देवगड, मध्य प्रदेश
देवगड, हे भारतीय राज्य मध्य प्रदेश येथील छिंदवाडा जिल्ह्यातील एक गाव आहे. हे छिंदवाडाच्या नैऋत्य दिशेने सुमारे ४१ किमी वर वसले आहे.
देवगड | |
|---|---|
|
शहर | |
| Country |
 India |
| राज्य | मध्य प्रदेश |
| जिल्हा | छिंदवाडा |
| वेळ क्षेत्र | UTC+5:30 (IST) |
| आयएसओ ३१६६ कोड | IN-MP |
देवघर हे पूर्वी गोंड राज्याची राजधानी होती, जे १७ व्या शतकाच्या उत्तरार्धात आणि १८व्या शतकाच्या उत्तरार्धात प्रसिद्ध झाले. येथील असंख्य विहिरी, टाक्या आणि इमारती दर्शवितात की गोंड राज्याची राजधानी एकदा याच ठिकाणी एका मोठ्या भागात विस्तारली होती.
इतिहास
संपादन
लोकप्रिय परंपरा गोंडच्या आधीच्या गवळी साम्राज्याविषयी सांगते. दंतकथेनुसार गोंड नायक जाटव यांने गोंड राजवंशाची स्थापना केली. जाटव यांचा जन्म एका वालाच्या झाडाखाली एका कुमारीपोटी झाला आणि जेव्हा त्यांची आई दुपारी काम करायला गेली, तेव्हा उन्हापासून त्यांचे संरक्षण एका नागाने आपले फण काढून केले. जेव्हा ते मोठे झाले तेव्हा तो त्यांच्या बळामुळे ते प्रसिद्ध झाले आणि नंतर रणसुर आणि घनसूर या जुळ्या गवळी राजांच्या सेवेत गेले. यानंतर या राजांना त्यांने तलवारीने मरून त्यांची जागा घेतली आणि ते पहिला गोंड राजा झाले. नागपूर जिल्ह्यातील पाटणसावंगी आणि नगरधन किल्ल्यांचे श्रेय त्यांना दिले जाते.
देवगड मध्ये गोंड राजांने इ.स. १०३५ पर्यंत राज्य केले, आणि त्याच्या पश्चात भिल राजाने पन्नास वर्ष (इ.स. १०८५ पर्यंत) राज्य केले . [१]
१७ व्या शतकाच्या उत्तरार्धात, बख्त बुलंद दिल्लीला गेले, तेथे त्याने मुघल सम्राट औरंगजेबच्या सेवेत प्रवेश केला. त्याने आपल्या लष्करी कर्तृत्वाने सम्राटाची मर्जी मिळविली आणि सम्राटाने त्याला मुसलमान होण्यास उद्युक्त केले. ते दिल्लीहून हिंदू व मुसलमान अशे असंख्य कारागीर आणि शेतकरी घेऊन परत आले. त्याने चांदा आणि मंडला या राज्यांवर आपले वर्चस्व वाढवले आणि नागपूर शहरासह अनेक नवीन शहरे व गावे स्थापित केली.
बहकत बुलंदचे उत्तराधिकारी, चांद सुलतान याने राज्याची राजधानी देवगड पासून नागपूर येथे हलविली. १७३९ मध्ये चांद सुलतानच्या मृत्यूनंतर त्याच्या वारशाक्कासाठी संघर्षझाल्यामुळे मराठा नेते रघुजी भोसले यांनी हस्तक्षेप केला. यावेळी ते मराठा साम्राज्याच्या पेशव्याच्या नावाने शेजारच्या वऱ्हाड मध्ये राज्य करत होत. गोंड राज्य मराठा साम्राज्याशी जोडले गेले आणि राघोजीच्या उत्तराधिकारींनी राज्य केले.
इंग्रज-मराठा युद्धात भोसले राज्यचा इंग्रजांने पराभव करून नागपूर आणि देवगड ब्रिटिश भारताचे रियासत बनले. १८५३ मध्ये व्यपगत सिद्धांत वापरून ब्रिटिशांनी नागपूर राज्य ताब्यात घेतले होते आणि हे १८६१ पर्यंत नागपूर प्रांताचा मध्य प्रांता झाले. त्यानंतर हे मध्य प्रांताचा भाग झाले. १९४७ मध्ये भारताच्या स्वातंत्र्यानंतर मध्य प्रांत मध्य प्रदेशचे नवे राज्य बनले.
संदर्भ
संपादन- हंटर, विल्यम विल्सन, सर, वगैरे. (1908). इम्पीरियल गॅझेटियर ऑफ इंडिया, खंड १०. १ 190 ०–-१–31१; क्लेरंडन प्रेस, ऑक्सफोर्ड.