कुंवर सिंग
कुंवर सिंग (जन्म: २३ एप्रिल १७७७ - मृत्यू: १० एप्रिल १८५८) बाबू कुंवर सिंग या नावानेही ओळखले जाणारे १८५७ च्या भारतीय बंडाच्या वेळी एक नेते होते. तो जगदीसपूरच्या परमार राजपूतांच्या उज्जैनिया कुळातील होता, जो सध्या भोजपूर जिल्ह्याचा बिहार, भारत एक भाग आहे. [१] वयाच्या ८० व्या वर्षी त्यांनी ब्रिटिश ईस्ट इंडिया कंपनीच्या नेतृत्वाखालील सैन्याविरुद्ध सशस्त्र सैनिकांच्या निवडक गटाचे नेतृत्व केले. बिहारमधील ब्रिटिशांविरुद्धच्या लढ्याचे ते मुख्य संघटक होते. ते वीर कुंवर सिंग किंवा वीर बाबू कुंवर सिंग या नावाने प्रसिद्ध आहेत.[२]
ते बिहारचे राज्यकर्ते होते, ते बिहारमधील पहिले व्यक्ती होते ज्याने ब्रिटिशांविरुद्ध युद्ध केल  | |||
| माध्यमे अपभारण करा | |||
 विकिपीडिया | |||
| जन्म तारीख | इ.स. १७७७ जगदीशपुर | ||
|---|---|---|---|
| मृत्यू तारीख | एप्रिल २३, इ.स. १८५८ जगदीशपुर | ||
| व्यवसाय |
| ||
| |||
 | |||
| कुंवर सिंग | |
|---|---|
| मृत्यू: | एप्रिल २६, १८५८ जगदीशपूर |
| चळवळ: | भारतीय स्वातंत्र्यलढा |
| धर्म: | हिंदू |
प्रारंभिक जीवन
संपादनकुंवर सिंग यांचा जन्म १३ नोव्हेंबर १७७७ रोजी महाराजा शहाबजादा सिंग आणि महाराणी पंचरतन देवी यांच्या पोटी, बिहार राज्यातील शहााबाद (आता भोजपूर) जिल्ह्यातील जगदीसपूर येथे झाला. तो उज्जैनीय राजपूत कुळातील होता.[३] एका ब्रिटिश न्यायाधिकाऱ्याने कुंवर सिंग यांचे वर्णन दिले आणि "उंच माणूस, उंची सुमारे सहा फूट" असे वर्णन केले.[४] त्याने पुढे त्याचे वर्णन केले की त्याचा चेहरा अक्विलिन नाक असलेला रुंद आहे. त्याच्या छंदांच्या संदर्भात, ब्रिटिश अधिकारी त्याचे वर्णन करतात की तो एक उत्कट शिकारी होता ज्याने घोडेस्वारीचा देखील आनंद घेतला.[४]
१८२६ मध्ये वडिलांच्या मृत्यूनंतर, कुंवर सिंग जगदीसपूरचा तालुकदार झाला. त्याच्या भावांना काही गावे वारसाहक्काने मिळाली परंतु त्यांच्या नेमक्या वाटपावरून वाद निर्माण झाला. हा वाद अखेर मिटला आणि भाऊ पुन्हा सौहार्दपूर्ण संबंधात परतले.[४]
त्याने गया जिल्ह्यातील देव-मुंगा इस्टेटमधील श्रीमंत जमीनदार राजा फतेह नारायण सिंह यांच्या मुलीशी विवाह केला जो राजपूतांच्या सिसोदिया कुळातील होता.[५]
कारकीर्द
संपादनराजा जादासिंहजीच्या मृत्युनंतर जगदिशपूरच्या संस्थानाचा कारभार कुंवरसिंहानी स्वीकारला. १८५६ च्या शेवटच्या काळात इंग्रज सरकारने जगदिशपूरचे संस्थान खालसा केले. कुंवरसिंहानी या अन्यायारोधात लढा देण्याचे ठरविले. दाणापूर-पाटणा भागातील क्रांतिकारकांचे नेतृत्व पत्करून जुलै २९, १८५७ रोजी या ८० वर्षाच्या क्रांतिकारकाने आरानगरवर हल्ला करून ३००हून आधील गोऱ्या सैनिकांना ठार केले.[ संदर्भ हवा ] या युद्धात ते जबर जखमी झाले. २३ मे १८५८ला कुंवरसिंहाचे प्राणोत्क्रमण झाले. त्यांचा भाऊ अमरसिंह याने हा लढा पुढे चालू ठेवला.
१८५७ च्या बंडात भूमिका
संपादन
सिंग यांनी बिहारमध्ये १८५७ च्या भारतीय बंडाचे नेतृत्व केले. जेव्हा त्याला शस्त्रे घेण्यास बोलावले तेव्हा तो जवळजवळ ऐंशीचा होता आणि तब्येत बिघडली होती. त्याला त्याचा भाऊ बाबू अमर सिंग आणि सेनापती हरे कृष्ण सिंग या दोघांनीही मदत केली. कुंवर सिंगच्या सुरुवातीच्या लष्करी यशामागील खरे कारण नंतरचे होते असे काहींचे म्हणणे आहे.[७] त्याने चांगली लढाई दिली आणि जवळजवळ एक वर्ष ब्रिटिश सैन्याचा पराभव केला आणि शेवटपर्यंत ते अजिंक्य राहिले. ते गनिमी युद्धाच्या कलेमध्ये निपुण होते. त्याच्या डावपेचांनी इंग्रजांना हैराण केले.[८]
सिंह यांनी २५ जुलै रोजी दानापूर येथे बंड केलेल्या सैनिकांची कमान स्वीकारली. दोन दिवसांनंतर त्याने जिल्हा मुख्यालय असलेल्या अराहवर ताबा मिळवला. मेजर व्हिन्सेंट आयरने ३ ऑगस्ट रोजी शहर मुक्त केले, सिंगच्या सैन्याचा पराभव केला आणि जगदीशपूरचा नाश केला. बंडाच्या वेळी त्याच्या सैन्याला गंगा नदी पार करावी लागली. डग्लसच्या सैन्याने त्यांच्या बोटीवर गोळ्या झाडायला सुरुवात केली. एका गोळीने सिंग यांच्या डाव्या मनगटाचा चक्काचूर झाला. सिंह यांना वाटले की त्यांचा हात निरुपयोगी झाला आहे आणि गोळी लागल्याने संसर्गाचा अतिरिक्त धोका आहे. त्याने तलवार काढली आणि कोपरजवळचा डावा हात कापला आणि गंगेला अर्पण केला.[८] ]
सिंह यांनी त्यांचे वडिलोपार्जित गाव सोडले आणि डिसेंबर १८५७ मध्ये लखनौला पोहोचले जेथे त्यांनी इतर बंडखोर नेत्यांशी भेट घेतली. मार्च १८५८ मध्ये त्यांनी आझमगढचा ताबा घेतला आणि तो भाग ताब्यात घेण्याच्या सुरुवातीच्या ब्रिटिशांच्या प्रयत्नांना परतवून लावले.[९] मात्र, त्याला लवकरच ते ठिकाण सोडावे लागले. ब्रिगेडियर डग्लसचा पाठलाग करून, तो बिहारमधील आरा येथील त्याच्या घराकडे माघारला. २६ एप्रिल रोजी, सिंगने जगदीसपूरजवळ कॅप्टन ले ग्रँड (हिंदीमध्ये ले गार्ड) यांच्या नेतृत्वाखालील सैन्यावर विजय मिळवला. २६ एप्रिल १८५८ रोजी त्यांचे गावी निधन झाले. जुन्या सरदाराची जबाबदारी आता त्याचा भाऊ अमरसिंग II यांच्यावर पडली, ज्यांनी प्रचंड प्रतिकूल परिस्थिती असतानाही संघर्ष सुरू ठेवला आणि बराच काळ शहााबाद जिल्ह्यात समांतर सरकार चालवले. ऑक्टोबर १८५९ मध्ये, अमर सिंग दुसरा नेपाळ तराईमधील बंडखोर नेत्यांमध्ये सामील झाला.
मृत्यू
संपादन२३ एप्रिल १८५८ रोजी जगदीसपूरजवळ लढलेल्या त्याच्या शेवटच्या लढाईत ब्रिटिश ईस्ट इंडिया कंपनीच्या नियंत्रणाखालील सैन्य पूर्णपणे पराभूत झाले. २२ आणि २३ एप्रिल रोजी जखमी अवस्थेत त्यांनी ब्रिटिश सैन्याविरुद्ध शौर्याने लढा दिला आणि आपल्या सैन्याच्या मदतीने ब्रिटिश सैन्याला हुसकावून लावले, जगदीसपूर किल्ल्यावरील युनियन जॅक खाली आणले आणि ध्वज फडकवला. २३ एप्रिल १८५८ रोजी तो आपल्या राजवाड्यात परतला आणि लवकरच २६ एप्रिल १८५८ रोजी त्याचा मृत्यू झाला.
वारसा
संपादनभारताच्या स्वातंत्र्य चळवळीतील त्यांच्या योगदानाचा सन्मान करण्यासाठी, भारतीय प्रजासत्ताकाने २३ एप्रिल १९६६ रोजी एक स्मारक तिकीट[१०] जारी केले. बिहार सरकारने १९९२ मध्ये वीर कुंवर सिंग युनिव्हर्सिटी, अराह,ची स्थापना केली.
२०१७ मध्ये, उत्तर आणि दक्षिण बिहारला जोडण्यासाठी वीर कुंवर सिंग सेतू, ज्याला आराह-छपरा ब्रिज म्हणूनही ओळखले जाते, त्याचे उद्घाटन करण्यात आले.[११] २०१८ मध्ये, कुंवर सिंग यांच्या मृत्यूची १६० वी जयंती साजरी करण्यासाठी, बिहार सरकारने त्यांचा पुतळा हार्डिंग पार्कमध्ये हलवला . या उद्यानाचे अधिकृतपणे 'वीर कुंवर सिंह आझादी पार्क' असे नामकरणही करण्यात आले.[१२]
अनेक भोजपुरी लोकगीतांमध्ये त्यांचा उल्लेख ब्रिटिशांच्या दडपशाहीविरुद्ध लढणारा नायक म्हणून केलेला आढळतो. एक विशिष्ट लोकगीत असे सांगते:[१३]
अब छोड रे फिरंगिया ! हमर देसवा ! लुत्पत कैले तुहुन, मजवा उदै कैलास, देस पर जूलम जोर। सहार गाव लुटी, फुंकी, दिहियात फिरंगिया, सुनी सुनी कुंवर के हृदय में लगाल अगिया! अब छोड रे फिरंगिया! हमर देसवा!
मराठीत अनुवाद:- अरे ब्रिटिश! आता आपला देश सोडा! कारण तुम्ही आम्हाला लुटले आहे, आमच्या देशाच्या सुखसोयींचा उपभोग घेतला आहे आणि आमच्या देशवासीयांवर अत्याचार केले आहेत. तुम्ही आमची शहरे आणि गावे लुटली, नष्ट केली आणि जाळली. हे सर्व जाणून कुंवरचे हृदय जळते. अरे ब्रिटिश! आता आपला देश सोडा!
१९७० च्या दशकात, नक्षलवादी बंडखोरांचा मुकाबला करण्यासाठी बिहारमधील राजपूत तरुणांनी 'कुएर सेना/कुंवर सेना' (कुंवरची सेना) म्हणून ओळखली जाणारी खाजगी जमीनदार मिलिशिया स्थापन केली होती. कुंवर सिंग यांच्या नावावर ठेवण्यात आले होते.[१४]
जगदीशचंद्र माथुर यांचे विजय की वेला (विजयाचा क्षण) नावाचे नाटक कुंवर सिंग यांच्या जीवनाच्या उत्तरार्धावर आधारित आहे. सुभद्राकुमारी चौहान यांच्या "झांसी की रानी" या कवितेतही त्यांचा उल्लेख आहे.
संदर्भ
संपादन- ^ Hartwell, Nicole (2021). "Framing colonial war loot: The 'captured' spolia opima of Kunwar Singh". Journal of the History of Collections.
- ^ S. Purushottam Kumar (1983). "Kunwar Singh's Failure in 1857". Proceedings of the Indian History Congress. 44: 360–369. JSTOR 44139859.
- ^ Dirk H.A. Kolff (2002). Naukar, Rajput, and Sepoy: The Ethnohistory of the Military Labour Market of Hindustan, 1450-1850. Cambridge University Press. p. 168. ISBN 9780521523059.
- ^ a b c E. Jaiwant Paul (1 August 2011). The Greased Cartridge: The Heroes and Villains of 1857-58. Roli Books Private Limited. pp. 90–91. ISBN 978-93-5194-010-4.E. Jaiwant Paul (1 August 2011). चुका उधृत करा: अवैध
<ref>tag; नाव "Paul2011" वेगवेगळ्या मजकूराशी अनेकदा जोडलेले आहे - ^ Kalikinkar Datta, Biography of Kunwar Singh and Amar Singh, K.P. Jayaswal Research Institute, 1984, p.20
- ^ "Nana Sahib, Rani of Jhansi, Koer Singh and Baji Bai of Gwalior, 1857, National Army Museum, London". collection.nam.ac.uk (इंग्रजी भाषेत). 17 October 2017 रोजी पाहिले.
- ^ P. Kumar (1982). "Hare Krishna Singh-The Prime-Mover of 1857 in Bihar". Proceedings of the Indian History Congress. 43: 610–617. JSTOR 44141296.
- ^ a b Sarala, Śrīkr̥shṇa (1999). Indian Revolutionaries: A Comprehensive Study, 1957-1961, Volume 1. Bihar: Prabhat Prakashan. p. 73. ISBN 978-81-87100-16-4.Sarala, Śrīkr̥shṇa (1999). चुका उधृत करा: अवैध
<ref>tag; नाव "Book1" वेगवेगळ्या मजकूराशी अनेकदा जोडलेले आहे - ^ K. Datta (1957). Unrest Against British Rule In Bihar(1831-1859). Superintendent Secretariat Press. pp. 51–55.
- ^ Stamp at Indiapost.
- ^ "Veer Kunwar Singh Setu". McElhanney. 3 March 2019 रोजी पाहिले.
- ^ PTI (22 April 2018). "Kunwar Singh statue relocated to Hardinge Park, CM to inaugurate tomorrow". IndiaToday. 3 March 2019 रोजी पाहिले.
- ^ Badri Narayan (1998). "Popular Culture and 1857: A Memory against Forgetting". Social Scientist. 26 (1/4): 86–94. doi:10.2307/3517583. JSTOR 3517583.
- ^ Ashwani Kumar (2008). Community Warriors: State, Peasants and Caste Armies in Bihar. Anthem Press. pp. 118–. ISBN 978-1-84331-709-8.