वंदे भारत एक्सप्रेस
वंदे भारत एक्सप्रेस ही भारतीय रेल्वेची एक अर्ध-द्रुतगती रेल्वे सेवा आहे. वंदे भारत एक्सप्रेस, पूर्वी ट्रेन-१८[१] म्हणून ओळखली जात होती. ही भारतीय रेल्वेद्वारे चालवली जाणारी इलेक्ट्रिक मल्टी-युनिट ट्रेन आहे. सुरक्षेच्या कारणास्तव ट्रेनचा चालवण्याचा वेग बहुतेक मार्गांवर १३० किमी प्रतितास (८१ मैल प्रति तास) पर्यंत मर्यादित आहे. दिल्ली-भोपाळ मार्ग १६० किमी प्रतितास आणि दिल्ली-जयपूर मार्ग १५० किमी प्रतितास गती परवानगी देतो. चाचणी दरम्यान ट्रेनने जास्तीत जास्त १८० किमी/तास (११० मैल प्रति तास) वेग गाठला. रेल्वे ट्रॅक वेग क्षमता आणि रहदारीच्या मर्यादांमुळे, वंदे भारत एक्सप्रेसचा वास्तविक धावण्याचा वेग भारतातील इतर एक्सप्रेस गाड्यांपेक्षा वेगवान नाही. वंदे भारत गाड्या सरासरी ६४ किमी प्रतितास ते ९५ किमी प्रतितास या वेगाने धावतात.[२]
| वंदे भारत एक्सप्रेस | |
|---|---|
| माहिती | |
| सेवा प्रकार | अर्ध-द्रुतगती रेल्वे |
| सद्यस्थिती | चालू |
| प्रथम धाव | १५ फेब्रुवारी २०१९ |
| चालक कंपनी | इंडियन रेल्वे केटरिंग अँड टुरिझम कॉर्पोरेशन |
| मार्ग | |
| प्रवासीसेवा | |
| प्रवासवर्ग | चेअर कार, प्रथम श्रेणी |
| बसण्याची सोय | होय |
| झोपण्याची सोय | नाही |
| मनोरंजन | वाय-फाय सुविधा |
| इतर सुविधा | स्वयंचलित दरवाजे, सीसीटिव्ही कॅमेरे |
| तांत्रिक माहिती | |
| गेज | ब्रॉड गेज |
| विद्युतीकरण | २५ किलोव्होल्ट |
| वेग | १३० किमी/तास |
वंदे भारत एक्सप्रेस संशोधन डिझाइन आणि मानक संस्था (RDSO) द्वारे डिझाइन केले होते आणि चेन्नई येथे स्थित सरकारी मालकीच्या इंटिग्रल कोच फॅक्टरी (ICF) द्वारे उत्पादित केले जाते. वंदे भारत एक्सप्रेसचे डिझाइन आणि वैशिष्ट्य कमी खर्चात देखभाल आणि ऑपरेशनल ऑप्टिमायझेशन लक्षात घेऊन RDSO द्वारे प्रमाणित केले गेले आहे. १६ डब्यांच्या वंदे भारत ट्रेनची किंमत सुमारे ₹११५ कोटी (१४ दशलक्ष अमेरिकन डॉलर) आहे.[३]
२७ जानेवारी २०१९ रोजी 'ट्रेन १८' चे नामकरण 'वंदे भारत एक्सप्रेस' असे करण्यात आले. १५ फेब्रुवारी २०१९ रोजी ट्रेन सेवेत आली.
वेग
संपादनवंदे भारत गाड्या सरासरी ६४ किमी प्रतितास ते ९५ किमी प्रतितास या वेगाने धावतात. दहा पैकी आठ व्हीबी ट्रेनचा वेग 80 किमी प्रतितास पेक्षा कमी आहे.
वंदे भारत एक्सप्रेसचा कमाल व्यावसायिक वेग १६० किमी/तास (९९ मैल प्रति तास) आहे. चाचणी दरम्यान ते १८० किमी/तास (११० मैल प्रतितास) ओलांडले. रेल्वेमंत्र्यांच्या मते, वंदे भारत एक्स्प्रेसच्या दुसऱ्या आवृत्तीने केवळ ५२ सेकंदात ०-१०० किमी प्रति तास (०-६२ मैल प्रतितास) वेग वाढवला जाईल.
भारतीय रेल्वे ट्रॅक १३० किमी प्रति तास पेक्षा जास्त वेगाला समर्थन देण्यास सक्षम नाहीत; अशा प्रकारे, ट्रेन जास्तीत जास्त १३० किमी प्रति तास (८१ मैल प्रति तास) वेगाने चालविली जाते. चेन्नई-म्हैसूर वंदे भारत ट्रेनचा वेग आणखी कमी आहे; परंतु वाढवण्याची योजना आहे. या तांत्रिक मर्यादांमुळे, गतिमान एक्स्प्रेस ही भारतातील सर्वात वेगवान ट्रेन आहे, कारण तुघलकाबाद-आग्रा सेगमेंट दरम्यान तिचा जास्तीत जास्त अनुज्ञेय वेग १६० किमी/तास (९९ मैल प्रति तास) आहे. दिल्ली-भोपाळ मार्गावर, वंदे भारत एक्सप्रेसला ताशी १६० किमी वेगाने जाण्याची परवानगी आहे.
ट्रेनची दुसरी पुनरावृत्ती डिझाइन करण्याचे प्रयत्न चालू आहेत, ज्यामुळे वेग आणखी वाढेल.[४]
भाडे
संपादनप्रत्येक वंदे भारत एक्सप्रेस ट्रेनमध्ये २ एक्झिक्युटिव्ह क्लासचे डबे आणि १४ चेअर कार कोच असतात. दोन्ही प्रकार वातानुकूलित आहेत. दिल्ली-वाराणसी प्रवासासाठी एक्झिक्युटिव्ह क्लास (EC) साठी ₹ ३,३१० आणि चेअर कार (CC) साठी ₹ १,७६० खर्च येतो.[५]
वहिवाट
संपादनउत्तर रेल्वेने २०१९ मध्ये लाँच केलेल्या नवी दिल्ली-वाराणसी वंदे भारत एक्सप्रेसने एका वर्षाच्या सेवेनंतर 100 टक्के व्यापासह ₹९२.२९ कोटींची एकत्रित कमाई केल्याचे सांगितले.[६]
२०२३ मध्ये भारतीय रेल्वेने सामायिक केलेल्या आकड्यांनुसार, १ एप्रिल २०२२ आणि ८ फेब्रुवारी २०२३ दरम्यान, वंदे भारत एक्स्प्रेसची सरासरी ९९% होती. नागपूर ते बिलासपूर या वंदे भारत एक्सप्रेसचा सर्वात कमी ५२.८६% प्रवास दर होता.[७] तुलनेत, २०१९-२०२० मध्ये, राजधानी, शताब्दी आणि दुरांतो एक्स्प्रेस गाड्यांची व्याप्ती ९७.०१% टक्के होती.[८]
इतिहास
संपादनपार्श्वभूमी
संपादनवंदे भारत एक्सप्रेस मेनलाइन इलेक्ट्रिक मल्टिपल युनिट (MEMU) ट्रेनसेटवर आधारित आहे, ज्यापैकी मानक डिझाइन १९९० च्या दशकाच्या मध्यापासून सेवेत आहे. इंटिग्रल कोच फॅक्टरीने गेल्या २५ वर्षांपासून मेमू तंत्रज्ञानाची निर्मिती केली आहे.[९] लांब पल्ल्याच्या वंदे भारत एक्सप्रेसला पूरक म्हणून, उपनगरीय, प्रवासी आणि कमी अंतराच्या इंटरसिटी धावांसाठी वंदे भारत तंत्रज्ञानाचा समावेश करून सुधारित MEMU तयार करण्यात आला. [१०]
जून २०१५ मध्ये, भारतीय रेल्वेने ट्रेन उत्पादनासाठी बोली जारी केली, परंतु कोणत्याही बोलीने आवश्यक निकषांची पूर्तता केली नाही, ज्यामुळे भारतात स्वतंत्रपणे गाड्या तयार करण्याचा निर्णय घेण्यात आला.
दोन नवीन ट्रेन्स इंटिग्रल कोच फॅक्टरीमध्ये तयार करण्याची घोषणा करण्यात आली आणि लक्ष्यित पूर्ण होण्याच्या तारखेमुळे त्यांना "ट्रेन-२०१८" असे नाव देण्यात आले.[११][१२]
प्रथम संच निर्मिती
संपादन"ट्रेन-२०१८" चे उत्पादन ऑक्टोबर २०१८ मध्ये पूर्ण झाले. चाचणी चालवताना, ट्रेनने १८० किमी प्रति तास (११० मैल प्रतितास) एवढा कार्यरत वेग प्राप्त केला, जो लोकोमोटिव्हने मिळविलेला वेग MEMU च्या EMU आर्किटेक्चर कोचने बनवला होता.[26] वंदे भारत रेकमध्ये, १६ डब्यांपैकी ८ डब्बे ट्रेनला अंदाजे १२००० अश्वशक्ति पॉवर प्रदान करतात, मुंबई-शिर्डी आणि मुंबई-सोलापूर मार्गावरील काही ट्रेनमध्ये अतिरिक्त ट्रॅक्शन मोटर सिस्टम आणि आपत्कालीन पार्क ब्रेक्स आहेत. जे उंच घाट चढण्यास मदत करते. [२७][२८] ICF, चेन्नई कडून आतील भाग एक नवीन प्रकारची अभिनव रचना आहे. [२९]
चाचणी
संपादन२९ ऑक्टोबर २०१८ रोजी चेन्नई येथे पहिली चाचणी घेण्यात आली. ब्रेक्स आणि एर कंडिशनिंगची चाचणी घेण्यात आली आणि चालकांना प्रमुख नियंत्रण प्रणालींशी परिचित करण्यात आले.[१३][१४][१५] भारतीय रेल्वेच्या एका अधिकाऱ्याने सांगितले की, चेन्नईमध्ये कमी-स्पीड धावण्याच्या वेळी, "काही फ्यूज बंद झाले," परंतु समस्या लहान आणि निराकरण करणे सोपे होते.[१६] चाचणीची दुसरी फेरी ७ नोव्हेंबर २०१८ रोजी दिल्ली येथे नियोजित होती आणि अंतिम मार्ग कोटा-सवाई माधोपूर येथे होणार होते.[१७] ११ नोव्हेंबरला निघालेल्या आणि १३ नोव्हेंबरला दिल्लीला पोहोचलेल्या दुसऱ्या लोकोमोटिव्हने ट्रेन ओढली. रेल्वे अधिकाऱ्यांनी सांगितले की चाचणीच्या वेळी वेगळ्या लोकोमोटिव्हची गरज होती, कारण ट्रेन-१८ ला रेल्वे सुरक्षा आयोगाने स्वतःहून चालवण्याचे अद्याप प्रमाणित केलेले नव्हते.
१७ नोव्हेंबर २०१८ रोजी, उत्तर प्रदेशातील बरेली आणि मुरादाबाद दरम्यानच्या ट्रॅकवर चाचणी सुरू होणार होती. ट्रॅकच्या या भागावरील समस्येमुळे, स्थान बदलून मुरादाबाद-रामपूर करण्यात आले. चाचणी ३०-६० किमी प्रति तास (१९-३७ मैल प्रतितास) एवढ्या कमी वेगाने झाली.[37] त्यानंतर ही ट्रेन कोटा-सवाई माधोपूर वरील ट्रॅकच्या एका विभागात नेण्यात आली, ज्याची चाचणी वेगात करण्यात आली. भारताच्या रिसर्च डिझाईन अँड स्टँडर्ड्स ऑर्गनायझेशन (RDSO) द्वारे सहा अधिकाऱ्यांची एक टीम तयार करण्यात आली होती, ज्याने चाचणीचे पर्यवेक्षण केले आणि अंतिम गती चाचणीसाठी परवानगी दिली
शेकडाऊन दरम्यान, पहिल्या वंदे भारताने ताशी १८० किलोमीटर (११० मैल प्रतितास) वेग गाठला, जरी २०० किलोमीटर प्रतितास (१२० मैल प्रति तास) च्या कमाल वेगासाठी आणि ताशी १६० किलोमीटरच्या (९९ मैल प्रतितास) डिझाइन सेवा गतीसाठी रचना केली गेली. तथापि, बहुसंख्य भारतीय रेल्वे १६० किलोमीटर सेवेसाठी डिझाइन केलेले नसल्यामुळे, व्यवहारात वंदे भारतमध्ये जास्तीत जास्त १३० किलोमीटर प्रतितास (८१ मैल प्रतितास) सेवेचा वेग मर्यादित आहे.
भारतामध्ये रेल्वे वाहतूक गेले अनेक दशके कार्यरत असली तरीही देशामध्ये एकही द्रुतगती रेल्वे नव्हती. सुमारे ९९ मैल/तास इतक्या कमाल वेगाने धावणारी गतिमान एक्सप्रेस ही भारतामधील सर्वात जलद रेल्वेगाडी होती. द्रुतगती रेल्वेमार्ग बांधण्याऐवजी विद्यमान मार्गांचा वापर करून द्रुतगती रेल्वेसेवा सुरू करण्यासाठी रेल्वेचे प्रयत्न सुरू होते. वेगाबरोबरच खर्च व सुरक्षितता देखील विचरात घेणे रेल्वेला आवश्यक वाटत होते. २०१७ साली रेल्वेने ट्रेन १८ नावाचा प्रकल्प हाती घेतला ज्याअंतर्गत २०१८ सालापर्यंत विजेवर धावणारी संपूर्ण भारतीय बनावटीची रेल्वेगाडी विकसित करण्याचा निर्धार करण्यात आला. ऑक्टोबर २०१८ मध्ये ह्या गाडीची पहिली चाचणी यशस्वीरित्या पार पडली व फेब्रुवारी २०१९ मध्ये पंतप्रधान नरेंद्र मोदी ह्यांनी वंदे भारत एक्सप्रेसच्या पहिल्या प्रवासी सेवेला हिरवा बावटा दाखवला. नवी दिल्ली-वाराणसी वंदे भारत एक्सप्रेसच्या प्रचंड लोकप्रियतेनंतर रेल्वेने ऑक्टोबर २०१९ मध्ये नवी दिल्ली-वैष्णोदेवी ही दुसरी वंदे भारत गाडी चालू केली. ह्या गाडीच्या धर्तीवर राजधानी एक्सप्रेसच्या ऐवजी धावणारी ट्रेन २० नावाची अद्ययावत गाडी देखील विकसनशील आहे.
रचना व बनावट
संपादनवंदे भारत एक्सप्रेसच्या विद्यमान रचनेमध्ये १६ डबे असून त्यात एकूण १,१२८ प्रवासी बसू शकतात. गाडीच्या दोन्ही बाजूंस चालकांचे कक्ष असल्यामुळे ही गाडी दोन्ही दिशांना धावू शकते. संपूर्णपणे वातानुकुलित असलेल्या ह्या गाडीत शयनयान सुविधा नसून केवळ बसण्याची सोय आहे. प्रवाशांच्या सोयीसाठी वाय-फाय, गाडीचा वेग, पुढील स्थानक इत्यादी माहिती पुरवणारी यंत्रणा, स्वयंचलित दरवाजे, आपोआप फ्ल्श होणारी शौचालये, इत्यादी अनेक अद्ययावत सुविधा ह्या गाडीमध्ये देण्यात आल्या आहेत.
सेवा
संपादन| क्र. | गाडी नाव | गाडी क्रमांक | क्षेत्र | अंतर | प्रवास वेळ | सरासरी वेग | उद्घाटन | थांबे |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| वंदे भारत १.० | ||||||||
| १ | नवी दिल्ली - वाराणसी वंदे भारत एक्सप्रेस | २२४३५/२२४३६ | उत्तर मध्य रेल्वे | ७५९ किमी | ८ तास ० मिनीटे | ९४ किमी/तास [१८] | १५ फेब्रुवारी २०१९ | नवी दिल्ली कानपूर प्रयागराज वाराणसी |
| २ | नवी दिल्ली - श्री माता वैष्णोदेवी कटरा वंदे भारत एक्सप्रेस | २२४३९/२२४४० | उत्तर रेल्वे | ६५५ किमी | ८ तास ० मिनीटे | ८२ किमी/तास [१९] | ३ ऑक्टोबर २०१९ | नवी दिल्ली अंबाला लुधियाना जम्मू तावी श्री माता वैष्णोदेवी कटरा |
| वंदे भारत २.० | ||||||||
| ३ | मुंबई सेंट्रल - वंदे भारत एक्सप्रेस | २०९०१/२२९०२ | पश्चिम रेल्वे | ५२२ किमी | ६ तास २५ मिनीटे | ८२ किमी/तास | ३० सप्टेंबर २०२२ | मुंबई सेंट्रल बोरिवली वापी सुरत वडोदरा अहमदाबाद गांधीनगर |
| ४ | नवी दिल्ली - अंब अंदौरा वंदे भारत एक्सप्रेस | २२४४७/२२४४८ | उत्तर रेल्वे | ४१२ किमी | ५ तास १५ मिनीटे | ७८ किमी/तास | १३ ऑक्टोबर २०२२ | नवी दिल्ली अंबाला चंदीगढ आनंदपूर साहिब ऊना अंब अंदौरा |
| ५ | चेन्नई सेंट्रल - म्हैसूर वंदे भारत एक्सप्रेस | २०६०७/२०६०८ | दक्षिण रेल्वे | ४९६ किमी | ६ तास ३० मिनीटे | ७६ किमी/तास | ११ नोव्हेंबर २०२२ | चेन्नई सेंट्रल काटपाडी केएसआर बंगळूर म्हैसूर |
| ६ | बिलासपूर - नागपूर वंदे भारत एक्सप्रेस | २०८२५/२०८२६ | दक्षिण पूर्व मध्य रेल्वे | ४१२ किमी | ५ तास ३० मिनीटे | ७५ किमी/तास | ११ डिसेंबर २०२२ | बिलासपूर रायपूर दुर्ग राजनांदगांव गोंदिया नागपूर |
| ७ | हावडा - न्यू जलपाईगुडी वंदे भारत एक्सप्रेस | २२३०१/२२३०२ | पूर्व रेल्वे | ५६५ किमी | ७ तास ३० मिनीटे | ७५ किमी/तास | ३० डिसेंबर २०२२ | हावडा बोलपूर-शांतिनिकेतन माल्दा टाऊन बारसोई न्यू जलपाईगुडी |
| ८ | विशाखापट्टणम - सिकंदराबाद वंदे भारत एक्सप्रेस | २०८३३/२०८३४ | पूर्व तटीय रेल्वे क्षेत्र | ६९८ किमी | ८ तास ३० मिनीटे | ८२ किमी/तास | १५ जानेवारी २०२२ | विशाखापट्टणम राजमुंद्री विजयवाडा खम्मम वारंगल सिकंदराबाद |
| ९ | मुंबई छशिमट - सोलापूर वंदे भारत एक्सप्रेस | २२२२५/२२२२६ | मध्य रेल्वे | ४५२ किमी | ६ तास ३० मिनीटे | ७० किमी/तास | १० फेब्रुवारी २०२२ | मुंबई छशिमट दादर कल्याण पुणे कुर्डुवाडी सोलापूर |
| १० | मुंबई छशिमट - साईनगर शिर्डी वंदे भारत एक्सप्रेस | २२२२३/२२२२४ | मध्य रेल्वे | ३३९ किमी | ५ तास २० मिनीटे | ६४ किमी/तास | १० फेब्रुवारी २०२२ | मुंबई छशिमट दादर ठाणे नाशिक रोड शिर्डी |
| ११ | भोपाळ (हबीबगंज) - हजरत निजामुद्दीन वंदे भारत एक्सप्रेस | २०१७१/२०१७२ | पश्चिम मध्य रेल्वे | ७०२ किमी | ७ तास ३० मिनीटे | ९४ किमी/तास | १ एप्रिल २०२३ | भोपाळ हबीबगंज आग्रा छावणी ग्वाल्हेर झाशी हजरत निजामुद्दीन |
| १२ | सिकंदराबाद - तिरुपती वंदे भारत एक्सप्रेस | २०७०१/२०७०२ | दक्षिण मध्य रेल्वे | ६६१ किमी | ८ तास ३० मिनीटे | ७८ किमी/तास | ८ एप्रिल २०२३[२०][२१] | सिकंदराबाद नालगोंडा गुंटुर ओंगोल नेल्लूर तिरुपती |
| १३ | चेन्नई सेंट्रल - कोईम्बतूर वंदे भारत एक्सप्रेस | २०६४३/२०६४४ | मध्य रेल्वे | ४९५ किमी | ५ तास ५० मिनीटे | ८० किमी/तास | ८ एप्रिल २०२३[२२] | चेन्नई सेंट्रल सेलम ईरोड तिरुपूर कोइंबतूर |
| १४ | दिल्ली छावणी - अजमेर वंदे भारत एक्सप्रेस | २०६४३/२०६४४ | उत्तर पश्चिम रेल्वे | ४२८ किमी | ५ तास १५ मिनीटे | ८२ किमी/तास | १२ एप्रिल २०२३ | दिल्ली छावणी गुरुग्राम अल्वर जयपूर अजमेर |
| १५ | कासारगोड - तिरुवनंतपुरम वंदे भारत एक्सप्रेस | २०६३३/२०६३४ | दक्षिण रेल्वे | ५८६ किमी | ८ तास ०५ मिनीटे | ७३ किमी/तास | २५ एप्रिल २०२३ | कासारगोड कण्णुर कोळिकोड षोरणूर तृशुर एर्नाकुलम टाउन कोट्टायम कोल्लम तिरुवनंतपुरम सेंट्रल |
| १६ | हावडा - पुरी वंदे भारत एक्सप्रेस | २२८९५/२२८९६ | ||||||
| १७ | आनंद विहार टर्मिनल - देहरादून वंदे भारत एक्सप्रेस | २२४५७/२२४५८ | ||||||
| १८ | न्यू जलपाईगुडी - गुवाहाटी वंदे भारत एक्सप्रेस | २२२२७/२२२२८ | ||||||
| १९ | मुंबई सीएसएमटी - मडगाव वंदे भारत एक्सप्रेस | २२२२९/२२२३० | ||||||
| २० | पाटणा - रांची वंदे भारत एक्सप्रेस | २२३४९/२२३५० | ||||||
| २१ | के एस आर बेंगळुरू - धारवाड वंदे भारत एक्सप्रेस | २०६६१/२०६६२ | ||||||
| २२ | राणी कमलापती (हबीबगंज) - जबलपूर वंदे भारत एक्सप्रेस | २०१७३/२०१७४ | ||||||
| २३ | इंदूर - भोपाळ वंदे भारत एक्सप्रेस | २०९११/२०९१२ | ||||||
| २४ | जोधपूर - साबरमती (अहमदाबाद) वंदे भारत एक्सप्रेस | १२४६१/१२४६२ | ||||||
| २५ | गोरखपूर - लखनौ चारबाग वंदे भारत एक्सप्रेस | २२५४९/२२५५० | ||||||
संदर्भ
संपादन- ^ "Train 18, India's Fastest, Named "Vande Bharat Express": Piyush Goyal". NDTV.com. 2023-04-02 रोजी पाहिले.
- ^ D’Souza, Dilip (2023-03-23). "The truth behind our train speeds". https://www.livemint.com (इंग्रजी भाषेत). 2023-04-02 रोजी पाहिले. External link in
|website=(सहाय्य) - ^ "Train 18: PM Modi to flag off Vande Bharat Express on February 15 from New Delhi". Business Today (इंग्रजी भाषेत). 2019-02-07. 2023-04-02 रोजी पाहिले.
- ^ "Vande Bharat Express to soon achieve 220 kmph speed, Indian Railways working on new sleeper trains". Zee News (इंग्रजी भाषेत). 2023-04-02 रोजी पाहिले.
- ^ "Train 18 Flagged Off Today: Ticket Prices, Route, Other Details Here". NDTV.com. 2023-04-02 रोजी पाहिले.
- ^ "Vande Bharat Express completes 1 year, earns ₹92 crore for railways". mint (इंग्रजी भाषेत). 2020-02-19. 2023-04-02 रोजी पाहिले.
- ^ "Vande Bharat running at an average capacity of 99%". Deccan Herald (इंग्रजी भाषेत). 2023-02-11. 2023-04-02 रोजी पाहिले.
- ^ Panda, Sushmita; News, India TV (2019-07-24). "Flexi fares in trains like Rajdhani and Duronto Express to continue: Piyush Goyal". www.indiatvnews.com (इंग्रजी भाषेत). 2023-04-02 रोजी पाहिले.
- ^ "Prototype of MEMU train arrives in Mumbai for trials". Hindustan Times (इंग्रजी भाषेत). 2019-06-21. 2023-04-02 रोजी पाहिले.
- ^ "Exclusive: Indian Railways rolls out Train 18-like MEMU train for short distance inter-city travel!". Financialexpress (इंग्रजी भाषेत). 2023-04-02 रोजी पाहिले.
- ^ Standard, Business (2017-02-27). "Indian Railways: Train-2018 will begin its run at 160 kmph from Chennai ICF". www.business-standard.com (इंग्रजी भाषेत). 2023-04-02 रोजी पाहिले.
- ^ "Indian Railways enters new league! Swanky 160 kmph engine-less Make in India train is too good; 15 features". Financialexpress (इंग्रजी भाषेत). 2023-04-02 रोजी पाहिले.
- ^ "http://www.uniindia.com/news/india/self-propelled-train-18-debuts-for-trial-run/1391824.html". External link in
|title=(सहाय्य) - ^ "India's First Engineless Train To Make Debut On Tracks Today: 10 Points". NDTV.com. 2023-04-02 रोजी पाहिले.
- ^ Standard, Business (2018-10-28). "Special team to ensure speedy trials of India's first engine-less train". www.business-standard.com (इंग्रजी भाषेत). 2023-04-02 रोजी पाहिले.
- ^ Shah, Narendra (2018-11-17). "India's First Engine-Less Train, Train 18 To Go On Trial Run in UP Today". Metro Rail News (इंग्रजी भाषेत). 2023-04-02 रोजी पाहिले.
- ^ "Inside India's 'Fastest' Train - 360-Degree Rotating Seats, Sliding Steps". NDTV.com. 2023-04-02 रोजी पाहिले.
- ^ "New-Delhi Varanasi Vande Bharat Express details". India Rail Info.
- ^ "New-Delhi Katra Vande Bharat Express details". India Rail Info.
- ^ "Tirupati-Secunderabad Vande Bharat Express train likely to hit tracks from April 8". 2023-03-25. ISSN 0971-8257.
- ^ "मोदींच्या हस्ते सिकंदराबाद-तिरुपती वंदे भारत एक्सप्रेसला हिरवी झेंडी!". www.tarunbharat.net (इंग्रजी भाषेत). 2023-04-08 रोजी पाहिले.
- ^ செல்வகுமார் (2023-03-21). "சென்னை - கோவை இடையேயான வந்தே பாரத் ரயிலை தொடங்கி வைக்கிறார் பிரதமர் மோடி". tamil.abplive.com (तामिळ भाषेत). 2023-04-08 रोजी पाहिले.