बेगम ऐजाज रसूल
बेगम कुदसिया ऐजाज रसूल (२ एप्रिल १९०९ - १ ऑगस्ट २००१) या भारताच्या संविधान सभेतील सदस्य आणि राजकारणी होत्या. त्या एकमेव मुस्लिम महिला सदस्य होत्या.[१] त्यांनी भारताच्या संविधानाचा मसुदा तयार करण्यात भूमिका पार पाडली होती.[२][३]
| बेगम ऐजाज रसूल | |
|---|---|
| जन्म |
बेगम कुदसिया ऐजाज रसूल २ एप्रिल १९०९ लाहोर, पंजाब, ब्रिटिश भारत |
| मृत्यू |
१ ऑगस्ट २००१ लखनौ, उत्तर प्रदेश, भारत |
| निवासस्थान | लखनौ |
| राष्ट्रीयत्व | भारतीय |
| पेशा |
|
| ख्याती | भारतीय संविधान सभेतील एकमेव मुस्लिम महिला सदस्य |
| राजकीय पक्ष | भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस |
| धर्म | इस्लाम |
| पुरस्कार | पद्मभूषण पुरस्कार (२०००) |
१९६९ ते १९७१ या काळात त्या समाजकल्याण आणि अल्पसंख्याक मंत्री होत्या. भारत सरकारने सामाजिक कार्यातील योगदानाबद्दल त्यांना २००० साली पद्मभूषण पुरस्काराने सन्मानित केले.[४][५][६]
जीवन संपादन
बेगम रसूल यांचा जन्म 2 एप्रिल 1909 रोजी सर झुल्फिकार अली खान आणि महमुदा सुलताना यांच्या कन्या कुदसिया बेगम म्हणून झाला. त्यांचे वडील, सर झुल्फिकार हे पंजाबमधील मालेरकोटला संस्थानातील सत्ताधारी कुटुंबाच्या संपार्श्विक शाखेचे होते. आई, महमुदा सुलतान, लाहोरचे नवाब अल्लाउद्दीन अहमद खान यांची मुलगी होती.
कुदसियाचा विवाह 1929 मध्ये हरदोई जिल्ह्यातील संदिला येथील तालुकदार (जमीन मालक) नवाब एजाज रसूल यांच्याशी झाला. दोन लग्नानंतर कुदसिया चौदा वर्षांची असताना त्यांचे वडील 1931 मध्ये मरण पावले. हे घडल्यानंतर काही वेळातच, सासरचे लोक आले आणि त्यांना संदिला येथे घेऊन गेले. संदिलामध्ये, कुदसियाला पतीच्या नावाने "बेगम एजाज रसूल" असे संबोधले जाऊ लागल्या.[७]
राजकीय कारकीर्द संपादन
भारत सरकार कायदा १९३५ लागू झाल्यानंतर, या जोडप्याने मुस्लिम लीगमध्ये प्रवेश केला आणि निवडणुकीच्या राजकारणात प्रवेश केला. 1937च्या निवडणुकीत, त्या अशा काही महिलांपैकी एक होत्या ज्यांनी गैर-आरक्षित जागेवरून यशस्वीपणे निवडणूक लढवली आणि उत्तर प्रदेश विधानसभेवर निवडून आल्या. बेगम एजाज रसूल या १९५२ पर्यंत सदस्य राहिल्या. १९३७ ते १९४० या काळात त्यांनी परिषदेचे उपाध्यक्षपद भूषवले आणि १९५० ते १९५२-५४ या काळात त्यांनी परिषदेच्या विरोधी पक्षनेत्या म्हणून काम पाहिले. या पदावर पोहोचणाऱ्या त्या भारतातील पहिल्या आणि जगातील पहिल्या मुस्लिम महिला होत्या. कौटुंबिक पार्श्वभूमी असूनही, त्या जमीनदारी निर्मूलनासाठी भक्कम समर्थनासाठी ओळखली जात होत्या. धर्मावर आधारित स्वतंत्र मतदार संघाच्या मागणीलाही त्यांनी कडाडून विरोध केला.[८]
1946 मध्ये, त्या भारताच्या संविधान सभेसाठी निवडून आल्या आणि शेवटी सामील झालेल्या 28 मुस्लिम लीग सदस्यांपैकी एक होत्या.[९] विधानसभेत त्या एकमेव मुस्लिम महिला होत्या. 1950 मध्ये, भारतातील मुस्लिम लीग विसर्जित झाली आणि बेगम एजाज रसूल काँग्रेसमध्ये सामील झाल्या. 1952-54 मध्ये त्या राज्यसभेवर निवडून आल्या आणि 1969 ते 1989 या काळात त्या उत्तर प्रदेश विधानसभेच्या सदस्य होत्या.[६][४]
संदर्भ संपादन
- ^ "From Purdah To Parliament: Begum Aizaz Rasul". NDTV.com. 2022-03-22 रोजी पाहिले.
- ^ "Begum Aizaz Rasul: The only Muslim woman to oppose minority reservations in the Constituent Assembly". The Indian Express (इंग्रजी भाषेत). 2018-02-14. 2022-03-22 रोजी पाहिले.
- ^ "संग्रहित प्रत". web.archive.org. Archived from the original on 2017-01-31. 2022-03-22 रोजी पाहिले.CS1 maint: BOT: original-url status unknown (link)
- ^ a b "ONLINE EXCLUSIVE: 15 women involved in shaping the Indian Constitution". www.dnaindia.com. 2022-03-22 रोजी पाहिले.
- ^ "Padma Awards | Interactive Dashboard". www.dashboard-padmaawards.gov.in (इंग्रजी भाषेत). Archived from the original on 2018-10-15. 2022-03-22 रोजी पाहिले.
- ^ a b "The story of unsung 'she-heroes' of the Indian Constitution". www.etvbharat.com. 2022-03-22 रोजी पाहिले.
- ^ "Republic Day Special: The lesser known figures of the Constituent Assembly". www.samacharlive.com. 2022-03-22 रोजी पाहिले.
- ^ "Begum Aizaz Rasul: The only Muslim woman to oppose minority reservations in the Constituent Assembly". The Indian Express (इंग्रजी भाषेत). 2018-02-14. 2022-03-22 रोजी पाहिले.
- ^ "26 January these 15 women also had an important role in Indian Constitution making mpap| संविधान निर्माण में इन 15 महिलाओं की भी थी अहम भूमिका, कोई राजकुमारी तो किसी ने विदेश से की थी पढ़ाई". zeenews.india.com. 2022-03-22 रोजी पाहिले.