जेम्स वेब अवकाश दुर्बीण

जेम्स वेब अवकाश दुर्बीण (इंग्रजी: James Webb Space Telescope (JWST)) ही सध्या बांधणी सुरू असलेली अवरक्त अवकाश दुर्बीण आहे. ही दुर्बीण जास्त तरंगलांबीच्या दृश्य प्रकाश किरणांपासून (नारंगी-लाल) मध्य-अवरक्त किरणांपर्यंत (०.६ ते २७ मायक्रोमीटर) अभूतपूर्व विभेदन आणि संवेदनशीलता प्रदान करेल. ही दुर्बीण हबल अवकाश दुर्बीण आणि स्पिट्झर अवकाश दुर्बिणीची उत्तराधिकारी आहे. या दुर्बिणीला फ्रान्सच्या एरियान रॉकेटमधून ऑक्टोबर २०१८ मध्ये प्रक्षेपित केले जाईल.

जेम्स वेब अवकाश दुर्बीण James Webb Space Telescope
ऑस्टिनमधील जेम्स वेब अवकाश दुर्बिणीचे पूर्ण प्रमाणातील प्रारुप
साधारण माहिती
संस्था	नासा / इएसए / सीएसए / एसटीएससीआय
मुख्य कंत्राटदार	नॉर्‌थ्रॉप ग्रमॅन बॉल एरोस्पेस
सोडण्याची तारीख	ऑक्टोबर २०१८
कुठुन सोडली	गुयाना अंतराळ केंद्र
सोडण्याचे वाहन	एरियान ५
प्रकल्प कालावधी	५ वर्षे (नियोजित) १० वर्षे (ध्येय)
कक्षेचा प्रकार	पृथ्वी-सूर्य द्वितीय लॅग्रांज बिंदू वृहत कक्षा
कक्षेची उंची	३,७४,००० किमी ते १५,००,००० किमी
कक्षेचा कालावधी	६ महिने
दुर्बिणीची रचना	कॉर्श दुर्बीण
तरंगलांबी	०.६ मायक्रोमीटर ते २८.५ मायक्रोमीटर
व्यास	६.५ मी (२१ फूट)
एकूण क्षेत्रफळ	२५ मी२ (२७० चौ. फूट)
उपकरणे
NIRCam	Near IR Camera
NIRSpec	Near-Infrared Spectrograph
MIRI	Mid IR Instrument
NIRISS	Near Infrared Imager and Slitless Spectrograph
FGS	Fine Guidance Sensor
संकेतस्थळ jwst.nasa.gov sci.esa.int/jwst stsci.edu/jwst asc-csa.gc.ca

जेम्स वेब अवकाश दुर्बीण टेलीस्कोप ही एक अंतराळ दुर्बीण आहे जी प्रामुख्याने इन्फ्रारेड खगोलशास्त्र चालविण्यासाठी डिझाइन केलेली आहे. अंतराळातील सर्वात मोठी ऑप्टिकल टेलिस्कोप म्हणून, त्याचे सुधारित इन्फ्रारेड रिझोल्यूशन आणि संवेदनशीलता हबल स्पेस टेलिस्कोपसाठी खूप जुन्या, दूरच्या किंवा अस्पष्ट वस्तू पाहण्यास अनुमती देते. हे खगोलशास्त्र आणि विश्वविज्ञानाच्या क्षेत्रांमध्ये विस्तृत तपासणी सक्षम करेल, जसे की पहिल्या ताऱ्यांचे निरीक्षण आणि पहिल्या आकाशगंगांची निर्मिती आणि संभाव्यतः राहण्यायोग्य एक्सोप्लॅनेटचे तपशीलवार वातावरणीय वैशिष्ट्य.

नासा (NASA) ने युरोपियन स्पेस एजन्सी (ESA) आणि कॅनेडियन स्पेस एजन्सी (CSA) यांच्या सहकार्याने जेम्स वेब अवकाश दुर्बीणच्या विकासाचे नेतृत्व केले. मेरीलँडमधील NASA गोडार्ड स्पेस फ्लाइट सेंटर (GSFC) ने दुर्बिणीचा विकास व्यवस्थापित केला, जॉन्स हॉपकिन्स विद्यापीठाच्या होमवुड कॅम्पसमधील बाल्टिमोरमधील स्पेस टेलिस्कोप सायन्स इन्स्टिट्यूट जेम्स वेब अवकाश दुर्बीण चालवते आणि मुख्य कंत्राटदार नॉर्थ्रोप ग्रुमन होते. या दुर्बिणीचे नाव जेम्स ई. वेब यांच्या नावावरून ठेवण्यात आले आहे, जे बुध, मिथुन आणि अपोलो कार्यक्रमादरम्यान १९६१ ते १९६८ पर्यंत नासाचे प्रशासक होते.

जेम्स वेब अवकाश दुर्बीण डिसेंबर २०२१ मध्ये कौरो, फ्रेंच गयाना येथून एरियन 5 रॉकेटवर प्रक्षेपित करण्यात आले आणि जानेवारी २०२२ मध्ये सूर्य-पृथ्वी L2 लॅग्रेंज पॉईंटवर पोहोचले. जुलै २०२२ पर्यंत, जेम्स वेब अवकाश दुर्बीण हे खगोल भौतिकशास्त्रातील NASA चे प्रमुख मिशन म्हणून हबलला यशस्वी करण्याचा हेतू आहे. जेम्स वेब अवकाश दुर्बीण ची पहिली प्रतिमा ११ जुलै २०२२ रोजी पत्रकार परिषदेद्वारे लोकांसाठी प्रसिद्ध करण्यात आली.

जेडब्ल्यूएसटीच्या प्राथमिक आरशात सोन्याचा मुलामा असलेल्या बेरिलियमपासून बनवलेले 18 षटकोनी आरशाचे भाग असतात जे हबलच्या 2.4 मीटर (7.9 फूट) च्या तुलनेत 6.5-मीटर (21 फूट) व्यासाचा आरसा तयार करतात. हे जेम्स वेब अवकाश दुर्बीणला सुमारे 25 चौरस मीटरचे प्रकाश-संकलन क्षेत्र देते, हबलच्या सुमारे सहा पट. हबलच्या विपरीत, जे अल्ट्राव्हायोलेट, दृश्यमान आणि जवळ इन्फ्रारेड (0.1–1.7 μm) स्पेक्ट्रामध्ये निरीक्षण करते, JWST कमी वारंवारता श्रेणीमध्ये, लांब-तरंगलांबी दृश्यमान प्रकाश (लाल) पासून मध्य-अवरक्त (0.6-28.3 μm) पर्यंत निरीक्षण करेल. ). दुर्बिणी अत्यंत थंड ठेवली पाहिजे, 50 K (−223 °C; −370 °F) च्या खाली, जेणेकरून दुर्बिणीद्वारे उत्सर्जित होणारा इन्फ्रारेड प्रकाश संकलित प्रकाशात व्यत्यय आणू शकत नाही. हे पृथ्वीपासून सुमारे 1.5 दशलक्ष किलोमीटर (930,000 मैल) अंतरावर सूर्य-पृथ्वी L2 लॅग्रेंज बिंदूजवळ सौर कक्षामध्ये तैनात केले आहे, जेथे त्याचे पाच-स्तरांचे सनशील्ड सूर्य, पृथ्वी आणि चंद्र यांच्या तापमानवाढीपासून संरक्षण करते.

टेलीस्कोपचे प्रारंभिक डिझाईन्स, ज्याला नंतर नेक्स्ट जनरेशन स्पेस टेलिस्कोप असे नाव देण्यात आले, १९९६ मध्ये सुरू झाले. २००७ मध्ये संभाव्य प्रक्षेपण आणि US$ १ अब्ज बजेटसाठी १९९९ मध्ये दोन संकल्पना अभ्यास सुरू करण्यात आले. कार्यक्रम प्रचंड खर्च overruns आणि विलंब सह पीडित होते; २००५ मध्‍ये एक प्रमुख रीडिझाइन म्‍हणून सध्‍याच्‍या पध्‍दतीकडे नेले, २०१६ मध्‍ये एकूण US$10 बिलियन खर्चाचे बांधकाम पूर्ण झाले. प्रसारमाध्यमांनी, शास्त्रज्ञांनी आणि अभियंत्यांनी प्रक्षेपणाचे उच्च-स्‍टेक स्वरूप आणि दुर्बिणीची जटिलता यावर भाष्य केले.