कोनीय विभेदन

एखाद्या वस्तूमधील लहानात लहान संरचनांना वेगळे करू शकण्याच्या दुर्बीण, कॅमेरा, सूक्ष्मदर्शक आणि डोळे, यांसारख्या प्रतिमा बनवू शकणाऱ्या यंत्राच्या क्षमतेला कोनीय विभेदन (इंग्रजी: Angular resolution) किंवा अवकाशीय विभेदन (Spatial resolution) म्हणतात. विभेदनक्षमता म्हणजे प्रतिमा बनवू शकणाऱ्या यंत्राची एखाद्या वस्तूतील कमीतकमी कोनीय अंतरावरील बिंदूंना वेगळे करून स्वतंत्र करून पाहण्याची क्षमता; किंवा दूरवरच्या दोन निकटच्या वस्तूंना वेगळे करून दोन स्वतंत्र वस्तू म्हणून पाहता येण्याची क्षमता.

स्पष्टीकरण

डावीकडील प्रतिमेचे विभेदन कमी आहे व उजवीकडील प्रतिमेचे विभेदन जास्त आहे.

प्रतिमा बनवणाऱ्या यंत्रणेची विभेदनक्षमता डिफ्रॅक्शनमुळे मर्यादित असते ज्यामुळे प्रतिमा पुसट होतात. डिफ्रॅक्शन प्रकाशाच्या लहर गुणधर्मांमुळे होते आणि ते यंत्राच्या घटकातील छिद्राच्या मर्यादित आकारावर अवलंबून असते. एखाद्या दृश्य यंत्रणेचे कोनीय विभेदन रेयलीच्या निकषाने ठरवता येते. गोलाकार छिद्र गृहित धरले असता:

$\theta =1.22{\frac {\lambda }{D}}$		जिथे θ म्हणजे कोनीय विभेदन (रेडियन), λ म्हणजे प्रकाशाची तरंगलांबी, आणि D म्हणजे भिंगाच्या ॲपर्चरचा व्यास आहे.

माणसाच्या डोळ्यांची विभेदनक्षमता

माणसाच्या डोळ्यांची विभेदनक्षमता १ मिनिट किंवा ०.०१६ डिग्री किंवा ०.०००३ रेडियन इतकी आहे. याचा अर्थ माणूस उघड्या डोळ्यांनी चंद्रावरील एकामेकांपासून ११५ किलोमीटर दूर असलेल्या वस्तूंना वेगळे करून पाहू शकतो. किंवा माणूस १ किलोमीटर अंतरावरील एकमेकांपासून ३० सेंटीमीटरपर्यंत दूर असलेल्या वस्तू वेगवेगळ्या पाहू शकतो. त्याहून जवळच्या वस्तूंना त्याला वेगवेगळे पाहता येत नाही.