करकल्पकस्तान
करकल्पकस्तान (कराकालपाकी : Qaraqalpaqstan / Қарақалпақстан ; उझबेक: Qoraqalpogʻiston ), अधिकृतपणे करकल्पकस्तानचे प्रजासत्ताक (कराकालपाकी : Qaraqalpaqstan Respublikası / Қарақалпақстан Республикасы ; उझबेक: Qoraqalpogʻiston Respublikasi ), उझबेकिस्तानमधील एक स्वायत्त प्रजासत्ताक आहे. हे उझबेकिस्तानच्या संपूर्ण वायव्य टोकास व्यापलेले आहे. नुकूस (Noʻkis / Нөкис) येथील राजधानी आहे. रिपब्लिक ऑफ करकल्पकस्तानचे क्षेत्रफळ १,६०,००० चौरस किमी (६२,००० चौ. मैल) आहे.हे प्रदेश ख्वारिझमचीजमीन व्यापते, जे पर्शियन साहित्यात कात (کات) म्हणून ओळखले जात होते.
| करकल्पकस्तान Qoraqalpogʻiston Respublikasi / Қорақалпоғистон Республикаси Qaraqalpaqstan Respublikası Қарақалпақстан Республикасы करकल्पकस्तानचे प्रजासत्ताक | |||||
| |||||
| ब्रीद वाक्य: Jayhun jagasinda o'sken bayterek | |||||
| राष्ट्रगीत: "Qaraqalpaqstan Respublikasınıń Mámleketlik Gimni" | |||||
| [[Image:|300px|center|करकल्पकस्तानचे स्थान]]करकल्पकस्तानचे जागतिक नकाशावरील स्थान | |||||
| राजधानी | नुकूस (Noʻkis / Нөкис) | ||||
| अधिकृत भाषा | कराकालपाकी, उझबेक | ||||
| महत्त्वपूर्ण घटना | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| क्षेत्रफळ | |||||
| - एकूण | १,६६,६०० किमी२ | ||||
| लोकसंख्या | |||||
| - २०१७ | १८,१७,५०० | ||||
| - गणती | |||||
| - घनता | ११.२६/किमी² | ||||
| राष्ट्रीय चलन | [[]] | ||||
| आंतरराष्ट्रीय कालविभाग | यूटीसी+५ | ||||
| आय.एस.ओ. ३१६६-१ | |||||
| आंतरराष्ट्रीय दूरध्वनी क्रमांक | |||||
 | |||||
इतिहास
संपादनसुमारे इ.स.पू. ५०० ते इ.स. ५०० या कालावधीत, सध्याचे करकल्पकस्तान हे प्रदेश एक शेती क्षेत्र होते ज्याला विस्तृत सिंचनाचा आधार होता. [१] हे धोरणात्मकदृष्ट्या महत्त्वाचे प्रदेश होते आणि येथे अत्यंत निर्भयपणे लढाया होत असत, असे येथे बांधल्या गेलेल्या ५०हून अधिक ख्वारिझम किल्ले असल्यामुळे आढळले आहे. कराकालपाक लोक भटके व मासेमारी करणारे असून, १६ व्या शतकात सर्वप्रथम परदेशी लोकांनी त्यांच्या नोंदी केल्या. करकल्पकस्तानला रशियन साम्राज्याकडे खिवाच्या खानेटने १८७३ मध्ये अभ्यर्पित केले होते. [२] १९३६ मध्ये उझबेकिस्तानचा भाग बनण्यापूर्वी सोव्हिएत राजवटीखाली, रशियाच्या सोव्हिएत साम्यवादी संघीय प्रजासत्ताकात हे एक स्वायत्त क्षेत्र [३] १९६० आणि १९७० च्या दशकात अमू दर्यामधून सिंचनाचा विस्तार होत असताना हा प्रदेश कदाचित सर्वात समृद्ध झाले होते. तथापि, आज अरल समुद्राच्या निःसारणामुळे करकल्पकस्तानला उझबेकिस्तानचे सर्वात गरीब प्रदेश झाले आहे. [४] हा भाग हवामानाच्या प्ररूपामुळे मोठ्या प्रमाणात दुष्काळाने त्रस्त आहे, परंतु मुख्यत्वे म्हणजे अमू आणि सीर दर्या नद्यांचे मुख्यतः देशाच्या पूर्वेकडील भागात शोषण केले जाते. पीक निकामी झाल्यामुळे सुमारे ४८,००० लोकं त्यांच्या मुख्यआय साधनापासून वंचित राहिले आहे आणि पिण्यायोग्य पाण्याच्या कमतरतेमुळे संसर्गजन्य रोगांची वाढ झाली आहे. [५]
भूगोल
संपादनकरकल्पकस्तान हा बहुतेक वाळवंटी प्रदेश आहे आणि पश्चिमी उझबेकिस्तानमध्ये अरल समुद्राजवळ, अमू दर्या खोऱ्यांचा सर्वात खालच्या भागात आहे. [६] [५] [७] त्याचे क्षेत्रफळ १,६४,९०० किमी२ आहे [८] आणि वाळवंटात वेढलेले आहे. किझिलकुम वाळवंट पूर्वेस आणि काराकुम वाळवंट दक्षिणेस या प्रदेशाच्या स्थित आहे. खडकाळ पठार पश्चिमेस कॅस्पियन समुद्रापर्यंत पसरलेला आहे. [१]
राजकारण
संपादनकरकल्पकस्तान प्रजासत्ताक औपचारिकपणे सार्वभौम आहे आणि उझबेकिस्तानशी संबंधित निर्णयावर व्हिटो अधिकार सामायिक करतो. त्यांच्या घटनेनुसार, करकल्पकस्तान आणि उझबेकिस्तानमधील संबंध "संधि आणि करारांद्वारे नियमित केले जातात" आणि कोणताही वाद "सामंजस्याच्या मार्गाने निकाली काढला जातो". वेगळे निर्णय घेण्याच्या कोणत्याही निर्णयावर उझबेकिस्तानच्या विधिमंडळाच्या व्हिटो सामर्थ्याने मर्यादा घालण्याचा त्याचा अधिकार मर्यादित आहे. [८] कलम, ७४, अध्याय चौदावा, उझबेकिस्तानची राज्यघटना, यात अशी तरतूद केली आहे की: "करकल्पकस्तानच्या लोकसभेच्या देशव्यापी सार्वमत आधारावर करकल्पकस्तान प्रजासत्ताकाला उझबेकिस्तान प्रजासत्ताकापासून वेगळे होण्याचा हक्क असेल."
जनसांख्यिकी
संपादन.jpg)
करकल्पकस्तानची लोकसंख्या अंदाजे १७ लाख आहे आणि २००७ मध्ये अंदाजे ४,००,००० लोकं कराकालपाकी वंशीय समुदायाची होते, ४,००,००० उझबेक आणि ३,००,००० कझाक होते. [४] त्यांच्या नावाचा अर्थ "काळी टोपी" असा आहे, परंतु कारकल्पक संस्कृती सोव्हिएतीकरणामुळे इतकी हरवली होती की काळ्या टोपीचा मूळ अर्थ आता माहित नाही. कराकालपाक भाषा उझबेक पेक्षा कझाक भाषेच्या जवळची मानली जाते. सोव्हिएत काळात ही भाषा सुधारित सिरिलिकमध्ये लिहिलेली जात असत आणि १९९६ पासून लॅटिन लिपी मध्ये लिहिली जाते.
२०१७ मध्ये इथली लोकसंख्या १८ लाख झाली. येथील जन्म दर २.१९% असून : २०१७ मध्ये अंदाजे ३९,४०० मुले जन्माला आली. याच काळात जवळपास ८,४०० लोक मरण पावले. येथील मृत्यूचे प्रमाण ०.४७% आहे. नैसर्गिक वाढीचा दर ३१,००० किंवा १.७२% आहे.
२०१७ मध्ये या प्रदेशाचे मध्यम वय २७.७ वर्षे होते, जे उर्वरित उझबेकिस्तानपेक्षा (देशभरातील २८.५ वर्षांचे मध्यम वय) कमी आहे. पुरुष २७.१ वर्षे व महिला २८.२ वर्षे वयोगटातील आहेत.
राजधानी नुकस व्यतिरिक्त मोठ्या शहरांमध्ये होजेली (सिरिलिकः Ходжейли ), ताक्हीतोश ( Тахиаташ ), शिंबाई ( Шымбай ), कोनिरात ( Қоңырат ) आणि पूर्वी अरल समुद्री बंदर आता नासाच्या म्हणण्यानुसार पूर्णपणे वाळलेले मोयनाक ( Муйнак ) आहेत.
अर्थव्यवस्था
संपादन
या प्रदेशाची अर्थव्यवस्था अरल समुद्रातील मत्स्यपालनावर जास्त अवलंबून असत. आता इथे कापूस, तांदूळ आणि खरबूज या पिकांचे उत्पादन होते. अमु दर्यावरील सोव्हिएत काळात निर्मित जल विद्युत शक्ती केंद्र देखील उत्पादनासाठी महत्त्वपूर्ण आहे.
अमू दर्याच्या त्रिभुज प्रदेशात एकेकाळी मोठी वस्ती होती आणि हजारो वर्षांपासून मोठ्या प्रमाणात सिंचन-आधारित शेती होत असत. ख्वारिझम अंतर्गत, या भागाला बरीच समृद्धी आणि राजकीय शक्ति प्राप्त झाली. तथापि, २० व्या शतकाच्या उत्तरार्धात अरल समुद्राच्या मानवी प्रेरित बाष्पीभवनमुळे आणिगतीमान झालेले शतकानुशतके होणरे हळूहळू हवामानातील बदलामुळे या प्रदेशात एक निर्जन देखावा निर्माण झाला आहे. नदी, तलाव, नद्यांचा दलदलीचा भाग, जंगले आणि शेतात प्राचीन ओए वाळलेल्या-मीठाने आणि अरळ समुद्राच्या वाळलेल्या पलंगापासून खत व कीटकनाशकांच्या अवशेषांमुळे कोरडे व विषबाधा होत आहे. १० °C (१८ °F) वाढ झाली आहे आणि हिवाळ्यातील तापमानात १० °C (१८ °F) अशक्तपणा, श्वसन रोग आणि आरोग्याच्या इतर समस्यांचे प्रमाण नाटकीयरित्या वाढले आहे. [९]
प्रशासकीय विभाग
संपादन
| जिल्हा नाव | जिल्हा राजधानी | |
|---|---|---|
| १ | अमुदर्यो जिल्हा | मंगिट |
| २ | बेरुनिय जिल्हा | बेरुनिय |
| ३ | शिंबाय जिल्हा | चिंबॉय |
| ४ | इल्लीक्कला जिल्हा | बो'स्टोन |
| ५ | केगेयली जिल्हा | केगेयली |
| ६ | मोयनाक जिल्हा | मोयनाक |
| ७ | नुकुस जिल्हा | ओकमांगित |
| ८ | कोन्लीकोल जिल्हा | कानलिकोल |
| ९ | कोनइरात जिल्हा | कोनइरात |
| १० | काराओझाक जिल्हा | काराओझाक |
| ११ | शुमानाय जिल्हा | शुमानाय |
| १२ | टॅक्स्टको'पीर जिल्हा | ताक्स्टकोपीर |
| १३ | To'rtkul जिल्हा | तोर्तकुल |
| १४ | झोजेली जिल्हा | झोजेली |
| १५ | बोझाताव जिल्हा | बोझाताव |
* केजेयली जिल्हा २००४ मध्ये माजी बोझाटाऊ जिल्हा (नकाशावरील 5 जिल्ह्याचा उत्तर भाग) आणि माजी केगेली जिल्हा (जिल्ह्यातील 5 दक्षिण-पूर्व भाग) यांचे विलीनीकरण करून तयार केला गेला. हे विलीनीकरण उझबेकिस्तान प्रजासत्ताकच्या ओली मजलिस ( ११ फेब्रुवारी २००४)च्या उझबेकिस्तान प्रजासत्ताकाच्या मंत्र्यांच्या मंत्रिमंडळाच्या (२२ मे २००४) ठराव २२५ च्या अंमलबजावणी करून झाला, ज्याने बोझाताव जिल्हा निरास केला गेला व केगेयली जिल्हा वाढवून तैयार झाला. त्या तारखेपूर्वी, करकल्पकस्तानमध्ये १५ जिल्हे होते. कारकल्पकस्तान आणि कारकल्पकस्तान प्रजासत्ताकाच्या मंत्र्यांचे मंत्रिमंडळ[permanent dead link] gov.uz वर पहा .
** ४ सप्टेंबर २०१९ रोजी, करकल्पकस्तान प्रजासत्ताकच्या सर्वोच्च परिषदेच्या (एक्सनोल्यूशन पाहण्यासाठी टॅप करा) XXVII निर्णयाच्या निर्णयाद्वारे, बोझाताव जिल्हा स्थापन झाला.
माध्यम
संपादनरेडिओ
संपादन२००९ मध्ये, करकल्पकस्तानचे पहिले रेडिओ स्टेशन उघडले. स्टेशनला नुकस एफएम म्हणले जाते, जे केवळ नुकुसमध्ये रेडिओ फ्रिक्वेन्सी १००.४ मेगाहर्ट्झ वर प्रसारित केले जाते.
संदर्भ
संपादन
- ^ a b Bolton, Roy (2009). Russian Orientalism: Central Asia and the Caucasus. Sphinx Fine Art. p. 54. ISBN 978-1-907200-00-7. 2012-03-03 रोजी पाहिले.
- ^ Richardson, David; Richardson, Sue (2012). Qaraqalpaqs of the Aral Delta. Prestel Verlag. p. 68. ISBN 978-3-7913-4738-7.CS1 maint: uses authors parameter (link)
- ^ Europa Publications Limited (2002). Eastern Europe, Russia and Central Asia. Taylor & Francis. p. 536. ISBN 1-85743-137-5. 2012-03-03 रोजी पाहिले.
- ^ a b Mayhew, Bradley (2007). Central Asia: Kazakhstan, Tajikistan, Uzbekistan, Kyrgyzstan, Turkmenistan. Lonely Planet. p. 258. ISBN 978-1-74104-614-4. 2012-03-03 रोजी पाहिले.
- ^ a b Thomas, Troy S.; Kiser, Stephen D.; Casebeer, William D. (2005). Warlords rising: confronting violent non-state actors. Lexington Books. pp. 30, 147–148. ISBN 0-7391-1190-6. 2012-03-03 रोजी पाहिले.
- ^ Batalden, Stephen K.; Batalden, Sandra L. (1997). The newly independent states of Eurasia: handbook of former Soviet republics. Greenwood Publishing Group. p. 187. ISBN 0-89774-940-5. 2012-03-03 रोजी पाहिले.
- ^ Merkel, Broder; Schipek, Mandy (2011). The New Uranium Mining Boom: Challenge and Lessons Learned. Springer. p. 128. ISBN 978-3642221217. 2012-06-07 रोजी पाहिले.
- ^ a b Roeder, Philip G. (2007). Where nation-states come from: institutional change in the age of nationalism. Princeton University Press. pp. 55, 67. ISBN 978-0-691-13467-3. 2012-03-03 रोजी पाहिले.
- ^ Pearce, Fred (2007). When the Rivers Run Dry: Water, the Defining Crisis of the Twenty-first Century. Beacon Press. p. 211. ISBN 978-0-8070-8573-8.