कार्बन डायॉक्साइड

साचा:Citecheck| स्फटिक रचना

कार्बन डायॉक्साईड (CO₂) हा एक वायू आहे. याला मराठीत कर्ब द्वी प्राणीद असे नाव आहे. हा मुख्य हरितवायू असून पृथ्वीच्या सध्याच्या जागतिक तापमानवाढीस जबाबदार वायूंपैकी एक समजला जातो.

कार्बन डायॉक्साइड
इतर नावे कार्बनिक आम्ल वायू अजलीय कार्बनिक आम्ल कार्बनिक ऑक्साइड कार्बन ऑक्साइड कार्बन(IV) ऑक्साइड शुष्क बर्फ (Dry ice) (स्थायू अवस्था)
अभिज्ञापके
सीएएस क्रमांक	124-38-9 Y
केमस्पायडर (ChemSpider)	274 Y
युएनआयआय	142M471B3J Y
ईसी (EC) क्रमांक	204-696-9
युएन (UN) क्रमांक	1013
केईजीजी (KEGG)	D00004 Y
एमईएसएच (MeSH)	Carbon+dioxide
सीएचईबीआय (ChEBI)	CHEBI:16526 Y
सीएचईएमबीएल (ChEMBL)	CHEMBL1231871 Y
आरटीईसीएस (RTECS) क्रमांक	FF6400000
एटीसी कोड	V03AN02
Beilstein संदर्भ	1900390
Gmelin संदर्भ	989
थ्रीडीमेट	B01131
जीएमओएल त्रिमितीय चित्रे	चित्र १ चित्र २
स्माईल्स (SMILES) O=C=O C(=O)=O
आयएनसीएचआय (InChI) InChI=1S/CO2/c2-1-3 Y Key: CURLTUGMZLYLDI-UHFFFAOYSA-N Y InChI=1/CO2/c2-1-3 Key: CURLTUGMZLYLDI-UHFFFAOYAO
गुणधर्म
रेणुसूत्र	CO2
रेणुवस्तुमान	४४.०१ g mol−1
स्वरुप	रंगहीन वायू
गंध	गंधहीन
घनता	१५६२ कि.ग्रॅ. प्रतिघनमीटर (१.० वा. व -७८.५ °से. ला स्थायू) ७७० कि.ग्रॅ. प्रतिघनमीटर (५६ वा. व २० °से. ला द्रव) १.९७७ कि.ग्रॅ. प्रतिघनमीटर (१.० वा. व ० °से. ला वायू)
गोठणबिंदू	−५६.६ °से; −६९.८ °फॅ; २१६.६ के ५.१ वा. तिहेरी बिंदू
संप्लवनासाठीच्या अटी	-७८.५ °से; −१०९.२ °फॅ; १९४.७ के (१ वा.)
विद्राव्यता (पाण्यामध्ये)	१.४५ ग्रॅम प्रतिलीटर (२५ वा. व १०० °से. ला)
बाष्पदाब	5.73 MPa (20 °C)
आम्लता (pKa)	६.३५, १०.३३
अपवर्तन स्थिरांक (nD)	१.११२०
चिकटपणा	०.०००७ पॉइझ (-७८.५ °से)
द्विध्रुवीय क्षण	० डीबाय
संरचना
त्रिकोणीय
रेणूचा आकार	रेषीय
उष्णतारसायनशास्त्र
विशिष्ट उष्मा क्षमता (C)	३७.१३५ ज्यूल प्रति केल्व्हिन मोल
सामान्य रेण्वीय एन्ट्रॉपी (So298)	२१४ ज्यूल प्रति केल्व्हिन मोल
निर्मितीची सामान्य उष्माक्षमता (ΔfHo298)	−393.5 kJ·mol−1
धोका
बाह्य सुरक्षा माहिती पत्रक	सिग्मा-अल्ड्रिख
NFPA 704
संबंधित संयुगे
इतर ऋण अयन	कार्बन डायसल्फाइड कार्बन डायसेलेनाइड
इतर धन अयन	सिलिकॉन डायऑक्साइड जर्मेनियम डायऑक्साइड टिन डायऑक्साइड लीड डायॉक्साइड
संबंधित कार्बन ऑक्साइड	कार्बन मोनॉक्साइड कार्बन सबॉक्साइड डायकार्बन मोनॉक्साइड कार्बन ट्रायॉक्साइड
संबंधित संयुगे	कार्बनिक आम्ल कार्बोनिल सल्फाइड
रसायनांची माहिती ही, काही विशेष नोंद केली नसल्यास, त्यांच्या सामान्य स्थितीतील आहे. (तापमान २५ °से. किंवा ७७ °फॅ. व दाब १०० किलोपास्कल)
N (verify) (what is: Y/N?)
Infobox references

कार्बन डायॉक्साईडचे उपयोग

• फसफसणारी शीतपेय तयार करण्यासाठी कार्बन डायॉक्साईडचा वापर करतात. त्यात पाण्याचे कार्बोनिक आम्ल तयार होते.
• स्थायुरूपातील कार्बन डायॉक्साईड म्हणजे शुष्क बर्फाचा वापर शीतकपाटात पदार्थ थंड करण्यासाठी होतो.
• काही अग्निरोधक यंत्रात(fire extinguisher) रासायनिक प्रक्रियेत तयार होणारा वायू हा कार्बन डायऑक्साईड असतो, ज्यामुळे ऑक्सिजनची कमतरता निर्माण होऊन आग विझण्यास मदत होते.
• कॉफीमधून कॅफिन काढून टाकण्यासाठी द्रवरूप कार्बन डायॉक्साईड वापरतात.
• प्रकाश संस्लेषण प्रक्रियेत वनस्पती हवेतील कार्बन डायॉक्साईड शोषून घेतात व स्वतःचे अन्न तयार करतात.
• कार्बन डायॉक्साईडचा उपयोग युरिया, मिथेनॉल, सेंद्रिय व असेंद्रिय कार्बोनेट तयार करण्यासाठी होतो.
• कार्बन डायॉक्साईड व इपोक्साइड यांच्या संयोगाने प्लास्टिक व पॉलिमर तयार केले जातात.
• विद्युत उपकरणांची स्वच्छता करण्यासाठी कार्बन डायॉक्साईड वापरले जाते.
• तेलप्रक्रिया उद्योगांमध्ये तेलाची घनता व प्राप्ती वाढविण्यासाठी कार्बन डायॉक्साईड वापर केला जातो.