वासुकी
वासुकी (इंग्रजी: Hydra - हाय्ड्रा) आधुनिक ८८ तारकासमूहातील सर्वात मोठा तारकासमूह असून त्याचे खगोलावरील क्षेत्रफळ १३०३ वर्ग अंश आहे. [१]इसवी सनाच्या दुसऱ्या शतकातील खगोलशास्त्रज्ञ टॉलेमीने बनवलेल्या ४८ तारकासमूहांच्या यादीमध्ये याचा समावेश होता. याला जलसर्पाच्या रूपामध्ये दर्शवले जाते.
| तारकासमूह | |
 वासुकी मधील ताऱ्यांची नावे | |
| लघुरुप | Hya |
|---|---|
| प्रतीक | जलसर्प |
| विषुवांश | ८–१५ |
| क्रांती | −२० |
| चतुर्थांश | एसक्यू२ |
| क्षेत्रफळ | १३०३ चौ. अंश. (१) |
| मुख्य तारे | १७ |
| बायर/फ्लॅमस्टीड तारे | ७५ |
| ग्रह असणारे तारे | १८ |
| ३.००m पेक्षा तेजस्वी तारे | २ |
| १०.०० pc (३२.६२ ly) च्या आतील तारे | ४ |
| सर्वात तेजस्वी तारा | आल्फार्ड (α Hya) (१.९८m) |
| सर्वात जवळील तारा |
एलएचएस ३००३ (२०.६७ ly, ६.३४ pc) |
| मेसिए वस्तू | ३ |
| उल्का वर्षाव |
|
| शेजारील तारकासमूह | |
|
+५४° आणि −८३° या अक्षांशामध्ये दिसतो. एप्रिल महिन्यात रात्री ९:०० वाजता सर्वोत्तम दिसतो. | |
वैशिष्ट्ये
संपादन
तारे
संपादनमोठा आकार असूनसुद्धा वासुकीमध्ये आल्फार्ड हा फक्त एक अतिशय तेजस्वी तारा आहे ज्याला अल्फा हाय्ड्रे असेही म्हणतात. हा २.० दृश्यप्रतीचा नारंगी राक्षसी तारा असून तो पृथ्वीपासून १७७ प्रकाशवर्षे अंतरावर आहे. बीटा हाय्ड्रे हा पृथ्वीपासून ३६५ प्रकाशवर्षे अंतरावरील ४.३ दृश्यप्रतीचा तारा आहे. गॅमा हाय्ड्रे हा ३.० दृश्यप्रतीचा पिवळा राक्षसी तारा पृथ्वीपासून १३२ प्रकाशवर्षे अंतरावर आहे.[१]
वासुकीमध्ये पृथ्वीपासून १००० प्रकाशवर्षे अंतरावरील एप्सिलॉन हाय्ड्रे हा तेजस्वी द्वैती तारा आहे. त्याचा आवर्ती काळ १००० वर्ष आहे. मुख्य तारा ३.४ दृश्यप्रतीचा पिवळा तारा असून दुय्यम तारा ६.७ दृश्यप्रतीचा निळा तारा आहे. त्याचबरोबर वासुकीमध्ये अनेक कमी तेजस्वी द्वैती तारे आहेत. २७ हाय्ड्रे हा त्रैती तारा आहे ज्याचे दोन घटक द्विनेत्री दुर्बिणीने पाहता येऊ शकतात. मुख्य तारा ४.८ दृश्यप्रतीचा असून तो पृथ्वीपासून २४४ प्रकाशवर्षे अंतरावर आहे. दुसरा तारा द्वैती तारा असून त्यामध्ये ७ आणि ११ दृश्यप्रतीचे दोन तारे आहेत. हा तारा पृथ्वीपासून २०२ प्रकाशवर्ष अंतरावर आहे. ५४ हाय्ड्रे हा ९९ प्रकाशवर्षे अंतरावरील द्वैती तारा असून लहान दुर्बिणींमधून याचे घटक सहज पाहता येतात.
वासुकीमध्ये काही चल तारेसुद्धा आहेत. आर हाय्ड्रे हा पृथ्वीपासून २००० प्रकाशवर्षे अंतरावरील चल तारा आहे. त्याची दृश्यप्रत जस्तीत जास्त ३.५ आणि कमीत कमी १० होते आणि त्याचा आवर्तीकाळ ३९० दिवस आहे. व्ही हाय्ड्रे हा असामान्य लालसर चल तारा आहे. हा पृथ्वीपासून २०,००० प्रकाशवर्ष अंतरावर असून त्याची दृश्यप्रत कमीत कमी ९.० ते जास्तीत जास्त ६.६ असते. व्ही हाय्ड्रेभोवती कमीत कमी दोन परग्रह सुद्धा आहेत.[२] [१]
या तारकासमूहामध्ये हाय्ड्रा ए हा रेडिओ स्रोत देखील आहे.
दूर अंतराळातील वस्तू
संपादन
वासुकीमध्ये तीन मेसिए वस्तू आहेत. वासुकी आणि नरतुरंग यांच्या सीमेवर एम८३ दीर्घिका किंवा सदर्न पिनव्हील गॅलॅक्सी आहे, एम६८ हा गोलाकार तारकागुच्छ आहे आणि एम४८ खुला तारकागुच्छ आहे.[१]
एनजीसी ३२४२ हा पृथ्वीपासून १४०० प्रकाशवर्ष अंतरावरील ७.५ दृश्यप्रतीचा ग्रहीय तेजोमेघ आहे.[७] १७८५ मध्ये विल्यम हर्शेल याने शोध लावलेल्या या तेजोमेघाला त्याच्या गुरू ग्रहाशी असणाऱ्या दृश्य साम्यामुळे "गुरूचे भूत" असे टोपणनाव मिळाले आहे.[८] त्याची निळी-हिरवी चकती लहान दुर्बिणींमधून दिसू शकते आणि निळे तेजोमंडल मोठ्या दुर्बिणींमधून दिसते.[१]
एम४८ (एनजीसी २५४८) हा उघड्या डोळ्यांनी दिसणारा खुला तारकागुच्छ आहे. याचा आकार त्रिकोणाकृती आहे. हा ८० ताऱ्यांचा गुच्छ आकाराने असामान्यरित्या मोठा असून त्याचा आकार पौर्णिमेच्या चंद्राच्या व्यासापेक्षा जास्त आहे.[१]
वासुकीमध्ये काही गोलाकार तारकागुच्छसुद्धा आहेत. एम६८ (एनजीसी ४५९०) गोलाकार तारकागुच्छ द्विनेत्री दुर्बिणीतून पाहता येतो आणि मध्यम आकाराच्या दुर्बिणींनी त्याचे अंतरंग पाहता येऊ शकते.याची दृश्यप्रत ८ असून पृथ्वीपासूनचे अंतर ३१,००० प्रकाशवर्षे आहे.[१] एनजीसी ५६९४ हा पृथ्वीपासून १,०५,००० प्रकाशवर्षे अंतरावरील गोलाकार तारकासमूह असून त्याची दृश्यप्रत १०.२ आहे. याला "टॉमबाघचा गोलाकार तारकासमूह" असेही म्हणतात.[९]
एम८३ (एनजीसी ५२३६), सदर्न पिन्व्हील गॅलॅक्सी ८व्या दृश्यप्रतीची फेस-ऑन सर्पिलाकार दीर्घिका आहे.[१] तिला ४०°उ अक्षांशाच्या दक्षिणेकडील आकाशामध्ये १,२,३ आणि ४ सेंटॉरी ताऱ्यांच्या मदतीने सहज पाहता येऊ शकते.[१०] तिच्यामध्ये सहा अतिनवतारे आहेत. १२ इंचापेक्षा जास्त व्यासाच्या दुर्बिणींमधून या दीर्घिकेचे सर्पिल फाटे, भुजा आणि लहान, तेजस्वी केंद्रक पाहता येते.[१][१०] या दीर्घिकेचा व्यास ४०,००० प्रकाशवर्षे आहे.[१०]
यांव्यतिरिक्त वासुकीमध्ये अनेक दीर्घिका आहेत. एनजीसी ३३१४ ही दीर्घिका जी प्रत्यक्षात ३३१४अ आणि ३३१४ब या दोन वेगवेगळ्या परस्पर संबंध नसलेल्या दीर्घिका आहेत ज्या अध्यारोपित दिसतात.[११] ईएसओ ५१०-जी१३ ही पृथ्वीपासून १५ कोटी प्रकाशवर्ष अंतरावरील वक्र सर्पिलाकार दीर्घिका आहे.[१२]
उल्का वर्षाव
संपादनसिग्मा हायड्रिड्स हा उल्का वर्षाव ६ डिसेंबर रोजी सर्वात जोराचा असतो. त्याचा स्रोत अज्ञात आहे.[१३] अल्फा हायड्रिड्स हा एक लहान उल्का वर्षाव आहे ज्याची तीव्रता १ ते ७ जानेवारी दरम्यान जास्त असते.[१४]
संदर्भ
संपादन- ^ a b c d e f g h i Ridpath & Tirion 2001, पाने. 158–160.
- ^ Levy 2005, पान. [पान क्र. हवा].
- ^ "Galactic onion" (इंग्रजी भाषेत). 14 June 2015 रोजी पाहिले.
- ^ "An ancient globule". www.spacetelescope.org (इंग्रजी भाषेत). 29 December 2014 रोजी पाहिले.
- ^ "Chance Meeting Creates Celestial Diamond Ring" (=इंग्रजी भाषेत). 10 April 2014 रोजी पाहिले.CS1 maint: unrecognized language (link)
- ^ "Young and dynamic". www.spacetelescope.org (इंग्रजी भाषेत). 14 April 2015 रोजी पाहिले.
- ^ ""NGC 3242: The 'Ghost of Jupiter' Planetary Nebula"" (इंग्रजी भाषेत).
- ^ Levy 2005, पाने. 132–133.
- ^ Levy 2005, पान. 173.
- ^ a b c Dalrymple 2013, पान. 38-40.
- ^ Wilkins & Dunn 2006, पान. [पान क्र. हवा].
- ^ Dalrymple 2013, पान. 41.
- ^ Jenniskens 2012, पान. 23.
- ^ Jenniskens 2012, पान. 24.
