मराठी विकिपीडिया

हवामान बदल

वर्तमान किंवा अलीकडील आवश्यक नसलेल्या विस्तारित कालावधीसाठी हवामान नमुन्यांच्या सांख्यिकीय

उबदार उष्णकटिबंधीय प्रदेशांमधून थंड ध्रुवीय प्रदेशात महासागराचे प्रवाह बरीच उर्जा वाहतूक करतात. शेवटच्या बर्फयुगाच्या आसपास झालेले बदल (तांत्रिक भाषेत सांगायचे तर शेवटचे हिमनदी) हे दाखवतात की उत्तर अटलांटिक भागात अचानक आणि मोठ्या प्रमाणात हवामान बदलू शकते.

जेव्हा हवामानातील बदल घडतात तेव्हा पृथ्वीच्या हवामान प्रणालीतील बदलांमुळे नवीन हवामान पद्धतींचा परिणाम होत असतो. हा काळानुसार वाढत राहतो. ही काळाचा कालावधी काही दशकांपासून ते कोट्यावधी वर्षे इतकी लहान असू शकतो. शास्त्रज्ञांनी पृथ्वीच्या भौगोलिक इतिहासादरम्यान हवामानातील बदलांचे अनेक भाग ओळखले आहेत.अलीकडेच, औद्योगिक क्रांतीनंतर ग्लोबल वार्मिंग चालविणाऱ्या मानवी क्रियांचा हवामानाचा परिणाम वाढत्या प्रमाणात झाला आहे, [१] आणि त्या संदर्भात सामान्यत: या शब्दांचा वापर बदलला जाऊ शकतो.

हवामान प्रणाली सूर्यापासून आपल्या जवळजवळ सर्व ऊर्जा प्राप्त करते. हवामान प्रणाली बाह्य जागेला उर्जा देखील देते. पृथ्वीवर येणारी आणि जाणारे उर्जा संतुलन आणि हवामान प्रणालीद्वारे उर्जा जाणे पृथ्वीचे ऊर्जा बजेट ठरवते. जेव्हा येणारी उर्जा जाणा-या उर्जापेक्षा जास्त असते, तेव्हा पृथ्वीचे उर्जा बजेट सकारात्मक असते आणि हवामान प्रणाली गरम होते. जर जास्त ऊर्जा गेली तर उर्जा बजेट नकारात्मक आहे आणि पृथ्वीला थंडपणाचा अनुभव आहे.

पृथ्वीवरील हवामान प्रणाली माध्यमातून हलवून ऊर्जा अभिव्यक्ती पोहोचला आहे. हवामान भौगोलिक घटक आणि वेळ यानुसार आकर्षित करते. एखाद्या प्रदेशातील दीर्घकालीन सरासरी आणि हवामानातील बदल यामुळे प्रदेशाचे हवामान ठरते . हवामान बदल हा हवामानातील बदलाचा दीर्घकालीन आणि टिकाव आहे. जेव्हा हवामान प्रणालीच्या विविध भागांमध्ये जन्मजात नैसर्गिक प्रक्रिया उर्जा वितरणात बदल करतात.तेव्हा असे बदल अंतर्गत परिवर्तनशीलताचे परिणाम असू शकतात. उदाहरणांमध्ये पॅसिफिक डिकॅडल ओसीलेशन आणि अटलांटिक मल्टीडेकेडल दोलन सारख्या समुद्राच्या खो-यांमधील परिवर्तनशीलता समाविष्ट आहे. हवामानातील बदलांचा परिणाम बाह्य सक्तीने देखील होऊ शकतो, जेव्हा हवामानातील घटकांच्या बाहेरील घटनांनी प्रणालीत बदल घडवून आणला. सौर आउटपुट आणि ज्वालामुखीय बदलामधील उदाहरणांचा समावेश आहे.

हवामान बदलाचे समुद्री पातळीवरील बदल, वनस्पतींचे जीवन आणि मोठ्या प्रमाणात विलुप्त होण्याचे विविध परिणाम आहेत; त्याचा मानवी समाजांवरही परिणाम होतो.

संकल्पना

संपादन

हवामान बदलांची सर्वात सामान्य व्याख्या म्हणजे सांख्यिकीय गुणधर्म (मुख्यतः त्याचा अर्थ आणि प्रसार )इ.चा [२] हवामानशास्त्रीय बदलांच्या [३] मध्ये बदल केला जातो. कारण,कोणत्याही कारणाशिवाय. [४] त्यानुसार अल निनोसारख्या काही दशकांपेक्षा कमी कालावधीत चढउतार हवामान बदलाचे प्रतिनिधित्व करीत नाहीत.

"हवामान बदल" हा शब्द बहुधा मानववंश हवामान बदलाला ( ग्लोबल वार्मिंग म्हणूनही ओळखला जातो) विशेषतः वापरला जातो. मानवी कृतीमुळे मानववंशातील हवामानातील बदल घडतात, पृथ्वीच्या नैसर्गिक प्रक्रियेचा एक परिणाम म्हणून हवामानातील बदलांच्या विरुद्ध. [५] या अर्थाने, विशेषतः पर्यावरणविषयक धोरणाच्या संदर्भात हवामान बदल हा शब्द मानववंश ग्लोबल वार्मिंगचा पर्याय बनला आहे. वैज्ञानिक जर्नल्समध्ये ग्लोबल वार्मिंगचा अर्थ पृष्ठभागाच्या तापमानात वाढ होण्याचा संदर्भ असतो तर हवामान बदलामध्ये ग्लोबल वार्मिंगचा समावेश असतो आणि ग्रीनहाऊस गॅसच्या वाढत्या पातळीवर परिणाम होतो. [६]

जागतिक हवामान संघटना (डब्ल्यूएमओ) ने 1966 मध्ये 10 वर्षापेक्षा जास्त काळ कालावधीत सर्व प्रकारचे हवामान बदल करण्याच्या हेतूने संबंधित हवामानविषयक बदल प्रस्तावित केला होता.1970च्या दशकात, हवामान बदलांच्या शब्दाने हवामान बदलांची जागा मानववंशीय कारणांवर केंद्रित करण्यासाठी बदलली आहे. कारण हे स्पष्ट झाले की मानवी क्रियाकलापांमध्ये हवामान बदलण्याची क्षमता आहे. हवामान बदलांची आंतर-सरकारी पॅनेल ऑन क्लायमेट चेंज (आयपीसीसी) आणि यूएन फ्रेमवर्क कन्व्हेन्शन ऑन क्लायमेट चेंज (यूएनएफसीसीसी) या titleात हवामान बदलाचा समावेश होता. हवामान बदल आता प्रक्रियेचे तांत्रिक वर्णन तसेच समस्येचे वर्णन करण्यासाठी वापरलेले एक संज्ञा म्हणून वापरले जाते. [७]

कारणे

संपादन

व्यापक स्तरावर, सूर्याकडून ज्या दराने ऊर्जा प्राप्त होते आणि ज्या भागावर ते हरवते त्यास दर संतुलन तापमान आणि पृथ्वीचे हवामान निर्धारित करते. ही ऊर्जा जगभरात वारे, समुद्री प्रवाह, [८] [९] आणि वेगवेगळ्या प्रदेशांच्या हवामानावर परिणाम करण्यासाठी इतर यंत्रणेद्वारे वितरीत केली जाते. [१०]

हवामानास आकार देणारे घटक हवामानविषयक परिणाम करणारे किंवा "सक्ती करणारी यंत्रणा" असे म्हणतात. या विविधतांमध्ये सौर विकिरण, पृथ्वीच्या कक्षेत बदल, अल्बेडोमध्ये बदल किंवा खंडांचे प्रतिबिंब, वातावरण आणि महासागर, पर्वत-इमारत आणि खंड खंड आणि हरितगृह वायू एकाग्रतेतील बदल यासारख्या प्रक्रिया समाविष्ट आहेत. हवामान बदलांच्या विविध फीडबॅक आहेत जे प्रारंभिक सक्तीने वाढवणे किंवा कमी करू शकतात. हवामान प्रणालीतील काही भाग जसे की महासागर आणि बर्फाच्या टोप्या हवामानातील काटेकोरपणास हळू हळू प्रतिसाद देतात, तर इतर अधिक जलद प्रतिसाद देतात. जलद बदल तयार करताना काही मुख्य उंबरठे देखील मात केली जाऊ शकतात.

हवामान बदल एकतर बाह्य सक्तीने किंवा अंतर्गत प्रक्रियेमुळे उद्भवू शकतात. अंतर्गत असमर्थित प्रक्रियांमध्ये बहुतेक वेळा समुद्रामध्ये आणि वातावरणामध्ये उर्जा वितरणामध्ये बदल होतो. उदाहरणार्थ थर्मोहेलाइन अभिसरणात बदल. बाह्य सक्तीची यंत्रणा एकतर अँथ्रोपोजेनिक (उदा. ग्रीनहाऊस वायू आणि धूळ यांचे उत्सर्जन वाढवणे) किंवा नैसर्गिक (उदा. सौर आउटपुटमधील बदल, पृथ्वीची कक्षा, ज्वालामुखीचा उद्रेक) असू शकतात. [११]

हवामानास भाग घेणाऱ्या हवामान व्यवस्थेचा प्रतिसाद जलद असू शकतो (उदा. सूर्य प्रकाशाने प्रतिबिंबित होणाऱ्या हवाबंद ज्वालामुखी राखमुळे अचानक थंड होणे), मंद (उदा. तापमानवाढ महासागरातील पाण्याचे थर्मल विस्तार ) किंवा संयोजन (उदा. अल्बेडोचा अचानक नुकसान आर्कटिक महासागर जसे समुद्रावरील बर्फ वितळतो, त्यानंतर पाण्याचे अधिक हळूहळू थर्मल विस्तार होते). म्हणूनच, हवामान प्रणाली अचानक प्रतिसाद देऊ शकते, परंतु सक्ती करणाऱ्या यंत्रणेस संपूर्ण प्रतिसाद शतकानुशतके किंवा त्याहून अधिक काळपर्यंत पूर्णपणे विकसित होऊ शकत नाही.

अंतर्गत परिवर्तनशीलता

संपादन
 
1925 ते 2010 पर्यंत पॅसिफिक दशकीय दोलन

शास्त्रज्ञ साधारणपणे पृथ्वीच्या हवामान व्यवस्थेच्या पाच घटकांची व्याख्या करण्यासाठी वातावरण, हायड्रोस्फीअर, क्रायोस्फीयर, लिथोस्फीयर (पृष्ठभागावरील माती, खडक आणि गाळासाठी मर्यादित) आणि जैवमंडळाचा समावेश करतात . [१२] हवामान प्रणालीतील नैसर्गिक बदलांचा परिणाम अंतर्गत "हवामानातील बदल" होतो. [१३] प्रजातींचा प्रकार आणि वितरण आणि महासागराच्या वातावरणाच्या अभिसरणात होणाऱ्या बदलांची उदाहरणे.

अंतर्गत बदलांमुळे हवामानातील बदल कधीकधी चक्र किंवा दोलनमध्ये आढळतात, उदाहरणार्थ प्रत्येक 100 किंवा 2000 वर्षानंतर. इतर प्रकारच्या नैसर्गिक हवामान बदलासाठी, ते केव्हा होईल हे आपण सांगू शकत नाही; यास बदल यादृच्छिक असे म्हणतात. [१४] हवामानाच्या दृष्टीकोनातून हवामान यादृच्छिक मानले जाऊ शकते. [१५] विशिष्ट वर्षात थोडे ढग असल्यास, ऊर्जा असंतुलन असते आणि महासागराद्वारे अतिरिक्त उष्णता शोषली जाऊ शकते. हवामान जडपणामुळे, हा संकेत महासागरात 'साठवून' ठेवला जाऊ शकतो आणि मूळ हवामानातील अडथळ्यापेक्षा जास्त काळ मोजमापांवर बदल म्हणून दर्शविला जाऊ शकतो. [१६] जर हवामानाचा त्रास पूर्णपणे यादृच्छिक असेल तर पांढरा आवाज म्हणून उद्भवल्यास, हिमनद किंवा महासागराची जडत्व हे हवामान बदलांमध्ये रूपांतरित करू शकते जिथे दीर्घ-काळातील दोलन देखील मोठे दोलन आहे, ज्याला लाल आवाज म्हणतात. [१४] बऱ्याच हवामान बदलांमध्ये यादृच्छिक पैलू आणि चक्रीय पैलू असतात. हे वर्तन स्टबॅस्टिक अनुनाद म्हणून डब केले जाते. [१४]

समुद्र-वातावरणीय बदल

संपादन

एकाच वेळी वर्षानुवर्षे अनेक दशके टिकू शकणारी आंतरिक हवामान परिवर्तनशीलता उत्स्फूर्तपणे निर्माण करण्यासाठी समुद्र आणि वातावरण एकत्र काम करू शकतात. [१७] [१८] या प्रकारच्या बदलांच्या उदाहरणांमध्ये एल निनो – साउदर्न ऑसीलेशन, पॅसिफिक डिकॅडल दोलन आणि अटलांटिक मल्टीडेकेडल दोलन समाविष्ट आहे . खोल समुद्र आणि वातावरणामधील उष्णतेचे पुनर्वितरण करून [१९] [२०] आणि / किंवा ढग / जल वाष्प / समुद्रातील बर्फ वितरणाद्वारे हे बदल जागतिक स्तरावरील सरासरी तपमानावर परिणाम करतात ज्यामुळे पृथ्वीच्या एकूण उर्जा बजेटवर परिणाम होऊ शकतो. [२१] [२२]

समुद्र अभिसरण

संपादन
 
आधुनिक थर्मोहेलाईन रक्ताभिसरण एक योजनाबद्ध. कोट्यावधी वर्षांपूर्वी कॉन्टिनेंटल-प्लेट चळवळीने अंटार्क्टिकाच्या भोवती जमीन-मुक्त अंतर तयार केले, ज्यामुळे एसीसी तयार होऊ शकले, ज्यामुळे अंटार्क्टिकापासून कोमट पाणी दूर राहते.


जीवन

संपादन

कार्बन आणि जलच्या चक्रात असलेल्या भूमिकेद्वारे आणि अल्बेडो, बाष्पीभवन, ढग तयार होणे आणि हवामान यासारख्या यंत्रणेद्वारे जीवनाचा परिणाम हवामानावर होतो. [२३] [२४] [२५] मागील हवामानात जीवनावर कसा परिणाम झाला असेल याची उदाहरणे पुढीलप्रमाणेः

  • 2.3 अब्ज वर्षांपूर्वी ग्लेशिएशन ऑक्सिजनिक प्रकाश संश्लेषणाच्या उत्क्रांतीला कारणीभूत ठरला. त्यामुळे ग्रीनहाऊस गॅसमुळे वातावरनातील कार्बन डाय ऑक्साईडचे प्रमाण कमी झाले आणि ऑक्सिजनचे प्रमाण वाढले.[२६][२७]
  • 300 दशलक्ष वर्षांपूर्वी आणखी एक हिमनगामुळे जमीनवरील -रोपांचे विघटन-प्रतिरोधक ड्रिटरस (कार्बन सिंक तयार करून कोळसा तयार करणे)[२८][२९] दीर्घकाळ दफन करून ठेवले गेले.
  • समुद्री फाइटोप्लॅक्टनमध्ये मोठया प्रमाणात वाढ होऊन पॅलेओसीन – ईओसिन थर्मल जास्तीत जास्त 55 दशलक्ष वर्षांपूर्वी नाश झाला.[३०][३१]
  • 49 दशलक्ष वर्षांपूर्वी ग्लोबल वार्मिंगचे 800,000 वर्षांपूर्वीचे आर्टिक अ‍ॅझोला फुलण्याद्वारे उलट परिस्थती होती.[३२][३३]
  • गेल्या 40 दशलक्ष वर्षात जागतिक पातळीवर थंड होण्याच्या प्रक्रियेमुळे गवत-ग्रॅझर इकोसिस्टमच्या विस्तार मोठ्या प्रमाणात वाढत आहे.[३४][३५]

बाह्य हवामान सक्ती

संपादन

हरितगृह वायू

संपादन
 
वातावरणीय CO वाढ CO </br> CO पातळी

जीवावरणाद्वारे सोडल्या जाणाऱ्या ग्रीनहाऊस वायूंना बहुतेकदा अभिप्राय किंवा अंतर्गत हवामान प्रक्रियेच्या रूपात पाहिले जाते. हवामानशास्त्रज्ञांद्वारे सामान्यत: ज्वालामुखीतून उत्सर्जित ग्रीनहाऊस वायू बाह्य म्हणून वर्गीकृत केल्या जातात. [३६] ग्रीनहाऊस वायूंमध्ये कार्बनडायऑकसाइङ (CO2), मिथेन आणि नायट्रस ऑक्साईड, इन्फ्रारेड प्रकाशाला अडकवून हवामान प्रणालीला गरम करतात.

हवामान बदलांवर वैज्ञानिक एकमत म्हणजे "हवामान बदलत आहे आणि हे बदल मानवी क्रियाप्रक्रियामुळे मोठ्या प्रमाणात होत आहेत", [३७] आणि ते "मोठ्या प्रमाणात अपरिवर्तनीय आहे". [३८] मानवी क्रियाप्रक्रियाचा जागतिक तापमानवाढीवर कसा परिणाम करतात आणि असे सतत करत राहतात याचे अनेक प्रभाव आहेत. [३९]

मानवी मुख्य प्रभावा पासून जीवाश्म इंधनच्या ज्वलन, अरोसोल्स (वातावरणातील विशेष बाब), आणि सिमेंट उत्पादणामुळे बाहेर पडणारा CO2 . [४०] भूमीचा वापर, ओझोनची कमी, पशुसंवर्धन ( गुरेढोरे गुरेपालन सारख्या प्राण्यामुळे मिथेन [४१] ) आणि जंगलतोड यासह इतर घटक देखील यात भूमिका निभावतात. [४२]

ज्वालामुखी हा देखील विस्तारित कार्बन चक्राचा एक भाग आहेत. भूगर्भशास्त्रीय (कालविभागाच्या) जास्त कालावधीत ते पृथ्वीच्या कवच आणि आवरणातून कार्बन डाय ऑक्साईड सोडतात आणि तलछट खडक आणि इतर भूशास्त्रीय कार्बन डाय ऑक्साईड विहिर द्वाराच्या प्रतिक्रियेचा प्रतिकार करतात. अमेरिकेच्या भूगर्भीय सर्वेक्षण सर्वेक्षणानुसार ज्वालामुखी उत्सर्जन सध्याच्या मानवी क्रियाकलापांच्या प्रभावापेक्षा खूपच कमी पातळीवर आहेजे ज्वालामुखींमधून उत्सर्जित कार्बन डाय ऑक्साईडच्या प्रमाणात 100 ते 1000 पट तयार करते. [४३] मानवी क्रियाकलापांद्वारे जाहीर केलेली वार्षिक रक्कम आत्महत्येने सोडल्या गेलेल्या रकमेपेक्षा जास्त असू शकते, त्यातील सर्वात अलिकडील म्हणजे 74,000 वर्षांपूर्वी इंडोनेशियातील तोबाचा स्फोट . [४४]

कक्षीय भिन्नता

संपादन
 
Milankovitch cycles from 800,000 years ago in the past to 800,000 years in the future.
 
Variations in CO2, temperature and dust from the Vostok ice core over the last 450,000 years

पृथ्वीच्या हालचालीत थोड्याफार प्रमाणात बदल पृथ्वीच्या पृष्ठभागावर पोहोचणाऱ्या सूर्यप्रकाशाच्या हंगामी वितरणात आणि ते जगभर कसे वितरीत केले जातात त्यामधील बदलांचे कारण ठरते. क्षेत्राच्या सरासरी वार्षिक सरासरी उन्हात फारच कमी बदल होत आहेत; परंतु भौगोलिक आणि हंगामी वितरणात भरीव बदल होऊ शकतात. तीन प्रकारचे गतिमान बदल म्हणजे पृथ्वीच्या विलक्षणपणामधील बदल , पृथ्वीच्या अक्षाच्या फिरण्याच्या कोनाच्या तिरपे कोनात बदल आणि पृथ्वीच्या अक्षाची पूर्वस्थिती . एकत्रितपणे, हे मिलानकोविच चक्र तयार करतात जे हवामानावर परिणाम करतात आणि हिमनदी आणि आंतरजातीय काळाशी संबंधित असलेल्या संबंधात उल्लेखनीय आहेत, [४५] सहाराच्या आगाऊ आणि माघार घेण्याशी त्यांचा संबंध आणि आणि स्ट्रॅटग्राफिक रेकॉर्डमध्ये दिसण्यासाठी . [४६] [४७]

हिमवादळ चक्र दरम्यान CO2 एकाग्रता आणि तापमान एक उच्च संबंध आहे. सुरुवातीच्या अभ्यासानुसार CO2 एकाग्रता तापमान कमी होते, परंतु हे नेहमीच असे नसते हे स्पष्ट झाले आहे. [४८] जेव्हा समुद्री पाण्याचे तापमान वाढते तेव्हा CO2 विद्रव्यता असते CO2 कमी होते जेणेकरून ते महासागरातून मुक्त होते. CO2ची देवाणघेवाण CO2 हवामानातील बदलाच्या पुढील पैलूंद्वारे हवा आणि समुद्रादरम्यानही CO2परिणाम होऊ शकतो. या आणि इतर स्वयं-मजबुतीकरण प्रक्रियेमुळे पृथ्वीच्या हालचालीत होणारे छोटे बदल हवामानावर शक्यतो मोठा प्रभाव पडू देतात.

सौर उत्पादन

संपादन
 
सनस्पॉट्स आणि बेरेलियम समस्थानिकेच्या निरीक्षणाच्या आधारे गेल्या कित्येक शतकांमध्ये सौर कार्यात बदल. 17 व्या शतकाच्या उत्तरार्धात विलक्षण काही सूर्यप्रकाशाचा कालावधी मौंदर किमान होता .

सूर्य हा पृथ्वीच्या हवामान प्रणालीतील उर्जा इनपुटचा प्रबल स्रोत आहे. इतर स्त्रोतांमध्ये पृथ्वीच्या कोरपासून भू-तापीय ऊर्जा, चंद्रापासून भरतीसंबंधी उर्जा आणि किरणोत्सर्गी संयुगांचे क्षय होणारी उष्णता यांचा समावेश आहे. सौर तीव्रतेमध्ये दोन्ही दीर्घकालीन फरक जागतिक हवामानावर परिणाम म्हणून ओळखले जातात. [४९] ११ वर्षांच्या सौर चक्र [५०] आणि दीर्घकालीन मॉड्यूल्ससह, सौर उत्पादन कमी वेळ मोजमापांवर बदलते . [५१] सनस्पॉट्स आणि हवामान आणि सर्वात चांगले ट्यूर्यसमधील सहसंबंध. [४९]

तीन ते चार अब्ज वर्षापूर्वी, सूर्याने आज जितके सामर्थ्य निर्माण केले त्याद्वारे केवळ 75% उत्सर्जन केले गेले. जर वातावरणीय रचना आजच्या सारखीच असते तर पृथ्वीच्या पृष्ठभागावर द्रव पाणी अस्तित्त्वात नव्हते. तथापि, प्रारंभिक पृथ्वीवर हडियन [५२] [५३] [५४] आणि आर्केन [५५] इन्स मध्ये पाण्याचे अस्तित्त्व असल्याचा पुरावा आहे, ज्यामुळे ते दुर्बल तरुण सूर्य विरोधाभास म्हणून ओळखले जाते. [५६] या विरोधाभासांच्या हायपोथेसिज्ड सोल्यूशन्समध्ये सध्या अस्तित्त्वात असलेल्या ग्रीनहाऊस वायूंचे प्रमाण जास्त प्रमाणात असल्यामुळे, बरेच वेगळे वातावरण आहे. [५७] पुढील अंदाजे 4 अब्ज वर्षांमध्ये सूर्याच्या उर्जा उत्पादनाची वाढ झाली. पुढील पाच अब्ज वर्षांमध्ये, सूर्याचा शेवटचा मृत्यू लाल धोका झाला आणि त्यानंतर पांढऱ्या भागाचा हवामानावर मोठ्या प्रमाणात परिणाम होईल, लाल धोक्याच्या अवस्थेपर्यंत पृथ्वीवरील कोणतेही जीवन शक्यतो संपेल. [५८]

ज्वालामुखी

संपादन
 
1979 ते 2010 पर्यंत वातावरणातील तापमान, निर्धारित मध्ये MSU नासा उपग्रह, प्रभाव दिसून येते . प्रमुख ज्वालामुखीचा पुरळणे (जाहीर एल आणि ). एल <span typeof="mw:Entity" id="mwAWI"> </span> निनो ही एक वेगळी घटना आहे, समुद्राच्या बदलण्यापासून.

पृथ्वीवरील हवामानावर 1 वर्षापेक्षा जास्त प्रमाणात परिणाम होण्यास पुरेसे मोठे मानले जाणारे उद्रेक स्ट्रेटोस्फीयरमध्ये 100,000 टन एसओ 2 पेक्षा जास्त इंजेक्ट करतात. [५९] हे एसओ 2 आणि सल्फेट एरोसल्सच्या ऑप्टिकल गुणधर्मांमुळे आहे, जे सौर विकिरण जोरदारपणे शोषून घेते किंवा स्कॅटर करते, गंधकयुक्त अँसिडच्या धुकेचा एक जागतिक स्तर तयार करते. [६०] सरासरी, अशा विस्फोट दर शतकात बऱ्याच वेळा उद्भवतात आणि कूलिंग (पृथ्वीच्या पृष्ठभागावर सौर किरणे प्रसारित करण्यास अंशतः रोखून) कित्येक वर्षांच्या कालावधीसाठी कारणीभूत असतात. ज्वालामुखी तांत्रिकदृष्ट्या लिथोस्फीयरचा भाग असून तो स्वतः हवामान व्यवस्थेचा भाग आहे, आयपीसीसी स्पष्टपणे ज्वालामुखीची बाह्य सक्ती करणारा एजंट म्हणून परिभाषित करतो.

1999च्या माउंट पिनाटुबोचा उद्रेक म्हणून ऐतिहासिक नोंदींमधील उल्लेखनीय विस्फोट म्हणजे जागतिक तापमानाला अंदाजे 0.5 °C (0.9 °F) ने कमी केले. तीन वर्षापर्यंत, [६१] [६२] आणि 1815 तंबोरा पर्वताचा उद्रेक यामुळे उन्हाळ्याशिवाय वर्ष होते . [६३]

मोठ्या प्रमाणावर हा दर 50 दशलक्ष ते 100 दशलक्ष वर्षांत काही वेळा - मोठ्या आग्नेय प्रांतांचा उद्रेक होणे आवरण आणि लिथोस्फीयरमधून मोठ्या प्रमाणात आग्नेय खडक पृथ्वीच्या पृष्ठभागावर आणते. नंतर खडकातील कार्बन डाय ऑक्साईड वातावरणात सोडले जाते. [६४] [६५] ०.१ पेक्षा कमी इंजेक्शनसह लहान स्फोट   तापमानात बदल नैसर्गिक परिवर्तनाशी तुलना करता येणा-या स्ट्रॅटोस्फीयरमध्ये मेट्रिक सल्फर डाय ऑक्साईड वातावरणास सूक्ष्मपणे प्रभावित करते. तथापि, लहान स्फोट बऱ्याच जास्त वारंवारतेवर होत असल्यामुळे ते पृथ्वीच्या वातावरणावरही महत्त्वपूर्ण परिणाम करतात. [५९] [६६]

प्लेट टेक्टोनिक्स

संपादन

लाखो वर्षांच्या कालावधीत, टेक्टोनिक प्लेट्सची गती वैश्विक भूमी आणि समुद्राच्या भागांची पुनर्रचना करते आणि भूगोल निर्माण करते. याचा परिणाम हवामान आणि वातावरण-समुद्र अभिसरणांच्या जागतिक आणि स्थानिक दोन्ही पद्धतींवर होऊ शकतो. [६७]

नोट्स

संपादन
  1. ^ America's Climate Choices: Panel on Advancing the Science of Climate Change; National Research Council (2010). Advancing the Science of Climate Change. Washington, D.C.: The National Academies Press. ISBN 978-0-309-14588-6. 29 May 2014 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. (p1) ... there is a strong, credible body of evidence, based on multiple lines of research, documenting that climate is changing and that these changes are in large part caused by human activities. While much remains to be learned, the core phenomenon, scientific questions, and hypotheses have been examined thoroughly and have stood firm in the face of serious scientific debate and careful evaluation of alternative explanations. (pp. 21–22) Some scientific conclusions or theories have been so thoroughly examined and tested, and supported by so many independent observations and results, that their likelihood of subsequently being found to be wrong is vanishingly small. Such conclusions and theories are then regarded as settled facts. This is the case for the conclusions that the Earth system is warming and that much of this warming is very likely due to human activities.
  2. ^ Solomon, S.; Qin, D.; Manning, M.; Chen, Z.; Marquis, M.; Averyt, K.B.; Tignor, M.; Miller, H.L., eds. (2007). https://archive.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg1/en/ch9s9-1.html. Missing or empty |title= (सहाय्य)
  3. ^ Solomon, S.; Qin, D.; Manning, M.; Chen, Z.; Marquis, M.; Averyt, K.B.; Tignor, M.; Miller, H.L., eds. (2007). https://archive.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg1/en/ch9s9-1.html. Missing or empty |title= (सहाय्य)
  4. ^ https://nsidc.org/cryosphere/glossary?keys=climate+change. Missing or empty |title= (सहाय्य); Glossary, in IPCC TAR WG1 2001.
  5. ^ http://unfccc.int/resource/ccsites/zimbab/conven/text/art01.htm. Missing or empty |title= (सहाय्य)
  6. ^ "संग्रहित प्रत". 2010-08-09 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2020-03-26 रोजी पाहिले.
  7. ^ Hulme, Mike (2016). "Concept of Climate Change, in: The International Encyclopedia of Geography". The International Encyclopedia of Geography. Wiley-Blackwell/Association of American Geographers (AAG). 16 May 2016 रोजी पाहिले.
  8. ^ Hsiung, Jane (November 1985). "Estimates of Global Oceanic Meridional Heat Transport". Journal of Physical Oceanography. 15 (11): 1405–13. Bibcode:1985JPO....15.1405H. doi:10.1175/1520-0485(1985)015<1405:EOGOMH>2.0.CO;2.
  9. ^ Vallis, Geoffrey K.; Farneti, Riccardo (October 2009). "Meridional energy transport in the coupled atmosphere–ocean system: scaling and numerical experiments". Quarterly Journal of the Royal Meteorological Society. 135 (644): 1643–60. Bibcode:2009QJRMS.135.1643V. doi:10.1002/qj.498.
  10. ^ Trenberth, Kevin E.; et al. (2009). "Earth's Global Energy Budget". Bulletin of the American Meteorological Society. 90 (3): 311–23. Bibcode:2009BAMS...90..311T. doi:10.1175/2008BAMS2634.1.
  11. ^ Cronin 2010, pp. 17–18
  12. ^ . 2011 http://earthobservatory.nasa.gov/Glossary/index.php?mode=alpha&seg=b&segend=d. Missing or empty |title= (सहाय्य)
  13. ^ IPCC (2007). https://archive.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg1/en/ch9s9-1.html. Missing or empty |title= (सहाय्य)
  14. ^ a b c Ruddiman 2008.
  15. ^ Hasselmann, K. (1976). "Stochastic climate models Part I. Theory". Tellus. 28 (6): 473–85. Bibcode:1976TellA..28..473H. doi:10.1111/j.2153-3490.1976.tb00696.x. ISSN 2153-3490.
  16. ^ Liu, Zhengyu (14 October 2011). "Dynamics of Interdecadal Climate Variability: A Historical Perspective". Journal of Climate. 25 (6): 1963–95. doi:10.1175/2011JCLI3980.1. ISSN 0894-8755.
  17. ^ Brown, Patrick T.; Li, Wenhong; Cordero, Eugene C.; Mauget, Steven A. (21 April 2015). "Comparing the model-simulated global warming signal to observations using empirical estimates of unforced noise". Scientific Reports. 5: 9957. Bibcode:2015NatSR...5E9957B. doi:10.1038/srep09957. ISSN 2045-2322. PMC 4404682. PMID 25898351.
  18. ^ Hasselmann, K. (1 December 1976). "Stochastic climate models Part I. Theory". Tellus. 28 (6): 473–85. Bibcode:1976TellA..28..473H. doi:10.1111/j.2153-3490.1976.tb00696.x. ISSN 2153-3490.
  19. ^ Meehl, Gerald A.; Hu, Aixue; Arblaster, Julie M.; Fasullo, John; Trenberth, Kevin E. (8 April 2013). "Externally Forced and Internally Generated Decadal Climate Variability Associated with the Interdecadal Pacific Oscillation". Journal of Climate. 26 (18): 7298–310. Bibcode:2013JCli...26.7298M. doi:10.1175/JCLI-D-12-00548.1. ISSN 0894-8755.
  20. ^ England, Matthew H.; McGregor, Shayne; Spence, Paul; Meehl, Gerald A.; Timmermann, Axel; Cai, Wenju; Gupta, Alex Sen; McPhaden, Michael J.; Purich, Ariaan (1 March 2014). "Recent intensification of wind-driven circulation in the Pacific and the ongoing warming hiatus". Nature Climate Change. 4 (3): 222–27. Bibcode:2014NatCC...4..222E. doi:10.1038/nclimate2106. ISSN 1758-678X.
  21. ^ Brown, Patrick T.; Li, Wenhong; Li, Laifang; Ming, Yi (28 July 2014). "Top-of-atmosphere radiative contribution to unforced decadal global temperature variability in climate models". Geophysical Research Letters. 41 (14): 2014GL060625. Bibcode:2014GeoRL..41.5175B. doi:10.1002/2014GL060625. ISSN 1944-8007.
  22. ^ Palmer, M. D.; McNeall, D. J. (1 January 2014). "Internal variability of Earth's energy budget simulated by CMIP5 climate models". Environmental Research Letters. 9 (3): 034016. Bibcode:2014ERL.....9c4016P. doi:10.1088/1748-9326/9/3/034016. ISSN 1748-9326.
  23. ^ Spracklen, D. V.; Bonn, B.; Carslaw, K. S. (2008). "Boreal forests, aerosols and the impacts on clouds and climate". Philosophical Transactions of the Royal Society A: Mathematical, Physical and Engineering Sciences. 366 (1885): 4613–26. Bibcode:2008RSPTA.366.4613S. doi:10.1098/rsta.2008.0201. PMID 18826917.CS1 maint: ref=harv (link)
  24. ^ Christner, B. C.; Morris, C. E.; Foreman, C. M.; Cai, R.; Sands, D. C. (2008). "Ubiquity of Biological Ice Nucleators in Snowfall" (PDF). Science. 319 (5867): 1214. Bibcode:2008Sci...319.1214C. doi:10.1126/science.1149757. PMID 18309078. 2020-03-05 रोजी मूळ पान (PDF) पासून संग्रहित. 2020-04-02 रोजी पाहिले.CS1 maint: ref=harv (link)
  25. ^ Schwartzman, David W.; Volk, Tyler (1989). "Biotic enhancement of weathering and the habitability of Earth". Nature. 340 (6233): 457–60. Bibcode:1989Natur.340..457S. doi:10.1038/340457a0.CS1 maint: ref=harv (link)
  26. ^ Kopp, R.E.; Kirschvink, J.L.; Hilburn, I.A.; Nash, C.Z. (2005). "The Paleoproterozoic snowball Earth: A climate disaster triggered by the evolution of oxygenic photosynthesis". Proceedings of the National Academy of Sciences. 102 (32): 11131–36. Bibcode:2005PNAS..10211131K. doi:10.1073/pnas.0504878102. PMC 1183582. PMID 16061801.CS1 maint: ref=harv (link)
  27. ^ Kasting, J.F.; Siefert, JL (2002). "Life and the Evolution of Earth's Atmosphere". Science. 296 (5570): 1066–68. Bibcode:2002Sci...296.1066K. doi:10.1126/science.1071184. PMID 12004117.CS1 maint: ref=harv (link)
  28. ^ Mora, C.I.; Driese, S.G.; Colarusso, L. A. (1996). "Middle to Late Paleozoic Atmospheric CO2 Levels from Soil Carbonate and Organic Matter". Science. 271 (5252): 1105–07. Bibcode:1996Sci...271.1105M. doi:10.1126/science.271.5252.1105.CS1 maint: ref=harv (link)
  29. ^ Berner, R.A. (1999). "Atmospheric oxygen over Phanerozoic time". Proceedings of the National Academy of Sciences. 96 (20): 10955–57. Bibcode:1999PNAS...9610955B. doi:10.1073/pnas.96.20.10955. PMC 34224. PMID 10500106.CS1 maint: ref=harv (link)
  30. ^ Bains, Santo; Norris, Richard D.; Corfield, Richard M.; Faul, Kristina L. (2000). "Termination of global warmth at the Palaeocene/Eocene boundary through productivity feedback". Nature. 407 (6801): 171–74. Bibcode:2000Natur.407..171B. doi:10.1038/35025035. PMID 11001051.CS1 maint: ref=harv (link)
  31. ^ Zachos, J.C.; Dickens, G.R. (2000). "An assessment of the biogeochemical feedback response to the climatic and chemical perturbations of the LPTM". GFF. 122: 188–89. doi:10.1080/11035890001221188.CS1 maint: ref=harv (link)
  32. ^ Speelman, E.N.; Van Kempen, M.M.L.; Barke, J.; Brinkhuis, H.; Reichart, G.J.; Smolders, A.J.P.; Roelofs, J.G.M.; Sangiorgi, F.; De Leeuw, J.W.; Lotter, A.F.; Sinninghe Damsté, J.S. (2009). "The Eocene Arctic Azolla bloom: Environmental conditions, productivity and carbon drawdown". Geobiology. 7 (2): 155–70. doi:10.1111/j.1472-4669.2009.00195.x. PMID 19323694.
  33. ^ Brinkhuis, Henk; Schouten, Stefan; Collinson, Margaret E.; Sluijs, Appy; Sinninghe Damsté, Jaap S. Sinninghe; Dickens, Gerald R.; Huber, Matthew; Cronin, Thomas M.; Onodera, Jonaotaro; Takahashi, Kozo; Bujak, Jonathan P.; Stein, Ruediger; Van Der Burgh, Johan; Eldrett, James S.; Harding, Ian C.; Lotter, André F.; Sangiorgi, Francesca; Van Konijnenburg-Van Cittert, Han van Konijnenburg-van; De Leeuw, Jan W.; Matthiessen, Jens; Backman, Jan; Moran, Kathryn; Expedition 302, Scientists (2006). "Episodic fresh surface waters in the Eocene Arctic Ocean". Nature. 441 (7093): 606–09. Bibcode:2006Natur.441..606B. doi:10.1038/nature04692. hdl:11250/174278. PMID 16752440.CS1 maint: ref=harv (link)
  34. ^ Retallack, Gregory J. (2001). "Cenozoic Expansion of Grasslands and Climatic Cooling". The Journal of Geology. 109 (4): 407–26. Bibcode:2001JG....109..407R. doi:10.1086/320791.CS1 maint: ref=harv (link)
  35. ^ Dutton, Jan F.; Barron, Eric J. (1997). "Miocene to present vegetation changes: A possible piece of the Cenozoic cooling puzzle". Geology. 25 (1): 39. Bibcode:1997Geo....25...39D. doi:10.1130/0091-7613(1997)025<0039:MTPVCA>2.3.CO;2.
  36. ^ Cronin 2010, p. 17
  37. ^ America's Climate Choices: Panel on Advancing the Science of Climate Change; National Research Council (2010). Advancing the Science of Climate Change. Washington, D.C.: The National Academies Press. ISBN 978-0-309-14588-6. 29 May 2014 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित.
  38. ^ Susan Solomon; Gian-Kasper Plattner; Reto Knutti; Pierre Friedlingstein (2009). "Irreversible climate change due to carbon dioxide emissions". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 106 (6): 1704–09. Bibcode:2009PNAS..106.1704S. doi:10.1073/pnas.0812721106. PMC 2632717. PMID 19179281.CS1 maint: ref=harv (link)
  39. ^ Nickerson, Raymond S. (October 2014). "Is Global Warming a Challenge to Human Factors/Ergonomics?". Ergonomics in Design: The Quarterly of Human Factors Applications. 22 (4): 4–7. doi:10.1177/1064804614547127. ISSN 1064-8046.
  40. ^ https://www.science.org.au/learning/general-audience/science-booklets-0/science-climate-change/3-are-human-activities-causing. Missing or empty |title= (सहाय्य)
  41. ^ Steinfeld, H.; P. Gerber; T. Wassenaar; V. Castel; M. Rosales; C. de Haan (2006). Livestock's long shadow.
  42. ^ The Editorial Board (28 November 2015). न्यू यॉर्क टाइम्स. Missing or empty |title= (सहाय्य); |access-date= requires |url= (सहाय्य)
  43. ^ http://volcanoes.usgs.gov/Hazards/What/VolGas/volgas.html. Missing or empty |title= (सहाय्य)
  44. ^ http://www.agu.org/news/press/pr_archives/2011/2011-22.shtml. Missing or empty |title= (सहाय्य)
  45. ^ https://web.archive.org/web/20110716144130/http://www.homepage.montana.edu/~geol445/hyperglac/time1/milankov.htm. 16 July 2011 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. Missing or empty |title= (सहाय्य)
  46. ^ Gale, Andrew S. (1989). "A Milankovitch scale for Cenomanian time". Terra Nova. 1 (5): 420–25. Bibcode:1989TeNov...1..420G. doi:10.1111/j.1365-3121.1989.tb00403.x.CS1 maint: ref=harv (link)
  47. ^ https://web.archive.org/web/20150312163250/http://www.sdu.dk/en/Om_SDU/Fakulteterne/Naturvidenskab/Nyheder/2015_03_10_climate_cycles. 12 March 2015 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. Missing or empty |title= (सहाय्य)
  48. ^ van Nes, Egbert H.; Scheffer, Marten; Brovkin, Victor; Lenton, Timothy M.; Ye, Hao; Deyle, Ethan; Sugihara, George (2015). "Causal feedbacks in climate change". Nature Climate Change (इंग्रजी भाषेत). 5 (5): 445–48. Bibcode:2015NatCC...5..445V. doi:10.1038/nclimate2568. ISSN 1758-6798.
  49. ^ a b Rohli & Vega 2018.
  50. ^ Willson, Richard C.; Hudson, Hugh S. (1991). "The Sun's luminosity over a complete solar cycle". Nature. 351 (6321): 42–44. Bibcode:1991Natur.351...42W. doi:10.1038/351042a0.CS1 maint: ref=harv (link)
  51. ^ Turner, T. Edward; Swindles, Graeme T.; Charman, Dan J.; Langdon, Peter G.; Morris, Paul J.; Booth, Robert K.; Parry, Lauren E.; Nichols, Jonathan E. (5 April 2016). "Solar cycles or random processes? Evaluating solar variability in Holocene climate records". Scientific Reports (इंग्रजी भाषेत). 6 (1): 23961. doi:10.1038/srep23961. ISSN 2045-2322. PMC 4820721. PMID 27045989.
  52. ^ Marty, B. (2006). "Water in the Early Earth". Reviews in Mineralogy and Geochemistry. 62 (1): 421–50. Bibcode:2006RvMG...62..421M. doi:10.2138/rmg.2006.62.18.CS1 maint: ref=harv (link)
  53. ^ Watson, E.B.; Harrison, TM (2005). "Zircon Thermometer Reveals Minimum Melting Conditions on Earliest Earth". Science. 308 (5723): 841–44. Bibcode:2005Sci...308..841W. doi:10.1126/science.1110873. PMID 15879213.CS1 maint: ref=harv (link)
  54. ^ Watson, E.B.; Harrison, TM (2005). "Zircon Thermometer Reveals Minimum Melting Conditions on Earliest Earth". Science. 308 (5723): 841–44. Bibcode:2005Sci...308..841W. doi:10.1126/science.1110873. PMID 15879213.CS1 maint: ref=harv (link)
  55. ^ Hagemann, Steffen G.; Gebre-Mariam, Musie; Groves, David I. (1994). "Surface-water influx in shallow-level Archean lode-gold deposits in Western, Australia". Geology. 22 (12): 1067. Bibcode:1994Geo....22.1067H. doi:10.1130/0091-7613(1994)022<1067:SWIISL>2.3.CO;2.CS1 maint: ref=harv (link)
  56. ^ Sagan, C.; G. Mullen (1972). "Earth and Mars: Evolution of Atmospheres and Surface Temperatures". Science. 177 (4043): 52. Bibcode:1972Sci...177...52S. doi:10.1126/science.177.4043.52.
  57. ^ Sagan, C.; Chyba, C (1997). "The Early Faint Sun Paradox: Organic Shielding of Ultraviolet-Labile Greenhouse Gases". Science. 276 (5316): 1217–21. Bibcode:1997Sci...276.1217S. doi:10.1126/science.276.5316.1217. PMID 11536805.CS1 maint: ref=harv (link)
  58. ^ Distant future of the Sun and Earth revisited
  59. ^ a b Miles, M.G.; Grainger, R.G.; Highwood, E.J. (2004). "The significance of volcanic eruption strength and frequency for climate". Quarterly Journal of the Royal Meteorological Society. 130 (602): 2361–76. Bibcode:2004QJRMS.130.2361M. doi:10.1256/qj.03.60.
  60. ^ http://volcanoes.usgs.gov/hazards/gas/climate.php. Missing or empty |title= (सहाय्य)
  61. ^ Diggles, Michael. http://pubs.usgs.gov/fs/1997/fs113-97/. Missing or empty |title= (सहाय्य)
  62. ^ Diggles, Michael. http://pubs.usgs.gov/fs/1997/fs113-97/. Missing or empty |title= (सहाय्य)
  63. ^ Oppenheimer, Clive (2003). "Climatic, environmental and human consequences of the largest known historic eruption: Tambora volcano (Indonesia) 1815". Progress in Physical Geography. 27 (2): 230–59. doi:10.1191/0309133303pp379ra.CS1 maint: ref=harv (link)
  64. ^ Black, Benjamin A.; Gibson, Sally A. (2019). "Deep Carbon and the Life Cycle of Large Igneous Provinces". Elements. 15 (5): 319–324. doi:10.2138/gselements.15.5.319. 2023-03-23 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2020-04-23 रोजी पाहिले.
  65. ^ Wignall, P (2001). "Large igneous provinces and mass extinctions". Earth-Science Reviews. 53 (1): 1–33. Bibcode:2001ESRv...53....1W. doi:10.1016/S0012-8252(00)00037-4.CS1 maint: ref=harv (link)
  66. ^ Graf, H.-F.; Feichter, J.; Langmann, B. (1997). "Volcanic sulphur emissions: Estimates of source strength and its contribution to the global sulphate distribution". Journal of Geophysical Research: Atmospheres. 102 (D9): 10727–38. Bibcode:1997JGR...10210727G. doi:10.1029/96JD03265.
  67. ^ Forest, C.E.; Wolfe, J.A.; Molnar, P.; Emanuel, K.A. (1999). "Paleoaltimetry incorporating atmospheric physics and botanical estimates of paleoclimate". Geological Society of America Bulletin. 111 (4): 497–511. Bibcode:1999GSAB..111..497F. doi:10.1130/0016-7606(1999)111<0497:PIAPAB>2.3.CO;2.
"https://mr.wikipedia.org/w/index.php?title=हवामान_बदल&oldid=2474084" पासून हुडकले