भूमध्य समुद्र

भूमध्य समुद्र हा अटलांटिक महासागराचा एक भाग व पृथ्वीवरील एक प्रमुख समुद्र आहे. हा समुद्र चारही बाजूंनी जमिनीने वेढला गेला असून त्याच्या उत्तरेस युरोप व अनातोलिया तर दक्षिणेस आफ्रिका खंड आहेत. भूमध्य समुद्र पश्चिमेला जिब्राल्टरच्या सामुद्रधुनीने अटलांटिक महासागरासोबत जोडला गेला आहे. डार्डेनेल्झ व बोस्फोरस ह्या सामुद्रधुन्या भूमध्य समुद्राला मार्माराच्या समुद्रासोबत व काळ्या समुद्रासोबत जोडतात. तसेच इजिप्तमधील सुएझ कालवा भूमध्य समुद्राला लाल समुद्रासोबत जोडतो.

तांत्रिक दृष्ट्या अटलांटिक महासागराचाच एक भाग असला तरी बरेचदा भूमध्य समुद्र एक वेगळा पाण्याचा साठा समजला जातो. २५ लाख चौरस किमी इतके पृष्ठभागाचे क्षेत्रफळ असलेल्या भूमध्य समुद्राची सरासरी खोली १,५०० मी तर कमाल खोली ५,२६७ मी इतकी आहे.

उपसागर

आंतरराष्ट्रीय जलसर्वेक्षण संस्थेनुसार भूमध्य समुद्राचे खालील विभाग आहेत.

भूमध्य समुद्राचे विभाग

सिसिली व सार्दिनिया: दोन सर्वात मोठी बेटे

क्रोएशियामधील एक शहर

सार्दिनियाचा पूर्व किनारा

मॉंटेनिग्रोमधील एक शहर

A view of Raouché off the coast of Beirut, Lebanon

View of the Cinque Terre Mediterranean shoreline, Italy

The beach of la Courtade in the Îles d'Hyères, फ्रांस

Rocky coast of Darnah, Libya

Old city of Ibiza Town, स्पेन

Europa Point, Gibraltar (UK)

प्रमुख बेटे

खालील दहा भूमध्य समुद्रामधील प्रमुख बेटे आहेत.

बेट	क्षेत्रफळ	लोकसंख्या
सिसिली	25,460	5,048,995
सार्दिनिया	24,090	1,672,804
सायप्रस	9,248	803,147
कोर्सिका	8,680	299,209
क्रीट	8,336	623,666
युबोइया	3,684	218,032
मायोर्का	3,640	869,067
लेस्बोस	1,632	90,643
ऱ्होड्स	1,400	117,007
चिओस	842	51,936

ह्या शिवाय माल्टा व बालेआरिक द्वीपसमूहामधील मेनोर्का व इबिथा ही देखील भूमध्यातील महत्त्वाची बेटे आहेत.

भोवतालचे देश व प्रदेश

एकूण २१ सार्वभौम देश भूमध्य समुद्राच्या भोवताली स्थित आहेत.

तसेच खालील भूभाग देखील भूमध्य समुद्र प्रदेशात मोडतात.

मोठी शहरे

खालील यादीत भूमध्य समुद्रावर (वा जवळ) वसलेली देशांच्या राजधानीची व २ लाखापेक्षा अधिक लोकसंख्या असलेली शहरे दिली आहेत.

देश	शहरे
स्पेन	बार्सिलोना, आलिकांते, कार्ताजिना, मलागा, पाल्मा दे मायोर्का, वालेन्सिया
फ्रान्स	मार्सेल, नीस
मोनॅको	मोनॅको
इटली	बारी, कातान्या, जेनोवा, मेस्सिना, नापोली, पालेर्मो, रोम, तारान्तो, त्रिएस्ते, व्हेनिस
माल्टा	व्हॅलेटा
क्रोएशिया	स्प्लिट
आल्बेनिया	दुर्रेस
ग्रीस	अथेन्स, पात्रा, थेसालोनिकी
सायप्रस	लिमस्सोल
तुर्कस्तान	अदना, अंताल्या, इझ्मिर, मेर्सिन, तार्सुस
सीरिया	लटाकिया
लेबेनॉन	बैरूत, त्रिपोली (लेबेनॉन)
इस्रायल	अशदॉद, हैफा, तेल अवीव
इजिप्त	अलेक्झांड्रिया, इजिप्त, बुर सैद
लिबिया	बेनगाझी, त्रिपोली (लिबिया)
ट्युनिसिया	ट्युनिस
अल्जीरिया	अल्जीयर्स, ओराण

हवामान

मुख्य लेख: भूमध्य समुद्रीय हवामान

भूमध्य समुद्राचे व भोवतालच्या भूभागांचे हवामान सौम्य व आर्द्र स्वरूपाचे आहे. येथील उन्हाळे उष्ण व रूक्ष तर हिवाळे सौम्य व पावसाळी असतात. भूमध्य हवामान ऑलिव्ह, द्राक्षे, संत्री इत्यादी पिकांसाठी अनुकूल आहे. ऑलिव्ह तेल, वाईन ही भूमध्य क्षेत्रामधील प्रसिद्ध उत्पादने आहेत. येथील प्रसन्न हवामानामुळे भूमध्य किनाऱ्यावरील अनेक शहरांमधे पर्यटन हा मोठा व महत्त्वाचा उद्योग आहे.