दहशतवाद प्रतिबंध कायदा, २००२
दहशतवाद प्रतिबंध कायदा, २००२ ( इंग्रजी:Prevention of Terrorism Act, 2002) ( पोटा ) हा कायदा भारताच्या संसदेने २००२ मध्ये पास केला होता, ज्याचा उद्देश दहशतवादविरोधी कारवायांना बळकटी देण्याच्या उद्देशाने आहे. भारतात झालेल्या अनेक दहशतवादी हल्ल्यांमुळे आणि विशेषतः संसदेवर झालेल्या हल्ल्याच्या प्रत्युत्तरात हा कायदा लागू करण्यात आला. या कायद्याने २००१ च्या दहशतवाद प्रतिबंधक अध्यादेश (POTO) आणि दहशतवादी आणि विघटनकारी क्रियाकलाप (प्रतिबंध) कायदा (TADA) (१९८५-१९९५) ची जागा घेतली आणि त्याला शासकिय नॅशनल डेमोक्रेटिक अलायन्सने पाठिंबा दिला. हा कायदा २००४ मध्ये संयुक्त पुरोगामी आघाडीने रद्द केला होता.
हे विधेयक राज्यसभेत (वरिष्ठ सभागृहात) ११३-९८ मतांनी पराभूत झाले, [१] परंतु लोकसभेत (कनिष्ठ सभागृह) जास्त जागा असल्याने संयुक्त अधिवेशनात (४२५ आयस आणि २९६ नोएस्) ते मंजूर करण्यात आले. संसदेच्या दोन्ही सभागृहांच्या संयुक्त अधिवेशनात विधेयक मंजूर होण्याची ही तिसरी वेळ होती. [२] [३] [४]
"दहशतवादी कृत्य" काय आहे आणि "दहशतवादी" कोण आहे याची व्याख्या या कायद्याने परिभाषित केली आणि या कायद्याखाली येणाऱ्या तपास अधिकाऱ्यांना विशेष अधिकार दिले. तपास यंत्रणांना देण्यात आलेल्या विवेकाधिकारांचा गैरवापर होणार नाही आणि मानवी हक्कांचे उल्लंघन होणार नाही याची खात्री करण्यासाठी, कायद्यामध्ये विशिष्ट सुरक्षा उपाय तयार करण्यात आले आहेत. [५]
टाडा च्या तुलनेत यातील तरतुदी
संपादनटाडा मध्ये समाविष्ट असलेल्या तरतुदींप्रमाणेच, कायद्याने अशी तरतूद केली आहे की न्यायालयात आरोपपत्र दाखल केल्याशिवाय संशयिताला १८० दिवसांपर्यंत ताब्यात ठेवता येईल. तथापि, यात एक अतिशय मोठा बदल सादर करण्यात आला, ज्यामध्ये टाडा च्या विपरीत, या कायद्यात प्रतिबंधात्मक अटकेची परवानगी देण्याची तरतूद नव्हती. [६]
दुसरे म्हणजे, आरोपींनी पोलिसांसमोर दिलेला कबुलीजबाब. भारतातील सामान्य कायदा पोलिसांसमोर दिलेला कबुलीजबाब कोर्टात पुरावा म्हणून मान्य करत नाही आणि एखाद्या व्यक्तीला कोर्टात अशी कबुलीजबाब नाकारण्याची परवानगी देतो, परंतु पोटा अंतर्गत, पोलिस अधिकाऱ्याला दिलेले कबुलीजबाब कोर्टात पुरावा म्हणून मान्य होते. [७] पोटा च्या साहाय्याने कायद्याची अंमलबजावणी करणाऱ्या एजन्सींना साक्षीदारांची ओळख लपविण्याची परवानगी दिली. भारतात २१ मे रोजी दहशतवाद विरोधी दिन साजरा केला जातो.
तथापि, पोटा कायद्यात काही संरक्षक मुद्दे देखील आहेत. आरोपीच्या जामीन याचिकांवरील कोणताही निर्णय किंवा या कायद्यांतर्गत स्थापन करण्यात आलेल्या विशेष न्यायालयांच्या निर्णयाविरुद्ध अपील केले जाऊ शकते आणि संबंधित उच्च न्यायालयाच्या खंडपीठाद्वारे अपीलाची सुनावणी केली जाईल.
पुनरावलोकन समिती
संपादनया कायद्यातील तरतुदींमध्ये राज्य आणि केंद्रीय पुनरावलोकन समित्यांच्या शक्यतेचा उल्लेख करण्यात आला आहे, परंतु त्यांच्या निर्मिती किंवा वापराबाबत काही तपशील दिले आहेत. काही राज्य सरकारांकडून या कायद्याचा मोठ्या प्रमाणावर गैरवापर झाला. त्यामुळे केंद्र सरकारने या कायद्याशी संबंधित वैयक्तिक प्रकरणांच्या सुनावणीसाठी एक पुनरावलोकन समिती स्थापन केली.
डिसेंबर २००३ मध्ये, प्रचंड बहुमताने, भारताच्या विधिमंडळाने न्यायिक पुनरावलोकनाची व्याप्ती वाढवण्यासाठी तयार केलेल्या अध्यादेशाद्वारे या कायद्यात सुधारणा केली.[६] नवीन अध्यादेशाने पुनरावलोकन आयोगांना "पीडित व्यक्ती" च्या प्रथमदर्शनी प्रकरणाचे पुनरावलोकन करण्याचे आणि राज्य सरकार आणि पोलिसांना बंधनकारक आदेश जारी करण्याचे अधिकार दिले आहेत. जरी ही दुरुस्ती प्रारंभिक पुनरावलोकन समितीच्या पूर्णपणे सल्लागार क्षमतेमध्ये सुधारणा होती, परंतु केंद्रीय पुनरावलोकन समिती मोठ्या प्रमाणात निरुपयोगी ठरली, कारण ती प्राथमिक तक्रारीशिवाय तपास सुरू करू शकली नाही आणि स्पष्टपणे वर्णन केलेल्या तपास अधिकारांचा अभाव होता. शिवाय, पुनरावलोकन समितीची संसाधने मर्यादित होती आणि ती कोणत्याही नियमन केलेल्या कालमर्यादेत कार्यरत नव्हती. पुरेशी स्वायत्तता, संसाधने किंवा मार्गदर्शक तत्त्वांशिवाय ही समिती एक भ्रामक सुरक्षा होती.[६]
पुनरावलोकन समितीच्या मर्यादा लक्षात घेता, केंद्र सरकारशी राजकीय संबंध असलेल्या व्यक्तींच्याच तक्रारी ऐकल्या जाण्याची शक्यता होती. पुढे, केंद्र सरकारचा राजकीय दबाव आणि पुनरावलोकन समितीच्या अनुकूल सल्लागार मतामुळेही, तामिळनाडूने वायकोला प्रथम चार महिन्यांहून अधिक काळ आरोप न ठेवता, आणि जामीन मंजूर करण्यापूर्वी त्याच्यावर आरोप ठेवल्यानंतर आणखी चौदा महिने ताब्यात घेतले होते.
प्रभाव आणि रद्द करणे
संपादनहा कायदा लागू झाल्यानंतर, या कायद्याचा मोठ्या प्रमाणावर दुरुपयोग झाल्याच्या अनेक बातम्या समोर आल्या. [८] राजकीय विरोधकांना लक्ष्य करण्यासाठी पोटाचा मनमानीपणे वापर केला जात असल्याचा आरोप करण्यात आला होता. त्याची अंमलबजावणी झाल्यानंतर केवळ चार महिन्यांनंतर, राज्य कायद्याची अंमलबजावणी करणाऱ्या अधिकाऱ्यांनी या कायद्यांतर्गत देशभरात २५० लोकांना अटक केली होती. केवळ आठ महिन्यांनंतर, पोटा लागू असलेल्या सात राज्यांनी ९४० हून अधिक लोकांना अटक केली होती, त्यापैकी किमान ५६० तुरुंगात होते. वायको सारख्या अनेक प्रमुख व्यक्तींना या कायद्यान्वये अटक करण्यात आली.[९] कायद्याच्या कलम 1(6) नुसार, कायदा सुरू झाल्यानंतर तीन वर्षांनी त्याची अंगभूत कालबाह्यतेची तारीख होती.[१०] हा कायदा २४ ऑक्टोबर २००१ रोजी लागू झाला होता, त्यानुसार २४ ऑक्टोबर २००४ रोजी कालबाह्य व्हायला हवा. परंतु त्याची मुदत संपण्याच्या एक महिना आधी, हा कायदा २१ सप्टेंबर २००४ रोजी प्रिव्हेन्शन ऑफ टेररिझम (रिपील) अध्यादेश, २००४ द्वारे रद्द करण्यात आला,[११] नंतर दहशतवाद प्रतिबंध (रिपील) कायदा, २००४[१२] २१ डिसेंबर २००४ रोजी संमत झाला)[१३] ). एनडीएने यूपीएला हा कायदा पुन्हा आणण्यास सांगितले, परंतु काँग्रेसने त्यावर टीका केली आणि हा कायदा मंजूर केला नाही.[१४]
प्रमुख पोटा प्रकरणे
संपादन- वायको, MDMK चे संस्थापक आणि सरचिटणीस यांनी लिबरेशन टायगर्स ऑफ तमिळ इलम (LTTE) ला पाठिंबा दिल्याबद्दल त्यांना विवादास्पदरित्या अटक करण्यात आली आणि पोटा अंतर्गत १९ महिन्यांसाठी तुरुंगात टाकण्यात आले.[९][१५]
- दिल्ली विद्यापीठातील लेक्चरर एसएआर गिलानी यांना २००१ मध्ये भारतीय संसदेवर झालेल्या हल्ल्यातील कथित भूमिकेसाठी विशेष पोटा न्यायालयाने फाशीची शिक्षा सुनावली होती. त्यानंतर दिल्ली उच्च न्यायालयाने कायदेशीर तांत्रिकतेच्या आधारे अपील करून त्यांची निर्दोष मुक्तता केली.
- जमात-ए-इस्लामी गटाचा नेता सय्यद अली शाह गिलानी याला पोटा अंतर्गत अटक करण्यात आली. [१६] [१७]
- रघुराज प्रताप सिंग, उर्फ राजा भैया, भारतातील विधानसभेचे सदस्य यांना भाजपचे असंतुष्ट आमदार पूरण सिंग बुंदेला यांना गंभीर परिणाम भोगण्याची धमकी दिल्याच्या आरोपाखाली अटक करण्यात आली. त्याच रात्री तत्कालीन मुख्यमंत्री मायावती यांच्या आदेशानुसार पहाटे ३ वाजता त्यांना अटक करण्यात आली. पोटा अंतर्गत त्यांची रवानगी तुरुंगात करण्यात आली. [१८] [१९]
हे सुद्धा पहा
संपादनसंदर्भ
संपादन- ^ "It's Not POTA. Yet". OutlookIndia.com. 21 March 2002. 28 July 2010 रोजी पाहिले.
- ^ "POT Bill passed by joint session of Parliament". Rediff.com. 26 March 2002. 31 July 2012 रोजी पाहिले.
- ^ "President summons joint sitting of Parliament". The Economic Times. PTI. 22 मार्च 2002. 5 नोव्हेंबर 2013 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 31 जुलै 2012 रोजी पाहिले.
- ^ "782 MPs await novel joint session". The Economic Times. TNN. 23 March 2002. 2016-03-05 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 31 July 2012 रोजी पाहिले.
- ^ Press Information Bureau Prevention of Terrorism Act, 2002 Retrieved on 30 June 2008
- ^ a b c "Pota: Lessons Learned from India's Anti-Terror Act". 21 May 2014 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2013-06-19 रोजी पाहिले.
- ^ Rediff.com Its goodbye to POTA Retrieved on 10 July 2007
- ^ Kalhan, Anil; et al. (2006). "Colonial Continuities: Human Rights, Antiterrorism, and Security Laws in India". 20 Colum. J. Asian L. 93. SSRN 970503. Cite journal requires
|journal=(सहाय्य) - ^ a b "SP condemns Vaiko's arrest under Pota". द टाइम्स ऑफ इंडिया. 13 July 2002. 16 September 2012 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित.
- ^ Gazette notification of the Act
- ^ Gazette notification of the ordinance
- ^ Gazette notification of the Repeal Act
- ^ Gazette notification of the Repeal Act
- ^ "UPA faulted by repealing POTA". द टाइम्स ऑफ इंडिया. 20 June 2013 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 19 June 2013 रोजी पाहिले.
- ^ "rediff.com: TN police arrests MDMK leader Vaiko". rediff.com.
- ^ "POTA pins down Geelani". indianexpress.com. 10 June 2002.
- ^ "The Arrest Of Syed Ali Shah Geelani - Jun 10,2002". outlookindia.com.
- ^ "BJP demands revocation of Pota on Raghuraj Singh". द टाइम्स ऑफ इंडिया. 28 January 2003. 16 September 2012 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित.
- ^ "POTA slapped on Raja Bhaiya, Akshay Pratap Singh". rediff.com.