भारत-पाकिस्तान संबंध
भारत-पाकिस्तान संबंध हे भारतीय प्रजासत्ताक आणि इस्लामिक रिपब्लिक ऑफ पाकिस्तान यांच्यातील द्विपक्षीय संबंध आहेत. दोन्ही देशांमध्ये एक जटिल आणि मोठ्या प्रमाणावर प्रतिकूल संबंध आहेत ज्याचे मूळ अनेक ऐतिहासिक आणि राजकीय घटनांमध्ये आहे, विशेषतः ऑगस्ट १९४७ मध्ये ब्रिटिश भारताची फाळणी. भारत-पाकिस्तान सीमा ही जगातील सर्वात जास्त सैन्यीकरण असलेल्या आंतरराष्ट्रीय सीमांपैकी एक आहे.
bilateral relations between India and Pakistan  | |||
| माध्यमे अपभारण करा | |||
 विकिपीडिया | |||
| प्रकार | bilateral relation | ||
|---|---|---|---|
| स्थान | भारत, पाकिस्तान | ||
| |||
 | |||
उत्तर भारत आणि आधुनिक काळातील बहुतेक पाकिस्तान त्यांच्या सामान्य इंडो-आर्यन लोकसंख्येच्या दृष्टीने एकमेकांना ओव्हरलॅप करतात, मूळतः विविध इंडो-आर्यन भाषा बोलतात (प्रामुख्याने पंजाबी, सिंधी आणि हिंदी-उर्दू ).
द्वितीय विश्वयुद्धानंतर दोन वर्षांनी, युनायटेड किंगडमने औपचारिकपणे ब्रिटिश भारत विसर्जित केला आणि दोन नवीन सार्वभौम राष्ट्रांमध्ये विभागले: भारताचे अधिराज्य आणि पाकिस्तानचे अधिराज्य . पूर्वीच्या ब्रिटीश वसाहतीच्या विभाजनामुळे सुमारे १५ दशलक्ष लोकांचे विस्थापन झाले, मृतांचा आकडा कित्येक लाख ते एक दशलक्ष लोकांपर्यंत पोहोचल्याचा अंदाज आहे कारण असंख्य हिंदू आणि मुस्लिमांनी रॅडक्लिफ लाईन ओलांडून स्थलांतर केले. [१] सन् १९५० मध्ये, हिंदु-बहुल लोकसंख्या आणि मोठ्या मुस्लिम अल्पसंख्याकांसह भारत एक धर्मनिरपेक्ष प्रजासत्ताक म्हणून उदयास आला. काही काळानंतर, सन १९५६ मध्ये, पाकिस्तान मुस्लिम-बहुल लोकसंख्या आणि मोठ्या हिंदू अल्पसंख्याकांसह इस्लामिक प्रजासत्ताक म्हणून उदयास आला.[२] [३] सन १९७१ च्या बांगलादेश मुक्ती युद्धात झालेल्या पराभवानंतर पाकिस्तानने आपली बहुतेक हिंदू लोकसंख्या गमावली व बांगलादेशचा स्वतंत्र देश म्हणून पूर्व पाकिस्तानचे विभाजन झाले.
स्वातंत्र्यानंतर लवकरच दोन्ही देशांनी पूर्ण राजनैतिक संबंध प्रस्थापित केले. तरी, फाळणीच्या परस्पर परिणामांमुळे तसेच विविध संस्थानांवरील विवादित प्रादेशिक दाव्यांच्या उदयामुळे त्यांचे संबंध त्वरीत ढासळले होते, ज्यात सर्वात महत्त्वाचा वाद होता जम्मू आणि काश्मीर. १९४७ पासून, भारत आणि पाकिस्तानमध्ये तीन मोठी युद्धे आणि एक अघोषित युद्ध झाले आहे, आणि अनेक सशस्त्र चकमकी आणि लष्करी अडथळे देखील झाले आहेत; १९७१ च्या भारत-पाकिस्तान युद्धाचा अपवाद वगळता, दोन राज्यांमधील प्रत्येक युद्धासाठी काश्मीर संघर्षाने उत्प्रेरक म्हणून काम केले आहे.
संबंध सुधारण्यासाठी अनेक प्रयत्न केले गेले आहेत, विशेषतः शिमला शिखर परिषद, आग्रा शिखर परिषद आणि लाहोर शिखर परिषद तसेच विविध शांतता आणि सहकार्य उपक्रम. त्या प्रयत्नांना न जुमानता, सीमेपलीकडील दहशतवादाच्या वारंवार कृत्यांमुळे देशांमधील संबंध तणावपूर्ण राहिले आहेत. २०१७ मधील बीबीसी वर्ल्ड सर्व्हिसच्या सर्वेक्षणानुसार, केवळ ५% भारतीय पाकिस्तानच्या प्रभावाकडे सकारात्मक दृष्टिकोनातून पाहतात व ८५% नकारात्मक मत व्यक्त करतात, तर ११% पाकिस्तानी भारताच्या प्रभावाकडे सकारात्मकतेने पाहतात व ६२% नकारात्मक मत व्यक्त करतात. भारत-पाकिस्तान या दोन्ही देशांनी 1998 मध्ये अणुचाचण्या केल्या आणि त्यामुळे या क्षेत्रात शांतता व सुरक्षिततेसंबंधी नव्या चिंता निर्माण झाल्या आहेत. या दोन्ही देशात 'आण्विक संघर्ष' होऊ नये असे अनेक राष्ट्रांना वाटते. [४]
युद्धे व संघर्ष संपादन
भारत आणि पाकिस्तान यांच्यात स्वातंत्र्यानंतर अनेक सशस्त्र संघर्ष झाले आहेत. दोन राज्यांमध्ये १९४७, १९६५ आणि १९७१ मधील बांगलादेश मुक्ती युद्ध अशी तीन मोठी युद्धे झाली आहेत. या व्यतिरिक्त १९९९ मध्ये अनौपचारिक कारगिल युद्ध आणि काही सीमेवर चकमकी झाल्या. 1971 चे युद्ध हे जरी बांग्लादेशाच्या निर्मिती संबंधी असले तरी त्यातही काश्मीर प्रश्नाची बाजू होती.[५] [६]
सामाजिक संबंध संपादन
भारत आणि पाकिस्तान, विशेषतः उत्तर भारत आणि पूर्व पाकिस्तानमध्ये काही प्रमाणात समान संस्कृती, पाककृती आणि भाषा समान आहेत ज्यामुळे दोन्ही देशांमध्ये आणि उत्तर उपखंडाच्या बहुतेक भागांमध्ये पसरलेल्या समान इंडो-आर्यन वारशामुळे या दोघांमधील ऐतिहासिक संबंध देखील आहेत. पाकिस्तानी गायक, संगीतकार, विनोदी कलाकार आणि रसिकांना भारतात व्यापक लोकप्रियता लाभली आहे, अनेकांनी भारतीय चित्रपट उद्योग बॉलिवूडमध्ये रातोरात प्रसिद्धी मिळवली आहे. त्याचप्रमाणे पाकिस्तानमध्ये भारतीय संगीत आणि चित्रपट खूप लोकप्रिय आहेत. दक्षिण आशियातील सर्वात उत्तरेकडील प्रदेशात स्थित असल्याने, पाकिस्तानची संस्कृती काहीशी उत्तर भारतासारखीच आहे, विशेषतः वायव्येकडे.
व्यापार दुवे संपादन
भारत-पाकिस्तान व्यापाराचा आकार त्यांच्या अर्थव्यवस्थांच्या आकारमानाच्या तुलनेत खूपच लहान आहे आणि त्यांच्यात एक संलग्न सीमा आहे. [७] थेट मार्गांवरील व्यापार औपचारिकपणे कमी करण्यात आला आहे, [८] त्यामुळे भारत-पाकिस्तानचा मोठा व्यापार दुबईमार्गे होतो. [९]
संदर्भ संपादन
- ^ Metcalf & Metcalf 2006
- ^ Area, Population, Density and Urban/Rural Proportion by Administrative Units Archived 2010-12-22 at the Wayback Machine.
- ^ Marshall Cavendish (September 2006). World and Its Peoples. Marshall Cavendish. p. 396. ISBN 978-0-7614-7571-2.
- ^ "2017 BBC World Service Global Poll" (PDF). BBC World Service. Archived from the original (PDF) on 8 June 2021. 4 August 2017 रोजी पाहिले.
- ^ Empty citation (सहाय्य)
- ^ Pye, Lucian W.; Schofield, Victoria (2000). "Kashmir in Conflict: India, Pakistan, and the Unfinished War". Foreign Affairs. 79 (6): 190. doi:10.2307/20050024. ISSN 0015-7120. JSTOR 20050024.
- ^ Pakistan-India Trade: What Needs to Be Done? What Does It Matter? Asia Centre Program. The Wilson Centre. Accessed 1 March 2022.
- ^ Nisha Taneja (Indian Council for Research on International Economic Relations); Shaheen Rafi Khan; Moeed Yusuf; Shahbaz Bokhari; Shoaib Aziz. "Chapter 4: India–Pakistan Trade: The View from the Indian Side (p. 72-77) Chapter 5: Quantifying Informal Trade Between Pakistan and India (p. 87-104)". (The International Bank for Reconstruction and Development, June 2007). 29 August 2012 रोजी पाहिले. Cite journal requires
|journal=(सहाय्य) - ^ Ahmed, Sadiq; Ghani, Ejaz. "South Asia's Growth and Regional Integration: An Overview" (PDF). World Bank. p. 33. 29 August 2012 रोजी पाहिले.