सप्तर्षी
हिंदू धर्मशास्त्रानुसार सात ऋषी
सप्तर्षी म्हणजे हे हिंदू पौराणिक कथा आणि वेद यांत उल्लेखलेले सात प्रमुख ऋषी. सप्तर्षींच्या नावांबाबत पुराणांत मतभेद आहेत. आकाशात सध्या जे सप्तर्षी नावाचे सात तारे दिसतात त्यांची नावे - अकारविल्हे :
- अंगिरस (Epsilon of Ursa Major)
- अत्रि (Delta Ursae Majoris)
- क्रतु (Dubhe; Alpha of Ursae Majoris)
- पुलस्त्य (Gamma Ursae Majoris)
- पुलह (Merak; Beta Ursae Mejoris)
- मरीचि (Alkaid; Benetnasch; Eta Ursae Majoris)
- वसिष्ठ (Mizar; Zeta Ursae Majoris).
वसिष्ठ ताऱ्याजवळ अरुंधतीचा तारा (Alcor) असतो.
सप्तर्षींमधील ताऱ्यांचा आकाशातला (घड्याळ्याच्या काट्याच्या फिरण्याच्या दिशेनुसार-clockwise-सव्य)क्रम (α) क्रतु (β) पुलह (γ) पुलस्त्य (δ) अत्रि (ε) अंगिरस) (ζ) वसिष्ठ (शेजारी अरुंधती) आणि (η) मरीचि असा आहे.
- मन्वंतरे आणि त्यांतील सप्तर्षी
- स्वायंभुव मन्वंतर : अंगिरस्‌(भृगु), अत्रि, क्रतु, पुलस्त्य, पुलह, मरीचि, वसिष्ठ.
- स्वारोचिष मन्वंतर : और्व, कश्यप, अत्रि, निश्‍च्यवन, प्राण, अग्नि, स्तंब.
- उत्तम मन्वंतर : अनघ, ऊर्ध्वबाहु, गात्र, रज, शुक्ल, सचन, सुतपस्‌.
- तामस मन्वंतर : अकपि, अग्नि, कपि, काव्य, चैत्र(जन्हु), ज्योतिर्धर्मन्‌, धातृ, पृथु.
- रैवत मन्वंतर : ऊर्धबाहु(सोमप), देवबाहु, पर्जन्य, वसिष्ठ, यदुघ्र, वेदशिरस्‌, हिरण्यरोमन्‌.
- चाक्षुष मन्वंतर : अतिनामन्‌, भृगु, मधु, विरजस्‌, हविष्मत्‌, सहिष्णु, सुधामन्‌, सुमेधस्‌.
- वैवस्वत मन्वंतर : अत्रि, कश्यप, गौतम, जमदग्नि, भारद्वाज, वसिष्ठ, विश्वामित्र.
या मन्वंतरानंतर सावर्णि, दक्षसावर्णि, ब्रह्मसावर्णि, धर्मसावर्णि, रुद्रसावर्णि, रौच्य(देवसावर्णि) आणि भौत्य(इंद्रसावर्णि) अशी आणखी सात मन्वंतरे अजून सुरू व्हावयाची आहेत. त्यांचे सप्तर्षी अर्थात वेगळेच असतील.
| सप्तर्षी | 
|
|---|---|
| अत्री • भारद्वाज •गौतम • जमदग्नी • कश्यप • वसिष्ठ • विश्वामित्र |