चंद्रशेखर वेंकट रामन

चंद्रशेखर वेंकटरामन (७ नोव्हेंबर, १८८८ - २१ नोव्हेंबर, १९७०) हे भारतीय भौतिकशास्त्रज्ञ होते. १९३० मध्ये, प्रकाश विखुरण्यासाठी त्यांना भौतिकशास्त्रातील नोबेल पारितोषिक मिळाले.

चंद्रशेखर वेंकट रामन
चंद्रशेखर वेंकट रामन उर्फ सि. व्ही. रमण
पूर्ण नाव	चंद्रशेखर वेंकट रामन्
जन्म	नोव्हेंबर ७, १८८८ तिरुचिरापल्ली,तामिळनाडू, भारत
मृत्यू	नोव्हेंबर २१, १९७० (८२ वर्षे) बंगळूर, कर्नाटक, भारत
निवासस्थान	भारत
नागरिकत्व	भारतीय
राष्ट्रीयत्व	भारतीय
धर्म	हिंदू
कार्यक्षेत्र	भौतिकशास्त्र
कार्यसंस्था	इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ सायन्स
प्रशिक्षण	प्रेसिडेन्सी कॉलेज, चेन्नई
डॉक्टरेटकरता विद्यार्थी	जी.एन्‌. रामचंद्रन्‌
ख्याती	रामन् परिणाम
पुरस्कार	भौतिकशास्त्राचे नोबेल पारितोषिक, भारतरत्न, लेनिन शांतता पारितोषिक
वडील	चंद्रशेखर अय्यर
आई	पार्वती
पत्नी	लोकासुंदरी
अपत्ये	चंद्रशेखर, राधाकृष्णन

रामन यांची सही

सी.व्ही. रामन यांचा जन्म तामिळनाडूमधील तिरुचिरापल्ली आणि शिक्षण चेन्नई येथे झाले. त्यांनी कोलकाता विद्यापीठात १९१७-१९३३ भौतिकशास्त्राचे प्राध्यापक म्हणून काम केले. रामन हे काही काळ बंगलोरातही होते, १९४७ साली ते रामन संशोधन संस्थेचे संचालक झाले. रमणचे ६ मे १९०७ रोजी लोकासुंदरी अम्मल (१८९२-१९८०) बरोबर लग्न झाले होते. त्यांना चंद्रशेखर आणि रेडिओ-खगोलशास्त्रज्ञ राधाकृष्णन हे दोन पुत्र होते. रमण हे चंद्रशेखर सुब्रह्मण्यन यांचे काका होते. १९८३ मध्ये, चंद्रशेखर यांना भौतिकशास्त्रातील नोबेल पारितोषिक मिळाले.

सी.व्ही रामन यांनी आयुष्यभर दगड व अन्य खनिज पदार्थांचे विस्तृत वैयक्तिक संग्रह जमा केला आणि य्या खनिजांच्या प्रकाश-विकिरणाच्या गुणधर्मांंचा अभ्यास केला. यासाठी त्यांना काही साहित्या देशभरातून व विदेशातून भेट म्हणून मिळाले. नमुन्यांचा अभ्यास करण्यासाठी सी.व्ही. रामन तो अनेकदा लहान हाताळण्याएवढा स्पेक्ट्रोस्कोप घेऊन जात असत.

हिंदू तमिळ ब्राह्मण पालकांच्या पोटी जन्मलेला रमण हा एक अनमोल मुलगा होता. त्याने सेंट अलॉयसियसच्या अँग्लो-इंडियन हायस्कूलमधून अनुक्रमे ११ आणि १३ वर्षांचे माध्यमिक व उच्च माध्यमिक शिक्षण पूर्ण केले. वयाच्या १६ व्या वर्षी प्रेसिडेन्सी कॉलेजमधून भौतिकशास्त्रात सन्मानाने त्यांनी मद्रास विद्यापीठात पदवी परीक्षेत प्रथम क्रमांक पटकावला. पदवीधर विद्यार्थी असताना १९०६ साली त्यांचा पहिला संशोधन पेपर प्रकाशित करण्यात आला. पुढच्या वर्षी त्यांनी एम.ए.ची पदवी मिळवली. कोलकाता येथील इंडियन फायनान्स सर्व्हिसमध्ये असिस्टंट अकाउंटंट जनरल म्हणून रुजू झाले तेव्हा ते १९ वर्षांचे होते. तेथे त्यांची इंडियन असोसिएशन फॉर द अप्लाइन्शन ऑफ सायन्स (आयएसएस) या भारतातील पहिल्या संशोधन संस्थेशी ओळख झाली, ज्यामुळे त्यांना स्वतंत्र संशोधन करण्याची परवानगी मिळाली आणि ध्वनी आणि ऑप्टिक्समध्ये त्यांनी मोठे योगदान दिले.

१९१७ मध्ये कलकत्ता विद्यापीठाच्या राजाबाजार विज्ञान महाविद्यालयात आशुतोष मुखर्जी यांनी त्यांना भौतिकशास्त्राचे पहिले पालित प्राध्यापक म्हणून नियुक्त केले. आपल्या पहिल्या युरोप दौऱ्यात भूमध्य समुद्र पाहून त्याला समुद्राच्या निळ्या रंगाचे वर्णन करण्याची प्रेरणा मिळाली. त्यांनी १९२६ मध्ये इंडियन जर्नल ऑफ फिजिक्सची स्थापना केली. त्याने आणि कृष्णन यांनी २८ फेब्रुवारी १९२८ रोजी प्रकाश विखुरल्याची एक अभिनव घटना शोधून काढली, ज्याला त्यांनी "सुधारित विखुरणे" असे संबोधले, पण त्याला रामन परिणाम म्हणून ओळखले जाते. भारत सरकारतर्फे दरवर्षी राष्ट्रीय विज्ञान दिन म्हणून हा दिवस साजरा केला जातो. रमण १९३३ साली बेंगळुरू येथील इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ सायन्समध्ये पहिले भारतीय संचालक बनले. तेथे त्यांनी त्याच वर्षी इंडियन अकॅडमी ऑफ सायन्सेसची स्थापना केली. त्यांनी १९४८ साली रामन रिसर्च इन्स्टिट्यूटची स्थापना केली. तेथे त्यांनी शेवटच्या काळात काम केले.

संशोधन

त्यांच्या '[रामन परिणाम]' (प्रकाशाचे मॉलिक्युलर स्कॅटरिंग) या शोधासाठी ते ओळखले जातात. १९३० चे भौतिकशास्त्राचे नोबेल पारितोषिक रामन यांना मिळाले होते.

सन्मान आणि पुरस्कार:

चंद्रशेखर वेंकटरामन यांच्या सन्मानार्थ भारतात दरवर्षी २८ फेब्रुवारीला राष्ट्रीय विज्ञान दिवस साजरा केला जातो. याच तारखेला रामन यांनी त्यांचा शोधनिबंध नेचर या मासिकाला प्रसिद्धीसाठी पाठवला होता.

• त्याच्या कारकिर्दीच्या सुरुवातीच्या काळात (१९२४) आणि किताबधारी व्यक्ती म्हणून १९२९ मध्ये रामन यांना रॉयल सोसायटीचे फेलो म्हणून निवडले गेले.
• १९३०मध्ये भौतिकशास्त्रातील नोबेल पारितोषिक
• १९४१मध्ये फ्रॅंकलिन पदक
• १९५४मध्ये भारतरत्न पुरस्कार
• १९५७मध्ये लेनिन शांतता पुरस्कार.
• १९९८मध्ये अमेरिकन केमिकल सोसायटी आणि इंडियन असोसिएशन फॉर द कल्टव्हेशन ऑफ सायन्स यांनी सी.व्ही, रामन यांच्या आविष्कारावर आंतरराष्ट्रीय ऐतिहासिक केमिकल लॅंडमार्क म्हणून शिक्कामोर्तब केले.

सर सी.व्ही रामन यांच्या नावाने रॅंचो (रिसर्चर्स अँड नॅचरली क्लेव्हर ह्युमन ऑर्गनायझेशन) नावाची पुण्याची संस्था इ.स. २०११ सालापासून दरवर्षी डिसेंबरमध्ये ’सर सी.व्ही. रामन पुरस्कार’ देत असते. २०१५ सालच्या पुरस्काराचे मानकरी :

1. . आदित्य आशुतोष जोशी (वैद्यकीय तंत्रज्ञान)
2. . ध्रुवीन व्यास
3. . गोपाळ गढवी
4. . प्राची दुबळे (आदिवासी संगीत)
5. . सुधीर पालीवाला (कचरा व्यवस्थापन)
6. . रमेश बोतालजी (सांडपाणी व्यवस्थापन)

मृत्यू :

ऑक्टोबर १९७० च्या शेवटी रमण त्यांच्या प्रयोगशाळेत कोसळले; त्यांना रुग्णालयात हलविण्यात आले आणि डॉक्टरांनी त्यांना चार दिवस जगण्यासाठी मुदत दिली. ते वाचले आणि काही दिवसांनी त्यांनी रुग्णालयात राहण्यास नकार दिला, कारण त्यांनी त्यांच्या अनुयायांनी वेढलेल्या त्यांच्या संस्थेच्या बागेमध्ये मरणे पसंत केले.

रमणच्या मृत्यूच्या दोन दिवस आधी त्यांनी आपल्या एका माजी विद्यार्थ्यास सांगितले,"अकादमीच्या नियतकालिकांना मरण येऊ देऊ नका, ते देशात विज्ञानाच्या गुणवत्तेचे संवेदनशील संकेतक आहेत." ती संध्याकाळ, रमण यांनी आपल्या संस्थेच्या व्यवस्थापन मंडळाशी भेट घेण्यातली आणि त्यांच्याबरोबर संस्थेच्या व्यवस्थापनासंबंधीकार्यवाही बद्दल त्यांच्याशी चर्चा करण्यात घालवली. २१ नोव्हेंबर १९७० च्या रात्रीनंतर रामन यांचा दुसऱ्या दिवशी पहाटे नैसर्गिक कारणांमुळे मृत्यू झाला.

सर सी.व्ही. रामन यांच्यावरील मराठी पुस्तके

• भारतीय वैज्ञानिक - सर सी. व्ही. रामन (लेखक - पंडित विद्यासागर)

why the sky is blue - सर सी वी रमण (लेखक - सी व्ही रामान)

संदर्भ आणि नोंदी

मायक्रॉसॉफ्ट एनकार्टा विश्वकोश, १९९९

बाह्यदुवे

• नोबेल प्रतिष्ठानाच्या संकेतस्थळावरील चंद्रशेखर वेंकट रामन यांचे संक्षिप्त चरित्र (इंग्रजी मजकूर)