|
* इंग्रजी फॅक्टरी रेकॉर्ड्‌समध्ये म्हटले आहे की शिवाजी स्त्रियांना अभय देतो हे सर्वश्रुत असल्याने युद्धामध्ये पराभव झाल्यानंतर शत्रुपक्षातील मातब्बर माणसे स्त्रीवेष घालून पळून जात.
* शिवाजीच्या समकालीन इंग्रज, डच, फ्रेन्च, पोर्तुगीज आणि इटालियन प्रवाशांनी शिवाजीची तुलना जगाच्या इतिहासात अजरामर झालेल्या [[ॲलेक्झांडर]], [[हॅनिबल]], [[ज्युलियस सीझर]], [[सरटोरियस]] यांच्याशी केली आहे. पण या थोर व्यक्तींमध्ये शौर्याव्यतिरिक्त दोषही होते. शिवाजी सर्वगुणसंपन्‍न होता. शिवरायांचे शौर्य, कल्पकता, संघटनाकौशल्य, राजधर्मपालन, स्त्रीदाक्षिण्य इत्यादी गुणांनी पाच शतके पारतंत्र्यात पडलेल्या देशास स्वातंत्र्य मिळवून दिले. पाश्चात्त्य राज्यकर्त्यांमध्ये दिसून येणाऱ्या राज्यलोभ, आसक्ती, व्यसनाधीनता द्वेष. लंपटपणा अशा अवगुणांपासून शिवाजीचे जीवन अलिप्त होते.
==ऐतिहासिक पोवाडा==
शिवाजी महाराजांनी अब्दुलखानास मारिले यावर पोवाडा. <br>
माझें नमन आधीं गणा । सकळिक ऐका चित्त देउन ।।<br>
नमियेली सारजा ।ल्याली जडिताचें भूषण ।।अज्ञानदा साचें वचन । नमिला सदुरु नारायण ।।<br>
साचें वचन । नमिला सदुरु नारायण ।। <br>
सदुरुच्या प्रसादें । संपूर्ण अंबेचें वरदान ।। <br>
गाइन वजिराचें भांजण । भोंसल्या सरजा दलभंजन ।। <br>
फौजेवर लोटतां । यशवंत खंडेश्र्वरी प्रसन्ना ।। अज्ञानदास बोले वचन । गाईन राजाचें भांडण ।।देश इलाइत काबिज केलें तळकोंकण ।। १ ।।<br><ref>इतिहास प्रसिद्ध पुरुषांचे व स्त्रियांचे पोवाडे -ह्यारी आक्वर्थ व शंकर तुकाराम शालिग्राम - सन १८९१</ref>
गड मी राजाचे गाइन । कोहज माहुली मर्जन ।। पारगड कर्नाळा । प्रबळगड आहे संगिन ।।मस्त<br>
तळा आणि घोसाळा । राहेरी आनसवाडी दोन ।। कोरला कासागड मंडन । दर्यात दिसताती दोन ।। <br>
गड बिरवाडी पांच कोन । सुरगड अवचितगड भूषण ।। कुबलगड भीरिका ।।कुर्डुगडाचें चांगुलपण ।। धोडप तळ कोंकण किल्ले । घाटावरले गड गाईन ।। २ ।।<ref>इतिहास प्रसिद्ध पुरुषांचे व स्त्रियांचे पोवाडे -ह्यारी आक्वर्थ व शंकर तुकाराम शालिग्राम - सन १८९१</ref>
गड आहे रोहिडा । जोवली प्रतापगड मंडन ।। मकरंदगड वांसोटा । सिंहगड वृंदावन ।।<br>
पुरंघराचें चांगुलपण । उंची झुलवा देत गगन ।। <br>
तुंग आणि तिकोना । विसापुर लोहगड झुलता ।। गड राहेरीची अवस्था । तीन पायऱ्या सोन्याच्या तत्का ।। दुसरा प्रतापगड पाहतां । अवघड दिसे घाटमाथा ।। ३ ।।<br><ref>इतिहास प्रसिद्ध पुरुषांचे व स्त्रियांचे पोवाडे -ह्यारी आक्वर्थ व शंकर तुकाराम शालिग्राम - सन १८९१</ref>
मस्त हुडे दुर्गाचे खण । माहाल राजाचे गाईन ।। पुणे भिस्तका दरगा । शेकसल्ला पीर पाटण ।।<br>
शिरवळ सुपें देस । घेतला ज्यांने इंदापुरापासून ।। महाड गोरेगावापासुन । घेतलें सिणगारपुर पाटण ।। <br>
असे तुळजेचे परिपूर्ण । सोडविले चवदा ताल कोंकण ।। घेतलीं बारा बंदर । भाग्य राजाचें संगिन ।। ४ ।।<br><ref>इतिहास प्रसिद्ध पुरुषांचे व स्त्रियांचे पोवाडे -ह्यारी आक्वर्थ व शंकर तुकाराम शालिग्राम - सन १८९१</ref>देश दुनया काबिज केली । बारा माउळें घेतलीं ।। चंद्रराव कैद केला । त्याची गड जाउली घेतली ।।<br>
चेतपाउली काबिज केली । ठाणीं राजाचीं बैसली ।। घेतली जाउली न माहुली । कल्याण भिवडी काबिज केली ।। <br>
सोडविलें तळकोंकण । चेउलिं ठाणीं बैसविली ।। कुबल बाकी घरें । शिवराजाच्या हाता आलीं ।।<br>
मुलाना हामाद । फिर्याद बाच्छायाप गेली ।। बाच्छायजादा त्र्कोध आला । जैशी अग्न परजळली ।। जित धरावा राजाला । कुलवजिरांला खबर दिली ।।५।।<br><ref><ref>इतिहास प्रसिद्ध पुरुषांचे व स्त्रियांचे पोवाडे -ह्यारी आक्वर्थ व शंकर तुकाराम शालिग्राम - सन १८९१</ref></ref>
बाच्छाय पाठविलें प्रमाण । वजीर बोलवा तमाम ।। अबदुलखान रस्तुम जुमा । सिद्दी हिलाल मुशेखान ।।<br>
मेळविले वाजीरांला । बच्छाय बोलावी कवणाला ।। बोलावा बाजी घोरपडयाला । घाटग्या जुंझाररायाला ।।<br>
बोलवा खऱ्या कोबाजीला । त्या नाइकजी पांडाऱ्याला ।। देवकांत्या जीवाजीला । मंबाजी भोंसल्याला ।।<br>
बावीस उंबराव मिळुनी । आले बाच्छायसभेला ।।६।।<br><ref>इतिहास प्रसिद्ध पुरुषांचे व स्त्रियांचे पोवाडे -ह्यारी आक्वर्थ व शंकर तुकाराम शालिग्राम - सन १८९१</ref>
बाच्छायजादा पुसे वजिराला । धरीसा आहे कोण शिवराजाला ।। बावीस उंबराव आले सभेला । विडा पैजेचा मांडिला ।।<br>
सवाई अबदुल्या बोलला । जिता पकडूं मै राजाला ।। निरोप दिला कुलवजिराला । अबदुल सदरे नवाजीला ।। विडा पैजेचा घेतला । तुरा मोत्याचा लाविला ।।<br>
गळां घातलीं पदकें । खान विजापुरी बोलला ।। फिरंग घोडा सदरे दिला । बाच्छायानें नवाजीला ।। तीवरसांची मोहिम । घेउन अबदुल्या चालला ।। ७ ।। <ref>इतिहास प्रसिद्ध पुरुषांचे व स्त्रियांचे पोवाडे -ह्यारी आक्वर्थ व शंकर तुकाराम शालिग्राम - सन १८९१</ref></ref>
==शिवाजीवर टीका करणारे लेखक, राजकारणी आणि पुस्तके==
* पुस्तकाचे नाव : शिवदिग्विजय (रचनाकाळ- इ.स. १८१८). टीकेचा तपशील :-<br />
| 