उस्मानाबाद
गुणक: 18°10′N 76°03′E / 18.17°N 76.05°E
| ?उस्मानाबाद महाराष्ट्र • भारत | |
| — शहर — | |
|
| |
| गुणक: 18°10′N 76°03′E / 18.17°N 76.05°E | |
| प्रमाणवेळ | भाप्रवे (यूटीसी+५:३०) |
| जिल्हा | उस्मानाबाद |
| लोकसंख्या | १,१२,३४५ (2011) |
उस्मानाबाद (इंग्रजी मध्ये: Osmanabad) शहर हे उस्मानाबाद जिल्ह्याचे प्रशासकीय मुख्यालय आहे.
इ.स. २००१च्या जनगणनेनुसार उस्मानाबाद शहराची लोकसंख्या ८०,६१२ होती. पैकी ५२% पुरुष तर ४८% स्त्रिया होत्या. १४% व्यक्ती ६ वर्षांखालील होत्या. येथील साक्षरता प्रमाण ७४% आहे. ८०% पुरुष तर ६७% स्त्रिया साक्षर आहेत.उस्मानाबादमध्ये डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर मराठवाडा विद्यापीठ चे सब कॅम्पस आहे.
अनुक्रमणिका
इतिहाससंपादन करा
उस्मानाबाद हे नाव हैदराबाद संस्थानचा निझाम मीर उस्मान अली खान यांच्या नावावरून पडले. उस्मानाबादचे पूर्वीचे नाव धाराशिव असे होते.
तुळजाभवानी ही उस्मानाबादची कुलस्वामिनी म्हणून मानली जाते. तुळजाभवानीचे हे देवस्थान देवीच्या साडेतीन शक्तिपीठांपैकी एक आहे. तुळजापूर गाव नवरात्रात भक्तांनी गजबजलेले असते.आणि येथे मोठ्या प्रमाणात भाविक जमत असतात. जिल्ह्यातील नळदुर्ग येथील जलदुर्ग आणि परंडा येथील भूईकोट किल्ला प्रसिध्द आहेत. नळदुर्ग किल्ल्यातील नर-मादी धबधबा प्रसिध्द आहे. हा किल्ला बोरी नदीला नैसर्गिक खंदक समजून त्यानुसार बांधलेला असून, येथील जलमहाल हा वास्तूशास्त्राचा उत्कृष्ट नमुना आहे. नळदुर्ग जवळ अणदूर येथील खंडोबाचे मंदिर, तेर येथील संत गोरोबा काकांचे मंदिर, डोमगाव येथील कल्याणस्वामींचे मंदिर प्रसिध्द आहेत. उस्मानाबाद शहरातील धारासूर मर्दिनीचे मंदिर तसेच शमशोद्दीन गाझी यांचा दर्गा प्रसिध्द आहे.
शहराच्या बाहेर हातळादेवीचे रम्य मंदिर आहे. हे मंदिर हतलई नावाने ओळखले जाते. शहराचा मध्यभागातून भोगावती नदी वाहते. उस्मानाबाद शहराच्या जवळच आठ किलोमीटर अंतरावर 'धाराशिव’ नावाची जैन लेणी आहेत. उस्मानाबादचा इतिहास रामायण काळापासून आढळतो. वनवासात असताना काही काळ रामाने या ठिकाणी वास्तव केल्याचे सांगतात. उस्मानाबाद शहरानजीक पापनाश येथे सीतेची नहाणी आहे. या परिसरात केवड्याची झाडे आहेत. त्यापूर्वी उस्मानाबाद मौर्य, सातवाहन, राष्ट्रकूट आणि यादवांचे राज्य होते. त्यानंतर उस्मानाबाद बहामणी आणि विजापूर संस्थानात अाले. १९४८ पर्यंत उस्मानाबाद हैदराबाद संस्थानात होते.
खास पदार्थ :
उस्मानाबादचे गुलाब जामून प्रसिध्द आहेत. खवा, मैदा आणि साखरेचा पाक यापासून बनवलेले गुलाब जामून स्वादिष्ट आहेत. याशिवाय उस्मानाबादी शेळीचे चवदार मटन प्रसिध्द आहे. या मटनाचा शेरवा किंवा रस्सा वैशिष्ट्यपूर्ण असून मटन शिजवलेल्या गरम पाण्यात हळद, तीखट, काळा मसाला, मिरची, लसूण, अद्रक, कोथिंबीर आदी टाकून त्यापासून बनवलेला शेरवा लोकप्रिय आहे.
कुंथलगिरी जवळील धुळे-सोलापूर या राष्ट्रीय महामार्गावरील सरमकुंडी फाटा येथील खवा, पेढे प्रसिध्द आहेत.
वाहतूकसंपादन करा
उस्मानाबाद शहर राष्ट्रीय महामार्ग क्रमांक-५२[१] वर वसले आहे. हा राष्ट्रीय महामार्ग संगरूर(पंजाब)-हिस्सार(हरियाणा)-कोटा-इंदूर-धुळे-औरंगाबाद-बीड-उस्मानाबाद-तुळजापूर-सोलापूर-विजयपूर-हुबळी-अंकोला(कर्नाटक) असा जातो.
उस्मानाबाद शहर रेल्वे ने जोडले आहे. उस्मानाबाद हे लातूर रोड ते मिरज जंक्शन या रेल्वेमार्गावरील महत्वाचे रेल्वे स्थानक आहे. उस्मानाबाद येथून पुणे, मुंबई, कोल्हापूर,पंढरपूर, मिरज, लातूर, नांदेड, परभणी, परळी वैजनाथ, अकोला नागपूर, हैदराबाद, निजामाबाद, बिदर आदी ठिकाणी जाण्यासाठी रेल्वेगाड्या उपलब्ध आहेत.
हेसुद्धा पहासंपादन करा
उस्मानाबाद जिल्हा या जिल्ह्यामध्ये परंडा व नळदुर्ग या ठिकाणी किल्ले आहेत.तुळजापूर या ठिकाणी तुळजा भवानीचे भव्य मंदिर आहे.उस्मानाबाद शहराला ऐतिहासिक वारसा लाभलेला आहे. बालाघाट डोंगर रागामध्ये वसलेले गाव आहे.उस्मानाबादची शेळी प्रशिध्द आहे.त्या जवळ तुळजाभवानी देवी चे मंदिर जवळ लाभले गेले आहे. त्या ठिकाणी प्रसिद्ध असे हतलादेवी मंदिर ही आहे. श्री दत्त मंदिर संस्थान रुईभर हे (धाराशिव)उस्मानाबाद पासून १५ कि. मी. अंतरावर दत्तमहाराजांचं एक अतिभव्य मंदिर आहे. त्यातील बांधकाम काळ्या पाषाणातील असून त्यावर अत्यंत सुबक व उठावदार नक्षीकाम आहे.