मराठी विकिपीडिया

कल्पना चावला


कल्पना चावला (१७ मार्च १९६२ – १ फेब्रुवारी २००३) या भारतीय वंशाच्या अमेरिकन अंतराळयात्री आणि अंतरिक्ष अभियंता होत्या. त्या अंतराळात प्रवास करणाऱ्या पहिल्या भारतीय महिला ठरल्या.[१] त्यांचा जन्म भारतात झाला, परंतु पुढे त्या अमेरिकेत स्थायिक झाल्या आणि अमेरिकेच्या नागरिक बनल्या.[२] त्यांनी स्पेस शटल कोलंबिया या अंतराळयानाद्वारे दोन अंतराळ मोहिमा पूर्ण केल्या—पहिली STS-87 (१९९७) आणि दुसरी STS-107 (२००३).[३] दुसऱ्या मोहिमेदरम्यान यान पृथ्वीवर परतत असताना अपघातग्रस्त झाले आणि त्यात कल्पना चावला यांच्यासह सात अंतराळवीरांचा मृत्यू झाला.[४]

अंतराळवीर
कल्पना चावला
वैयक्तिक माहिती
जन्म तारीख १७ मार्च, १९६२
जन्म स्थान करनाल, हरियाणा, भारत
मृत्यू तारीख १ फेब्रुवारी, २००३ (वय ४०)
मृत्यू स्थान टेक्सास, अमेरिका
मृत्यू कारण स्पेस शटल कोलंबिया अपघात
विश्रांती स्थान झायॉन राष्ट्रीय उद्यान, युटा, अमेरिका
शिक्षण आणि करिअर
शिक्षण पंजाब अभियांत्रिकी महाविद्यालय (बी.इंजि.)
टेक्सास विद्यापीठ, आर्लिंग्टन (एम.एस.)
युनिव्हर्सिटी ऑफ कॉलोराडो बोल्डर (पीएच.डी.)
पुरस्कार
  • कॉंग्रेशनल अंतराळ पदक
  • नासा विशिष्ट सेवा पदक
  • नासा अंतराळ उड्डाण पदक
प्रकार नासा अंतराळवीर
अंतराळातील वेळ ३१ दिवस १४ तास ५४ मिनिटे
निवड नासा गट १५ (१९९४)
मोहिमा STS-87
STS-107
चिन्ह


त्यांना मरणोत्तर अनेक सन्मान मिळाले, ज्यात कॉंग्रेशनल अंतराळ पदक,[५] नासा विशिष्ट सेवा पदक आणि नासा अंतराळ उड्डाण पदक यांचा समावेश आहे.[३] त्यांच्या स्मरणार्थ अनेक इमारती, उपग्रह आणि मंगळावरील एक शिखर यांना त्यांचे नाव देण्यात आले आहे.

प्रारंभिक जीवन आणि शिक्षण

संपादन

कल्पना चावला यांचा जन्म १७ मार्च १९६२ रोजी करनाल, हरियाणा येथे झाला.[६] त्यांचे वडील बनारसी लाल चावला हे टायर उत्पादन कारखान्याचे मालक होते, तर आई संजोगता खरबंदा गृहिणी होत्या.[७] त्यांचे कुटुंब मूळचे पाकिस्तानातील गुजरानवाला येथील होते, परंतु भारत-पाकिस्तान फाळणीदरम्यान ते भारतात स्थलांतरित झाले.[७] त्यांना दोन बहिणी (सुनीता आणि दीपा) आणि एक भाऊ (संजय) होते.[८]

लहानपणापासूनच त्यांना अंतराळ अभियांत्रिकीची आवड होती, परंतु वडिलांनी त्यांना वैद्य किंवा शिक्षिका होण्याचा सल्ला दिला होता.[२] तरीही त्यांनी करनाल येथील टागोर बाल निकेतन वरिष्ठ माध्यमिक शाळेतून १९७६ मध्ये शिक्षण पूर्ण केले.[९] त्यानंतर त्यांनी दयाल सिंग महाविद्यालयात प्राथमिक अभियांत्रिकीचे अभ्यासक्रम घेतले[८] आणि चंदीगड येथील पंजाब अभियांत्रिकी महाविद्यालयातून १९८२ मध्ये अंतराळ अभियांत्रिकीची पदवी प्राप्त केली.[६] त्या या महाविद्यालयातील पहिल्या महिला विद्यार्थिनी होत्या.[१]

१९८२ मध्ये त्या पुढील शिक्षणासाठी अमेरिकेत गेल्या.[९] त्यांनी टेक्सास विद्यापीठ, आर्लिंग्टन येथून १९८४ मध्ये विज्ञान शाखेतील पदव्युत्तर पदवी (एम.एस.) मिळवली, जिथे त्यांची प्रबंध "Optimization of cross flow fan housing for airplane wing installation" या विषयावर होता.[१०] तिथेच त्यांची भेट त्यांचे पती जीन-पिएर हॅरिसन यांच्याशी झाली आणि २ डिसेंबर १९८३ रोजी त्यांचा विवाह झाला.[१] त्यानंतर कोलोरॅडो विद्यापीठ, बोल्डर येथून १९८८ मध्ये त्यांनी पीएच.डी. प्राप्त केली, ज्याचा प्रबंध "Computation of Dynamics and Control of Unsteady Vortical Flows" या विषयावर होता.[११] या काळात त्यांनी उड्डाण प्रशिक्षण घेतले आणि व्यावसायिक वैमानिकाचा परवाना मिळवला.[१२]

करिअर

संपादन

नासापूर्वी

संपादन

१९८८ मध्ये कल्पना चावला यांनी नासाच्या एम्स संशोधन केंद्रात कार्य सुरू केले.[३] तिथे त्यांनी संगणकीय द्रव गतिशास्त्रावर संशोधन केले, विशेषतः उभ्या किंवा लहान उड्डाणक्षमता असलेल्या संकल्पनांवर.[६] १९९३ मध्ये त्या ओव्हरसेट मेथड्स या संस्थेत संशोधक आणि उपाध्यक्ष म्हणून रुजू झाल्या.[१] १९९० च्या दशकात त्या अमेरिकेच्या नागरिक बनल्या[२] आणि डिसेंबर १९९४ मध्ये नासाच्या अंतराळवीर प्रशिक्षणासाठी निवडल्या गेल्या.[१३]

पहिली अंतराळ मोहीम

संपादन
 
STS-87 ची टीम, १९९७. डावीकडून: चावला, लिंडसे, क्रेगेल, कादेन्युक, स्कॉट, दोई

१९ नोव्हेंबर १९९७ रोजी त्यांची पहिली अंतराळ मोहीम STS-87 सुरू झाली.[१४] त्या स्पेस शटल कोलंबिया यानावर मिशन विशेषज्ञ आणि यांत्रिक हाताच्या संचालक होत्या.[३] त्यांनी "स्पार्टन" उपग्रह सोडण्याचा प्रयत्न केला, परंतु तो यशस्वी झाला नाही.[१४] ही मोहीम १५ दिवस १६ तास चालली आणि त्यांनी पृथ्वीभोवती २५२ प्रदक्षिणा पूर्ण केल्या.[३] भारताचे तत्कालीन पंतप्रधान इंदरकुमार गुजराल यांनी त्यांचे अभिनंदन केले होते.[१]

दुसरी मोहीम आणि मृत्यू

संपादन
 
STS-107 ची टीम, २००१. डावीकडून: ब्राउन, हसबंड, क्लार्क, चावला, अँडरसन, मॅककूल, रॅमन

दुसरी मोहीम STS-107 ही १६ जानेवारी २००३ रोजी सुरू झाली.[४] ही वैज्ञानिक संशोधन मोहीम होती, ज्यात त्यांनी अनेक प्रयोग केले.[१४] परंतु १ फेब्रुवारी २००३ रोजी यान पृथ्वीवर परतत असताना टेक्सासच्या आकाशात नष्ट झाले आणि सातही अंतराळवीरांचा मृत्यू झाला.[४] अपघाताचे कारण म्हणजे उड्डाणादरम्यान यानाच्या बाह्य टाकीतून फोमचा तुकडा तुटून पंखाला लागला होता.[४] त्यांचे अवशेष झायॉन राष्ट्रीय उद्यानात विखुरण्यात आले.[२]


स्मरण

संपादन

त्यांच्या नावाने अनेक गोष्टी ठेवण्यात आल्या:

  • पंजाब अभियांत्रिकी महाविद्यालयातील मुलींचे वसतिगृह.[१५]
  • "कल्पना-१" हा उपग्रह.[१६]
  • मंगळावरील कोलंबिया टेकड्यांतील एक शिखर.[१७]
  • टेक्सास विद्यापीठातील "कल्पना चावला सभागृह".[१८]
  • फ्लोरिडा तंत्रज्ञान संस्थेतील निवास इमारत.[१९]
  • चंद्रावरील एक खड्डा.[२०]
  • हरियाणातील "कल्पना चावला तारांगण".[२१]
  • S.S. कल्पना चावला अंतराळयान.[२२]

संदर्भ

संपादन
  1. ^ a b c d e Jones, Mykah (2020). "Chawla, Kalpana". Texas State Historical Association. 9 नोव्हेंबर 2024 रोजी पाहिले.
  2. ^ a b c d Chien, Philip (2006). Columbia: Final Voyage. Springer Science & Business Media. ISBN 978-0-387-27148-4.
  3. ^ a b c d e Biographical Data - Kalpana Chawla (Ph.D.) (PDF) (Report). NASA. 2004. 8 नोव्हेंबर 2024 रोजी पाहिले.
  4. ^ a b c d Gehman Jr., Harold (2003). Columbia Accident Investigation Board - Report (PDF) (Report). NASA. 17 सप्टेंबर 2024 रोजी पाहिले.
  5. ^ "Congressional Space Medal of Honor". NASA. 2023. 25 नोव्हेंबर 2024 रोजी पाहिले.
  6. ^ a b c Furuyama 2013, p. 201
  7. ^ a b Padmanabhan, Anil (2003). Kalpana Chawla, a Life. Penguin Books India. ISBN 0-14-333586-3.
  8. ^ a b Cavallaro, Umberto (2023). To the stars: women spacefarers' legacy. Springer. ISBN 978-3-031-19859-5.
  9. ^ a b Launius, Roger D. (2008). "Columbia Space Shuttle Crew". American National Biography Online. Oxford University Press. doi:10.1093/anb/9780198606697.article.2001896.
  10. ^ Chawla, Kalpana (1984). Optimization of cross flow fan housing for airplane wing installation (Masters thesis). University of Texas at Arlington. OCLC 12319243.
  11. ^ Chawla, Kalpana (1988). Computation of dynamics and control of unsteady vortical flows (PhD thesis). University of Colorado Boulder. OCLC 8902887.
  12. ^ Harrison, Jean-Pierre (2011). The Edge of Time: the authoritative biography of Kalpana Chawla. Harrison Publishing. ISBN 978-0-9768279-0-0.
  13. ^ Hess, Mark (1994). "1995 Astronaut Candidates Selected". NASA News. NASA. 2021-05-10 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 17 नोव्हेंबर 2024 रोजी पाहिले.
  14. ^ a b c Evans, Ben (2005). Space Shuttle Columbia: Her Missions and Crews. Springer Science & Business Media. ISBN 0-387-21517-4.
  15. ^ "Punjab Engineering College remembers Kalpana". The Indian Express. 2003. 2006-08-27 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 10 जून 2007 रोजी पाहिले.
  16. ^ "KALPANA-1 Introduction". Meteorological & Oceanographic Satellite Data Archival Centre (MOSDAC). 25 नोव्हेंबर 2024 रोजी पाहिले.
  17. ^ Garber, Megan (1 फेब्रुवारी 2013). "Columbia's Astronauts, Remembered on Mars". The Atlantic. 25 नोव्हेंबर 2024 रोजी पाहिले.
  18. ^ Wong, Esther (2004). "Kalpana Chawla Hall dedicated". The Shorthorn. 25 नोव्हेंबर 2024 रोजी पाहिले.
  19. ^ "Florida Tech to Dedicate Residence Hall Complex in Memory of Columbia". Florida Tech News. 2003. 25 नोव्हेंबर 2024 रोजी पाहिले.
  20. ^ "Moon - Chawla". Gazetteer of Planetary Nomenclature. USGS. 2010. 25 नोव्हेंबर 2024 रोजी पाहिले.
  21. ^ "Kalpana Chawla Planetarium(Kurukshetra)". Haryana Government. 25 नोव्हेंबर 2024 रोजी पाहिले.
  22. ^ Pearlman, Robert Z. (2020). "Cargo spacecraft named for fallen NASA astronaut Kalpana Chawla". Space.com. 25 नोव्हेंबर 2024 रोजी पाहिले.
"https://mr.wikipedia.org/w/index.php?title=कल्पना_चावला&oldid=2550153" पासून हुडकले