कुर्ला
कुर्ला (कुर्ले, इंग्रजीत Coorla / Kurla; पोर्तुगीजमध्ये Corlem) हे मुंबई शहराचे एक विस्ताराने मोठे असे उपनगर आहे. हे मुंबई उपनगर जिल्ह्यातील कुर्ला तालुक्याचे मुख्यालय आहे. या जागेचे नाव तिथले ईस्ट इंडियन गावावरून ठेवले आहे. हे क्षेत्र मुंबई महानगर पालिकेच्या 'एल' वॉर्ड मध्ये येते. मिठी नदीच्या काठावर व मुंबई-आग्रा रोडवर (लाल बहादूर शास्त्री मार्गावर) आहे. कुर्ला रेल्वे स्थानक मुंबईतील सर्वात वर्दळीचे रेल्वे स्थानक म्हणून गणले जाते. मुंबईतून बाहेर पडणाऱ्या गाड्या ज्या ज्या टर्मिनसवरून निघतात त्यांपैकी कुर्ला टर्मिनस हे एक महत्त्वाचे टर्मिनस आहे. ते कुर्ल्याजवळच्या टिळकनगर या लोकल रेल्वेच्या स्थानकाजवळ असल्याने कुर्ला टर्मिनसचे नाव बदलून लोकमान्य टिळक टर्मिनस करण्यात आले. वांद्रे आणि कुर्ला यांच्या दरम्यान वांद्रे कुर्ला संकुल हे मुंबईमधील मोठे वाणिज्य केंद्र आहे. मुंबई विमानतळ (छत्रपती शिवाजी आंतरराष्ट्रीय विमानतळ) कुर्ल्याच्या उत्तरेस आहे.
मुंबईतील उपनगर  | |||
| माध्यमे अपभारण करा | |||
 विकिपीडिया | |||
| प्रकार | उपनगर | ||
|---|---|---|---|
| स्थान | मुंबई, महाराष्ट्र, भारत | ||
| वास्तव्य करणारा | |||
| द्वारे अनुरक्षित | |||
 | |||
| |||
 | |||
इतिहास
संपादनकुरली नावाचा खेकडा येथे मोठ्या प्रमाणात मिळत असे म्हणून या गावाला कुर्ला हे नाव मिळाले. जेव्हा वसईच्या तहावर गुजरातच्या सुलतान बहादूर याने व पोर्तुगीज साम्राज्याने २३ डिसेंबर १५३४ रोजी स्वाक्षरी केली तेव्हा कुर्ला गावात पोर्तुगीजांचे शासन आले. १५४८ मध्ये, कुर्ला गाव आणि सहा अन्य गावे पोर्तुगालने ब्रिटिश हिंदुस्तानच्या गव्हर्नरांनी ॲंटोनियो पेसोआ यांना त्यांच्या लष्करी सेवांसाठी बक्षीस म्हणून दिली. १७७४ मध्ये ब्रिटिशांनी साल्सेट बेटावर कब्जा होईपर्यंत कुर्ला पोर्तुगीज सत्तेखालीच राहिले. सन १७८२ मध्ये सलबाईच्या तहात कुर्ला औपचारिकपणे ईस्ट इंडिया कंपनीला बहाल करण्यात आले.
प्रशासन
संपादनकुर्ला हे मुंबई उपनगर जिल्ह्यातील कुर्ला तालुक्याचे मुख्यालय आहे. १९२० मध्ये दक्षिण साष्टी तालुक्यात हा तालुका कोरण्यात आला. यात १३५ चौरस किलोमीटर क्षेत्राचा समावेश आहे, ज्यामध्ये दोन मंडळात एकूण २९ गावे आहेत. हा तालुका जिल्ह्याच्या पूर्वेकडे व पश्चिमेला वांद्रे तालुका, वायव्येस संजय गांधी राष्ट्रीय उद्यान, उत्तरेकडील ठाणे जिल्हा, पूर्वेस ठाणे खाडी आणि दक्षिणेला मुंबई शहर जिल्हा आहे.[१]
संपूर्ण उपनगर बृहन्मुंबई महानगरपालिकेच्या वॉर्ड 'एल'च्या झोन ५ अंतर्गत आहे. प्रभाग नगरपालिका कार्यालये एस.जी. बर्वे रोडवरील म्युनिसिपल बाजार इमारतीत आहेत. कुर्ला येथील रहिवासी कुर्ला विधानसभा मतदारसंघ संख्या १७४ अंतर्गत येतात.[२] २००९ मध्ये मतदारसंघांची संख्या २८४,९५१ होती (१६१,४५९ पुरुष, १२३,४९२ महिला).[३]
ठिकाणे
संपादनकुर्ला प्रामुख्याने दोन भागांत विभागलेला आहे. पश्चिम कुर्ला आणि पूर्व कुर्ला. हे भागही जुना कुर्ला, कोहिनूर सिटी व नवा कुर्ला असे तीन उपभागांत विभागले गेले आहेत.
जुना कुर्ला
संपादन
कुर्ला जिल्ह्यातील सर्वात जुन्या वस्त्यांमध्ये खालील गोष्टींचा समावेश आहे:
- मुंबईचे मूळ रहिवासी ईस्ट इंडियन समाजाचे ख्रिश्चन गाव प्रसिद्ध आहे व त्याच्या जवळ ख्रिश्चन हॉल व्हिलेज
- वाडिया धर्मादाय ट्रस्टच्या मालमत्तेवर बांधलेली वाडिया इस्टेट, मिठी नदी आणि छत्रपती शिवाजी आंतरराष्ट्रीय विमानतळ यांच्या जवळ असलेल्या ए. एच. वाडिया मार्गावर आहे.
- बैल बाजार आणि सिंधी शिबीर (मुख्यतः सिंधी, कानोजीज, आणि मालवण)
- मिठी नदीच्या काठावर संभाजी चौक, संदेश नगर, सियोग नगर आणि क्रांती नगर झोपडपट्ट्या.
- कोहिनूर सिटी जवळच्या झोपडपट्टीत धोबीघाट आणि जय आंबे चौक आहेत.
- कुर्ला-अंधेरी रस्त्यावर जरीमरी, काजूपाडा आणि सफेद पूल क्षेत्र.
- स्टेशन रोड जवळ बुद्ध कॉलनी.
२१व्या शतकाच्या सुरुवातीस जुन्या मिल्सच्या पुनर्रचनांमुळे या परिसरात बदल झाले आहेत. प्रीमियर ऑटोमोबाइल्स आणि मुकंद इंजिनिअर्स / मुकंद आयर्न यांच्या फॅक्टरीनी एकेकाळी व्यापलेल्या जमिनीवर कोहिनूर सिटी आणि फिनिक्स मार्केटसिटी माॅल झाले आहेत.
कोहिनूर सिटी
संपादनकोहिनूर सिटी कुर्ला पश्चिमेतील रिअल इस्टेट कॉम्प्लेक्स आहे. आधी प्रीमियर ऑटोमोबाईल्स नावाची मोटार वाहन उत्पादक कंपनी प्रसिद्ध फियाट व पद्मिनी गाड्या बनवत होती व नंतर कंपनी झाली. तिच्या जागेवर कोहिनूर सिटी म्हणून इमारती बांधल्या जाऊ लागल्या. सध्याच्या चार जटिल प्रकल्पांमध्ये एचडीआयएल, एसआरए, प्रीमियर रेसिडेन्सी इमारती आणि कोहिनूर सिटी इमारत आहे. झोपडपट्टी पुनर्वसन प्राधिकरण (एसआरए) इमारतींमध्ये मुंबईतील झोपडपट्टीतील बहुतेक झोपडपट्टीधारक पुनर्वसित झाले आहेत.
नवीन कुर्ला
संपादनकुर्लाच्या दक्षिणेकडील भाग कापूस मिल्स आणि रेल्वे लाईनच्या आगमनानंतर विकसित झाला. काही प्रमुख स्थळे आणि खुणा:
- जय भवानी चौक, जय शंकर चौक आणि सुभाषनगर न्यू मिल रोडवर.
- न्यू मिल रोड आणि एच.पी. केलुस्कर रोड जवळ बीएमसी कॉलनी.
- विनोबा भावेनगर येथे एलआयजी, एमआयजी आणि एचआयजी कॉलनी. विनोबा भावे (zone V) या नावाने पोलीस स्टेशन आहे. सांताक्रूझ - चेंबूर जोड रस्ता (Santracruz-Chembur Link Road -SCLR) संरेखन या भागातून जातो.
- के.बी. भाभा हॉस्पिटल, छड्डावागर आणि मुरली मिलन सोसायटीच्या आजूबाजूचे परिसर
- कुर्ला बस डेपो, लाल बहादूर शास्त्री मार्ग (एलबीएस रोड, जुने व सध्याही प्रचलित असलेले नाव - आग्रा रोड), सीएसटी रोड (Central Salsette Tramway Road) वरील टॅक्सीमनी कॉलनी, कपाडिया नगर आणि किस्मत नगर यांच्या जवळील भागात. हा परिसर वांद्रे कुर्ला संकुलच्या जवळ आहे. प्रायद्वीप टेक्नोपार्क पूर्वीच्या स्वान मिल्सच्या जागेवर आहे.
- कुर्ला रेल्वे स्थानक क्षेत्रात "यादव मंडई" (मासे, मांस आणि भाजी बाजार) ही एक, आणि दुसरी "ब्राह्मणवाडी मंडई" ही "पाईप रोड" वर आहे.
- हॉलव पूल, गोल बिल्डिंग आणि मसारणी लेन जवळ सलफि वेल्फेअर सोसायटी.
- कुर्ला न्यायालयाच्या दक्षिणेस इंदिरानगर, परफेक्ट खादी, आणि कुर्ला गार्डन या झोपडपट्ट्या आहेत.
कुर्ला पूर्व
संपादनकुर्ला पूर्व भागामध्ये खालील गोष्टी समाविष्ट आहेत:
- नेहरू नगर: शासकीय दुग्धशाळा येथे स्थित आहे. मुंबईतील दुसरी सर्वात मोठी एमएसआरटीसी बस डेपो आहे.
- शिव श्रृष्टी: बस डेपोजवळील निवासी कॉलनी.
- रेल्वे कॉलनी: लोकमान्य टिळक टर्मिनसजवळील निवासी कॉलनी
- कामगार नगर: सभागृहाचे एक निवासी क्षेत्र (आता बंगले म्हणून विकसित)
- हिल्फी हाऊस (एक पोर्तुगीज बिल्डर हाऊस)
- रजा (कुरेश नगर): मुंबई शहरातील प्रमुख झोपडपट्टीतील मुस्लिम मझ्थांपैकी एक असलेल्या मुफ्ती आझम रोडवर कुर्ला रेल्वे स्थानकाजवळ असलेले एक अरुंद रस्ते असून तेथे एक महानगरपालिका दवाखाना व महापालिकेच्या शाळेसह आहे.
कुर्ल्यातील शिक्षणसंस्था
संपादनशाळा
संपादन- अंजुमान इस्लाम अल्लाना शाळा व कनिष्ठ महाविद्यालय,
- अंजुमान खैरूळ इस्लाम उर्दू हायस्कूल
- अंजुमान ताब्लिगुल इस्लाम उर्दू हायस्कूल
- अल-बरकत - इंग्रजी माध्यम
- इकरा इंटरनॅशनल स्कूल
- ईडन जुनियर कॉलेज - सफेद पूल
- उर्दू महापालिका शाळा, मुफ्ती आझम चौक; रझा नगर.
- एम ई एस उर्दू हायस्कूल
- कार्तिक हायस्कूल - इंग्रजी माध्यम
- शैक्षणिक संस्थेची शाळा - कुर्ला हायस्कूल (मराठी माध्यम)
- के एम एस पी मंडळाचे हायस्कूल- मराठी माध्यम
- केदारनाथ विद्या प्रसारणी (केव्हीपी) - इंग्लिश स्कूल
- कोहिनूर इंटरनॅशनल स्कूल
- कोहिनूर बिझनेस मॅनेजमेंट
- गणेश बाग महापालिका शाळा (मराठी, हिंदी, इंग्रजी माध्यम)
- गांधी बाल मंदिर हायस्कूल - मराठी माध्यम
- श्री गुजराती समाज विद्यालय
- ग्रीन मुंबई उर्दू हायस्कूल, मुफ्ती आझम चौक.
- ग्रीन मुंबई हायस्कूल, रझा (कुरेशी) नगर.
- दारूल-ऊलूम घौसिया झिऑल कुराण
- नरिमन लेन महापालिका उर्दू शाळा
- नेहरूनगर पालिका शाळा, कुर्ला - पूर्व
- इंडियन एजुकेशन सोसायटीचे न्यू इंग्लिश स्कूल
- मदरसा असलफिया अरबी शाळा
- मदरसा दुरूल उलूम, मेहबूब ई शोभनी अरबी शाळा
- मायकेल हायस्कूल, कुर्ला
- मुंबई उत्कल इंग्लिश स्कूल
- भारत एज्युकेशन सोसायटीचे विवेक इंग्लिश स्कूल (कुर्ला पूर्व)
- शांताराम कृष्णाजी पंतवळवळकर हायस्कूल - मराठी व इंग्रजी (पूर्वी न्यू इंग्लिश स्कूल म्हणून ओळखले जाते)
- शिवाजी विद्यालय
- शिशु विकास मंदिर हायस्कूल - मराठी माध्यम
- शिशु विहार कुर्ला-पश्चिम
- संत गाडगे महाराज विद्यालय-कुर्ला पश्चिम
- सिद्दीकी इंग्लिश स्कूल कुरेशी नगर
- सेंट जोसेफ हायस्कूल
- सेंट यहूदा हायस्कूल, जरीमरी
- स्वामी दयानंद विद्यालय हायस्कूल
- स्वामी विवेकानंद हायस्कूल व कॉलेज
- होली क्रॉस हायस्कूल, कुर्ला
- महिला मंडळ बाल विकास केंद्र प्राथमिक शाळा, कुर्ला.
महाविद्यालये
संपादनरुग्णालये
संपादनखान बहादुर भाभा हॉस्पिटल
संपादनभारत सिनेमाजवळील बेलगरामी रोडवरील खान बहादुर भाभा महानगरपालिकेच्या जनरल हॉस्पिटल मुंबईतील १६ उपनगरीय रुग्णालयांपैकी एक आहे जे बृहन्मुंबई महानगरपालिका चालवते. यात ३०० पेक्षा अधिक बेड आहेत आणि दुय्यम दर्जाच्या रेफरल आरोग्य सेवा पुरवतात. १९३५ मध्ये खान बहादूर हॉस्पिटल नावाचे ३०-बेड मातृत्व गृह म्हणून रुग्णालय सुरू झाले.एक बाह्यरुग्ण विभागातील विभाग (ओपीडी) १९५० मध्ये जोडला गेला आणि त्याला सामान्य रुग्णालयात रूपांतर केले. १९६२ पासून शस्त्रक्रिया आणि बालरोगविज्ञान यासारख्या इतर अनेक विभागांना जोडण्यात आले.[४]
याव्यतिरिक्त, 'एल' प्रभागांमध्ये ९ महापालिका दवाखाने, १२ महापालिका आरोग्य विभाग आणि ६७ खाजगी रुग्णालये आहेत.[५]
- अर्पन नर्सिंग होम
- आर्यन हॉस्पिटल
- सेंट्रल हॉस्पिटल
- फौजिया हॉस्पिटल
- फेहमिडा नर्सिंग होम
- हबीब हॉस्पिटल
- इन्फि नेत्र देखभाल
- इस्लाहा डे केर
- कोहिनूर सिटी हॉस्पिटल
- कुर्ला नर्सिंग होम
- मासूम चिल्ड्रन्स नर्सिंग होम
- न्यू नूर हॉस्पिटल
- शीतल नर्सिंग होम
- व्हीकेर डायग्नोस्टिक
- सिटी हॉस्पिटल ॲंन्ड रिसर्च सेंटर
- रोशन मल्टिस्पेशालिटी हॉस्पिटल आणि आयसीयू
- सिंधू मातृत्व आणि नर्सिंग होम
पूजेची ठिकाणे
संपादन- चर्च ऑफ क्राईस्ट कुर्ला - तेलुगू बाप्टिस्ट चर्च, कुर्ला न्यायालय[६]
- नवजीवन मित्र मंडळ, कुर्ला
- पिंपलेश्वर हनुमान मंदिर, कमानी
- सुंदरबागची माताराणी, सुंदरबाग
- गौरीशंकर मंदिर, मसरी लेन
- सर्वेश्वर मंदिर मंदिर, एस.एम. रोड, ताकिया वार्ड
- केदारनाथ मंदिर, नेहरू नगर, कुर्ला पूर्व
- घौसिया झिआउल कुराण मस्जिद आणि मदरसा, ए. गफूर खान इस्टेट
- मसिद अहेले-हडे, फीतवाला कंपाउंड, सीएसटी रोड (Central Salsette Tramway Road)
- अमरापाली बुद्ध विहार, एस. जी. बर्वे (सदाशिव गोविंद बर्वे) रोड
- बालाजी मंदिर
- गांवदेवी मंदिर, गांवदेवी नगर, एलआयजी (लो इन्कम ग्रुप) कॉलनी
- गाझी बाबा दरगाह, हॉल पूल
- हनुमान मंदिर, नौपाडा
- होली क्रॉस चर्च, प्रीमियर रोड
- जागृत विनायक मंदिर
- ख्रिस्त कांती चर्च, हॉल रोड
- कुर्ला बेनि इझरायल प्रार्थना हॉल, एस.जी. बर्वे (सदाशिव गोविंद बर्वे) रोड
- मेहबूब-ए-सुभानी मस्जिद, हॉल पूल
- मदरसा अंजुमन-ए-इत्तेहाद (तीन नळ), कुर्ला (प)
- मस्जिद अहेले हडेस हलवा पूल, कुर्ला (प)
- मशिद जमितील, कुरेशी नगर
- मशीद सुन्नी कब्रस्तान
- मशीद रिहमान्निया, हॉल रोड
- रामेश्वर मंदिर, प्रीमियर रोड
- साईबाबा मंदिर, नेहरु नगर
- शिया इस्ना अशहरी जामा मस्जिद, पाईप रोड
- श्री मक्का बाबा मंदिर, संभाजी चौक
- माता दुर्गा भक्ति धाम (मक्का बाबा मंदिर प्रतिष्ठान, संभाजी चौक)
- सेंट जोसेफ चर्च, न्यू मिल रोड
- सेंट ज्यूडच्या चर्च, जंगली मारिया
- स्टेशन रोड मशिद
- सुन्नी राजा जामा मशिद, कपाडिया नगर
- उमा महेश्वरी मंदिर, जयरी मारिया
- हरि मशीदी जारिमरी
- झुलेलाल मंदिर
- मदरसा इत्तेहादुल-मुस्लिमन, जरीमरी
- इमामबार्ह हाजी नरझर अली (खोजा शिया इस्ना आशारी जमात मुंबई), न्यू मिल रोड
- एच. एच. प्रिन्स आगाखान शिया इमामी इस्माईली मुस्लिम खोजा जमातखाना, न्यू मिल रोड
- मार्कझ मशीद, पाईप रोड
- झीन दाऊदी बोहरा मस्जिद, कुर्ला स्टेशन (पश्चिम)
संदर्भ
संपादन- ^ "जिल्हा प्रोफाइल". ८ सप्टेंबर २०१४ रोजी पाहिले.
- ^ "विधानसभा आणि संसदीय मतदारसंघांची जिल्हानिहाय यादी". १८ मार्च २०१० रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. ४ जानेवारी २०१० रोजी पाहिले.
- ^ "राज्य विधानसभा २००९च्या सार्वत्रिक निवडणुका". 2011-04-09 रोजी मूळ पान (PDF) पासून संग्रहित. 2018-05-25 रोजी पाहिले.
- ^ "K.B. Bhabha Hospital" (PDF). 2016-03-04 रोजी मूळ पान (PDF) पासून संग्रहित. ६ सप्टेंबर २०१४ रोजी पाहिले.
- ^ "Welcome to Municipal Corporation of Greater Mumbai, India". www.mcgm.gov.in. 2014-09-06 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. २४ मे २०१८ रोजी पाहिले.
- ^ "Kurla Telugu Baptist Church in Kurla, Mumbai – 400070 on Indiacom". www.indiacom.com. 2017-08-30 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. ३० ऑगस्ट २०१७ रोजी पाहिले.
