तेलंगणा बोलीभाषा
तेलंगणा तेलुगु, (तेलंगणा अपभाषा किंवा तेलंगणा यासा) अनेकदा हैदराबादी तेलगू ही तेलगू भाषेची बोली आहे. त्याचा स्वतःचा इतिहास आहे, मुख्यतः भारतातील तेलंगणा राज्यात बोलला जातो, तसेच कर्नाटक आणि महाराष्ट्रातील शेजारील जिल्हे पूर्वीच्या हैदराबाद राज्याचा भाग होते. [१] हैदराबाद प्रदेशात बोलल्या जाणाऱ्या या बोलीवर हैदराबादी उर्दूचा जास्त प्रभाव आहे, ज्याला दखानी किंवा दख्खनी उर्दू देखील म्हणतात, किमान शब्दसंग्रहात. [२]
| तेलंगणा बोलीभाषा | |
|---|---|
| भाषा संकेत |
उत्क्रांती संपादन
या बोलीभाषेत १३०० च्या जवळपास दिल्ली सल्तनतच्या स्थापनेपासूनचे अवशेष आहेत. नंतरच्या काळात तुघलक राजवंश, मलिक मकबुल तिलंगानी, बहमनी सल्तनत यांसारख्या इतर इस्लाम साम्राज्यांनी पूर्वीच्या हैदराबाद आणि आसपासच्या संस्कृतीवर प्रभाव टाकला. १५१८ मध्ये स्थापन झालेल्या कुतुबशाही राजघराण्याने हैदराबादी तेलुगुला आकार देण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावली. हे साम्राज्य सध्याच्या महाराष्ट्र आणि कर्नाटकातील लहान भागात विस्तारले होते. त्यामुळे या प्रदेशात मराठी आणि कन्नड भाषांचा परिचय झाला. भाषेच्या उत्क्रांतीच्या इतर प्रमुख कारणांपैकी एक म्हणजे इस्लाम संस्कृतीचा प्रभाव ज्याने फारसी किंवा उर्दू भाषा बोलण्यास प्राधान्य दिले.
शब्दसंग्रह संपादन
अदभूत शब्द संपादन
हैदराबादी तेलुगु/तेलंगणा बोलीचे काही ऋणशब्द, प्रामुख्याने हैदराबाद प्रदेशात बोलले जातात.
| प्रमाण तेलुगू | तेलंगणा/हैदराबादी भाषा | अर्थ |
|---|---|---|
| jāgratta ( జాగ్రత్త ) | pailaṁ ( పైలం ) | काळजी घ्या |
| dāhaṁ ( దాహం ) | dūpa ( దూప ) | तहानलेला |
| gōṅgurā ( గోంగురా ) | puṇṭikūrā ( పుంటికూర ) | केनाफ |
| ekkaḍa ( ఎక్కడ ) | ēḍa ( ఏడ ) | कुठे |
| akkaḍa ( అక్కడ ) | āḍa ( ఆడ ) | तेथे |
| ikkaḍa ( ఇక్కడ ) | īḍa ( ఈడ ) | येथे |
इतर भाषांमधून घेतलेले शब्द संपादन
काही शब्द हैदराबादी तेलगू/तेलंगणा बोलीभाषेसाठी खास आहेत, जे प्रामुख्याने प्रत्येक प्रदेशाद्वारे बोलले जातात.
| मानक तेलुगू | हैदराबादी तेलुगू | अर्थ | स्रोत भाषा |
|---|---|---|---|
| baṅgāḷadumpa ( బంగాళదుంప ) | ālugaḍḍa ( ఆలుగడ్డ ) | बटाटा | संस्कृत + तेलगू |
| adde ( అద్దె ) | kirāyi ( కిరాయి ) | भाडे | हिंदुस्थानी |
| aṅgaḍi ( అంగడి ) | dukāṇamu ( దుకాణము ) | दुकान | हिंदुस्थानी |
| āsupatri ( ఆసుపత్రి ) | davākhānā ( దవాఖానా ) | रुग्णालय, फार्मसी | हिंदुस्थानी |
| bābāy ( బాబాయ్ ) | kākā ( కాకా ) | काका | मराठी |
| ḍabbulu ( డబ్బులు ) | paisalu ( పైసలు ) | पैसे | हिंदुस्थानी |
| prāntaṁ ( ప్రాంతం ) | jāgā ( జాగా ) | क्षेत्र | मराठी |
प्रादेशिक रूपे संपादन
बोलीभाषेत प्रादेशिक रूपे आहेत. स्थानिक गैर-तेलुगू हैदराबादी लोक जी बोली बोलतात त्यावर हैदराबादी उर्दूचा प्रभाव आहे. तेलंगणाच्या आतील भागात बोलल्या जाणाऱ्या बोलीचा स्थानिक प्रभाव आहे आणि समुदायानुसार ती बदलते. सीमावर्ती प्रदेशांचा सीमेच्या पलीकडे असलेल्या भाषांचा परस्पर प्रभाव आहे.
प्रभाव संपादन
हैदराबादी तेलुगू/तेलंगणा अपभाषाने तेलंगणाच्या संस्कृतीवर नेहमीच प्रभाव टाकला आहे. तेलंगणा राज्याची निर्मिती झाल्यानंतर ही बोली लक्षणीय ठरली. ते राजकारण, चित्रपट, [३] अर्थशास्त्र, कला आणि तेलंगणाशी संबंधित असलेल्या इतर क्षेत्रांमध्ये, मानक तेलुगू व्यतिरिक्त प्रभावशाली ठरले. [४]
- ^ "Telangana slang can do without 31 Telugu letters, Telangana University professor says". The Times of India. 2014-02-22. 2022-04-19 रोजी पाहिले.
- ^ Shivaprasad, S.; Sadanandam, M. (2020-06-01). "Identification of regional dialects of Telugu language using text independent speech processing models". International Journal of Speech Technology (इंग्रजी भाषेत). 23 (2): 251–258. doi:10.1007/s10772-020-09678-y. ISSN 1572-8110.
- ^ "From 'Fidaa' to 'iSmart Shankar': The rise of Telangana dialect in mainstream cinema". The News Minute (इंग्रजी भाषेत). 2019-08-16. 2021-01-07 रोजी पाहिले.
- ^ Bharath, Kalyan. "12 Raw And Rustic Telangana Movie Dialogues In Recent Times - Wirally". wirally.com/ (इंग्रजी भाषेत). 2021-01-07 रोजी पाहिले.