माती विज्ञान
ह्या लेखातील / विभागातील सध्याचा मजकूर इतर भाषा ते मराठी विकिपीडिया:भाषांतर प्रकल्प/मशिन ट्रान्सलेशन वापरून, [[]] भाषेतून मराठी भाषेत अंशत: अनुवादित केला गेला आहे / अथवा तसा कयास आहे. |
मृदा विज्ञान म्हणजे मातीची निर्मिती, वर्गीकरण आणि मॅपिंगसह पृथ्वीच्या पृष्ठभागावरील नैसर्गिक संसाधन म्हणून मातीचा अभ्यास; मातीचे भौतिक, रासायनिक, जैविक आणि सुपीकता गुणधर्म; आणि हे गुणधर्म मातीच्या वापर आणि व्यवस्थापनाशी संबंधित आहेत. [१]
काहीवेळा मृदा विज्ञानाच्या शाखांना संदर्भित करणारे शब्द, जसे की पेडॉलॉजी (निर्मिती, रसायनशास्त्र, आकारविज्ञान आणि मातीचे वर्गीकरण) आणि एडाफोलॉजी (माती सजीव वस्तूंशी, विशेषतः वनस्पतींशी कशी संवाद साधते), ते मृदा विज्ञानाचे समानार्थी म्हणून वापरले जातात. या विषयाशी संबंधित नावांची विविधता संबंधित विविध संघटनांशी संबंधित आहे. खरंच, अभियंते, कृषीशास्त्रज्ञ, रसायनशास्त्रज्ञ, भूगर्भशास्त्रज्ञ, भौतिक भूगोलशास्त्रज्ञ, पर्यावरणशास्त्रज्ञ, जीवशास्त्रज्ञ, सूक्ष्मजीवशास्त्रज्ञ, सिल्व्हिकल्चरिस्ट, सॅनिटेरियन, पुरातत्वशास्त्रज्ञ आणि प्रादेशिक नियोजनातील तज्ञ हे सर्वच मातीच्या पुढील ज्ञानात आणि मातीच्या विज्ञानाच्या प्रगतीमध्ये योगदान देतात. [२]
मृदा शास्त्रज्ञांनी वाढती लोकसंख्या, भविष्यातील संभाव्य जलसंकट, दरडोई अन्नाचा वाढता वापर आणि जमिनीचा ऱ्हास अशा जगात माती आणि जिरायती जमीन कशी टिकवायची याबद्दल चिंता व्यक्त केली आहे. [३]
अभ्यासाचे क्षेत्र
माती पेडोस्फियर व्यापते, पृथ्वीच्या गोलाकारांपैकी एक ज्याचा वापर भूविज्ञान पृथ्वीला संकल्पनात्मकरित्या व्यवस्थित करण्यासाठी वापरतात. पेडॉलॉजी आणि एडाफोलॉजीचा हा संकल्पनात्मक दृष्टीकोन आहे, मृदा विज्ञानाच्या दोन मुख्य शाखा. पेडॉलॉजी म्हणजे मातीचा त्याच्या नैसर्गिक वातावरणात अभ्यास. एडाफोलॉजी म्हणजे मातीवर अवलंबून असलेल्या वापराच्या संदर्भात मातीचा अभ्यास. दोन्ही शाखांमध्ये मृदा भौतिकशास्त्र, माती रसायनशास्त्र आणि मृदा जीवशास्त्र यांचे मिश्रण लागू होते . पेडोस्फियरमध्ये होस्ट केलेले बायोस्फियर, वातावरण आणि हायड्रोस्फियर यांच्यातील असंख्य परस्परसंवादांमुळे, अधिक एकात्मिक, कमी माती-केंद्रित संकल्पना देखील मौल्यवान आहेत. माती समजून घेण्यासाठी आवश्यक असलेल्या अनेक संकल्पना अशा व्यक्तींकडून येतात ज्यांना मृदा शास्त्रज्ञ म्हणून काटेकोरपणे ओळखता येत नाही. हे मातीच्या संकल्पनांचे अंतःविषय स्वरूप ठळक करते.
संशोधन
मातीची विविधता आणि गतिशीलता शोधून काढल्याने नवीन शोध आणि अंतर्दृष्टी मिळत राहते. हवामानातील बदल, [४] [५] हरितगृह वायू आणि कार्बन जप्तीच्या संदर्भात माती समजून घेण्याची गरज असल्याने माती संशोधनाचे नवीन मार्ग भाग पाडले जातात. [४] ग्रहाची जैवविविधता राखण्यात आणि भूतकाळातील संस्कृतींचा शोध घेण्याच्या स्वारस्याने देखील मातीची अधिक शुद्ध समज प्राप्त करण्यासाठी नवीन स्वारस्य उत्तेजित केले आहे.
वर्गीकरण
1998 मध्ये, मृदा संसाधनांसाठी जागतिक संदर्भ आधार (WRB) ने FAO माती वर्गीकरणाची जागा आंतरराष्ट्रीय माती वर्गीकरण प्रणाली म्हणून घेतली. WRB ची सध्या वैध आवृत्ती 4 थी आवृत्ती, 2022 आहे. [६] FAO मातीचे वर्गीकरण, बदल्यात, USDA माती वर्गीकरणासह आधुनिक माती वर्गीकरण संकल्पनांमधून घेतले आहे.
डब्ल्यूआरबी मुख्यतः पेडोजेनेसिसची अभिव्यक्ती म्हणून मातीच्या आकारविज्ञानावर आधारित आहे. USDA मृदा वर्गीकरणातील एक प्रमुख फरक हा आहे की मातीचे हवामान हे प्रणालीचा भाग नाही, कारण हवामानाचा माती प्रोफाइल वैशिष्ट्यांवर प्रभाव पडतो.
इतर अनेक वर्गीकरण योजना अस्तित्त्वात आहेत, ज्यात स्थानिक प्रणालींचा समावेश आहे. स्थानिक प्रणालींमधील रचना एकतर नाममात्र (माती किंवा भूदृश्यांना अद्वितीय नावे देणे) किंवा वर्णनात्मक (मातींना लाल, उष्ण, चरबी किंवा वालुकामय यांसारख्या वैशिष्ट्यांनुसार नावे देणे) असते. माती स्पष्ट वैशिष्ट्यांद्वारे ओळखली जाते, जसे की भौतिक स्वरूप (उदा., रंग, पोत, लँडस्केप स्थिती), कार्यप्रदर्शन (उदा. उत्पादन क्षमता, पूर), आणि सोबतची वनस्पती. [७] अनेकांना परिचित असलेला स्थानिक भाषेतील फरक म्हणजे पोत जड किंवा हलका असे वर्गीकरण करणे. हलक्या जमिनीचा सामू आणि चांगली रचना वळण आणि मशागत करण्यासाठी कमी मेहनत घेते. हलक्या मातीचे वजन हवेच्या कोरड्या आधारावर जड मातीपेक्षा कमी असते किंवा त्यात जास्त सच्छिद्रता नसते.
संदर्भ
- ^ Jackson, J. A. (1997). Glossary of Geology (4. ed.). Alexandria, Virginia: American Geological Institute. p 604. आयएसबीएन 0-922152-34-9
- ^ Jackson, J. A. (1997). Glossary of Geology (4. ed.). Alexandria, Virginia: American Geological Institute. p 604. आयएसबीएन 0-922152-34-9
- ^ H. H. Janzen; et al. (2011). "Global Prospects Rooted in Soil Science". Soil Science Society of America Journal. 75 (1): 1. Bibcode:2011SSASJ..75....1J. doi:10.2136/sssaj2009.0216. PMC amp Check
|pmc=value (सहाय्य). - ^ a b Ochoa-Hueso, R; Delgado-Baquerizo, M; King, PTA; Benham, M; Arca, V; Power, SA (February 2019). "Ecosystem type and resource quality are more important than global change drivers in regulating early stages of litter decomposition". Soil Biology and Biochemistry. 129: 144–152. doi:10.1016/j.soilbio.2018.11.009.
|hdl-access=requires|hdl=(सहाय्य) - ^ Pielke, Roger (12 December 2005). "Is Soil an Important Component of the Climate System?". The Climate Science Weblog. 8 September 2006 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 19 April 2012 रोजी पाहिले.
- ^ IUSS Working Group WRB (2022). "World Reference Base for Soil Resources, 4th edition". IUSS, Vienna.
- ^ "Vernacular Systems". 6 March 2007 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 19 April 2012 रोजी पाहिले.
- ^ Janzen, H. H.; Fixen, P.E.; Franzluebbers, A. J.; Hattey, J.; Izaurralde, R. C.; Ketterings, Q. M.; Lobb, D. A.; Schlesinger, W. H. (2011-01). "Global Prospects Rooted in Soil Science". Soil Science Society of America Journal (इंग्रजी भाषेत). 75 (1): 1–8. doi:10.2136/sssaj2009.0216. ISSN 0361-5995.
|date=मधील दिनांक मूल्ये तपासा (सहाय्य)