मालती चौधरी

मालती देवी सेन-चौधरी (२६ जुलै १९०४ – १५ मार्च १९९८) या भारतीय स्वातंत्र्य कार्यकर्त्या आणि गांधीवादी होत्या. त्यांचा जन्म १९०४ मध्ये एका उच्च मध्यमवर्गीय ब्राह्मो कुटुंबात झाला. भारतीय राज्यघटनेचा मसुदा तयार करणाऱ्या संविधान सभेचा भाग असलेल्या १५ महिलांमध्ये त्या एक होत्या.

मालती देवी सेन-चौधरी
जन्म	मालती देवी सेन २६ जुलै १९०४ बिहार, ब्रिटिश भारत
मृत्यू	२५ मार्च १९९८ बिहार, भारत
राष्ट्रीयत्व	भारतीय
पेशा	राजकारणी
ख्याती	भारतीय संविधान सभेतील महिला सदस्य
राजकीय पक्ष	भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस

जीवन

मालती यांचे कुटुंब मूळतः ढाका (आता बांगलादेशातील) बिक्रमपूर येथील कमरखंडा येथील ब्राह्मण कुटुंब होते, परंतु नंतर ते बिहारमधील सिमुलतला येथे स्थायिक झाले होते. त्यांचे आजोबा बिहारीलाल गुप्ता, ICS अधिकारी होते, जे बडोद्याचे दिवाण झाले. कुटुंबातील आईच्या बाजूचे त्यांचे पहिले चुलत भाऊ रणजित गुप्ता, ICS, पश्चिम बंगालचे माजी मुख्य सचिव आणि इंद्रजित गुप्ता, प्रसिद्ध संसदपटू आणि भारताचे माजी गृहमंत्री होते. त्यांचा मोठा भाऊ, पी.के. सेन गुप्ता, माजी आयकर आयुक्त, भारतीय महसूल सेवेशी संबंधित होता आणि दुसरा भाऊ, के.पी. सेन, माजी पोस्टमास्टर जनरल, भारतीय पोस्टल सेवेतील होता. आई स्नेहलता स्वतः एक लेखिका होत्या. त्यांनी टागोरांच्या काही कामांचे भाषांतर केले होते.

रवींद्रनाथ टागोरांच्या विश्व-भारतीमध्ये सामील झाल्यानंतर मालती चौधरींनी पूर्णपणे भिन्न जीवनशैली स्वीकारली. 'शांतिनिकेतनचे स्मरण' या शीर्षकाच्या लेखात त्यांच्या आईने लिहिले होते: "मालती खूप आनंदी होती आणि एक विद्यार्थी म्हणून विश्वभारती येथे राहिल्याने तिला खूप फायदा झाला. गुरुदेवांचा वैयक्तिक प्रभाव आणि त्यांची शिकवण, त्यांची देशभक्ती आणि आदर्शवाद यांचा प्रभाव पडला. आणि मालतीला आयुष्यभर मार्गदर्शन केले."

टागोर आणि महात्मा गांधी या दोघांचाही खूप प्रभाव होता. गांधींच्या सांगण्यावरून त्यांनी स्वतःला स्वातंत्र्य लढ्यात झोकून दिले.

कारकीर्द

त्यांच्या लग्नानंतर ओरिसा हे त्यांचे घर आणि कार्यक्षेत्र बनले. चौधरी आता ओरिसातील जगतसिंगपूर जिल्ह्यातील अनखिया नावाच्या एका छोट्या गावात स्थायिक झाल्या, जिथे पतीने उसाची सुधारित शेती सुरू केली. शेतीव्यतिरिक्त आजूबाजूच्या गावांशी संबंध प्रस्थापित करणे हा त्यांचा मुख्य विषय होता. त्यांच्या संकल्पनेत आणि ग्रामीण पुनर्रचनेच्या योजनेत लोक उपक्रमांच्या केंद्रस्थानी असतात. त्यांचा विकास त्यांच्या सक्षमीकरणावर अवलंबून होता, जो पुन्हा शिक्षणाचा परिणाम होता. त्यांनी आजूबाजूच्या गावात प्रौढ शिक्षणाचे काम सुरू केले. लवकरच मिठाचा सत्याग्रह झाला आणि त्यांनी आंदोलनात उडी घेतली. कार्यकर्ते म्हणून त्यांनी सत्याग्रहासाठी अनुकूल वातावरण निर्माण करण्यासाठी शिक्षण आणि संवादाची तत्त्वे वापरली. कैदी असतानाही त्यांनी सहकारी कैद्यांना शिकवले, समूहगायनाचे आयोजन केले आणि गांधीजींच्या शिकवणुकीचा प्रसार केला.

फेब्रुवारी 1933 मध्ये चौधरींनी उत्कल काँग्रेस समाजवादी कर्मी संघाची स्थापना केली, जी नंतर अखिल भारतीय काँग्रेस समाजवादी पक्षाची ओरिसा प्रांतीय शाखा बनली.

लौकिक धैर्य, निखळ गतिमानता आणि अत्याचारित आणि नसलेल्यांच्या हक्कांसाठी लढण्याचा तीव्र आवेश ही त्यांच्या व्यक्तिरेखेची प्रमुख वैशिष्ट्ये होती. त्या स्पष्टवक्त्या होत्या. 1934 मध्ये त्या गांधीजींसोबत ओरिसातल्या त्यांच्या "पदयात्रेत" गेल्या होत्या. दिवसभर चालल्यानंतर, गांधी हे प्रवासात असलेल्या हरिजन गावाला भेट देऊन ते थकले होते. दीर्घकाळ वाट पाहणारे गावकरी निराश झाले, पण किरकोळ चुकल्याबद्दल गांधीजींना क्षमा करण्यास तयार झाले. मालती चौधरी यांनी गांधीजींना सोडले नाही आणि त्यांना स्पष्ट शब्दात सांगितले, "बापू, तुम्ही योग्य ते केले नाही." गांधीजींनी माफी मागितली आणि निःशस्त्र हास्याने तिला शांत केले.

सरला देवी, रमादेवी चौधरी आणि इतर महिला स्वातंत्र्य कार्यकर्त्यांसह तिला अनेक वेळा अटक करण्यात आली (1921, 1936, 1942 मध्ये) आणि तुरुंगात पाठवण्यात आले.

स्वातंत्र्यानंतर मालती चौधरी भारताच्या संविधान सभेच्या सदस्या बनल्या. उत्कल प्रदेश काँग्रेस कमिटीच्या अध्यक्षा या नात्याने, ग्रामीण पुनर्रचनेत शिक्षण, विशेषतः प्रौढ शिक्षणाच्या भूमिकेवर जोर देण्याचा प्रयत्न केला. 1951 मध्ये जेव्हा नबकृष्ण चौधरी ओरिसाचे मुख्यमंत्री बनले, तेव्हा त्यांनी विशेषतः अनुसूचित जाती आणि अनुसूचित जमातीच्या लोकांच्या दुर्दशेवर प्रकाश टाकला. अखेरीस त्यांनी राजकारणात न येण्याचा निर्णय घेतला, कारण गांधीजींनी सल्ला दिला होता की सर्व काँग्रेस कार्यकर्त्यांनी राजकारणात येण्याची गरज नाही, तर त्यांनी लोकांसाठी आणि त्यांची सेवा हे ध्येय ठेवून काम केले पाहिजे.

आचार्य विनोबा भावे यांच्या भूदान चळवळीत त्या सामील झाल्या होत्या. आणीबाणीच्या काळात सरकारने घेतलेल्या जनविरोधी धोरण आणि जाचक उपायांविरुद्ध त्यांनी आवाज उठवला आणि त्यांना तुरुंगवास भोगावा लागला.

मालती चौधरी यांचे वयाच्या ९३व्या वर्षी त्यांचे निधन झाले.