्यंत लोकप्रिय आहे कारण ती युरोपातील सर्वात खोल नदीचा कॅन्यन, तारा नदी कॅन्यन समाविष्ट करते.[230][231]

अलीकडेच, हफिंग्टन पोस्टने 2013 साठी बोस्निया आणि हर्जेगोविना "जगातील 9 व्या महान साहस" म्हणून नाव दिले, असे जोडले की देशात "युरोपातील सर्वात स्वच्छ पाणी आणि हवा; सर्वात अप्रतिबंधित जंगल; आणि सर्वात वन्यजीव आहेत. अनुभवण्याचा सर्वोत्तम मार्ग म्हणजे तीन नद्यांचा प्रवास, जो बाल्कनच्या सर्वोत्तम गोष्टींमधून वाहतो."[232]

इन्फ्रास्ट्रक्चर[संपादन]

परिवहन[संपादन]

मुख्य लेख: बोस्निया आणि हर्जेगोविना मधील परिवहन

सरेजेवो आंतरराष्ट्रीय विमानतळ

सरेजेवो आंतरराष्ट्रीय विमानतळ, जो बुटमीर विमानतळ म्हणूनही ओळखला जातो, बोस्निया आणि हर्जेगोविना मधील मुख्य आंतरराष्ट्रीय विमानतळ आहे, जो सरेजेवोच्या मुख्य रेल्वे स्थानकाच्या 3.3 NM (6.1 किमी; 3.8 माईल) दक्षिण-पश्चिम दिशेला बुटमीर उपनगरात स्थित आहे.[233]

बोस्निया आणि हर्जेगोविना मधील रेल्वे सेवा 1992 मध्ये पूर्व युगोस्लाविया पासून स्वातंत्र्य मिळाल्यानंतर देशाच्या सीमांमध्ये युगोस्लाव रेल्वेचे उत्तराधिकारी आहेत. आज, त्यांचे संचालन बोस्निया आणि हर्जेगोविना फेडरेशनच्या रेल्वे (ŽFBiH) द्वारे बोस्निया आणि हर्जेगोविना फेडरेशनमध्ये आणि रिपब्लिका स्र्प्स्का रेल्वे (ŽRS) द्वारे रिपब्लिका स्र्प्स्कामध्ये केले जाते.

दूरसंचार[संपादन]

मुख्य लेख: बोस्निया आणि हर्जेगोविना मधील दूरसंचारबॉस्नियाचा संचार बाजार जानेवारी 2006 मध्ये पूर्णपणे मुक्त झाला. तीन लँडलाइन टेलिफोन ऑपरेटर त्यांच्या कार्यक्षेत्रात मुख्यतः सेवा प्रदान करतात, परंतु घरी आणि आंतरराष्ट्रीय कॉलसाठी त्यांच्याकडे राष्ट्रीय परवाने आहेत. मोबाइल डेटा सेवा देखील उपलब्ध आहेत, ज्यामध्ये उच्च गतीच्या EDGE, 3G आणि 4G सेवांचा समावेश आहे.

ओस्लोबोђेनје (Liberation), 1943 मध्ये स्थापित, देशातील सर्वात जुने सतत प्रसिद्ध होणारे वृत्तपत्र आहे. देशातील अनेक राष्ट्रीय प्रकाशने आहेत, ज्यात 1995 मध्ये स्थापित झालेला dnevni avaz (Daily Voice) आणि Jutarnje Novine (Morning News) यांचा समावेश आहे, यात काही खास करून साराजेव्हो मध्ये उपलब्ध आहेत. इतर स्थानिक मासिकांमध्ये क्रोएशियन Hrvatska riječ वृत्तपत्र आणि बॉस्नियन स्टार्ट मासिक, तसेच Slobodna Bosna (Free Bosnia) आणि BH Dani (BH Days) साप्ताहिक वृत्तपत्रे समाविष्ट आहेत. Novi Plamen, एक मासिक, सर्वात डावे उद्गमणारे प्रकाशन होते. आंतरराष्ट्रीय वृत्तपत्र चॅनल Al Jazeera ने बाल्कन प्रदेशासाठी एक बहीण चॅनल Al Jazeera Balkans चालवते, जो साराजेव्हो मधून प्रसारित केले जाते. 2014 पासून, N1 मंच CNN International चा उपग्रह म्हणून काम करतो, ज्याचे कार्यालय साराजेव्हो, झाग्रेब आणि बेलेग्रेड मध्ये आहेत.

2021 च्या आकडेवारीनुसार, बॉस्निया आणि हर्जेगोव्हिना प्रेस स्वातंत्र्यात क्षेत्रात दुसरे सर्वोच्च स्थान आहे, क्रोएशियन नंतर, आणि आंतरराष्ट्रीय स्तरावर 58 व्या स्थानावर आहे.

डिसेंबर 2021 च्या आकडेवारीनुसार, देशात 3,374,094 इंटरनेट वापरकर्ते आहेत, म्हणजेच संपूर्ण लोकसंकेचे 95.55%.

शिक्षण

बॉस्निया आणि हर्जेगोव्हिनामध्ये उच्च शिक्षणाची एक दीर्घ आणि समृद्ध परंपरा आहे. गाजी हुसरेव-बेगने 1531 मध्ये स्थापन केलेली सूफी तत्त्वज्ञानाची शाळा आवडीनुसार उच्च शिक्षणाची पहिली संस्था होती. त्यानंतर अनेक धार्मिक शाळा उभ्या राहिल्या. 1887 मध्ये, ऑस्ट्रो-हुंगेरियन साम्राज्याच्या अंतर्गत, शरिया कायदा शाळेने पाच वर्षांचा अभ्यासक्रम सुरू केला. 1940 च्या दशकात, साराजेव्हो विद्यापीठ शहराचे पहिले ठराविक उच्च शिक्षण संस्थान झाले. 1950 च्या दशकात, बॅचलर पदवीनंतर पदव्युत्पन्न डिग्र्या उपलब्ध झाल्या. युद्धादरम्यान गंभीर नुकसान झालेल्या विद्यापीठाचे अलीकडेच 40 पेक्षा जास्त इतर विद्यापीठांच्या सहकार्याने पुर्ननिर्माण करण्यात आले. उच्च शिक्षणाच्या विविध इतर संस्थांमध्ये: मोस्टारच्या विश्वविद्यालय द्जेमाल बियेदिक, बँजा लुका विद्यापीठ, मोस्टार विद्यापीठ, पूर्व साराजेव्हो विद्यापीठ, तुझला विद्यापीठ, बॉस्निया आणि हर्जेगोव्हिनातील अमेरिकन युनिव्हर्सिटी आणि बॉस्निया आणि हर्जेगोव्हिनामधील विज्ञान आणि कला अकादमी यांचा समावेश आहे, जी या प्रदेशातील सर्वात प्रतिष्ठित सृजनात्मक कला अकादमींपैकी एक मानली जाते.

तसेच, बॉस्निया आणि हर्जेगोव्हिना मध्ये अनेक खाजगी आणि आंतरराष्ट्रीय उच्च शिक्षण संस्थाही आहेत, ज्यात काही खालीलप्रमाणे आहेत:

साराजेव्हो स्कूल ऑफ सायन्स अॅन्ड टेक्नोलॉजी

आंतरराष्ट्रीय युनिव्हर्सिटी ऑफ साराजेव्हो

बॉस्निया आणि हर्जेगोव्हिनामध्ये अमेरिकन युनिव्हर्सिटी

साराजेव्हो ग्रॅज्युएट स्कूल ऑफ बिझनेस

आंतरराष्ट्रीय बर्च युनिव्हर्सिटी

मोस्टारमधील युनायटेड वर्ल्ड कॉलेज

प्राथमिक शिक्षण नऊ वर्षे चालते. प्राथमिक आणि तांत्रिक माध्यमिक शाळांनी (सामान्यतः जिम्नाझियम) माध्यमिक शिक्षण प्रदान केले जाते, जेथे अभ्यास सहसा चार वर्षे चालतो. सर्व प्रकारच्या माध्यमिक शाळांमध्ये व्यावासायिक शिक्षणाचा एक घटक समाविष्ट आहे. सामान्य माध्यमिक शाळांमधून पदवीधर विद्यार्थ्यांना मॅच्यूरा मिळते आणि ते कोणत्याही तृतीयक शैक्षणिक संस्थेत किंवा अकादमीत प्रवेश घेऊ शकतात, जे governing body किंवा संस्थेने निर्धारित केलेल्या पात्रता परीक्षेमध्ये यशस्वी होऊन. तांत्रिक विषयांमधून पदवीधर विद्यार्थ्यांना डिप्लोमा मिळतो.

संस्कृती

बॉस्निया आणि हर्जेगोव्हिनामधील आर्किटेक्चर चार मुख्य काळांनी प्रभावित आहे, जिथे राजकीय आणि सामाजिक बदलांनी लोकसंख्येच्या विशिष्ट सांस्कृतिक आणि आर्किटेक्चरल अभ्यासावर प्रभाव टाकला. प्रत्येक काळाचा प्रभाव जाणवतो आणि या प्रदेशातील विविधतेत आणि आर्किटेक्चरल भाषेत योगदान देतो.

मीडिया

बॉस्निया आणि हर्जेगोव्हिनामध्ये काही टेलिव्हिजन, मासिके आणि वृत्तपत्रे सार्वजनिक आहेत, आणि काही नफा-निर्मित कंपन्या आहेत ज्या जाहिरात, सदस्यता आणि इतर विक्री-संबंधित उत्पन्नाने वित्तपुरवठा करतात. बॉस्निया आणि हर्जेगोव्हिनाच्या संविधानात अभिव्यक्तीस्वातंत्र्याची हमी दिली आहे.

एक संक्रमणामध्ये असलेल्या देश म्हणून, युद्धानंतरच्या वारशासह आणि जटिल घरेलू राजकीय संरचनेसह, बॉस्निया आणि हर्जेगोव्हिना मधील मीडिया प्रणाली परिवर्तनाच्या प्रक्रियेत आहे. युद्धानंतरच्या प्रारंभिक काळात (1995–2005), मीडिया विकास मुख्यत्वे आंतरराष्ट्रीय दान करणाऱ्यांनी आणि सहकार्य एजन्सींनी मार्गदर्शित केले, ज्यांनी मीडिया आउटलेट्स पुनर्निर्माण, विविधता, लोकशाहीकरण आणि व्यावसायिक बनवण्यात मदत करण्यासाठी गुंतवणूक केली.

युद्धानंतरच्या विकासामध्ये स्वतंत्र संप्रेषण नियामक एजन्सीची स्थापना, प्रेस कोड स्वीकृती, प्रेस काउंसिलची स्थापन, कलंक आणि बदनामीची अपराधमुक्तता, माहितीच्या प्रवेशासाठी एक प्रगत कायदा प्रस्तुत करणे, आणि पूर्वीच्या सरकारी प्रसारकांमधून सार्वजनिक सेवा प्रसारण प्रणालीची निर्मिती यांचा समावेश होता. तरीही, आंतरराष्ट्रीय स्तरावर समर्थित सकारात्मक विकास अनेक वेळा घरेलू पातळीवरील एलिटने अडथळा आणला आहे, आणि मीडिया आणि पत्रकारांची व्यवसायीकृत प्रक्रिया केवळ हळूहळू प्रगती केली आहे. पक्षपातीपणाची उच्च पातळी आणि मीडिया आणि राजकीय प्रणालींच्यामध्ये असलेले संबंध व्यावसायिक आचार संहिता पाळण्यास अडथळा आणतात.

साहित्य[संपादित करा]

मुख्य लेख: बोस्निया आणि हर्जेगॉवीनाची संस्कृति § साहित्य

आयव्हो आंद्रić त्याच्या पत्नी मेलीका सोबत, जेव्हा त्याला साहित्यामध्ये नोबेल पुरस्कार जिंकल्याची माहिती मिळाली

बोस्निया आणि हर्जेगॉवीना यांची समृद्ध साहित्यपरंपरा आहे, ज्यात नोबेल पुरस्कार विजेता आयव्हो आंद्रić आणि प्रकटकार, जसे की अंटुन ब्रॅन्को शिमिच, अलेक्सा शांतीć, जोवान ड्यूचिच आणि माक डिजदार, तसेच लेखक, जसे की झ्लात्को टॉपचीć, मेषा सेलिमोvić, सिमेझदिन मेहमेदीनविक, मिलजेनको जर्गोविक, इसाक सामोकोव्लीjeta, सफ्वेत-बेग बाशागिक, अब्दुल्ला सिदरान, पेतार कोचिच, अलेक्सांद्र हेमोन आणि नेदजाद इब्रिशीमोविच यांचा समावेश आहे.

नॅशनल थिएटर 1919 मध्ये सरेजेवोमध्ये स्थापन करण्यात आले आणि त्याचा पहिला संचालक नाटककार ब्रानिस्लाव नुशीć होता. नवी प्लामेन किंवा सरेजेवस्के स्वेस्के यासारख्या मासिके सांस्कृतिक आणि साहित्यिक विषयांची माहिती देणाऱ्या काही प्रमुख प्रकाशनांपैकी आहेत.

1950 च्या दशकाच्या शेवटी, आयव्हो आंद्रić यांची कामे अनेक भाषांमध्ये अनुवादित झाली होती. 1958 मध्ये, युगोस्लावियाच्या लेखक संघाने आंद्रić यांना साहित्य क्षेत्रातील नोबेल पुरस्कारासाठी पहिला उमेदवार म्हणून नामांकित केले.

कला[संपादित करा]

मुख्य लेख: बोस्निया आणि हर्जेगॉवीना कला

स्टोलाशच्या जवळ रडिम्ल्झहून आलेले स्टेचकी (13वी शतक)

बोस्निया आणि हर्जेगॉवीनाची कला नेहमीच उत्क्रांत होत होती आणि यामध्ये ओरिजिनल मध्ययुगीन समाधीस्थळे जी स्टेचकी म्हणून परिचित आहेत तेथे पासून कोट्रोमानीć कोर्टमधील चित्रांपर्यंतचा समावेश होता. 2006 मध्ये बोस्निया आणि हर्जेगॉवीनामध्ये वीस स्टेचाक नेक्रोपोलिस स्थळे युनेस्को जागतिक वारसा यादीत समाविष्ट करण्यात आली. तथापि, ऑस्ट्रो-हंगेरियन युगाच्या आगमनानंतरच बोस्नियामध्ये चित्रकलेतील पुनर्जागरणाचे खरे प्रारंभ झाले. 20 व्या शतकाच्या प्रारंभात युरोपीय अकादम्यांतील पहिले शिक्षित कलाकार समोर आले. त्यात गॅब्रिजल ज्युर्कić, पेतार शाईन, रोमन पेत्रोविक आणि लाझार द्र्ल्जचा समावेश आहे.

द्वितीय विश्वयुद्धानंतर, मिर्साद बेर्बेर आणि सफेट झेक यांसारख्या कलाकारांची लोकप्रियता वाढली.

2007 मध्ये, सरेजेवोमध्ये आर्ट्स एव्ही, एक समकालीन कला संग्रहालय ज्यामध्ये प्रसिद्ध जागतिक कलाकारांचे काम आहे, स्थापन केले गेले.

संगीत

[संपादित]

मुख्य लेख: बोस्निया आणि हर्जेगोविना चा संगीत

इतर पहा: बोस्निया आणि हर्जेगोविना यांची देशभक्त गाण्यांची यादी आणि बोस्नियन रूट संगीत

पारंपरिक कोलोमध्ये नृत्य करणारे बोज्नियाक

बोस्नियामध्ये सामान्यतः गंगा, रेरा, आणि पारंपरिक स्लाविक संगीत आहे, ज्यात कोलो सारख्या लोक नृत्यांसाठी पारंपरिक संगीत आहे, तर ओटोमन युगातील सर्वात लोकप्रिय संगीत म्हणजे सेवडालिंका. इथे पॉप आणि रॉक संगीताची परंपरा देखील आहे, ज्यात आणखी प्रसिद्ध संगीतकारांमध्ये डिनो जोनिच, गोरण बरेगोज, दावोरिन पॉपोविक, केमल मोंटेनो, झdravको चोलीć, एल्वीर लाखोविक लाका, Edo माजका, हरी वरेशनविक, डिनो मर्लिन, म्लादेन वोजीचिक तिफा, झेल्ज्को बेबेक इत्यादी समाविष्ट आहेत. इतर संगीतकारांमध्ये ड्जोर्जे नोकविक, अल' डिनो, हरीस ड्झिनोविक, कोर्नेलिए कोवाक, आणि अनेक रॉक आणि पॉप बँड, उदाहरणार्थ, बियेलो दुग्मे, क्रवेना जाबुका, डिव्जे जगरडे, इंडेक्सी, प्लावी ऑर्केस्टर, झब्रानjeno पूशन्य, अंबासाडोरी, ड्यूबिओझा कोलेक्टिव, जे पूर्व यूगोस्लावियामध्ये प्रमुख होते. बोस्नियामध्ये संगीतकार दुशान शेस्टिच, जो बोस्निया आणि हर्जेगोविनाचा राष्ट्रीय गानाचा लेखक आहे आणि गायक मारिया शेस्टिचचा पिता, जाझ संगीतकार, शिक्षक आणि बोस्नियन जाझ दूत सिनान अलीमनविक, संगीतकार साशा लॉशीच आणि पियानिस्ट साशा टोपरिक यांचे घर आहे. गावांमध्ये, विशेषतः हर्जेगोविनामध्ये, बोज्नियाक, सर्ब आणि क्रोआट प्राचीन गुसले वाजवतात. गुसले मुख्यतः महाकाव्य कविता उधळण्यासाठी वापरण्यात येते, ती सहसा नाट्यमय स्वरात असते.

संगीताचे सर्वोत्तम वैशिष्ट्यपूर्ण आणि "बोस्नियन" ओळखले जाणारे, सेवडालिंका एक प्रकारचे भावनिक, दुःखी लोक गीत आहे जे सहसा दुःखद विषयांवर आधारित असते जसे की प्रेम आणि गमावलेले, प्रिय व्यक्तीची मरण किंवा हृदयभंग. सेवडालिंका पारंपरिकपणे साजसह सादर केले जात होते, जो एक तुर्की तारा वाजविणारे साधन आहे, ज्याला नंतर अकार्डियनने बदलले. तथापि, आधुनिक व्यवस्थापनामध्ये सहसा एक गायक ज्या अकार्डियन, साथ स्नेर ड्रम, अपठित बास, वाद्ये, क्लेरिनेट्स आणि वायोलिनसह असतो.

सर्ब परंपरागत कपड्यात बोसन्स्का क्राजिना येथील

बोस्निया आणि हर्जेगोविना मधील ग्रामीण लोक परंपरांमध्ये ओरडलेल्या, बहुवचन गंगा आणि "रावेन् पिअस्मे" (सपाट गाणे) शैली समाविष्ट आहेत, तसेच ड्रोनलेस बॅगपाईप, लाकडाच्या बासरी आणि शार्गिजा यांसारख्या वाद्यांसह. गुसले हे एक वाद्य आहे जे बाल्कनच्या सर्वत्र आढळले जाते, ते प्राचीन स्लाविक महाकाव्य कविता伴 म्हणून देखील वापरण्यात येते. लाडिनो भाषेमध्ये बोलण्यात येणारी बोस्नियन लोकगाणी देखील आहेत, जे त्या क्षेत्रातील यहूदी लोकसंख्येपासून उत्पन्न झालेली आहेत.

बोस्नियन रूट संगीत मध्य बोस्निया, पोसाविना, द्रिना खोरे आणि कलेसिजा येथून आले आहे. हे सहसा दोन वायोलिनिस्ट आणि एक शार्गिजा वादकासह गायकांद्वारे सादर केले जाते. या बँडने प्रथम जागतिक युद्धाच्या सुमारास प्रदर्शित केले आणि 1960 च्या दशकात लोकप्रिय झाले. हे सेवडालिंका आणि इलाहीया नंतरचे तिसरे प्राचीन संगीत आहे. स्व-शिक्षित लोक, बहुतेकवेळी दोन किंवा तीन सदस्यांच्या वेगवेगळ्या जुन्या वाद्यांचा निवडक अंतर्गत, बहुतेक वेळा वायोलिन, सॅकिंग, साज, ढोल, बासरी (जुर्ल) किंवा लाकडी बासरीमध्ये, जसे इतरांनी आधी बोलले, बोस्नियन संगीताचे मूळ कलाकार ज्यांना नोट्स लिहिता येत नाहीत, कानाने पिढी-दर-पिढी हस्तांतरित केले जाते, कुटुंब सामान्यतः वंशपरंपरागत असते. हे समजले जाते की ते पर्शिया-कलेसी जमातीतून आणले गेले होते जे आजच्या स्प्रेकांस्की खोऱ्यांच्या क्षेत्रात वसलेले होते आणि त्यामुळे कलेसिजा या नावाचा संदर्भ असावा. या बोस्नियामध्ये सर्वात सामान्य आहे. या प्रकारचे संगीत बोस्निया मधील सर्व तीन लोकांनी, बोज्नियाक, सर्ब आणि क्रोआट यांनी आवडले आणि यामुळे लोकांना एकत्रितपणे सामाजिक व मनोरंजनाने आणि इतर संघटनांद्वारे उत्सवांच्या माध्यमातून सामंजस्य साधण्यात मोठा योगदान दिला. कलेसिजामध्ये, हे प्रत्येक वर्षी मूळ बोस्नियन संगीत महोत्सवासह आयोजित केले जाते.

सिनेम आणि रंगभूमी[संपादन]

मुख्य लेख: बोस्निया आणि हर्जेगोविना चित्रपटांची यादी

साराजेवो आपल्या विविध आणि विविधतापूर्ण महोत्सवांच्या निवडीसाठी आंतरराष्ट्रीय स्तरावर प्रसिद्ध आहे. साराजेवो चित्रपट महोत्सव 1995 मध्ये, बोस्नियाई युद्धाच्या काळात स्थापित झाला आणि तो बाल्कन आणि दक्षिण-पूर्व युरोपमधील प्रमुख आणि सर्वात मोठा चित्रपट महोत्सव बनला आहे.

बोस्नियाकडे चित्रपट आणि चित्रपट वारसा समृद्ध आहे, जो युगोस्लावियाच्या राज्याकडे जातो; अनेक बोस्नियाई चित्रपट निर्मात्यांनी आंतरराष्ट्रीय स्तरावर प्रसिद्धी मिळवली आहे आणि काहींनी अकादमी पुरस्कारांपासून अनेक Palme d'Ors आणि Golden Bears पर्यंत आंतरराष्ट्रीय पुरस्कार जिंकले आहेत. काही उल्लेखनीय बोस्नियाई पटकथा लेखक, दिग्दर्शक आणि निर्माता म्हणजे डॅनिस तानोविक (ज्याला अकादमी पुरस्कार आणि गोल्डन ग्लोब पुरस्कार जिंकलेल्या 2001 च्या चित्रपट 'नो मॅन'स लँड' आणि सिल्व्हर बियर ग्रँड ज्युरी पुरस्कार जिंकलेल्या 2016 च्या चित्रपट 'डेथ इन साराजेवो' साठी ओळखले जाते), जास्मिला झबानीć (गोल्डन बियर, अकादमी पुरस्कार आणि BAFTA नामांकित 2020 च्या चित्रपट 'क्वो वाडिस, आयडा?' साठी जिंकले), एमिर कुस्टुरीका (कॅनमध्ये दोन Palme d'Ors जिंकले), झ्लात्को टॉप्सिक, अडेमिर केनोविक, अहमद इमामोविक, प्जेर झालिका, ऐडा बेगिक इत्यादी.

पाककृती[संपादन]

मुख्य लेख: बोस्निया आणि हर्जेगोविना पाककृती

बोस्नियाई मांस प्लेटर ज्यामध्ये इतर गोष्टींबरोबरच ćevapi समाविष्ट आहे, ज्याला बोस्निया आणि हर्जेगोविना यांचे राष्ट्रीय पदार्थ मानले जाते.

बोस्नियाई पाककृतीमध्ये अनेक मसाले वापरले जातात, मध्यम प्रमाणात. बहुतेक पदार्थ हलके असतात, कारण त्यांना उकळले जाते; सॉस पूर्णपणे नैसर्गिक असतात, जे पदार्थातील भाज्यांच्या नैसर्गिक रसांवर आधारित असतात. सामान्य घटकांमध्ये टोमॅटो, बटाटे, कांदा, लसूण, मिरची, काकडी, गाजर, कोबी, मशरूम, पालक, झुकीनी, कोरडे बीन्स, ताजे बीन्स, आलू, दूध, मिरपूड आणि पाव्लका नावाच्या क्रीमचा समावेश आहे. बोस्नियाई पाककृती पश्चिम आणि पूर्वीच्या प्रभावांमध्ये संतुलित आहे. सुमारे 500 वर्षांच्या ओटोमन प्रशासनामुळे, बोस्नियाई खाद्यपदार्थ तुर्की, ग्रीक आणि इतर पूर्वीच्या ओटोमन आणि भूमध्यसागरीय पाककृतींशी जवळचे संबंधित आहेत. तथापि, ऑस्ट्रियन राजवटीमुळे, मध्य युरोपच्या अनेक प्रभावांचा समावेश आहे. सामान्य मांसाचे पदार्थ मुख्यतः गोमांस आणि मेंढ्याचे मांस असतात. काही स्थानिक विशेषतांमध्ये ćevapi, बुरेक, डोलमा, सारमा, पिलाव, गौलाश, अज्वार आणि पूर्वेकडील मिठाईंचा एक संपूर्ण श्रेणी समाविष्ट आहे. ćevapi हा किमान मांसाचा ग्रिल केलेला पदार्थ आहे, एक प्रकारचा कबाब, जो पूर्वीच्या युगोस्लावियामध्ये लोकप्रिय होता आणि बोस्निया आणि हर्जेगोविना[247] आणि सर्बियामध्ये राष्ट्रीय पदार्थ मानला जातो.[248][249][250] स्थानिक वाईन हर्जेगोविनामधून येतात जिथे द्राक्षे लागवडीसाठी हवामान अनुकूल आहे. हर्जेगोविनियन लोझा (इटालियन ग्रप्पासारखी पण कमी गोड) खूप लोकप्रिय आहे. प्लम (राक्जिया) किंवा सफरचंद (जाबुकोवाचा) मद्यपान उत्तरेकडील उत्पादन केले जाते. दक्षिणेत, डिस्टिलरीज मोठ्या प्रमाणात ब्रँडी तयार करायच्या आणि पूर्वीच्या युगोस्लाव मद्य कारखान्यांना पुरवठा करायच्या (ब्रँडी सर्वाधिक मद्यपानांचे आधारभूत आहे).

कॉफीहाऊस, जिथे बोस्नियाई कॉफी डझेव्हामध्ये राहत लोकुम आणि साखरेच्या गोळ्या सह दिली जाते, साराजेवो आणि देशातील प्रत्येक शहरात सामान्य आहेत. कॉफी पिणे बोस्नियाचा आवडता छंद आणि संस्कृतीचा एक भाग आहे. बोस्निया आणि हर्जेगोविना प्रति व्यक्ती कॉफीच्या उपभोगाने संपूर्ण जगात नऊवे स्थान आहे.[251]

खेळ

• ऑलिंपिक खेळात बॉस्निया आणि हर्झगोव्हिना
• खेळ[संपादन] हे देखील पहा: बोस्निया आणि हर्झेगोविना ऑलिंपिक आणि फुटबॉलमध्ये बोस्निया आणि हर्झेगोव्हिना 1984 हिवाळी ऑलिंपिकच्या उद्घाटन समारंभाचे आयोजन साराजेव्होमधील असीम फेर्हातोविक हासे स्टेडियमने केले होते. जाहोरिना स्की रिसॉर्ट, 1984 हिवाळी ऑलिंपिक स्थळ, बोस्निया आणि हर्झेगोव्हिनामधील सर्वात मोठा आणि सर्वात लोकप्रिय स्की रिसॉर्ट आहे बोस्निया आणि हर्जेगोव्हिनाने अनेक क्रीडापटू तयार केले आहेत. बोस्निया आणि हर्झेगोव्हिनाच्या इतिहासातील सर्वात महत्वाची आंतरराष्ट्रीय क्रीडा स्पर्धा 7 ते 19 फेब्रुवारी 1984 दरम्यान साराजेव्हो येथे आयोजित 14 व्या हिवाळी ऑलिंपिक होती. बोराक हँडबॉल क्लबने सात युगोस्लाव्ह हँडबॉल चॅम्पियनशिप, तसेच 1976 मध्ये युरोपियन कप आणि 1991 मध्ये आंतरराष्ट्रीय हँडबॉल फेडरेशन कप जिंकला आहे. Amel Mekić, Bosnian judoka, 2011 मध्ये युरोपियन चॅम्पियन बनला. ट्रॅक आणि फील्ड ऍथलीट Amel Tuka ने 2015 आणि 2019 IAAF जागतिक ऍथलेटिक्स चॅम्पियनशिप[252] मध्ये 800 मीटरमध्ये कांस्य आणि रौप्य पदक जिंकले आणि हमजा अलीने रौप्यपदक जिंकले. 2013 युरोपियन इनडोअर चॅम्पियनशिप.
• साराजेवो येथील बोस्ना रॉयल बास्केटबॉल क्लब 1979 मध्ये युरोपियन चॅम्पियन होता. युगोस्लाव्हिया पुरुष राष्ट्रीय बास्केटबॉल संघ, ज्याने 1963 ते 1990 पर्यंत प्रत्येक जागतिक स्पर्धेत पदके जिंकली, त्यात बोस्नियन खेळाडू जसे की FIBA ​​हॉल ऑफ फेमर्स ड्राझेन डेलिपागिक आणि मिर्झाजिक यांचा समावेश होता. बोस्निया आणि हर्झेगोव्हिना नियमितपणे बास्केटबॉलमधील युरोपियन चॅम्पियनशिपसाठी पात्र ठरते, ज्यामध्ये मिर्झा टेलेटोविक, निहाद डेडोविक आणि जुसुफ नुरकीक यांचा समावेश आहे. बोस्निया आणि हर्झेगोव्हिना राष्ट्रीय अंडर-16 संघाने 2015 मध्ये दोन सुवर्णपदके जिंकली, 2015 युरोपियन युथ समर ऑलिंपिक फेस्टिव्हल तसेच 2015 FIBA ​​युरोप अंडर-16 चॅम्पियनशिप दोन्ही जिंकले. तुझला येथील महिला बास्केटबॉल क्लब जेडिन्स्टवो आयडाने 1989 मध्ये महिला युरोपियन क्लब चॅम्पियनशिप जिंकली आणि 1990 मध्ये रोन्चेट्टी कप फायनल जिंकली, तीन वेळा सर्वोत्तम महिला युरोपियन बास्केटबॉलपटू रझिजा मुजानोविच आणि मारा लाकीक यांच्या नेतृत्वाखाली.
• बोस्नियाचा बुद्धिबळ संघ सात वेळा युगोस्लाव्हियाचा चॅम्पियन होता, याशिवाय क्लब ŠK बोस्नाने चार युरोपियन बुद्धिबळ क्लब कप जिंकले. बुद्धिबळ ग्रँडमास्टर बोर्की प्रेडोजेविकनेही दोन युरोपियन चॅम्पियनशिप जिंकल्या आहेत. बोस्नियन बुद्धिबळाचे सर्वात प्रभावी यश मॉस्को येथे 1994 मध्ये 31 व्या बुद्धिबळ ऑलिम्पियाडमध्ये उपविजेतेपद होते, ज्यात ग्रँडमास्टर प्रीड्राग निकोलिच, इव्हान सोकोलोव्ह आणि बोजान कुराजिका यांचा समावेश होता. मध्यम वजनाचा बॉक्सर मारिजन बेनेसने बोस्निया आणि हर्झेगोव्हिना, युगोस्लाव चॅम्पियनशिप आणि युरोपियन चॅम्पियनशिपच्या अनेक स्पर्धा जिंकल्या आहेत.[253] 1978 मध्ये, त्याने बहामासच्या एलिशा ओबेद विरुद्ध जागतिक विजेतेपद पटकावले.

असोसिएशन फुटबॉल हा बोस्निया आणि हर्झेगोव्हिनामधील सर्वात लोकप्रिय खेळ आहे. हे 1903 पासूनचे आहे, परंतु पहिल्या महायुद्धानंतर त्याची लोकप्रियता लक्षणीयरीत्या वाढली. बोस्नियन क्लब एफके साराजेव्हो आणि झेलजेझनीकार यांनी युगोस्लाव्ह चॅम्पियनशिप जिंकली, तर युगोस्लाव्ह राष्ट्रीय फुटबॉल संघात सेफेत सुसिक, झ्लात्को वुजोविक यांसारख्या सर्व वांशिक पार्श्वभूमी आणि पिढ्यांमधील बोस्नियन खेळाडूंचा समावेश होता. मेहमेद बझादारेविच, दावर जोझिच, फारुक हॅडजिबेगिक, प्रीड्रॅग पासिक, ब्लाझ स्लिस्कोविच, वाहिद हॅलिलहोदिक, डुशन बाजेविक, इविका ओसिम, जोसिप कॅटालिंस्की, टॉमिस्लाव क्नेझ, वेलीमिर सोम्बोलॅक आणि इतर असंख्य. बोस्निया आणि हर्झेगोव्हिना राष्ट्रीय फुटबॉल संघ 2014 FIFA विश्वचषक स्पर्धेत खेळला, ही त्याची पहिली मोठी स्पर्धा. संघातील खेळाडूंमध्ये पुन्हा सर्व देशाच्या वांशिक पार्श्वभूमीतील उल्लेखनीय खेळाडूंचा समावेश आहे, जसे की तत्कालीन आणि आताचे कर्णधार एमीर स्पाहिक, झ्वजेझदान मिसिमोविक आणि एडिन झेको, ओग्नजेन व्रान्जेस, सीड कोलाशिनाक आणि टोनी शुनजीक सारखे बचावपटू, मिरालेम पजानिच, सेनाद स्ट्राइक सारखे मिडफिल्डर. Ibišević, इ. माजी बोस्नियाच्या फुटबॉलपटूंमध्ये हसन सलिहामिदजीचा समावेश आहे, जो एल्विर बालजीक नंतर UEFA चॅम्पियन्स लीग ट्रॉफी जिंकणारा दुसरा बोस्नियन बनला आहे. त्याने जर्मन क्लब एफसी बायर्न म्युनिकसाठी 234 सामने खेळले आणि 31 गोल केले. सर्जेज बार्बरेझ, जो जर्मन बुंडेस्लिगामधील अनेक क्लबसाठी खेळला. बोरुसिया डॉर्टमुंड, हॅम्बर्गर एसव्ही आणि बायर लेव्हरकुसेन यांचा समावेश असून 2000-01 बुंडेस्लिगा हंगामात 22 गोलांसह संयुक्त-सर्वोच्च स्कोअरर होता. मेहो कोद्रोने त्याच्या कारकिर्दीचा बहुतांश काळ स्पेनमध्ये खेळला, विशेषतः रिअल सोसिडॅड आणि एफसी बार्सिलोना सोबत. एल्विर रहिमिकने रशियन क्लब सीएसकेए मॉस्कोसाठी 302 सामने खेळले ज्यांच्यासोबत त्याने 2005 मध्ये यूईएफए कप जिंकला. मिलेना निकोलिक, महिला राष्ट्रीय संघाची सदस्य, 2013-14 यूईएफए महिला चॅम्पियन्स लीगची सर्वोच्च स्कोअरर होती.[254]

बोस्निया आणि हर्झेगोव्हिना 2004 उन्हाळी पॅरालिम्पिकमध्ये व्हॉलीबॉल आणि 2012 उन्हाळी पॅरालिम्पिकमध्ये व्हॉलीबॉलचा विश्वविजेता होता. बोस्नियन युद्धात संघातील अनेकांचे पाय गमावले. त्याचा राष्ट्रीय बैठा व्हॉलीबॉल संघ हा एक वा आहे.

ग्रँड स्लॅम स्तरावर दमीर झूमहूर आणि मिर्झा बासिक यांच्या अलीकडच्या यशानंतर टेनिस देखील खूप लोकप्रिय होत आहे. बोस्निया आणि हर्झेगोव्हिनाचे प्रतिनिधित्व करणारे इतर उल्लेखनीय टेनिसपटू म्हणजे टॉमिस्लाव्ह ब्रिकिक, आमेर डेलिक आणि मेरव्हाना जुगिक-साल्कीक.

मोठी शहरे

• सारायेव्हो
• बंजा लुका

गॅलरी

• 
• 
• 
• 
• 
• 
•