मराठी विकिपीडिया

चेन्नई

दक्षिण भारतातील एक मोठे शहर व भारतातील एक महानगर
(चेन्नाई या पानावरून पुनर्निर्देशित)

चेन्नई (जुने नाव मद्रास) (लिहिण्याची पद्धत) चेण्णै (स्थानिक उच्चार) (तमिळ्: சென்னை/चेण्णै) हे दक्षिण भारतातील एक मोठे शहर व भारतातील एक महानगर आहे. तसेच चेन्नई ही तमिळनाडू या राज्याची राजधानी देखील आहे. चेन्नई बंगालच्या उपसागराच्या कोरोमंडल तटावर वसले आहे. आणि दक्षिण भारतातील सर्वांत मोठे सांस्कृतिक, आर्थिक, शैक्षणिक, औद्योगिक आणि व्यापारी केंद्र आहे. लोकसंख्येच्या तुलनेने चेन्नई हे भारतातील सहाव्या क्रमांकाचे शहर आहे. चेन्नईचे क्षेत्रफळ सुमारे ४२६ चौरस कि.मी आहे. १९९६ साली अधिकृतपणे या शहराचे मद्रास हे नाव बदलून स्थानिक वापरात असलेले चेन्नई असे करण्यात आले.

ह्या लेखाचा/विभागाचा इंग्रजी किंवा अमराठी भाषेतून मराठी भाषेत भाषांतर करावयाचे बाकी आहे. अनुवाद करण्यास आपलाही सहयोग हवा आहे. ऑनलाईन शब्दकोश आणि इतर सहाय्या करिता भाषांतर प्रकल्पास भेट द्या.
कृपया, पुढील भाषांतर संकेतांचे पालन आवर्जून करा.


  ?चेन्नई / चेन्नई

तमिळनाडू • भारत
—  मेट्रो  —
Map

१३° ०४′ ५७″ N, ८०° १६′ ३०″ E

प्रमाणवेळ भाप्रवे (यूटीसी+५:३०)
क्षेत्रफळ
• मेट्रो
• उंची 		१८१.०६ चौ. किमी[१]
• १,१८० चौ. किमी
• ६ मी
जिल्हा चेन्नई
कांचीपुरम
तिरुवल्‍लुवर
लोकसंख्या
• घनता
• मेट्रो 		४,३४,००,००० (५ वा) (२००१)
• २४,४१८/किमी२
• ७५,००,००० (४ था) (२००७)
महापौर एम. सुब्रह्मन्यम
आयुक्त राजेश लाखोनी
कोड
• पिन कोड
• दूरध्वनी
• UN/LOCODE
• आरटीओ कोड
• 600 xxx
• +४४
• INMAA
• TN-01, 02, 03, 04, 05, 06, 07, 09, 10
संकेतस्थळ: चेन्नई महानगरपालिका संकेतस्थळ
  1. ^ "संग्रहित प्रत" (PDF). pp. पान. १. 2008-02-26 रोजी मूळ पान (PDF) पासून संग्रहित. १२ सप्टेंबर २००७ रोजी पाहिले. Unknown parameter |month= ignored (सहाय्य)

नावाचा उगम

संपादन

चेन्नईचे नाव चेन्नईपट्टिनमचे लघुरूप आहे. हे गाव सतराव्या शतकात ब्रिटिशांनी बांधलेल्या फोर्ट सेंट जॉर्जच्या आसपास वसले. [१] चेन्नईपट्टिनम नावाच्या व्युत्पत्तीबद्दल दोन आख्यायिका आहेत. पहिली म्हणजे श्रीकलाहस्तीच्या राजा चेन्नैअप्पा नायकरच्या नावावरून गावास हे नाव दिले गेले. ब्रिटिशांनी हे गाव नायकरकडून १६३९ मध्ये घेतले. चेन्नई नावाचा पहिला अधिकृत वापर ऑगस्ट १६३९मधील खरेदीखतामध्ये आढळतो. त्यात ब्रिटिश ईस्ट इंडिया कंपनीच्या फ्रान्सिस डेच्या नावाचा उल्लेख आहे.[२] दुसऱ्या आख्यायिकेनुसार येथील चेन्न केशव पेरुमल देवळाचे नाव गावाला दिले गेले.[३]

चेन्नईचे जुने नाव "मद्रास" हे सेंट जॉर्ज किल्ल्याच्या उत्तरेला असणाऱ्या "मद्रासपट्टिनम" हे गाव आहे या गावाच्या नावावरून आले आहे. "मद्रासपट्टिनम" या नावाच्या उगमाविषयी तज्ज्ञांमध्ये फारसे एकमत नाही. काहींच्या मते १६व्या शतकात येथे आलेल्या पोर्तुगिजांनी शहराला "Madre de Deus" हे नाव दिले असावे.[४] इतरांच्या मते शहराचे नाव एके काळी प्रतिष्ठित असणाऱ्या पोर्तुगिज वंशाच्या "Madeiros" कुटुंबाच्या (नंतरच्या काळात वापरली जाणारी इतर नावे "Madera" किंवा "Madra") नावावरून आले असावे. या कुटुंबाने १५७५ मध्ये चेन्नईमधील सॅन्थोम या भागात Madre de Deus हे चर्च बांधून घेतले होते. "मद्रासपट्टिनम" हे नाव युरोपियन प्रभावामुळे आलेले आहे की अगोदरच वापरात होते हे निश्चितपणे सांगता येत नाही.

ब्रिटिशांनी ज्यावेळी हा प्रदेश ताब्यात घेतला त्यानंतर काही काळाने "मद्रासपट्टिनम" आणि "चेन्नापट्टिनम" यांचा विलय केला गेला. ब्रिटिशांनी या शहराला एकत्रितपणे "मद्रासपट्टिनम" म्हणायला सुरुवात केली. राज्य सरकारने १९९६ मधे अधिकृतपणे शहराला "चेन्नई" असे नाव दिले. त्याच नावाने आज ओळखले जाते आहे . [५][६] चेन्नईचे जुने नाव "मद्रास" हे सेंट जॉर्ज किल्ल्याच्या उत्तरेला असणाऱ्या "मद्रासपट्टिनम" हे गाव आहे या गावाच्या नावावरून आले आहे. "मद्रासपट्टिनम" या नावाच्या उगमाविषयी तज्ज्ञांमध्ये फारसे एकमत नाही. काहींच्या मते १६व्या शतकात येथे आलेल्या पोर्तुगिजांनी शहराला "Madre de Deus" हे नाव दिले असावे.[४] इतरांच्या मते शहराचे नाव एके काळी प्रतिष्ठित असणाऱ्या पोर्तुगिज वंशाच्या "Madeiros" कुटुंबाच्या (नंतरच्या काळात वापरली जाणारी इतर नावे "Madera" किंवा "Madra") नावावरून आले असावे. या कुटुंबाने १५७५ मध्ये चेन्नईमधील सॅन्थोम या भागात Madre de Deus हे चर्च बांधून घेतले होते. "मद्रासपट्टिनम" हे नाव युरोपियन प्रभावामुळे आलेले आहे की अगोदरच वापरात होते हे निश्चितपणे सांगता येत नाही.

इतिहास

संपादन
मुख्य लेख: चेन्नईचा इतिहास
ऐतिहासिक लोकसंख्या
वर्ष लोक. ±%
इ.स. १८७१ ३,६७,५५२ —
इ.स. १८८१ ४,०५,८४८ +१०%
इ.स. १८९१ ४,५२,५१८ +११%
इ.स. १९०१ ५,०९,३४६ +१२%
इ.स. १९११ ५,१८,६६० +१%
इ.स. १९२१ ५,२६,००० +१%
इ.स. १९३१ ६,४५,००० +२२%
इ.स. १९४१ ७,७६,००० +२०%
इ.स. १९५१ १४,१६,०५६ +८२%
इ.स. १९६१ १७,२९,१४१ +२२%
इ.स. १९७१ २४,२०,००० +४०%
इ.स. १९८१ ३२,६६,०३४ +३५%
इ.स. १९९१ ३८,४१,३९८ +१७%
इ.स. २००१ ४२,१६,२६८ +९%
 
The city of Madras in 1909

इतिहासामध्ये पहिल्या शतकापासून चेन्नईच्या आसपासचा परिसर प्रशासकीय, लष्करी आणि आर्थिकदृष्ट्या महत्त्वाचा ठरलेला आहे.[७] अनेक दक्षिण भारतीय सत्तांनी, विशेषतः पल्लव, चेर, चोळ, पांड्य आणि विजयनगर या सत्तांनी चेन्नईवर राज्य केले आहे.[७] आता चेन्नईचा एक भाग असणारे मयलापूर शहर हे पल्लव साम्राज्यातील एक महत्त्वाचे बंदर होते. इ.स. १५२२ मधे पोर्तुगीज येथे आले आणि त्यांनी "साओ टोम" (São Tomé) या नावाचे बंदर तयार केले. हे नाव ख्रिश्चन धर्मगुरू थॉमस अपॉस्टल याच्या नावावरून देण्यात आले.[८] त्याने इ.स. ५२ ते इ.स. ७० (कितीशे?)च्या दरम्यान ख्रिस्ती धर्मप्रचार केल्याचे मानले जाते. इ.स. १६१२ मध्ये डच लोकांनी शहराच्या उत्तरेला आपले बस्तान बसवले.

ब्रिटिश ईस्ट इंडिया कंपनीचा फ्रान्सिस डे याने २२ ऑगस्ट १६३९ रोजी कोरोमंडळ किनाऱ्याची छोटिशी जमीन विकत घेतली. त्या वेळी या प्रांतावर वेकंटपती (वंदावासीचा नायक) यांचे राज्य होते.[७] त्याने व्यापारासाठी ब्रिटिशांना कारखाना आणि वखार बांधण्याची परवानगी दिली. एका वर्षानंतर ब्रिटिशांनी सेंट जॉर्ज किल्ला बांधला. हा किल्ला पुढील काळात वसाहतींच्या शहराचा केंद्रबिंदु झाला. या किल्ल्यामध्ये आता तमिळनाडू विधानसभेचे कामकाज चालते.[७]

१७४६ मधे फ्रेंचांनी मॉरिशसचा गव्हर्नर जनरल काऊंट दिला बोरडोनेस (Bertrand-François Mahé, comte de La Bourdonnais) याच्या नेतृत्वाखाली सेंट जॉर्ज किल्ला आणि मद्रास जिंकून घेतले. या गव्हर्नरने त्यावेळी मद्रास आणि आजूबाजूच्या गावांची लूट केली.[८] इ.स. १७४९ मध्ये ब्रिटिशांनी चेन्नईचा Aix-la-Chapelleच्या तहानुसार पुन्हा ताबा मिळवला आणि शहराच्या किल्ल्याची भिंत बांधली जेणेकरून फ्रेंच आणि हैदर अली यांसारख्या हल्लेकरांपासून शहराचे संरक्षण करता येईल. १८वे शतक संपेपर्यंत ब्रिटिशांनी तमिळनाडूच्या आसपासचा बहुतेक सर्व प्रदेश आणि आत्ताचे आंध्रप्रदेश आणि कर्नाटक हे प्रदेश काबीज केले होते आणि मद्रासची राजगादी प्रस्थापित करून चेन्नईला तिची राजधानी बनवले.[९] ब्रिटिश अंमलाखाली चेन्नई एक महत्त्वाचे शहर आणि सामुद्रिक तळ म्हणून विकसित झाले.

 
Victoria Public Hall, an example of a colonial building in Chennai

एकोणिसाव्या शतकाच्या शेवटी भारतात रेल्वेसेवा सुरू झाली. यानंतर दळणवळण आणि व्यापारास प्रोत्साहन देण्यासाठी भरभराटीस येत असणारे चेन्नई शहर मुंबई आणि कलकत्ता अशा भारतातील इतर महत्त्वाच्या शहरांना जोडण्यात आले.

जर्मन क्रुझर्सनी २२ सप्टेंबर १९१४ मध्ये चेन्नईच्या तेलाच्या आगारावर बॉम्बहल्ला केला गेला . मद्रास हे पहिल्या महायुद्धामध्ये बॉम्बवर्षाव झालेले एकमेव भारतीय शहर आहे .[१०]

भारत १९४७ साली स्वतंत्र झाल्यानंतर चेन्नई शहर मद्रास राज्याची (१९६९ मधे ज्याचे नाव तमिळनाडू असे करण्यात आले) राजधानी झाली. इ.स.१९६५ सालच्या, हिंदी भाषेला राष्ट्रभाषा म्हणून घोषित करण्याच्या निर्णयाच्या विरोधात झालेल्या हिंसक दंगलींनी चेन्नई आणि तमिळनाडू राज्याच्या राजकारणात मोठे बदल घडवून आणले.[११]

इ.स. २००४ मध्ये हिंदी महासागरात निर्माण झालेल्या सुनामीने चेन्नईच्या किनाऱ्याला धडक दिली. या सुनमीामध्ये अनेक व्यक्तींचा मृत्यू झाला. तसेच या सुनामीमुळे चेन्नईची किनारपट्टी कायमस्वरूपी बदलली.[१२]

भौगोलीय आणि वातावरणीय

संपादन

भूगोल

संपादन

ब्रिटिश ईस्ट इंडिया कंपनीचा फ्रान्सिस डे याने २२ ऑगस्ट १६३९ रोजी कोरोमंडळ किनाऱ्याची छोटिशी जमीन विकत घेतली. त्या वेळी या प्रांतावर वेकंटपती (वंदावासीचा नायक) यांचे राज्य होते.[७] त्याने व्यापारासाठी ब्रिटिशांना कारखाना आणि वखार बांधण्याची परवानगी दिली. एका वर्षानंतर ब्रिटिशांनी सेंट जॉर्ज किल्ला बांधला. हा किल्ला पुढील काळात वसाहतींच्या शहराचा केंद्रबिंदु झाला. चेन्नई भारताच्या आग्नेय किनाऱ्यावर वसले आहे. या शहराची सरासरी पातळी ६.७ मीटर (२२ फूट) आहे आणि सर्वांत उंच बिंदूची पातळी ६० मी (२०० फूट) एवढी आहे.

 
Chennai is on a flat coastal plain, as shown on this Landsat 7 map.

[१३] चेन्नईच्या किनाऱ्यावर १२ किमी लांबीची मरीना चौपाटी आहे. चेन्नईच्या मध्यभागातून कुम (किंवा कुवम) नदी आणि दक्षिण भागातून अड्यार नदी वाहाते. कोर्तालयार ही नदी चेन्नईच्या उत्तर भागातून वाहाते व एन्नोर या ठिकाणी समुद्राला मिळते. अड्यार आणि कुम नद्या घरगुती आणि व्यावसायिक कचरा व सांडपाण्यामुळे अतिशय प्रदूषित झाल्या आहेत. राज्य सरकार नियमितपणे अड्यार नदीमधून गाळ काढत असल्याने कुम नदीपेक्षा ही नदी कमी प्रदूषित आहे. अड्यार नदीवरील संरक्षित खाडी अनेक प्राण्यांच्या आणि पक्ष्यांच्या प्रजातींसाठीचे आवास झाले आहे.[१४][१५] या दोन नद्या ४ किमी (२.५ मैल) लांबीच्या बकिंगहॅम कालव्याने जोडल्या आहेत. ओट्टेरी नुल्लाह हा पूर्व-पश्चिम वाहणारा प्रवाह चेन्नईच्या उत्तरेतून वाहात बेसिन पुलाजवळ बकिंगहॅम कालव्याला मिळतो. शहराच्या पश्चिम भागात अनेक छोटे-मोठे तलाव आहेत. रेड हिल्स, शोलावरम आणि चेंबारमबक्कम हे तलाव चेन्नईला पिण्याचे पाणी पुरवतात. चेन्नईमधील भूजलाचे साठे दिवसेंदिवस खारे होत आहेत.[१६]

चेन्नईची माती चिकट, मुरूमी आणि वाळूसारखी आहे.[१७] वालुकामय भाग नदीकिनारी आणि समुद्रकिनारी, जसे तिरुवणमियुर, अड्यार, कोट्टिवक्कम, संतोम, जॉर्ज टाऊन, तोंडीरपेट इत्यादी ठिकाणी आढळतात. पावसाचे वाहते पाणी या भागांमध्ये पटकन मातीमध्ये जिरते. शहराच्या जवळपास सर्व भागांमध्ये चिकणमाती आढळते. गुंडी, पेरुणगुडी, वेलाचेरी, अदमबक्कम आणि सैदापेट या भागांमध्ये मात्र मुरूमी माती आढळून येते.[१८]

 
Marina Beach, a famous Chennai landmark

चेन्नईचे चार मोठे भाग आहेत : उत्तर, मध्य, दक्षिण आणि पश्चिम. उत्तर चेन्नई मुख्यत: औद्योगिक भाग आहे. मध्य चेन्नई हा चेन्नईचा मुख्य व्यवसायिक भाग असून महत्त्वाचा असणारा पॅरि कॉर्नर येथे वसला आहे. पूर्वी प्रामुख्याने निवासी भाग असणारे दक्षिण चेन्नई आणि पश्चिम चेन्नई आता वेगाने व्यावसायिक बनत आहेत. या भागांमधे आता अनेक आर्थिक आणि माहिती-तंत्रज्ञानाच्या व्यवसायिकांनी आपले बस्तान बसवले आहे. अनेक दिशांनी चेन्नई वेगाने वाढते आहे.[१९] चेन्नई शहराच्या सीमाभागातच "गुंडी राष्ट्रिय उद्यान" वसले आहे. सीमाभागातच राष्ट्रीय उद्यान असणारे चेन्नई हे जगातील मोजक्या शहरांपैकी एक शहर आहे.[२०]

हवामान

संपादन

चेन्नई शहर औष्णिक विषुववृत्तावर असून येथील हवामान विषुववृत्तीय हवामान आहे. समुद्रकिनाऱ्यावर असल्यामुळे चेन्नईतील तापमानात मोठे फरक होत नाहीत. जवळजवळ संपूर्ण वर्ष येथील हवा उष्ण आणि दमट असते. पैकी मे-जूनमध्ये येथे कडक उन्हाळा पडतो. या कालखंडास येथे अग्नि नक्षत्रम किंवा कतिरी वेय्यिल म्हणतात,[२१] आणि या काळात कमाल तापमान जवळपास ३८–४२ °से (१००–१०८ °फॅ) एवढे असते. चेन्नईमध्ये वर्षाचा सर्वात थंड महिना जानेवारी हा असून या काळात किमान तापमान साधारण १८–२० °से (६४–६८ °फॅ) एवढे असते. येथे नोंदवले गेलेले न्यूनतम तापमान १५.८ °से (६०.४ °फॅ) एवढे आहे तर नोंदवले गेलेले अधिकतम तापमान ४५ °से (११३ °फॅ) आहे.[२२][२३] येथील वार्षिक सरासरी पर्जन्यमान १,३०० मिमी असून त्यातील बव्हंश पाऊस ऑक्टोबर ते डिसेंबरच्या दरम्यान पडतो. याशिवाय बंगालच्या उपसागरातील चक्रीवादळांमुळे अनेकदा येथे मोठी पर्जन्यवृष्टी होते. आत्तापर्यंतचे सर्वाधिक पर्जन्यमान २००५ साली २,५७० मिमी एवढे झाले होते[२४] चेन्नईमध्ये एप्रिल-ऑक्टोबर दरम्यान आग्नेयेकडून तर इतर वेळी वायव्येकडून वारे वाहतात.[२५]

पर्जन्यमान

संपादन

भूतकाळात चेन्नई शहर पाण्याच्या साठ्यांच्या भरण्यासाठी, या भागांमध्ये मोठ्या नद्या नसल्यामुळे, मुख्यत: पावसाच्या पाण्यावर अवलंबून राहिले आहे. वाढत्या लोकसंख्यामुळे चेन्नईला पाणीटंचाईला तोंड द्यावे लागले आहे .आणि शहराची भूजलपातळी कमी झाली आहे. जुना "वीरानाम जलाशय प्रकल्प" शहराचा पाणीप्रश्न सोडवण्यात अपयशी ठरला. मात्र सप्टेंबर २००४ मध्ये सुरू झालेल्या नवीन "वीरानाम जलाशय प्रकल्पाने" दूरच्या पाणीस्रोतांवरचे अवलंबित्व बऱ्याच अंशी कमी केले आहे.[२७] अलीकडच्या काही वर्षांत, नियमित आणि जोरदार पर्जन्यमान तसेच "चेन्नई मेट्रोवॉटर"ने "आण्णा नगर रेण सेंटर" येथे केलेल्या पाण्याच्या योग्य साठवणीमुळे पाणीटंचाईमध्ये लक्षणीय प्रमाणात घट झाली आहे.[२८] त्याचप्रमाणे आंध्रप्रदेशातील कृष्णा नदीसारख्या मुबलक पाणीसाठा असणाऱ्या नद्यांमधून पाणी आणणाऱ्या "तेलुगू गंगा" प्रकल्पासारख्या नव्या प्रकल्पांनीदेखिल पाणीटंचाईमधे घट केली आहे. पाणीपुरवठा वाढवण्यासाठी चेन्नईमधे समुद्राच्या खाऱ्या पाण्यावर प्रक्रिया करण्याचे संच देखील तयार केले जात आहेत.[२९][३०]

प्रशासकीय आणि सार्वजनिक सेवासुविधा

संपादन
City officials, as of September 2007[३१][३२]
महापौर
म. सुब्रमणियन
उपमहापौर
आर. सत्य बामा
महापालिका आयुक्त
राजेश लाखोनी
पोलिस आयुक्त
टी. राजेन्द्रन
पोस्टमास्टर जनरल
एम.एस. रामानुजन

चेन्नईची प्रशासनव्यवस्था चेन्नई महानगरपालिका चालवते. चेन्नई नगरपालिकेची स्थापना २९ सप्टेंबर इ.स. १६८८ मध्ये झाली. केवळ भारतातीलच नव्हे तर "युनायटेड किंग्डम"च्या बाहेरील कोणत्याही कॉमनवेल्थ देशातील ही सर्वांत जुनी नगरपालिका आहे. या महानगरपालिकेत चेन्नईच्या १५५ प्रभागांचे प्रतिनिधित्व करणारे १५५ नगरसेवक आहेत. नगरसेवकांची निवड चेन्नईचे नागरिक थेट निवडणुकीच्या द्वारे करतात. नगरसेवक आपल्यामधून शहराचा महापौर आणि उपमहापौर यांची निवड करतात. महापौर आणि उपमहापौर जवळपास सहा स्थायी समित्यांच्या अध्यक्षपदी असतात.[३३]

चेन्नई महानगरपालिकचे प्रशासकीय क्षेत्रफळ सध्याच्या १७६ किमी२ वरून ८०० किमी२ पर्यंत वाढवण्याचा प्रस्ताव तमिळनाडू सरकारकडे आहे. असे झाले तर चेन्नईची लोकसंख्या देखील सध्याच्या ४५ लाखांवरून साधारणत: ८० लाखांवर जाईल.

चेन्नई ही तामिळनाडूची राजधानी आहे . फोर्ट सेंट जॉर्ज कॅम्पसमधील सचिवालय इमारतींमध्ये परंतु शहराभोवती विखुरलेल्या इतर बऱ्याच इमारतींमध्ये प्रामुख्याने राज्य कार्यकारी आणि विधानसभेचे मुख्यालय आहे. मद्रास उच्च न्यायालय हे राज्यातील आणि शहरातील सर्वात वरचे न्यायालय असून त्याची कार्यकक्षा तमिळनाडू आणि पाँडेचरी मध्ये पसरलेली आहे. चेन्नईमध्ये उत्तर चेन्नई, मध्य चेन्नई आणि दक्षिण चेन्नई असे तीन मतदारसंघ असून चेन्नईमधून तमिळनाडू विधानसभेचे १४ आमदार निवडले जातात.[३४]

 
चेन्नै महानगर पोलीसगाडी (स्थानिकभाषेत=पोलीस->कावल)

चेन्नई महानगरात कांचीपुरम आणि तिरुवल्लुर जिल्हयांचेदेखील काही भाग अंतर्भूत अहेत. महानगरातील मोठ्या विभागांचे कामकाज स्वतंत्र नगरपालिका बघतात तर छोट्या विभागांचे कामकाज "पंचायती" बघतात. चेन्नई शहराचे क्षेत्रफळ १७४ चौ. किमी (६७ चौ. मैल)[३५] असले तरी महानगराचे एकूण क्षेत्रफळ जवळपास १,१८९ चौ. किमी (४५९ चौ. मैल) आहे.[३६] चेन्नई मेट्रोपॉलिटन डेव्हलपमेंट अथॉरिटीने (सीएमडीए) दुसरा मास्टर प्लॅन तयार केला आहे ज्याचा उद्देश शहराभोवती उपग्रह टाउनशिप विकसित करणे आहे. दक्षिणेस महाबलीपुरम, नैऋत्येकडे चेंगलपट्टू आणि मराईमलाई नगर आणि पश्चिमेस कांचीपुरम शहर, श्रीपेरमपुदूर, तिरुवल्लूर आणि अरक्कनम यांचा उपग्रह शहरांचा समावेश आहे.

ग्रेटर चेन्नई पोलीस विभाग, तामिळनाडू पोलिसांचा विभाग, ही शहरातील कायद्याची अंमलबजावणी करणारी संस्था आहे. शहर पोलीस दलाचे नेतृत्व पोलीस आयुक्तालय असते आणि प्रशासकीय नियंत्रण तामिळनाडूच्या गृह मंत्रालयावर असते. विभागात एकूण १२१ पोलीस ठाण्यांसह sub 36 उपविभाग आहेत. शहरातील रहदारी चेन्नई शहर ट्रॅफिक पोलीस (सीसीटीपी) द्वारे व्यवस्थापित केली जाते. मेट्रोपॉलिटन उपनगरे चेन्नई मेट्रोपॉलिटन पोलिसांद्वारे सजविल्या जातात आणि बाहेरील जिल्हा भागात कांचीपुरम आणि तिरुवल्लूर पोलीस विभाग कार्यरत असतात.

सेवा-सुविधा

संपादन

चेन्नई महानगरपालिका आणि उपनगराच्या नगरपालिका नागरी सेवा पुरवतात. बहुतेक झोनमधील कचरा नील मेटल फॅनालिका पर्यावरण व्यवस्थापन ही एक खासगी कंपनी आणि इतर विभागातील चेन्नई कॉर्पोरेशनकडून हाताळला जातो. पाणीपुरवठा आणि सांडपाणी प्रक्रिया चेन्नई महानगर पाणीपुरवठा व सांडपाणी मंडळाद्वारे हाताळली जाते, ज्याला लोकप्रियपणे सीएमडब्ल्यूएसएसबी म्हणले जाते. तामिळनाडू विद्युत मंडळामार्फत वीज वितरण केले जाते.[३७] शहरामध्ये पाईप गॅस नेटवर्क नाही आणि राज्य मालकीच्या आणि खासगी पेट्रोलियम कंपन्यांद्वारे गॅस सिलिंडरमध्ये पुरविला जातो.

शहरातील टेलिफोन सेवा नऊ मोबाइल फोन सेवा कंपन्यांद्वारे प्रदान केल्या आहेत ज्यात नऊ जीएसएम नेटवर्क आणि दोन सीडीएमए नेटवर्क तसेच चार लँड लाइन कंपन्यांचा समावेश आहे.[३८][३९] व्यावसायिक आणि घरगुती ब्रॉडबँड इंटरनेट सेवा चारही लँड लाइन सेवा प्रदात्यांद्वारे आणि बहुतेक मोबाइल नेटवर्क सेवा प्रदात्यांद्वारे प्रदान केल्या जातात. शहरातील काही भाग पेड वायफाय इंटरनेट सेवेद्वारे व्यापलेले आहेत.

अर्थव्यवस्था

संपादन
मुख्य पान: Economy of Chennai
हेही बघा: List of Tech Parks in Chennai
 
टायडल पार्क चेन्नैतील एक प्रमुख सॉफ्टवेर पार्क.

चेन्नई हा दक्षिण भारतातील एक प्रमुख व्यापार-व्यापार आणि रहदारी केंद्र आहे. १९ व्या शतकाच्या शेवटी चेन्नईमध्ये औद्योगिक क्षेत्राची स्थापना झाली. आशियातील सर्वात मोठी रेल्वे कोच निर्मिती कारखाना, इंटिग्रल कोच बिल्डिंग फॅक्टरी, भारत सरकारने चेन्नईजवळील पेरंबूर येथे स्थापित केली आहे. येथील उद्योगांमध्ये सुती वस्त्र उद्योग, रसायन उद्योग, कागद व कागदावर बनविलेले उद्योग, मुद्रण उपकरणे व संबंधित उद्योग, चामड्याचे, डिझेल इंजिन, मोटार वाहन, सायकली, सिमेंट, साखर, मॅचमेकिंग, रेल्वे कॅनिंग उद्योग इ. प्रमुख आहेत. या व्यतिरिक्त, विविध प्रकारचे उद्योग व सरकार चालवणारे कारखाने चेन्नईमध्ये आहेत. त्यापैकी इंटिग्रल कोच फॅक्टरी, हिंदुस्तान टेलिप्रिन्टर, चेन्नई रिफायनरी आणि चेन्नई फर्टिलायझर इ. पेट्रो-केमिकल सामग्रीची निर्मिती मद्रास पेट्रोकेमिकल्समध्ये केली जाते..[४०] .[४१][४२][४३]

चेन्नई हे शहर भारतातील ऑटोमोबाईल उद्योगाच्या जवळपास 30 % उद्योग आहे[४४] आणि त्यातील घटक 35% वाहन उद्योग आहेत [४५]. ह्युंदाई, फोर्ड, बीएमडब्ल्यू, मित्सुबिशी, कोमात्सु, टीव्हीएस ग्रुप (टीव्हीएस) यांच्यासह मोठ्या संख्येने वाहन उद्योग , अशोक लेलँड, निसान-रेनॉल्ट, डेमलर ट्रक्स, टीआय सायकल्स ऑफ इंडिया, टाफे ट्रॅक्टर्स, रॉयल एनफील्ड, कॅटरपिलर इंक., कॅपोरो, मद्रास रबर फॅक्टरी (एमआरएफ) आणि अपोलो टायर्स यांच्याकडे आणि तेथे उत्पादन प्रकल्प स्थापित करण्याच्या प्रक्रियेत आहेत चेन्नईच्या आसपास अवडी येथील अवजड वाहनांच्या कारखान्यात लष्करी वाहने तयार होतात ज्यात भारताच्या मुख्य रणांगणाच्या समावेश आहेत: अर्जुन एमबीटी. इंटिग्रल कोच फॅक्टरी भारतीय रेल्वेसाठी रेल्वेचे डबे आणि इतर रोलिंग स्टॉक तयार करते. या अगदी औद्योगिक विस्ताराने चेन्नईला “दक्षिण आशियाचा डेट्रॉईट” असे नाव दिले.[४६] अंबत्तूर-पाडी औद्योगिक झोनमध्ये अनेक कापड उत्पादक आहेत आणि दक्षिण उपनगरामध्ये वस्त्र व पादत्राणे तयार करण्यासाठी एसईझेडची स्थापना केली गेली आहे. शहराचे[४७]. [leather] भारताच्या चामड्याच्या निर्यातीत 50 % पेक्षा जास्त चेन्नईचे योगदान आहे.[४८]

Many software and software services companies have development centres in Chennai, which contributed 14% of India's total software exports of Rs.144,214 crores during 2006–07, making it the second-largest exporter of software in the country, behind बंगळुरू.[४९] Major software companies like TCS, Infosys, Wipro, Hewlett Packard, HCL, आय.बी.एम., Satyam, CTS, MphasiS, Polaris Software Lab, Capgemini and Accenture have their offices set up here, with some of them making Chennai their largest base. Prominent financial institutions, including the World Bank, Standard Chartered Bank and Citibank have back office operations in the city.[५०] Chennai is home to three large national level commercial banks[५१][५२][५३] and many state level co-operative banks, finance and insurance companies. Telecom giants Ericsson and Alcatel-Lucent, pharmaceuticals giant Pfizer and chemicals giant Dow Chemicals have research and development facilities in Chennai. TICEL bio-tech park[५४] and Golden Jubilee bio-tech park[५५] at Siruseri house biotechnology companies and laboratories. Chennai has a fully computerised stock exchange called the Madras Stock Exchange.

लोकसंख्याशास्त्र

संपादन
 
रंगनाथन रस्ता in T. Nagar usually throngs with shoppers

चेन्नई मधील एखाद्या नागरिकाला चेन्नईकर म्हणतात. इ.स. २००१ मध्ये चेन्नईची लोकसंख्या ४३४ लाख होती, तर महानगरीय लोकसंख्या ७०४ लाख होती.[५६] The estimated metropolitan population in 2006 is 4.5 million.[५७] In 2001, the population density in the city was 24,682 per km2 (63,926 per mi²), while the population density of the metropolitan area was 5,922 per km2 (15,337 per mi²), making it one of the most densely populated cities in the world.[५६][५८] The sex ratio is 951 females for every 1,000 males,[५९] slightly higher than the national average of 944.[६०] The average literacy rate is 80.14%,[६१] much higher than the national average of 64.5%. The city has the fourth highest population of slum dwellers among major cities in India, with about 820,000 people (18.6% of its population) living in slum conditions.[६२] This number represents about 5% of the total slum population of India. In 2005, the crime rate in the city was 313.3 per 100,000 people, accounting for 6.2% of all crimes reported in major cities in India.[६३] The number of crimes in the city showed a significant increase of 61.8% from 2004.[६४]

चेन्नईमधील सर्वाधिक लोक तमिळभाषी आहेत. भारतीय इंग्रजी ही चेन्नई मधील व्यापार, शैक्षणिक आणि पांढर पेशी जनतेमध्ये प्रचलित असल्याचे दिसून येते. पुष्कळ संख्येने तेलगू and मल्यालम समाज चेन्नईत राहतो.[६५] Chennai also has a large migrant population, who come from other parts of Tamil Nadu and the rest of the country. As of 2001, out of the 937,000 migrants (21.57% of its population) in the city, 74.5% were from other parts of the state, 23.8% were from rest of India and 1.7% were from outside the country.[६६]

धर्म टक्केवारी
हिंदू
  
 90.3%
मुस्लिम
  
 3.1%
ख्रिस्ती
  
 6.6%
तमिळ जैन
  
 1%

संस्कृती

संपादन
 
भरत नाट्यमनृत्यप्रकार

चेन्नई हे संगीत, कला आणि संस्कृती यांचे एक प्रमुख केंद्र मानले जाते.[६७] चेन्नई शहर हे त्याच्या शास्त्रीय नृत्य आणि हिंदू मंदिरांसाठी प्रसिद्ध आहे. प्रत्येक डिसेंबरमध्ये चेन्नईमध्ये पाच आठवड्यांच्या संगीत हंगामाचे आयोजन केले जाते. हे आयोजन १९२७ साली सुरू झालेल्या "मद्रास संगीत प्रबोधनी"ची स्थापना साजरा करण्यासाठी केले जाते.[६८] यामध्ये शहरातील आणि आजुबाजूचे शेकडो कलाकार पारंपरिक कर्नाटिक संगीताचे कलाविष्कार (कुचेरी) सादर करतात. "चेन्नई संगमम्" या नावाने ओळखला जाणारा कलामहोत्सव प्रत्येक जानेवारीमध्ये चेन्नईमध्ये आयोजित होतो. यामध्ये तमिळनाडू राज्याच्या विविध कलाप्रकारांचे सादरीकरण केले जाते. चेन्नई तमिळनाडू राज्यात उगम पावलेल्या "भरतनाट्यम" शास्त्रीय नृत्यासाठी प्रसिद्ध आहे. शहराच्या दक्षिण समुद्रकिनाऱ्यावर वसलेले "कलाक्षेत्र" हे चेन्नईमधील भरतनाट्यमचे एक प्रमुख सांस्कृतिक केंद्र आहे.[६९] चेन्नई शहर हे भारतातील काही उत्कृष्ट चर्चगायकांच्या समूहांसाठीदेखील प्रसिद्ध आहे. हे कलाकार नाताळ सणाच्या दरम्यान शहराच्या विविध भागांमध्ये तमिळ आणि इंग्रजीमध्ये आपली कला सादर करतात.[७०][७१]

चेन्नई हा "कॉलीवूड्" या नावाने ओळखल्या जाणाऱ्या मोठ्या तमिळ चित्रपट सृष्टीचा तळ आहे.[७२] कॉलीवूडमध्ये प्रत्येक वर्षी साधारणपणे १५० पेक्षा जास्त चित्रपटांची निर्मिती होते.[७३] या चित्रपटांच्या गीतांचा चेन्नईच्या संगीतावर मोठा प्रभाव आहे. भारतीय चित्रपट सृष्टीतील ईलैयाराजा, के. बालाचंदर, शिवाजी गणेशन, एम. जी. रामचंद्रन, रजनीकांत, कमल हसन, मणी रत्नम आणि एस. शंकर अशा मोठ्या कलाकारांनी त्यांच्या कारकिर्दीची सुरुवात चेन्नईमधून केली. ए. आर. रेहमान यांनी २००९ साली "स्लमडॉग मिलिअनेर" या चित्रपटासाठी २ ऑस्कर आणि २ ग्रॅमी पारितोषिके जिंकून चेन्नईच्या नावाला जागतिक नावलौकिक मिळवून दिला.[७४] चेन्नईमधील चित्रपटगृहांमध्ये अनेक तमिळ कलाकृती दाखवल्या जातात. राजकीय उपहास, वात्रट विनोद, इतिहास, पौराणिक कथा इत्यादी शैलींची नाटके इथे लोकप्रिय आहेत.[७५][७६][७७] याबरोबरच इंग्रजी नाटके देखिल शहरात सादर होतात.

चेन्नईमध्ये साजऱ्या होणाऱ्या सणांमध्ये जानेवारीच्या पाच दिवस साजरा होणारा "पोंगल" हा सण सर्वांत महत्त्वाचा मानला जातो. दिवाळी, ईद-उल-फित्र आणि नाताळ यांसारखे जवळपास सर्व प्रमुख धार्मिक सण चेन्नईमध्ये साजरे केले जातात. चेन्नईच्या पारंपारिक खाद्यप्रकारांमध्ये शाकाहारी आणि मांसाहारी गोष्टींचा समावेश होतो. शहरातील अनेक उपहारगृहांमध्ये साधे जेवण मिळते. या जेवणात तांदळापासून बनलेल्या पोंगल्, डोसा, इडली आणि वडई अशा पदार्थांचा समावेश असतो. या पदार्थांबरोबर "फिल्टर कॉफी" देण्याचीही पद्धत आहे.

वाहतूक

संपादन
मुख्य पान: चेन्नईमधील वाहतूक
 
चेन्नईमधील IT महामार्ग.

Chennai serves as a major gateway to southern India and the Chennai International Airport, comprising the Anna international terminal and the Kamaraj domestic terminal, is the third busiest airport in India.[७८][७९] The city is connected to major hubs across Asia, Europe, and North America through more than 30 national and international carriers. The airport is the second busiest cargo terminus in the country. The existing airport is undergoing further modernisation and expansion, and a new greenfield airport is to be constructed at an estimated cost of Rs 2,000 crore in Sriperumbudur.[८०]

The city is served by two major ports, Chennai Port, one of the largest artificial ports, and Ennore Port. The Chennai port is the largest in Bay of Bengal and India's second busiest container hub, handling automobiles, motorcycles and general industrial cargo. The Ennore Port handles cargo such as coal, ore and other bulk and rock mineral products.[८१] A smaller harbour at Royapuram is used by fishing boats and trawlers.फ्

 
चेन्नैतील उपनगरीय रेल्वेसेवा (मासट्रांझीट)

Chennai is well connected to other parts of India by road and rail. Four major national highways link Chennai to बंगळुरू, Kolkata, Tiruchirapalli (Trichy) and Tirupati and onwards to the rest of the national highway system. Numerous state highways link the city to Puducherry (Pondicherry) and other towns and cities in Tamil Nadu and neighbouring states.[८२] The Chennai Mofussil Bus Terminus (CMBT), the terminus for all intercity buses from Chennai, is the largest bus station in Asia.[८३] Seven government-owned transport corporations operate inter-city and inter-state bus services. Many private inter-city and inter-state bus companies also operate services to and from Chennai.

Chennai is the headquarters of the Southern Railway. The city has two main railway terminals. Chennai Central station, the city's largest, provides access to other major cities as well as many other smaller towns across India.[८४] Chennai Egmore is a terminus for trains to destinations primarily within Tamil Nadu; it also handles a few inter-state trains.[८५]

Buses, trains, and auto rickshaws are the most common form of public transport within the city.

 
रॉयापेठ घड्याळस्तंभाजवळून जाणारी एक एमटीसीची बसगाडी

The Chennai suburban railway network, one of the oldest in the country, consists of four broad gauge sectors terminating at two locations in the city, namely Chennai Central and Chennai Beach. Regular services are offered in the following sectors from these termini: Chennai Central/Chennai Beach - Arakkonam - Tiruttani, Chennai Central/Chennai Beach – Gummidipoondi - Sullurpeta and Chennai Beach – Tambaram - Chengalpattu - Tirumalpur(Kanchipuram). The fourth sector is an elevated Mass Rapid Transit System (MRTS) which links Chennai Beach to Velachery and is interlinked with the remaining rail network. Construction is underway for an underground and elevated Chennai Metro rail.[८६]

The Metropolitan Transport Corporation (MTC) runs an extensive city bus system consisting of 3257 buses on 622 routes, and moves an estimated 4.35 million passengers each day.[८७]

Vans, popularly known as Maxi Cabs and 'share' auto rickshaws ply many routes in the city and provide an alternative to buses. Metered call taxis, tourist taxis and auto rickshaws are also available on hire. Chennai's transportation infrastructure provides coverage and connectivity, but growing use has caused traffic congestion and pollution. The government has tried to address these problems by constructing grade separators and flyovers at major intersections, starting with the Gemini flyover, built in 1973 over the most important arterial road, Anna Salai to the recently completed Kathipara Flyover.[८८][८९]

प्रसारमाध्यमं आणि मनोरंजन

संपादन
मुख्य पान: Media in Chennai
हेही बघा: List of Tamil language television channels

Newspaper publishing started in Chennai with the launch of a weekly, The Madras Courier, in 1785.[९०] It was followed by the weeklies The Madras Gazzette and The Government Gazzette in 1795. The Spectator, founded in 1836, was the first English newspaper in Chennai to be owned by an Indian and became the city's first daily newspaper in 1853.[९१] The first Tamil newspaper, Swadesamitran, was launched in 1899.[९०]

The major English dailies published in Chennai are द हिंदू, The New Indian Express, The Deccan Chronicle and द टाइम्स ऑफ इंडिया recently joined the list. The evening dailies are, The Trinity Mirror and The News Today. As of 2004, द हिंदू was the city's most read English newspaper, with a daily circulation of 267,349.[९२] The major business dailies published from the city are द इकोनॉमिक टाइम्स, द हिंदू Business Line, Business Standard, Mint and The Financial Express. The major Tamil dailies include the Dina Thanthi, Dinakaran, Dina Mani, Dina Malar, Tamil Murasu, Makkal Kural and Malai Malar and major Telugu dailies include Eenandu, Vaartha, Andhra Jyothi and Sakshi.[९३] The one and only Hindi Newspaper published from Chennai is the Rajasthan Patrika. Neighbourhood newspapers such as The Annanagar Times and The Adyar Times cater to particular localities. Magazines published from Chennai include Ananda Vikatan, Kumudam, Kalki, Kungumam, "Thuglak", Frontline and Sportstar.

Doordarshan runs two terrestrial television channels and two satellite television channels from its Chennai centre, which was set up in 1974. Private Tamil satellite television networks like Sun TV, Raj TV, Zee Tamil, Star Vijay, Jaya TV, Makkal TV, Vasanth TV and Kalaignar TV broadcast out of Chennai. The Sun Network one of India's largest broadcasting companies is based in the city. While SCV and Hathway are the major cable TV service providers, Direct-to-home (DTH) is available via DD Direct Plus, Dish TV, Tata Sky, Sun direct DTH, Reliance Big TV and Digital TV(Airtel-Bharti)[९४][९५] Chennai is the first city in India to have implemented the Conditional Access System for cable television.[९६] Radio broadcasting started from the radio station at the Rippon Buildings complex, founded in 1930 and was then shifted to All India Radio in 1938.[९०] The city has 4 AM and 14 FM radio stations, operated by Anna University, All India Radio and private broadcasters.[९७]

शिक्षण आणि आरोग्य

संपादन
 
Anna University's Guindy campus
मुख्य पान: चेन्नईमधील शिक्षणसंस्था

चेन्नईमधील शाळा सार्वजनिक (सरकारद्वारा चालविलेल्या) आणि खाजगी अशा दोन्ही प्रकारच्या आहेत. खाजगी शाळांतील काहींना सरकारकडून आर्थिक मदत मिळते.[९८] शिक्षणाचे माध्यम इंग्रजी आणि तमिळ असून इंग्रजी हे मुख्य माध्यम आहे. बहुतेक शाळा या तमिळनाडू स्टेट बोर्ड, मॅट्रिक्युलेशन बोर्ड किंवा सेंट्रल बोर्ड ऑफ सेकंडरी एज्युकेशन यांच्याशी संलग्न आहेत (CBSE).[९९] काही शाळा "इंडियन सर्टिफिकेट ऑफ सेकंडरी एज्युकेशन (ICSE) बोर्ड" बरोबर संलग्न आहेत. त्याचप्रमाणे "नॅशनल इंस्टिट्युट ऑफ ओपन स्कूलिंग बोर्ड", "ॲंग्लो इंडियन बोर्ड" आणि माँटेसरी पद्धती यांच्याशी जोडलेल्या देखिल शाळा चेन्नईमध्ये आहेत. शालेय शिक्षण वयाच्या तिसऱ्या वर्षी दोन वर्ष कालावधीच्या बालवाडीपासून सुरू होते. यानंतर दहा वर्षांचा प्राथमिक आणि माध्यमिक शिक्षणाचा अभ्यासक्रम सुरू होतो. यानंतर व्यावसायिक आणि उच्च शिक्षणासाठी पात्र होण्यासाठी विद्दयार्थ्यांना विज्ञान किंवा वाणिज्य शाखेमध्ये दोन वर्षांचा उच्च माध्यमिक अभ्यासक्रम पूर्ण करावा लागतो.[१००][१०१] चेन्नईमध्ये एकूण १,३७९ शाळा असून यामध्ये ७३१ प्राथमिक, २३२ माध्यमिक आणि ४२६ उच्च माध्यमिक शाळा आहेत.[१०२]

The Indian Institute of Technology Madras (IIT Madras) and College of Engineering, Guindy, founded in 1794, are the premier centres for engineering education in the city. Most colleges that offer engineering programs are affiliated to Anna University. Madras Medical College (MMC), Stanley Medical College (SMC), Kilpauk Medical College and Sri Ramachandra Medical College and Research Institute (SRMC) are the notable medical colleges in Chennai.

 
The Government General Hospital

Colleges for science, arts and commerce degrees are typically affiliated with the चेन्नई विद्यापीठ, which has three campuses in the city; some colleges such as Ramakrishna Mission Vivekananda College, Madras Christian College, Loyola College and The New College are autonomous. Research institutions like the Central Leather Research Institute (CLRI), the Central Electronics Engineering Research Institute (CEERI) and the Institute for Financial Management and Research (IFMR) are in the city. The Connemara Public Library is one of four National Depository Centres in India that receive a copy of all newspapers and books published in India.[१०३] It has been declared a UNESCO information centre.[१०४]

येथे 15 सरकारी रुग्णालये आणि मोठ्या संख्येने खासगी रुग्णालये वैद्यकीय आणि आरोग्य सेवा प्रदान करतात. "जी.एच." म्हणून ओळखले जाणारे सरकारी सामान्य रुग्णालय हे शहरातील सर्वात मोठे सरकारी रुग्णालय आहे. तेथे बरीच मोठी खासगी रुग्णालये आहेत, त्यातील अनेक बहु-खास रुग्णालये आहेत. अपोलो हॉस्पिटल्स (आशियातील सर्वात मोठी खाजगी आरोग्य सेवा देणारी),[१०५] संकरा नेत्रलय आणि श्री रामचंद्र मेडिकल सेंटरसारख्या भारतातील काही नामांकित आरोग्य सेवा संस्था शहरात आहेत, ज्यामुळे वैद्यकीय पर्यटकांच्यासाठी जगात हे ठिकाण एक ठिकाण आहे.[१०६]

क्रीडा

संपादन
 
चिदंबरम मैदानावर चालू असणारा आयपीएलचा सामना

क्रिकेट हा चेन्नईमधील सर्वांत लोकप्रिय खेळ आहे.[१०७] चीपाॅकमध्ये असणारे एम. ए. चिदंबरम मैदान हे देशातील सर्वांत जुन्या क्रिकेट मैदानांपैकी एक आहे.[१०८] आय. आय. टी. मद्रासच्या क्षेत्रामध्ये असणारे चेम्पास्ट क्रिकेट मैदान हे आणखी एक महत्त्वाचे मैदान आहे. या ठिकाणी बऱेचसे प्रथम वर्गीय क्रिकेट सामने खेळावले जातात. श्रीनिवासराघवन वेंकटराघवन आणि के. श्रीकांथ हे मोठे क्रिकेट खेळाडू मुळचे चेन्नईचे आहेत.[१०९][११०] बॉब सिम्पसन आणि डेनिस लिली यांच्यासारखे प्रशिक्षक असणारी वेगवान गोलंदाजांसाठीची प्रबोधनी, "MRF पेस फाऊंडेशन" ही चेन्नईमध्ये आहे.[१११][११२] चेन्नई हे चेन्नई सुपर किंग्स या इंडियन प्रीमियर लीगच्या क्रिकेट संघाचे शहर आहे. त्याचप्रमाणे, "इंडियन क्रिकेट लीग"च्या "चेन्नई सुपरस्टार्स" या संघाचेदेखिल चेन्नई हे शहर आहे.[११३][११४]

चेन्नई वीरन्स हा प्रीमियर हॉकी लीगचा संघ चेन्नईचे प्रतिनिधित्व करतो. या संघातर्फे मेयर राधाकृष्णन मैदानावर हॉकी सामन्यांच्या "आशिया कप" आणि "पुरुष चॅम्पियन्स ट्रॉफी" अशा अनेक मालिका आयोजित केल्या गेल्या आहेत. [११५][११६]

 
ATP चेन्नई खुल्या स्पर्धेतील सामना

चेन्नईमध्ये लिएंडर पेस, विजय अमृतराज, रमेश कृष्णन आणि महेश भूपती असे प्रसिद्ध टेनिस खेळाडू तयार झाले आहेत [११७][११८][११९] आणि "असोसिएशन ऑफ टेनिस प्रोफेशनल्स (ATP)"च्या चेन्नई ओपन या स्पर्धेचे आयोजन १९९७ सालापासून चेन्नईमध्ये केले जाते.[१२०] ATPची मान्यता असणारी ही देशातील एकमेव स्पर्धा आहे.

फुटबॉल आणि इतर मैदानी खेळांचे आयोजन जवाहरलाल नेहरू स्टेडियममध्ये केले जाते. या स्टेडियममध्येच व्हॉलिबॉल, बास्केटबॉल आणि टेबल टेनिस या खेळांसाठी उत्तम सुविधा तयार करण्यात आल्या आहेत. जलक्रीडेसाठी "वेलाचेरी ॲक्वॅटिक कॉम्प्लेक्स" तयार करण्यात आले आहे. चेन्नईमध्ये १९९५ सालच्या "दक्षिण आशियायी खेळांचे"आयोजन करण्यात आले होते.[१२१]

भारतीय स्वातंत्र्यानंतर काही काळातच प्रथम चेन्नईमध्ये सुरू झालेल्या मोटारसायकलींच्या शर्यतींचा आणि चेन्नईचा अतिशय जवळचा संबंध आहे. या शर्यतींचे आयोजन ईरुनगत्तुकोत्ताई मध्ये असणाऱ्या ट्रॅकवर केले जाते.[१२२] गुंडी रेस कोर्सवर घोड्यांच्या शर्यती आयोजित केल्या जातात तर मद्रास बोट क्लबमध्ये नौकांच्या शर्यती आयोजित केल्या जातात. शहरात "कॉस्मोपोलिटन क्लब" आणि "जिमखाना क्लब" अशी दोन १८-छिद्री गोल्फची मैदाने आहेत. ही दोन्ही मैदाने एकोणिसाव्या शतकाच्या शेवटी तयार केली गेली. बुद्धिबळातील माजी विश्वविजेता विश्वनाथन आनंद याचे बालपण चेन्नईमध्ये व्यतीत झाले.[१२३][१२४][१२५]

चेन्नईच्या इतर प्रसिद्ध खेळाडूंमध्ये टेबल टेनिस खेळाडू शरथ कमल[१२६] आणि दोन वेळचा कॅरम विश्वविजेता मारिया इरुदयाम यांचा समावेश होतो.[१२७] चेन्नई शहराला "चेन्नई चित्ताज" नावाची "रग्बी संघटना" आहे.[१२८]

हे सुद्धा पहा

संपादन

जुळी शहरे

संपादन

खालील शहरे चेन्नईला आपले जुळे शहर मानतात.[१२९][१३०]

देश शहर राज्य/प्रांत पासून
  अमेरिका   सान अँटोनियो   टेक्सास २००७
  जर्मनी   फ्रांकफुर्ट   हेसेन २००५
  इजिप्त   कैरो   कैरो प्रांत २०००
  अमेरिका   डेन्व्हर   कॉलोराडो १९८४
  रशिया   व्होल्गोग्राड   व्होल्गोग्राड ओब्लास्त १९६६

संदर्भ

संपादन
  1. ^ वॅग्रेट, पॉल. जिनिव्हा. pp. ५५६. Unknown parameter |ओसीएलसी= ignored (सहाय्य); Missing or empty |title= (सहाय्य)
  2. ^ "संग्रहित प्रत". 2009-04-09 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. २००९-०९०७ रोजी पाहिले. |ॲक्सेसदिनांक= मधील दिनांक मूल्ये तपासा (सहाय्य)
  3. ^ "संग्रहित प्रत". 2009-07-30 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. २००९-०९ृ०७ रोजी पाहिले. |ॲक्सेसदिनांक= मधील दिनांक मूल्ये तपासा (सहाय्य)
  4. ^ a b "संग्रहित प्रत". 2007-10-01 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2009-09-07 रोजी पाहिले.
  5. ^ "संग्रहित प्रत". 2005-09-23. 2006-04-11 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2008-09-05 रोजी पाहिले.
  6. ^ Tharoor, Sashi (September 6, 2002). International Herald Tribune http://www.nytimes.com/2002/09/06/opinion/06iht-edtharoor_ed3_.html?scp=1&sq=In%20India%27s%20name%20game,%20cities%20are%20the%20big%20losers%22&st=cse. 2009-09-07 रोजी पाहिले. Missing or empty |title= (सहाय्य)
  7. ^ a b c d e "संग्रहित प्रत". District Profile. 2009-04-09 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2007-08-29 रोजी पाहिले.
  8. ^ a b http://www.chennaicorporation.com/madras_history.htm. 2007-09-03 रोजी पाहिले. Missing or empty |title= (सहाय्य)
  9. ^ Encyclopædia Britannica (Eleventh edition ed.). 1911 http://www.1911encyclopedia.org/Madras,_India_(Capital). 2007-09-04 रोजी पाहिले. Missing or empty |title= (सहाय्य)CS1 maint: extra text (link)
  10. ^ Playne, Somerset. pp. 51–52 http://books.google.com/books?id=8WNEcgMr11kC&pg=PA52&lpg=PA52&dq=emden+madras&source=web&ots=0h2YB7VQQ5&sig=86eYW0hrXCo7pUNVZcQvfTb4PQw#PPA51,M1. 2007-10-04 रोजी पाहिले. Missing or empty |title= (सहाय्य)
  11. ^ Guha, Ramachandra (16 January 2005). "संग्रहित प्रत". द हिंदू. 2005-02-25 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2007-10-04 रोजी पाहिले.
  12. ^ Altaff, K (10 July 2005). "संग्रहित प्रत" (PDF). Current Science. 89 (1). 2007-09-27 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित (PDF). 2007-09-04 रोजी पाहिले. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (सहाय्य)
  13. ^ Pulikesi, M (August 25, 2006). Journal of Hazardous Materials. 136 (3): 589–596. doi:10.1016/j.jhazmat.2005.12.039. PMID 16442714. Chennai is fairly low-lying, its highest point being only ३०० मीटर (९८० फूट) above sea level is a rugged barren hill opposite to the Airport called Pallavapuram Hill. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (सहाय्य); Missing or empty |title= (सहाय्य); |access-date= requires |url= (सहाय्य)
  14. ^ Baskaran, Theodore S (January 12, 2003). द हिंदू http://www.hindu.com/thehindu/mag/2003/01/12/stories/2003011200110200.htm. 2007-09-12 रोजी पाहिले. Missing or empty |title= (सहाय्य)
  15. ^ Doraisamy, Vani (October 31, 2005). "संग्रहित प्रत". द हिंदू. 2009-02-13 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2007-09-12 रोजी पाहिले.
  16. ^ Lakshmi, K (July 13, 2004). "संग्रहित प्रत". द हिंदू. 2007-10-12 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2007-10-09 रोजी पाहिले.
  17. ^ Technology http://www.rainwaterharvesting.org/Urban/Practices-and-practitioners.htm. 2007-09-12 रोजी पाहिले. Missing or empty |title= (सहाय्य)
  18. ^ The New Indian Express. August 11, 2003 http://www.tn.gov.in/pressclippings/archives/pc2003/newindpress/newindpress11082003.htm. 2005-08-05 रोजी पाहिले. Missing or empty |title= (सहाय्य)
  19. ^ "संग्रहित प्रत" (PDF). Second Master Plan - II. pp. II–9, II–10, II–11, II–15. 2007-11-28 रोजी मूळ पान (PDF) पासून संग्रहित. 2007-10-09 रोजी पाहिले.
  20. ^ http://www.forests.tn.nic.in/WildBiodiversity/np_gnp.html. 2007-10-10 रोजी पाहिले. Missing or empty |title= (सहाय्य)
  21. ^ Ramakrishnan, T. "संग्रहित प्रत". द हिंदू. 2009-02-13 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2007-09-04 रोजी पाहिले.
  22. ^ "संग्रहित प्रत". National Environment Agency – Singapore. 2010-05-16 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 27 February 2010 रोजी पाहिले.
  23. ^ "संग्रहित प्रत". द हिंदू. May 31, 2003. 2011-07-11 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2007-04-25 रोजी पाहिले.
  24. ^ रामक्रिश्नन, टी (January 3, 2006). "संग्रहित प्रत". द हिंदू. 2007-02-28 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2007-05-04 रोजी पाहिले.
  25. ^ "NASA climate data visualized". 2020-11-30 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2010-03-15 रोजी पाहिले.
  26. ^ "संग्रहित प्रत". 2009-03-02 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2009-01-25 रोजी पाहिले.
  27. ^ "संग्रहित प्रत". Operations and maintenance. 2007-08-12 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2007-03-16 रोजी पाहिले.
  28. ^ Lakshmi, K (August 3, 2007). "संग्रहित प्रत". द हिंदू. 2007-10-01 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2007-08-11 रोजी पाहिले.
  29. ^ द हिंदू. August 12, 2005 http://www.thehindubusinessline.com/2005/08/12/stories/2005081202820300.htm. 2007-09-18 रोजी पाहिले. Missing or empty |title= (सहाय्य)
  30. ^ Radhakrishnan, R.K. (September 4, 2007). द हिंदू http://www.hindu.com/2007/09/04/stories/2007090460440400.htm. 2007-09-18 रोजी पाहिले. Missing or empty |title= (सहाय्य)
  31. ^ [१]
  32. ^ http://www.tn.gov.in/telephone/hod/hodPage57.html. २००९-०३०-०३ रोजी पाहिले. |ॲक्सेसदिनांक= मधील दिनांक मूल्ये तपासा (सहाय्य); Missing or empty |title= (सहाय्य)
  33. ^ About COC http://www.chennaicorporation.com/aboutcoc/org-chart.htm. 2007-09-04 रोजी पाहिले. Missing or empty |title= (सहाय्य)
  34. ^ List of TN Assembly constituencies
  35. ^ http://www.chennaicorporation.com/general_stats.htm. 2005-08-04 रोजी पाहिले. Missing or empty |title= (सहाय्य)
  36. ^ "संग्रहित प्रत". 2007-09-27 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2007-09-15 रोजी पाहिले.
  37. ^ http://chennai.nic.in/emergency.htm. 2007-09-07 रोजी पाहिले. Missing or empty |title= (सहाय्य)
  38. ^ (PDF) (Press release). Telecom Regulatory Authority of India. August 24, 2007 http://www.trai.gov.in/trai/upload/PressReleases/486/pr24aug07no71.pdf. 2007-10-04 रोजी पाहिले. Missing or empty |title= (सहाय्य), Annexure I lists these six entities as the licensed cellular operators for the Chennai circle. The CDMA Development Group's official website lists Tata Teleservices and Reliance Communications as the only operators to have deployed CDMA on cellular systems in India. "संग्रहित प्रत". 2007-10-11 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2007-10-04 रोजी पाहिले.
  39. ^ Narayanan, R.Y. (September 5, 2002). द हिंदू http://www.thehindubusinessline.com/2002/09/05/stories/2002090502151700.htm. 2007-09-07 रोजी पाहिले. Missing or empty |title= (सहाय्य)
  40. ^ O'Connor, Ashling (September 13, 2007). "संग्रहित प्रत". The Times. London. 2011-06-12 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2007-09-13 रोजी पाहिले.
  41. ^ "संग्रहित प्रत" (PDF). Second Master Plan - II. pp. III–8. 2007-11-27 रोजी मूळ पान (PDF) पासून संग्रहित. 2007-10-05 रोजी पाहिले.
  42. ^ "संग्रहित प्रत" (PDF). Second Master Plan - II. pp. III–14, III-19, III-20. 2007-11-27 रोजी मूळ पान (PDF) पासून संग्रहित. 2007-10-05 रोजी पाहिले.
  43. ^ http://www.thehindubusinessline.com/2008/08/21/stories/2008082151132100.htm. 2009-03-03 रोजी पाहिले. Missing or empty |title= (सहाय्य)
  44. ^ Sivalingam, T (2004). GCMM 2004 first international conference on manufacturing and management: 20 http://books.google.com/books?id=v4Tm1of3UEcC&pg=PA20&lpg=PA20&dq=chennai+auto+components+industry&source=web&ots=tZMboJRII1&sig=k-lIb8u4MOywl1t6Nx8Cn0ewQ1I#PPA20,M1. 2007-09-03 रोजी पाहिले. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (सहाय्य); Missing or empty |title= (सहाय्य)
  45. ^ "संग्रहित प्रत". 2008-04-30 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2007-09-03 रोजी पाहिले.
  46. ^ "संग्रहित प्रत". 2005-11-23 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2005-11-19 रोजी पाहिले.
  47. ^ Ravi Kumar, N (December 3, 2004). "संग्रहित प्रत". द हिंदू. 2004-12-23 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2007-09-14 रोजी पाहिले.
  48. ^ "संग्रहित प्रत" (PDF). p. 13. 2007-10-06 रोजी पाहिले. Unknown parameter |आर्काइव्हदुवा= ignored (सहाय्य); Unknown parameter |आर्काइव्हदिनांक= ignored (सहाय्य)
  49. ^ Jairam Ramesh. Online Edition of The Business Standard, dated 2007-09-30 http://www.business-standard.com/common/storypage_c.php?leftnm=10&autono=299725. 2007-10-04 रोजी पाहिले. Missing or empty |title= (सहाय्य)
  50. ^ . March 1, 2005 http://sify.com/finance/fullstory.php?id=13683363. 2007-09-14 रोजी पाहिले. Missing or empty |title= (सहाय्य)
  51. ^ "संग्रहित प्रत". 2007-08-01 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2007-10-08 रोजी पाहिले.
  52. ^ Muthiah, S (October 1, 2003). "संग्रहित प्रत". द हिंदू. 2003-10-03 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2007-10-13 रोजी पाहिले.
  53. ^ "संग्रहित प्रत". 2012-03-06 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2007-10-08 रोजी पाहिले.
  54. ^ "संग्रहित प्रत". 2013-03-31 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2007-10-05 रोजी पाहिले.
  55. ^ "संग्रहित प्रत". 2007-10-05 रोजी पाहिले. Unknown parameter |आर्काइव्हदुवा= ignored (सहाय्य); Unknown parameter |आर्काइव्हदिनांक= ignored (सहाय्य)
  56. ^ a b "संग्रहित प्रत" (PDF). Second Master Plan - II. pp. I–5, I-10. 2007-11-28 रोजी मूळ पान (PDF) पासून संग्रहित. 2007-10-06 रोजी पाहिले. The population density for Chennai city and the metropolitan area have been calculated using the population figures and the total area of the respective regions, mentioned in the Second Master Plan. The conversion rate of १-मैल (२ किमी) = 1.609 km. has been used to compute the density per sq. mile.
  57. ^ Srivasthan, A (April 12, 2007). द हिंदू http://www.hindu.com/2007/04/12/stories/2007041213350400.htm. 2007-10-04 रोजी पाहिले. Missing or empty |title= (सहाय्य)
  58. ^ World Urban Areas (World Agglomerations) (PDF). p. 77 http://www.demographia.com/db-worldua.pdf. 2007-10-09 रोजी पाहिले. Unknown parameter |month= ignored (सहाय्य); Missing or empty |title= (सहाय्य) In terms of population density, Chennai was ranked 51st among all urban agglomerations in the world with over 500,000 people.
  59. ^ Census of India http://chennai.nic.in/chndistprof.htm#CENSUS. 2007-10-05 रोजी पाहिले. Missing or empty |title= (सहाय्य)
  60. ^ "संग्रहित प्रत". CIA World Factbook. 2008-06-11 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2005-08-04 रोजी पाहिले.
  61. ^ Department of school education http://www.tn.gov.in/schooleducation/statistics/table7and8.htm. 2005-08-04 रोजी पाहिले. Missing or empty |title= (सहाय्य)
  62. ^ "संग्रहित प्रत". 2007-03-08 रोजी पाहिले. Unknown parameter |आर्काइव्हदिनांक= ignored (सहाय्य); Unknown parameter |आर्काइव्हदुवा= ignored (सहाय्य)
  63. ^ "संग्रहित प्रत" (PDF). 2007-09-27 रोजी मूळ पान (PDF) पासून संग्रहित. 2007-09-19 रोजी पाहिले.
  64. ^ "संग्रहित प्रत" (PDF). Crime In India – 2005. 2007-06-14 रोजी मूळ पान (PDF) पासून संग्रहित. 2007-09-19 रोजी पाहिले.
  65. ^ "संग्रहित प्रत". 2007-10-06 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2007-10-08 रोजी पाहिले.
  66. ^ "संग्रहित प्रत" (PDF). Second Master Plan - II. pp. I–11. 2007-11-28 रोजी मूळ पान (PDF) पासून संग्रहित. 2007-10-06 रोजी पाहिले.
  67. ^ "संग्रहित प्रत". 2010-11-18 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2009-10-15 रोजी पाहिले.
  68. ^ "संग्रहित प्रत". द हिंदू. February 3, 2005. 2005-02-07 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2005-08-04 रोजी पाहिले.
  69. ^ GR (December 2, 2000). "संग्रहित प्रत". द हिंदू. 2008-12-29 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2007-09-07 रोजी पाहिले.
  70. ^ "संग्रहित प्रत". Chennai Online. 2009. 2010-01-17 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2009-02-24 रोजी पाहिले.
  71. ^ "संग्रहित प्रत". NXg. January 2009. 2013-06-15 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2009-02-24 रोजी पाहिले.
  72. ^ Ellens, Dan. p. 150 http://books.google.com/books?id=6Nsyr3J1fpIC&printsec=frontcover&dq=kollywood#PPA150,M1. 2007-09-07 रोजी पाहिले. Missing or empty |title= (सहाय्य)
  73. ^ Ganti, Tejaswini. p. 3 http://books.google.com/books?id=GTEa93azj9EC&pg=PA3&dq=tamil+films+per+year&sig=Q9a_mC8aqRjWWyxHaHpsbCV6xuE. 2007-09-07 रोजी पाहिले. Missing or empty |title= (सहाय्य)
  74. ^ VOA News. February 23, 2009 http://www.voanews.com/english/Entertainment/2009-02-23-voa15.cfm. 2009-02-24 रोजी पाहिले. Missing or empty |title= (सहाय्य)
  75. ^ Ramesh, V (July 17, 2003). "संग्रहित प्रत". द हिंदू. 2008-12-30 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2007-09-22 रोजी पाहिले.
  76. ^ Ashok Kumar, S.R. (January 11, 2006). "संग्रहित प्रत". द हिंदू. 2009-06-26 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2007-09-22 रोजी पाहिले.
  77. ^ Kumar, Ranee (December 10, 2003). "संग्रहित प्रत". द हिंदू. 2010-01-30 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2007-09-22 रोजी पाहिले.
  78. ^ "संग्रहित प्रत" (PDF). 2007-09-26 रोजी मूळ पान (PDF) पासून संग्रहित. 2007-09-13 रोजी पाहिले.
  79. ^ "संग्रहित प्रत" (PDF). 2007-09-26 रोजी मूळ पान (PDF) पासून संग्रहित. 2007-09-13 रोजी पाहिले.
  80. ^ "संग्रहित प्रत". द हिंदू. May 22, 2007. 2012-10-26 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2007-05-22 रोजी पाहिले.
  81. ^ . July 6, 2006 http://app.mfa.gov.sg/pr/read_content.asp?View,4753,. 2007-09-13 रोजी पाहिले. Missing or empty |title= (सहाय्य)
  82. ^ http://www.gisdevelopment.net/application/Utility/transport/utilitytr0001.htm. 2005-08-04 रोजी पाहिले. Missing or empty |title= (सहाय्य)
  83. ^ Dorairaj, S (December 28, 2005). "संग्रहित प्रत". द हिंदू. 2006-07-05 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2007-09-13 रोजी पाहिले.
  84. ^ "संग्रहित प्रत". 2007-10-11 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2007-10-06 रोजी पाहिले.
  85. ^ "संग्रहित प्रत". द हिंदू. August 27, 2004. 2007-10-13 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2007-10-04 रोजी पाहिले.
  86. ^ "संग्रहित प्रत". द हिंदू. 2008-11-01 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2009-07-17 रोजी पाहिले. |पहिलेनाव= missing |पहिलेनाव= (सहाय्य)
  87. ^ "संग्रहित प्रत". 2008-05-26 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2009-08-18 रोजी पाहिले.
  88. ^ Draft Master Plan – II for Chennai Metropolitan Area (PDF). p. 60 http://www.hindu.com/nic/draftmasterplanii_short.pdf. 2007-09-16 रोजी पाहिले. Missing or empty |title= (सहाय्य)
  89. ^ Srivathsan, A (September 29, 2007). "संग्रहित प्रत". द हिंदू. 2011-03-27 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2007-09-16 रोजी पाहिले.
  90. ^ a b c District Profile http://chennai.nic.in/chndistprof.htm#evt. 2007-10-04 रोजी पाहिले. Missing or empty |title= (सहाय्य)
  91. ^ Muthiah, S (February 3, 2003). "संग्रहित प्रत". द हिंदू. 2006-05-27 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2007-10-04 रोजी पाहिले.
  92. ^ Shankaran, Sanjiv (May 4, 2005). http://www.rediff.com/money/2005/may/04spec3.htm. 2007-10-04 रोजी पाहिले. Missing or empty |title= (सहाय्य)
  93. ^ https://rni.nic.in/search_place.asp. 2007-10-09 रोजी पाहिले. Missing or empty |title= (सहाय्य) If one types in Chennai in the input box and submits, the list is displayed.
  94. ^ "संग्रहित प्रत". द हिंदू. June 13, 2006. 2006-06-17 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2007-10-04 रोजी पाहिले.
  95. ^ द हिंदू. March 4, 2007 http://www.hindu.com/2007/03/04/stories/2007030404630200.htm. 2007-10-04 रोजी पाहिले. Missing or empty |title= (सहाय्य)
  96. ^ "संग्रहित प्रत". द हिंदू. December 6, 2003. 2003-12-31 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2007-09-07 रोजी पाहिले.
  97. ^ Gilbert, Sean (ed.). London. pp. 237–242. Missing or empty |title= (सहाय्य)
  98. ^ "संग्रहित प्रत" (PDF). Reports. pp. 1–25. 2007-11-28 रोजी मूळ पान (PDF) पासून संग्रहित. 2007-09-13 रोजी पाहिले.
  99. ^ Ramachandran, K. and Srinivasan, Meera (November 20, 2006). "संग्रहित प्रत". द हिंदू. 2007-10-13 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2007-10-07 रोजी पाहिले.
  100. ^ http://www.tn.gov.in/schooleducation/structure.htm. 2007-09-13 रोजी पाहिले. Missing or empty |title= (सहाय्य)
  101. ^ http://www.tn.gov.in/schooleducation/statistics/picture1-edn.htm. 2007-09-13 रोजी पाहिले. Missing or empty |title= (सहाय्य)
  102. ^ "संग्रहित प्रत". 2009-04-09 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2007-09-13 रोजी पाहिले.
  103. ^ http://www.connemarapubliclibrarychennai.com/forPublisher.htm. 2007-09-13 रोजी पाहिले. Missing or empty |title= (सहाय्य)
  104. ^ http://www.connemarapubliclibrarychennai.com/History.htm. 2007-09-13 रोजी पाहिले. Missing or empty |title= (सहाय्य)
  105. ^ "संग्रहित प्रत". 2007-08-28 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2007-09-12 रोजी पाहिले.
  106. ^ "संग्रहित प्रत". 2007-10-11 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2007-09-12 रोजी पाहिले.
  107. ^ "संग्रहित प्रत". 2007-10-11 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2007-10-04 रोजी पाहिले.
  108. ^ Sriram, Natarajan. http://content-usa.cricinfo.com/india/content/ground/58008.html. 2007-09-13 रोजी पाहिले. Missing or empty |title= (सहाय्य)
  109. ^ Ramchand, Partab. http://content-aus.cricinfo.com/india/content/player/35656.html. 2007-10-15 रोजी पाहिले. Missing or empty |title= (सहाय्य)
  110. ^ Ramchand, Partab. http://content-aus.cricinfo.com/india/content/player/34103.html. 2007-10-15 रोजी पाहिले. Missing or empty |title= (सहाय्य)
  111. ^ "संग्रहित प्रत". द हिंदू. March 9, 2006. 2007-03-11 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2007-10-04 रोजी पाहिले.
  112. ^ "संग्रहित प्रत". Indo-Asian News Service. February 20, 2004. 2007-10-04 रोजी पाहिले. Unknown parameter |आर्काइव्हदिनांक= ignored (सहाय्य); Unknown parameter |आर्काइव्हदुवा= ignored (सहाय्य)
  113. ^ Lokapally, Vijay (2007-12-17). "संग्रहित प्रत". द हिंदू. 2012-01-17 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2007-12-18 रोजी पाहिले.
  114. ^ http://www.indiancricketleague.in/news/news-52.html. 2009-03-02 रोजी पाहिले. Missing or empty |title= (सहाय्य)
  115. ^ "संग्रहित प्रत". द हिंदू. September 10, 2007. 2011-06-29 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2007-09-13 रोजी पाहिले.
  116. ^ "संग्रहित प्रत". द हिंदू. October 20, 2004. 2004-10-30 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2007-09-13 रोजी पाहिले.
  117. ^ Basu, Arundhati (March 19, 2005). The Telegraph http://www.telegraphindia.com/1050319/asp/weekend/story_4513588.asp. 2007-10-04 रोजी पाहिले. Missing or empty |title= (सहाय्य)
  118. ^ Srinivasan, Kamesh (December 28, 2001). "संग्रहित प्रत". द हिंदू. 2007-10-11 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2007-10-04 रोजी पाहिले.
  119. ^ Keerthivasan, K (December 30, 2004). "संग्रहित प्रत". द हिंदू. 2007-10-29 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2007-10-11 रोजी पाहिले.
  120. ^ http://www.chennaiopen.org. 2007-09-13 रोजी पाहिले. Missing or empty |title= (सहाय्य)
  121. ^ Thyagarajan, S (December 4, 2003). "संग्रहित प्रत". द हिंदू. 2007-10-13 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2007-10-04 रोजी पाहिले.
  122. ^ "संग्रहित प्रत". The Indian Express. February 5, 1998. 2012-10-11 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2007-10-04 रोजी पाहिले.
  123. ^ Brijnath, Rohit (October 6, 2007). द हिंदू http://www.hindu.com/2007/10/06/stories/2007100655521900.htm. 2007-10-11 रोजी पाहिले. Missing or empty |title= (सहाय्य)
  124. ^ Fide (October 15, 2007). Fide http://ratings.fide.com/toparc.phtml?cod=117. 2007-10-15 रोजी पाहिले. Missing or empty |title= (सहाय्य)
  125. ^ Official site of the 2007 World Chess Championship (October 15, 2007). http://www.chessmexico.com/es/index.php?option=com_content&task=blogcategory&id=22&Itemid=114. 2007-10-15 रोजी पाहिले. Missing or empty |title= (सहाय्य)
  126. ^ Srinivasan, Meera (September 7, 2007). "संग्रहित प्रत". द हिंदू. 2007-10-12 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2007-10-04 रोजी पाहिले.
  127. ^ "संग्रहित प्रत". 2007-09-27 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2007-10-11 रोजी पाहिले.
  128. ^ "संग्रहित प्रत". द हिंदू. April 16, 2007. 2007-04-18 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2007-10-04 रोजी पाहिले.
  129. ^ "संग्रहित प्रत". 2008-06-05 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2009-03-03 रोजी पाहिले.
  130. ^ "संग्रहित प्रत". 2012-10-19 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2009-03-03 रोजी पाहिले.

साचा:चेन्नई

"https://mr.wikipedia.org/w/index.php?title=चेन्नई&oldid=2503438" पासून हुडकले