देवराई (चित्रपट)
देवराई (इंग्रजी: सेक्रेड ग्रोव्ह) २००४ मधील भारतीय मराठी चित्रपट असून दिग्दर्शक सुमित्रा भावे-सुनील सुकथणकर दिग्दर्शित आणि शिझोफ्रेनिया अवेयरनेस असोसिएशन आणि के. एस. वानी मेमोरियल ट्रस्ट निर्मित आहेत. या चित्रपटात अतुल कुलकर्णी, सोनाली कुलकर्णी, देविका दफ्तरदार, तुषार दळवी, आणि मोहन आगाशे प्रमुख भूमिका बजावतात. हा ११ मार्च २००४ रोजी प्रदर्शित केले होते. चित्रपटाचे संगीत श्रीरंग उमरानी यांचे आहे. ही एका छिन्नमनस्कता (स्किझोफ्रेनिया) ग्रस्त माणसाची कथा आहे तो आजारपण आणि त्याच्या असहाय बहिणीच्या निराशेचा सामना करण्यास धडपडत आहे.[१]
2004 film by Sumitra Bhave–Sunil Sukthankar | |||
| माध्यमे अपभारण करा | |||
 विकिपीडिया | |||
| प्रकार | चलचित्र | ||
|---|---|---|---|
| मूळ देश | |||
| वितरण |
| ||
| दिग्दर्शक |
| ||
| प्रमुख कलाकार | |||
| प्रकाशन तारीख |
| ||
| |||
 | |||
या चित्रपटाला छिन्नमनस्कताच्या चित्रणासाठी आणि त्याच्या प्रमुख कलाकारंच्या कामगिरीबद्दल समीक्षकांनी कौतुक केले. ११व्या मराठी स्क्रीन पुरस्कारां मध्ये चार पुरस्कार मिळाले: सर्वोत्कृष्ट चित्रपट, सर्वोत्कृष्ट दिग्दर्शक, सर्वोत्कृष्ट अभिनेता आणि सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्री पुरस्कार. केरळच्या आंतरराष्ट्रीय चित्रपट महोत्सवात तांत्रिक उत्कृष्टता पुरस्कार मिळाला. ५२व्या राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कारांमध्ये पर्यावरण संवर्धन / संरक्षणावरील सर्वोत्कृष्ट चित्रपटाचा पुरस्कार जाहीर झाला.[२] अतुल कुलकर्णी यांना मुंबई आंतरराष्ट्रीय चित्रपट महोत्सवात विशेष ज्युरी पुरस्काराने गौरविण्यात आले[३] आणि सोनाली कुलकर्णी यांना ४२व्या महाराष्ट्र राज्य चित्रपट पुरस्कारांमध्ये सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्रीचा पुरस्कार मिळाला.[४]
कथानक
संपादनलहानपणी शेष देसाई (अतुल कुलकर्णी) एक बुद्धिमान मुलगा असतो जो त्याची आई, बहीण सीना (सोनाली कुलकर्णी) आणि चुलत बहीण कल्याणी (देविका दफ्तरदार) यांच्यासह मोठा झाला. त्याला आपला वेळ निसर्गात घालवायला आवडतो. मुलं मोठी झाल्यावर शेष कल्याणीकडे आकर्षित होऊ लागतो. हे कळल्यावर त्याची भयभीत झालेली आई कल्याणीला खेड्यातून दूर तिच्या वडिलांच्या गावी जाण्यास भाग पाडते ज्याचा शेषला खूप त्रास होतो.
त्याच्या शेजारीच असलेल्या देवराईवर आधारित शेष यांनी एक काल्पनिक जग निर्माण केले आहे. त्याला देवरईवर संशोधन करावयाचे आहे, परंतु त्याची आई निधीपुरवठा करण्यास नकार देते कारण तिचे आर्थिकस्त्रोत मर्यादित आहे आणि मुलगी लग्नासाठी आही. महाविद्यालयातून पदवी मिळविण्यास अपयशी ठरल्यानंतर त्याला कुटूंबातील आंब्याच्या बागेची देखभाल करण्यास सांगितले जाते. संशोधन कधीच प्रगती करत नाही.
आईच्या निधनानंतर आणि बहिणीच्या लग्ना नंतर शेष हळूहळू एकटा पडतो. देवराईचा नाश करण्याचा ग्रामस्थांचा हेतू आहे या विलक्षण चिंतेने त्याला भारावून टाकले आहे. त्यांच्या कौटुंबिक नोकर शंभूची पत्नी पार्वती (अमृता सुभाष) याच्याकडे आकर्षित होतो आणि ग्रोव्हच्या रहिवासी असलेल्या देवीची कल्पना तिला देते.
पती सुदेशची (तुषार दळवी) बढती साजरी करण्यासाठी सीना शेषला तिच्या घरी आमंत्रित करते. उत्सवाच्या वेळी अतिथींशी भेट घेतातना तीव्र भीतीचा झटका येतो आणि तो संतापतो. सीना शेषला पाठिंबा देण्याचा प्रयत्न करते पण सुदेश अस्वस्थ होतो आणि त्याला मनोरुग्णालयात दाखल केले जाते ज्यात वरिष्ठ मानसोपचारतज्ज्ञ (मोहन आगाशे) त्यावर उपचार करतात. शेष आता पार्वती, कल्याणी आणी देवराईविषयी नेहमी बोलत असतो व त्याचे भास त्याला होत असतात. डॉक्टर मात्र लवकरच त्याच्यावर नियंत्रण आणण्यात यशस्वी होतात आणी उपचार शेषच्या अनियमित वर्तनला दडपतो; पण त्याचे काल्पनिक जग मिटवत नाही.
तिच्या भावाच्या रूग्णालयातून बाहेर पडल्यानंतर सीना यांचे गृहस्त जीवन खूपच तणावग्रस्त असल्याचे देसते. शेष सुरुवातीला आपली औषधे घेण्यास नकार देतो. लवकरच मानसिक रूग्णांसाठी सामाजिक कार्यकर्त्या (ज्योती सुभाष) चालवणाऱ्या डे केर सेंटरमध्ये सत्रांच्या रूपात मदत मिळते. तेथे सहकारी रुग्णांच्या मदतीने शेला समजते की तो आजारी आहे आणि त्याने स्वतःच्या आरोग्याची जबाबदारी स्वीकारायला हवी. सीना काळजीवाहूंसाठीच्या सत्रांमध्ये देखील भाग घेते ज्यामुळे तिला हा आजार नव्या प्रकाशात पाहण्यास मदत होते. शेषच्या अवस्थेत लवकरच घसरण होते. त्याला भास होतात कि शंभूने आपली पत्नी पार्वतीची हत्या केली आहे. फोनवर बोलून त्याला खात्री पटते कि पार्वती जिवंत आहे.
कमी वयातच विधवा झाल्यानंतर कल्याणी पुन्हा लग्न करत नाही व एकटीच शहरात राहत असते. शेवटी तिघे भावंड परत गावी येतात. तिथे पार्वती आणि शंभू यांच्यासह कल्याणी सीनाचे मन राखते आणी खात्री पटवुन देतात कि तिच्या भावाची काळजी घेतली जाइल. त्यानंतर सीना आपल्या कुटुंबात परताते.
निर्माण
संपादनदिग्दर्शक सुकथणकर म्हणाले की त्यांनी मानसोपचार तज्ज्ञांशी चर्चा केली आणि पीडित रूग्णांचे निरीक्षण करण्यासाठी अनेक स्वावलंबन शिबीरांमध्ये भाग घेतला. चित्रपटाचे शूटिंग पुण्यात व कोकणात चार महिन्यांत पूर्ण झाले. दिग्दर्शक-लेखक भावे म्हणाले की, देवराईच्या माध्यमातून त्यांनी "मिथक दूर करण्याचा आणि वैज्ञानिक दृष्टीकोनातून स्किझोफ्रेनिया बघण्याचा प्रयत्न केला" आहे. चित्रपटात कोणतेही पार्श्वसंगीत वापरलेले नाही.[५]
संदर्भ
संपादन- ^ Kumar, Ruchir (17 December 2012). "Psychiatrists condemn Bollywood मंत्र of using depression to spice reel life". Hindustan Times. New Delhi. 9 May 2017 रोजी पाहिले.
- ^ "52nd National Film Awards" (PDF). Press Information Bureau (PIB), India. pp. 22–23. 16 March 2012 रोजी पाहिले.
- ^ "Devrai leaves you speechless". Rediff. 15 March 2005. 16 January 2017 रोजी पाहिले.
- ^ "Deulgaonkar, Shammi Kapoor presented awards". Mumbai: Zee News. 1 May 2005. 9 May 2017 रोजी पाहिले.
- ^ Karim, Ahmed (19 July 2004). "'Devrai': a moving story of a schizophrenic youth". The Times of India. Pune. 9 May 2017 रोजी पाहिले.