गुरू नानकदेव

गुरू नानकदेवजी
	१९ व्या शतकात छापलेले गुरुद्वारा बाबा अटल च्या गेटवरील गुर नानक देवजींचे काल्पनिक चित्र
जन्म	१५ एप्रिल, १४६९; राय भोई दी तलवंडी (आता ननकाना साहिब, पंजाब, पाकिस्तान)
मृत्यू	२२ सप्टेंबर, १५३९ (वय ६९); कर्तारपूर, मुघल सल्तनत (आता पाकिस्तान)
चिरविश्रांतिस्थान	गुरुद्वारा दरबार साहिब, कर्तारपूर, पाकिस्तान
धर्म	शीख
जोडीदार	माता सुलखनी
अपत्ये	श्री चंद आणि लखमी दास
वडील	मेहता कालू
आई	माता त्रिप्ता

गुरू नानकदेव (पंजाबी: ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ) (एप्रिल १५, १४६९ - सप्टेंबर २२, १५३९) हे शीख धर्माचे संस्थापक व दहा शीख गुरूंपैकी प्रथम गुरू होते. त्यांचा जन्मदिवस जगभर गुरुपूरब म्हणून साजरा केला जातो, जो नानकशाही कॅलेंडर 2003 स्तर 1 वैशाख आणि बिक्रमी नानकशाही दिनदर्शिकेनुसार कटकच्या पौर्णिमेला दरवर्षी ऑक्टोबर-नोव्हेंबर महिन्यांदरम्यान वेगळ्या तारखेला येतो.^[१] गुरूचा जन्म नानक देव जी आणि अग्नी प्रज्वलित करण्याबाबत तारखांमध्ये फरक आहे.

सुखबसी राम बेदी, गणेश सिंग बेदी, डॉ तरलोचन सिंग, डॉ हरजिंदर सिंग दिलगीर यांसारख्या इतिहासकारांचा असा विश्वास आहे की त्यांचा जन्म 20 ऑक्टोबर 1469 रोजी झाला आणि 7 सप्टेंबर 1539 रोजी त्यांचा बाप्तिस्मा झाला. (शिख इतिहास 10 खंड, खंड 1) डॉ. हरजिंदर सिंग दिलगीर यांनी संदर्भांसह सिद्ध केले आहे की गुरू नानक साहिब यांच्या नावाने देवतेचे नाव देणे चुकीचे आहे.^[२]

गुरू नानक साहिब यांनी दूरवर प्रवास करून लोकांना देवाचा संदेश दिला जो त्यांच्या सृष्टीतील शाश्वत सत्याचे वास्तव आहे.^[३] त्यांनी समता, बंधुप्रेम, सौहार्द, चांगुलपणा आणि सद्गुणांवर आधारित अनोखे आध्यात्मिक, सामाजिक आणि राजकीय व्यासपीठ निर्माण केले.^[४]^[५]^[६] गुरू ग्रंथ साहिब, शिखांचा पवित्र ग्रंथ, गुर नानक साहिब यांचे काव्यात्मक शैलीतील 974 श्लोक आहेत, ज्यात जपुजी साहिब, आसा दी वार आणि सिद्ध-भूत इत्यादी प्रमुख आहेत. गुर नानक यांचा आदर, देवत्व आणि धार्मिक अधिकार नंतरच्या गुरूंमध्येही समाविष्ट होतो, अशी शिखांची श्रद्धा आहे.^[७]

नानकांचे शब्द 974 काव्यात्मक स्तोत्रे, किंवा शब्दांच्या रूपात, शीख धर्माच्या पवित्र पुस्तकात, काही प्रमुख प्रार्थना जपुजी साहिब (पंजाबी: जाप; आदर दर्शविणारे 'जी' आणि 'साहिब' प्रत्यय) सह, गुरू ग्रंथ साहिबमध्ये नोंदवलेले आहेत. आसा दी वार ('आशेचे गाणे'); आणि सिद्ध गोष्ट आहेत ('सिद्धांशी चर्चा'). हे शिख धार्मिक श्रद्धेचा एक भाग आहे की नानकांची पवित्रता, देवत्व आणि धार्मिक अधिकाराची भावना पुढील नऊ गुरूंपैकी प्रत्येकावर जेव्हा ते सिंहासनावर बसले होते तेव्हा त्यांच्यावर उतरले होते.

कौटुंबिक आणि प्रारंभिक जीवन

गुरू नानक साहिब यांचा जन्म कटकच्या पौर्णिमेला झाला होता.^[८] लाहोरजवळ राय भोई दी तलवंडी (आता नानकाना साहिब, पंजाब, पाकिस्तान) येथे सनातन धर्माचे अनुयायी असलेल्या हिंदू कुटुंबात जन्म झाला. ^[९]^[१०] कल्याणचंद दास बेदी उर्फ मेहता कालू आणि तृप्ता हे त्यांचे पालक होते. ^[११] पालक हिंदू क्षत्रिय म्हणून ओळखले गेले आणि ते व्यावसायिक व्यापारी होते.^[१२]^[१३]

त्याला एक बहीण होती, बेबे नानकी, जी त्याच्यापेक्षा पाच वर्षांनी मोठी होती. बेबे नानकीचा विवाह १४७५ मध्ये जय राम यांच्याशी सुलतानपूर लोधी येथे झाला, जो लाहोरचा गव्हर्नर दौलत खान लोधी यांच्या मोदीखानेमध्ये काम करत होता. नानकचे त्याच्या बहिणीचे लाड असल्यामुळे ते सुलतानपूरला आपल्या बहिणीच्या आणि भावाच्या घरी राहायला गेले. तिथे वयाच्या २० व्या वर्षी त्यांनी दौलतखानाच्या हाताखाली मोदीखानमध्ये काम करायला सुरुवात केली.^[१४] प्राचीन जनम साख्यांच्या मते, हा काळ गुरू नानक यांच्यासाठी स्वयंप्रगतीचा होता आणि कदाचित त्यांच्या कलाममधील सत्ताधारी संरचनेचे काही संदर्भ येथून मिळू शकतील.^[१५]

शीख रीतिरिवाजानुसार, गुरू नानक साहिब यांच्या जन्म आणि सुरुवातीच्या जीवनातील अनेक घटना नानक यांच्या दैवी दया दर्शवतात. ^[१६] त्यांच्या जीवनाविषयीच्या लिखाणात त्यांच्या तरुण वयातील होतकरू बुद्धिमत्तेचा तपशील आहे. असे म्हणले जाते की वयाच्या पाचव्या वर्षी नानकांनी दैवी ग्रंथांमध्ये रस दाखवला. वयाच्या पाचव्या वर्षी^[१४], त्यावेळच्या प्रथेनुसार वडिलांनी त्यांना शालेय शिक्षण घेण्यासाठी पांडे गोपाळ गावात दाखल केले.^[१७] गोपाळांनी प्रसिद्धपणे सांगितले आहे की, लहानपणी नानकांनी गुरुमुखी अक्षर O आणि नी या अंकाची संख्या एक जोडून, देव एक आहे असा दावा आपल्या शिक्षकांना केला होता.^[१८] बालपणीच्या इतर घटनांमधून नानक बद्दल विचित्र आणि चमत्कारिक गोष्टी प्रकट होतात, जसे की झोपलेल्या मुलाचे डोके कडक उन्हापासून संरक्षित केलेले प्रत्यक्षदर्शी खाते, माताबक, झाडाची सावली,^[१९] किंवा, दुसऱ्यामध्ये, विषारी नागाने दंश केला.^[२०]

२४ सप्टेंबर १४८७ रोजी नानकांचा विवाह बटाला शहरातील मूल चंद आणि चांदो राणी यांची मुलगी माता सुलख्नी यांच्याशी झाला. या जोडप्याला दोन मुलगे, श्री चंद (८ सप्टेंबर १४९४ - १३ जानेवारी १६२९).^[२१] आणि लखमी चंद (१२ फेब्रुवारी १४९७ - ९ एप्रिल १५५५). श्री चंद यांनी गुरू नानक देव जी यांच्या शिकवणीतून ज्ञान प्राप्त केले आणि ते उदासी पंथाचे संस्थापक बनले.^[२२]^[२३]

जीवन

गुर नानक यांचे हिंदू ऋषींशी बोलत असलेले काल्पनिक चित्र

नानकांच्या जीवनावरील पहिल्या चरित्राचे शीर्षक जन्मसाख्यांचे आहे. गुरू ग्रंथ साहिबचे लेखक भाई गुरदास यांनीही त्यांच्या काळातील नानकांच्या जीवनाविषयी लिहिले आहे. जरी ते नानकांच्या काळानंतर काही काळानंतर संकलित केले गेले असले तरी ते जन्मसाख्यांपेक्षा कमी वर्णनात्मक होते. नानकांच्या जन्माच्या परिस्थितीचे वर्णन जनसख्यांनी छोट्या वाक्यात केले आहे.

गुर नानक बद्दलचे पूर्वीचे दांभिक खाते दुरुस्त करण्याच्या उद्देशाने भाई मणि सिंह यांनी ज्ञान-रत्नावली लिहिली होती. भाई मणि सिंग हे गुर गोविंद सिंग यांचे शिष्य होते ज्यांना अनेक शिखांनी गुर नानक साहिब यांच्या जीवनाचा अचूक लेखाजोखा लिहिण्याची विनंती केली होती.

एक प्रसिद्ध जन्मसाखी गुरू साहिब यांचे जवळचे मित्र भाई बाला यांनी लिहिली असल्याचा दावा केला जातो. तथापि, लेखनाच्या शैलीमुळे आणि वापरलेल्या भाषेमुळे, मॅक्स आर्थर मॅकऑलिफ सारख्या विद्वानांचा असा दावा आहे की तो त्याच्या मृत्यूनंतर लिहिला गेला होता. ते जवळचे मित्र आणि सहकारी होते.

शीख धर्म

नानक हे एक गुरू होते आणि त्यांनी १५ व्या शतकात शीख धर्माची स्थापना केली.^[२४]^[२५] शिख धर्माच्या मूलभूत श्रद्धा, गुरू ग्रंथ साहिब या पवित्र ग्रंथात व्यक्त केल्या आहेत, त्यात देवाच्या नावाची भक्ती आणि भक्ती समाविष्ट आहे, संपूर्ण मानवतेचा योगायोग, निःस्वार्थ सेवेत गुंतणे, सर्वांच्या चांगल्या आणि समृद्धीसाठी सामाजिक न्यायासाठी प्रयत्न करणे आणि प्रामाणिक आचरण आणि उदरनिर्वाहासह घरगुती जीवन जगणे.^[२६]^[२७]^[२८]

नानक बाणी: शब्द, राग

मधल्या काळात, श्री गुरू नानक देवजींनी 'राग सहयोग' या शब्दाचा 'कीर्तन' म्हणून गौरव केला आणि 'धूर की बानी'च्या अनंत रूपाला 'प्रभूभक्ती' आणि 'नाम सिमरन'साठी नाडी बनवून दिली. जरी गुरू साहिबांनी रागाशिवाय जपू, श्लोक-सहस्कृती आणि श्लोक-वार सारख्या तात्विक कविता रचल्या, परंतु त्यांच्या तत्त्वज्ञानातून आलाप सारखी विचारधारा प्रकट होते ज्यामध्ये त्यांची संगीत आणि प्रगतीशीलता स्वतःची गतिशीलता आहे.

गुरू साहेबांच्या चार उदासी आणि त्यानंतरही त्यांनी सुरू ठेवलेले शब्द कीर्तन, विविध देश, राष्ट्र, जाती, धर्म यांच्यातील वैविध्यपूर्ण स्वर आणि संपूर्ण मानवतेला वैचारिकदृष्ट्या एकत्र आणले. बहुलवादाचा क्रांतिकारी संदेश देणारा होता.

नानक म्हणतात की, 'पुरुषांनो! रबाब छेड बनी आय. 'छेद रबाब' कारण वीणा वाजवणे किंवा म्हणणे ही आज्ञा आहे आणि 'छेड' हे प्रेमी, प्रेम करणाऱ्यांचे लक्षण आहे. नानक म्हणतात, 'पुरुषांनो! तेव्हा वीणा हे त्यावेळचे वाद्य राहिले नाही, तर देवाशी (इशाक) एकीकरण झाले आहे आणि तो माणूस आता मुस्लिम किंवा वीणावादक राहिला नाही, तो फक्त राग वाजवणारा प्रेमी आहे, म्हणजे वीणेवर प्रेमाचा सूर, आणि दैवी शब्द किंवा धुर नानकांच्या मुखपत्रातून श्लोक सहजतेने प्रवाहित होतो जो समाजातील विस्मृत लोकांना मोठ्या आनंदात आणि आश्चर्यात बदलतो.^[२९]

शिकवण

गुरू नानक साहिब जी यांच्या शिकवणी गुरुमुखीमध्ये लिहिलेल्या धन्य श्री गुरू ग्रंथ साहिबमधून येतात.

नानकांनी स्वतः जन्मसाख्यांचे लेखन केले नाही, त्यांच्या शिष्यांनी नंतर त्या ऐतिहासिक अचूकतेशिवाय लिहिल्या आणि गुर नानक यांच्या सन्मानार्थ अनेक उपाख्यान आणि काल्पनिक कथा लिहिल्या गेल्या.^[३०] शिखीमध्ये, सर्व शीख गुरु, भूतकाळातील, वर्तमान आणि भविष्यातील स्त्री-पुरुषांसह गुर नानक यांच्या शिकवणी मान्य आहेत, उपासनेद्वारे दैवी ज्ञान व्यक्त करतात. सिखीमध्ये बिगर शीख भक्तांचे म्हणणे समाविष्ट आहे, जे गुर नानकच्या जन्मापूर्वी जगले आणि मरण पावले आणि ज्यांच्या शिकवणी शीख धर्मग्रंथांमध्ये नोंदवल्या आहेत.^[३१]

गुरू नानक देव जी आणि इतर शीख गुरूंनी भक्तीवर भर दिला आणि शिकवले की आध्यात्मिक जीवन आणि धर्मनिरपेक्ष घरगुती जीवन एकमेकांशी जोडलेले आहे.^[३२] शीख विश्वदृष्टीमध्ये, दृश्यमान जग हे अनंत विश्वाचा भाग आहे.^[३३]

प्रचलित परंपरेनुसार, नानकांच्या शिकवणींचा तीन प्रकारे विचार केला जातो:

सामायिक करा: इतरांसह सामायिक करणे, गरजूंना मदत करणे.
काम: कोणतेही शोषण किंवा फसवणूक न करता प्रामाणिकपणे जीवन जगणे/ मिळवणे.
नाम जप: मनुष्याच्या पाच दुर्बलता दूर करण्यासाठी भगवंताचे नामस्मरण.

भाव

नानक हिंदू कुटुंबात वाढले होते आणि ते भक्ती संत परंपरेचे होते.^[३४]^[३५]^[३६] मध्ययुगीन भारतातील भक्ती चळवळीच्या निर्गुण (निराकार देव) परंपरेने सुरुवातीला गुरू नानक आणि शीख धर्मावर प्रभाव होता असे विद्वानांनी नमूद केले.^[३४] तथापि, शीख धर्म हा केवळ भक्ती चळवळीचा विस्तार नव्हता.^[३७]^[३८]

उदासी

गुरू नानक देवजींनी त्यांच्या हयातीत खूप प्रवास केला. काही आधुनिक नोंदी सांगतात की त्यांनी तिबेट, दक्षिण आशिया आणि बहुतेक अरबस्तानचा दौरा केला, 1496 मध्ये वयाच्या 14 व्या वर्षी, जेव्हा त्यांनी तीस वर्षांच्या कालावधीसाठी आपले कुटुंब सोडले.^[३९]^[४०]^[४१] या दाव्यांपैकी गुरू नानक यांनी भारतीय पौराणिक कथेतील सुमेरू पर्वत तसेच मक्का, बगदाद, अचल बटाला आणि मुलतानला भेट दिली.^[४२] या ठिकाणी त्याने प्रतिस्पर्धी गटांशी धार्मिक कल्पनांवर वादविवाद केला. या कथा 19व्या आणि 20व्या शतकात मोठ्या प्रमाणावर लोकप्रिय झाल्या आणि अनेक आवृत्त्यांमध्ये अस्तित्वात आहेत.^[४२]^[४३]

1508 मध्ये, नानकने बंगालच्या सिल्हेट प्रदेशाला भेट दिली.^[४४]

वादाचा आणखी एक स्रोत म्हणजे तुर्की लिपीतील बगदाद दगडी शिलालेख, ज्याचा अर्थ काही लोक बाबा नानक फकीर १५११-१५१५ मध्ये तेथे होते, तर काहींनी १५२१-१५२२ असा अर्थ लावला (आणि तो मध्यपूर्वेतील कुटुंबापासून ११ वर्षे दूर होता) , तर इतर, विशेषतः पाश्चात्य विद्वानांचे म्हणणे आहे की दगडी शिलालेख 19 व्या शतकातील आहे आणि 16 व्या शतकाच्या सुरुवातीस गुरू नानक यांनी बगदादला भेट दिली होती याचा हा दगड विश्वसनीय पुरावा नाही.^[४५] शिवाय, दगडाच्या पलीकडे, गुरू नानकांच्या मध्यपूर्वेतील प्रवासाचा कोणताही पुरावा किंवा उल्लेख इतर कोणत्याही मध्य-पूर्व ग्रंथांमध्ये किंवा सबस्क्रिप्टिव्ह रेकॉर्डमध्ये सापडलेला नाही. अतिरिक्त शिलालेखांवर दावा केला जातो, परंतु कोणीही ते शोधण्यात आणि सत्यापित करण्यात सक्षम नाही.^[४६] बगदाद शिलालेख हा भारतीय विद्वानांच्या लिखाणाचा आधार आहे की गुरू नानकांनी मध्यपूर्वेला भेट दिली होती, काहींनी जेरुसलेम, मक्का, व्हॅटिकन, अझरबैजान आणि सुदानला भेट दिल्याचा दावा केला होता.^[४७]

त्यांच्या प्रवासाविषयी कादंबरीतील दाव्यांव्यतिरिक्त, त्यांच्या मृत्यूनंतर गुरू नानकांचे शरीर गायब झाल्यासारखे दावे देखील नंतरच्या आवृत्त्यांमध्ये आढळतात आणि ते सूफी साहित्यातील पीरांच्या चमत्कारी कथांसारखेच आहेत. गुरू नानकांच्या प्रवासाच्या आसपासच्या दंतकथांशी संबंधित शीख जनम साख्यांमधील इतर प्रत्यक्ष आणि अप्रत्यक्ष उधार हिंदू महाकाव्ये आणि पुराण आणि बौद्ध जातक कथांमधून आहेत.^[४८]^[४९]^[५०] श्री गुरू नानक देवजींच्या चार यात्रा होत्या ज्यांना उदासी म्हणतात या नैराश्याच्या काळात गुरू साहिबांनी विविध पंथाच्या लोकांना मानवतेची सेवा करण्याची शिकवण दिली आणि समजावून सांगितले की, व्यक्ती घरी राहून आणि परमेश्वराचे स्मरण करूनच परम सत् प्राप्त करू शकते. वेगळे नाही. या प्रवचनासाठी श्री गुरू नानक देवजींनी सिक्कीम, भूतान, तिबेट, सुमेर पर्वत, मानसरोवर सरोवर, बद्रीनाथ, केदारनाथ, जोशीमठ, लडाख, अमरनाथ, अल्मोरा, बागेश्वर, काठमांडू इत्यादी ठिकाणी गुरू नानक देवजींच्या पाऊलखुणा आढळतात. श्री गुरू नानक देव यांनी 1509 मध्ये सुलतानपूर लोधी येथून पहिली उदासी सुरू केली आणि ही उदासी सर्वात लांब होती. याच नैराश्याच्या काळात गुरुजी उत्तर प्रदेशातील नानकामटे येथून पिलीभीत, सीतापूर, लखनौ, अलाहाबाद, सुलतानपूर, बनारस, पाटणा, माया, सिल्हेट, धुबरी, गुवाहाटी, सिलांग या मार्गे ढाका आणि कलकत्ता मार्गे जगन्नाथपुरी येथे पोहोचले. जगन्नाथपासून समुद्र किनाऱ्याने पुढे जात, त्यांनी गुंटूर, मद्रास आणि रामेश्वर येथे प्रवास केला, तेथून ते लंकेत पोहोचले आणि जाफनाच्या राणा शिवनाथला शीख धर्माचा आशीर्वाद दिला. लंकेचा प्रवास संपवून गुरुजी कोचीनला पोहोचले, तेथून गुरुजींनी आंध्र प्रदेशात प्रवेश केला. त्यानंतर श्रीगुरू नानक देवजी नानक झिरा, मालटेकरी, नांदेड, नामदेवांचे नगर नरसी बामणी, भगत तिर्लोचन मार्गे औकेश्वर येथे पोहोचले आणि तेथून इंदूर, खंडवा येथून नर्मदा नदीकाठी चालत ते जबलपूर शहरातील ग्वारीघाट येथे पोहोचले. त्यामुळे असे भ्रम मोडून काढण्यासाठी आणि कर्मकांडात अडकलेल्या आत्म्यांना सरळ मार्ग दाखवण्यासाठी श्री गुरू नानक देवजी येथे राहिले असावेत. नर्मदा नदीच्या डाव्या तीरावर श्री गुरू नानक देवजींचे स्मारक आहे अपरकंटक, जिथे नर्मदेचा उगम होतो, तिथे श्री गुरू नानक देवजींच्या स्मृतीप्रित्यर्थ एक गुरुद्वारा देखील आहे.

वारस

गुर नानक साहिब यांनी भाई लेहना यांना गुरूचा उत्तराधिकारी म्हणून घोषित केले आणि त्यांचे नाव बदलून गुर अंगद असे ठेवले, ज्याचा अर्थ "एकच स्वतःचा" किंवा "तुमचा स्वतःचा भाग" असा होतो. भाई लहाने यांना वारस म्हणून घोषित केल्यानंतर, गुर नानक यांचे 22 सप्टेंबर 1539 रोजी वयाच्या 70 व्या वर्षी करतारपूर येथे निधन झाले. ^[५१]

गुरू नानकांवरील मराठी पुस्तके

नानक सूर संगीत एक धून (ओशो)
संत रोहिदास आणि संत गुरुनानक (शंकर पां. गुणाजी)
सद्‌गुरू नानक : साधना रहस्य आणि जीवनचरित्र (सरश्री, सकाळ प्रकाशन)

संदर्भ

^ ਹਰਬੰਸ ਸਿੰਘ. "Encyclopaedia of Sikhism". ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ. ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਟੀ ਪਟਿਆਲ਼ਾ. 30 November 2012 रोजी पाहिले.
^ "Guru Nanak Sahib was not DEV – TheSikhs.Org" (इंग्रजी भाषेत). 2021-11-21 रोजी पाहिले.
^ Hayer, Tara (1988). Economic History of Sikhs: Sikh।mpact Volume 1. Surrey, Canada: Indo-Canadian Publishers. p. 14.
^ ਖੁਰਾਣਾ, ਮੀਨਾ (1991). The।ndian Subcontinent in Literature for Children and Young Adults: An Annotated Bibliography of English-language Books. Greenwood Publishing Group. p. 214. ISBN 9780313254895.
^ ਪ੍ਰਸੂਨ, ਸ਼ਿਰਕਾਂਤ (2007). Knowing Guru Nanak. ਪੁਸਤਕ ਮਹਲ. ISBN 9788122309805.
^ Prasoon, Shrikant (2007). Knowing Guru Nanak. Pustak Mahal. ISBN 978-81-223-0980-5.
^ "ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਵਾਰਾਂ". Search Gurbani. 1 December 2012 रोजी पाहिले.
^ ਮੈਕਾਲਿਫ਼, ਮੈਕਸ ਆਰਥਰ (2004) [1909]. The Sikh Religion —।ts Gurus, Sacred Writings and Authors. ਭਾਰਤ: Low Price Publications. p. 1. ISBN 81-86142-31-2. The third day of the light-half of the month of Baisakh (April–May) in the year AD 1469, but, some historians believe that the Guru was born on 15 April 1469 A.D.. Generally thought to be the third day of Baisakh (or Vaisakh) of Vikram Samvat 1526.
^ ਮੈਕਾਲਿਫ਼, ਮੈਕਸ ਆਰਥਰ (2004) [1909]. The Sikh Religion —।ts Gurus, Sacred Writings and Authors. India: Low Price Publications. ISBN 81-86142-31-2.
^ ਸਿੰਘ, ਖ਼ੁਸ਼ਵੰਤ (2006). The।llustrated History of the Sikhs. ਭਾਰਤ: Oxford University Press. pp. 12–13. ISBN 0-19-567747-1. Also, according to the Purātan Janamsākhī (the birth stories of Guru Nanak).
^ "Guru Nanak Sahib, Guru Nanak Ji, First Sikh Guru, First Guru Of Sikhs, Sahib Shri Guru Nanak Ji,।ndia". Sgpc.net. 18 ਫ਼ਰਵਰੀ 2012 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 9 August 2009 रोजी पाहिले. Unknown parameter |dead-url= ignored (सहाय्य); |archive-date= मधील दिनांक मूल्ये तपासा (सहाय्य)</ref वडील तलवंडी गावचे पटवारी होते.<ref>"The Bhatti's of Guru Nanak's Order". Nankana.com. 16 ਜੂਨ 2013 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 9 August 2009 रोजी पाहिले. Unknown parameter |dead-url= ignored (सहाय्य); |archive-date= मधील दिनांक मूल्ये तपासा (सहाय्य)
^ ਸਿੰਘਾ, ਹ. ਸ. (2000). The Encyclopedia of Sikhism. ਹੇਮਕੁੰਟ ਪ੍ਰੈਸ. p. 125. ISBN 978-81-7010-301-1.
^ ਮਕਲੌਡ, ਵ. ਹ. (2009). The A to Z of Sikhism. Scarecrow Press. p. 86. ISBN 978-0-8108-6828-1.
^ ^a ^b Singh, Dr. Trilochan Singh (1969). Guru Nanak Founder of Sikhism. Delhi: Gurdwara Parbandhak Committee , Sis Giani,Chandni Chowk, Delhi. pp. 8–12, 51, 50 – http://www.panjabdigilib.org/webuser/searches/displayPage.jsp?ID=5529&page=1&CategoryID=1&Searched= द्वारे. For three years Gopal gave elementary education to Nanak in language, arithmetic and other subjects, ......He easily committed to memory , everything that was taught to him...When Gopal gave his first lesson on a secular subject and asked the students to write it on the wooden slate, Nanak wrote some verses in the form of an acrostic. Teacher was taken aback what he saw written on the wooden slate.....He found...acrostic written in couplets of extremely simple Panjabi Language.What surprised him was the profound thought of the poems: ...(a) aida _ He who has created the whole cosmos, His will is evolving it to his purpose . Nanak , the poet( shair) sayeth: He is the cause of all that occurs. __ Guru Nanak : Aasa , Patti, p 433 Page 51 footnote Puratan janm sakhi fixes the marriage date at age of 12 , which is too early , bahi mani singh and meharban janam sakhi fixes marriage age at 15 or 16 which seems to be correct. Bala’s Janam sakhi fixes it at 18 which is less probable……page 50 For next 4 years Nanak led a homely life….during this period he had two sons… line feed character in |quote= at position 737 (सहाय्य)
^ ਕੋਲ, ਵਿਲੀਅਮ ਓਵਨ; ਸੰਭੀ, ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ (1978). The Sikhs: Their Religious Beliefs and Practices. ਲੰਡਨ: Routledge & Kegan Paul. 9. ISBN 0-7100-8842-6.
^ "The founder of Sikhism". BBC. 3 September 2019 रोजी पाहिले.
^ चुका उधृत करा: <ref> चुकीचा कोड; Macauliffe32 नावाने दिलेल्या संदर्भांमध्ये काहीही माहिती नाही
^ ਕਨਿੰਗਹਮ, ਜੋਸਫ ਡੇਵੀ (1853). A History Of The Sikhs. ਲੰਡਨ: ਜੌਣ ਮਰੀ. pp. 37–38.
^ ਸਿੰਘ, ਗੁਰਨੇਕ. "ਰਾਏ ਬੁਲਾਰ". Encyclopaedia of Sikhism. ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਟੀ ਪਟਿਆਲ਼ਾ. 18 August 2015 रोजी पाहिले.
^ ਸਿੰਘ, ਕਰਤਾਰ (1984). Life Story Of Guru Nanak. New Delhi: ਹੇਮਕੁੰਟ ਪ੍ਰੈਸ. p. 18. ISBN 978-8170101628.
^ ਸਿੰਘ, ਗੁਰਨੇਕ. "ਸ੍ਰੀ ਚੰਦ". Encyclopaedia of Sikhism. ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਟੀ ਪਟਿਆਲ਼ਾ. 18 August 2015 रोजी पाहिले.
^ Madanjit Kaur. "Udasi". Encyclopaedia of Sikhism. Punjabi University Patiala. 17 September 2015 रोजी पाहिले.
^ "Sikh Gurus". Sikh-history.com. 30 August 2007 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 11 March 2016 रोजी पाहिले.
^ ਕੋਲ, ਵਿਲੀਅਮ ਓਵਨ; ਸੰਭੀ, ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ (1978). The Sikhs: Their Religious Beliefs and Practices. London: Routledge & Kegan Paul. pp. 9–10. ISBN 0-7100-8842-6.
^ ਲੋਈਜ਼ ਮੋਰੀਨੋ; ਕੇਸਰ ਕੋਲੀਨੋ (2010). Diversity and Unity in Federal Countries. McGill Queen University Press. p. 207. ISBN 978-0-7735-9087-8.
^ ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਕਲਸੀ. Sikhism. Chelsea House, Philadelphia. pp. 41–50.
^ ਕੋਲ, ਵਿਲੀਅਮ ਓਵਨ; ਸੰਭੀ, ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ (1995). The Sikhs: Their Religious Beliefs and Practices. Sussex Academic Press. p. 200.
^ Teece, Geoff (2004). Sikhism:Religion in focus. Black Rabbit Books. p. 4. ISBN 978-1-58340-469-0.
^ "ਨਾਨਕ ਬਾਣੀ: ਸ਼ਬਦ, ਰਾਗ, ਰਬਾਬ". Punjabi Tribune Online (हिंदी भाषेत). 2019-11-11. 2019-11-13 रोजी पाहिले.^{[permanent dead link]}साचा:ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ
^ Nikky-Guninder Kaur Singh (2011), Sikhism: An।ntroduction,।B Tauris, आयएसबीएन 978-1848853218, pages 2-8
^ ਵਿਲੀਅਮ ਓਵਨ ਕੋਲ ਅਤੇ ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸੰਭੀ (1995), The Sikhs: Their Religious Beliefs and Practices, Sussex Academic Press, आयएसबीएन 978-1898723134, pages 52-53, 46, 95-96, 159
^ Nayar, Kamal Elizabeth; Sandhu, Jaswinder Singh (2007). The Socially Involved Renunciate – Guru Nanaks Discourse to Nath Yogi's. United States of America: State University of New York Press. p. 106. ISBN 978-0-7914-7950-6.
^ Kaur Singh; Nikky Guninder (30 January 2004). Hindu spirituality: Postclassical and modern (Editors: K. R. Sundararajan, Bithika Mukerji). English: Motilal Banarsidass. p. 530. ISBN 81-208-1937-3.
^ ^a ^b David Lorenzen (1995), Bhakti Religion in North India: Community Identity and Political Action, State University of New York Press, आयएसबीएन 978-0791420256, pages 1-2, Quote: "Historically, Sikh religion derives from this nirguni current of bhakti religion"
^ Louis Fenech (2014), in The Oxford Handbook of Sikh Studies (Editors: Pashaura Singh, Louis E. Fenech), Oxford University Press, आयएसबीएन 978-0199699308, page 35, Quote: "Technically this would place the Sikh community's origins at a much further remove than 1469, perhaps to the dawning of the Sant movement, which possesses clear affinities to Guru Nanak's thought sometime in the tenth century. The predominant ideology of the Sant parampara in turn corresponds in many respects to the much wider devotional Bhakti tradition in northern India."
^ Sikhism, Encyclopædia Britannica (2014), Quote: "In its earliest stage Sikhism was clearly a movement within the Hindu tradition; Nanak was raised a Hindu and eventually belonged to the Sant tradition of northern India",
^ Grewal, JS (October 1998). The Sikhs of the Punjab. United Kingdom: Cambridge University Press. pp. 28 onwards. ISBN 0-521-63764-3.
^ Singha, HS (30 May 2009). Sikhism: A Complete Introduction. New Delhi, India: Hemkunt Press. p. 8. ISBN 978-81-7010-245-8.
^ "Guru Nanak: A brief overview of the life of Guru Nanak, the founder of the Sikh religion".
^ Harjinder Singh Dilgeer (2008). Sikh Twareekh. Belgium & India: The Sikh University Press.
^ Jagbir Johal (2011). Sikhism Today. Bloomsbury Academic. pp. 125 note 1. ISBN 978-1-84706-272-7.
^ ^a ^b Winand M. Callewaert; Rupert Snell (1994). According to Tradition: Hagiographical Writing in India. Otto Harrassowitz Verlag. pp. 26–27. ISBN 978-3-447-03524-8.
^ David N. Lorenzen (1995). Bhakti Religion in North India: Community Identity and Political Action. State University of New York Press. pp. 41–42, context: 37–43. ISBN 978-0-7914-2025-6.
^ "Gurdwaras in Bangladesh". Sikhi Wiki.
^ V. L. Ménage (1979), The "Gurū Nānak" Inscription at Baghdad, The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland, Cambridge University Press, No. 1, pages 16-21
^ WH McLeod (2004). Sikhs and Sikhism. Oxford University Press. pp. 127–131. ISBN 978-0-19-566892-6.
^ Mahinder N. Gulati (2008). Comparative Religious And Philosophies: Anthropomorphlsm And Divinity. Atlantic Publishers. pp. 316–319. ISBN 978-81-269-0902-5.
^ चुका उधृत करा: <ref> चुकीचा कोड; Lorenzen1995p4122 नावाने दिलेल्या संदर्भांमध्ये काहीही माहिती नाही
^ Winand M. Callewaert; Rupert Snell (1994). According to Tradition: Hagiographical Writing in India. Otto Harrassowitz Verlag. pp. 27–30. ISBN 978-3-447-03524-8.
^ Harjot Oberoi (1994). The Construction of Religious Boundaries: Culture, Identity, and Diversity in the Sikh Tradition. University of Chicago Press. p. 55. ISBN 978-0-226-61593-6.
^ "The Sikhism Home Page: Guru Nanak". Sikhs.org. 9 August 2009 रोजी पाहिले.

मागील: -	गुरू नानकदेव -	पुढील: गुरू अंगददेव

शिखांचे अकरा गुरू
गुरू नानकदेव \| गुरू अंगददेव \| गुरू अमरदास \| गुरू रामदास \| गुरू अर्जुनदेव \| गुरू हरगोबिंद \| गुरू हर राय \| गुरू हरकिशन \| गुरू तेगबहादूर \| गुरू गोबिंदसिंग \| (यानंतर गुरू ग्रंथसाहिब ग्रंथास कायमस्वरूपी गुरू मानले जाते.)

[Harbans-1] ਹਰਬੰਸ ਸਿੰਘ. "Encyclopaedia of Sikhism". ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ. ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਟੀ ਪਟਿਆਲ਼ਾ. 30 November 2012 रोजी पाहिले.

[2] "Guru Nanak Sahib was not DEV – TheSikhs.Org" (इंग्रजी भाषेत). 2021-11-21 रोजी पाहिले.

[3] Hayer, Tara (1988). Economic History of Sikhs: Sikh।mpact Volume 1. Surrey, Canada: Indo-Canadian Publishers. p. 14.

[4] ਖੁਰਾਣਾ, ਮੀਨਾ (1991). The।ndian Subcontinent in Literature for Children and Young Adults: An Annotated Bibliography of English-language Books. Greenwood Publishing Group. p. 214. ISBN 9780313254895.

[5] ਪ੍ਰਸੂਨ, ਸ਼ਿਰਕਾਂਤ (2007). Knowing Guru Nanak. ਪੁਸਤਕ ਮਹਲ. ISBN 9788122309805.

[6] Prasoon, Shrikant (2007). Knowing Guru Nanak. Pustak Mahal. ISBN 978-81-223-0980-5.

[7] "ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਵਾਰਾਂ". Search Gurbani. 1 December 2012 रोजी पाहिले.

[8] ਮੈਕਾਲਿਫ਼, ਮੈਕਸ ਆਰਥਰ (2004) [1909]. The Sikh Religion —।ts Gurus, Sacred Writings and Authors. ਭਾਰਤ: Low Price Publications. p. 1. ISBN 81-86142-31-2. The third day of the light-half of the month of Baisakh (April–May) in the year AD 1469, but, some historians believe that the Guru was born on 15 April 1469 A.D.. Generally thought to be the third day of Baisakh (or Vaisakh) of Vikram Samvat 1526.

[Macauliffe3-9] ਮੈਕਾਲਿਫ਼, ਮੈਕਸ ਆਰਥਰ (2004) [1909]. The Sikh Religion —।ts Gurus, Sacred Writings and Authors. India: Low Price Publications. ISBN 81-86142-31-2.

[10] ਸਿੰਘ, ਖ਼ੁਸ਼ਵੰਤ (2006). The।llustrated History of the Sikhs. ਭਾਰਤ: Oxford University Press. pp. 12–13. ISBN 0-19-567747-1. Also, according to the Purātan Janamsākhī (the birth stories of Guru Nanak).

[11] "Guru Nanak Sahib, Guru Nanak Ji, First Sikh Guru, First Guru Of Sikhs, Sahib Shri Guru Nanak Ji,।ndia". Sgpc.net. 18 ਫ਼ਰਵਰੀ 2012 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 9 August 2009 रोजी पाहिले. Unknown parameter |dead-url= ignored (सहाय्य); |archive-date= मधील दिनांक मूल्ये तपासा (सहाय्य)</ref वडील तलवंडी गावचे पटवारी होते.<ref>"The Bhatti's of Guru Nanak's Order". Nankana.com. 16 ਜੂਨ 2013 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 9 August 2009 रोजी पाहिले. Unknown parameter |dead-url= ignored (सहाय्य); |archive-date= मधील दिनांक मूल्ये तपासा (सहाय्य)

[12] ਸਿੰਘਾ, ਹ. ਸ. (2000). The Encyclopedia of Sikhism. ਹੇਮਕੁੰਟ ਪ੍ਰੈਸ. p. 125. ISBN 978-81-7010-301-1.

[13] ਮਕਲੌਡ, ਵ. ਹ. (2009). The A to Z of Sikhism. Scarecrow Press. p. 86. ISBN 978-0-8108-6828-1.

[:02-14] Singh, Dr. Trilochan Singh (1969). Guru Nanak Founder of Sikhism. Delhi: Gurdwara Parbandhak Committee , Sis Giani,Chandni Chowk, Delhi. pp. 8–12, 51, 50 – http://www.panjabdigilib.org/webuser/searches/displayPage.jsp?ID=5529&page=1&CategoryID=1&Searched= द्वारे. For three years Gopal gave elementary education to Nanak in language, arithmetic and other subjects, ......He easily committed to memory , everything that was taught to him...When Gopal gave his first lesson on a secular subject and asked the students to write it on the wooden slate, Nanak wrote some verses in the form of an acrostic. Teacher was taken aback what he saw written on the wooden slate.....He found...acrostic written in couplets of extremely simple Panjabi Language.What surprised him was the profound thought of the poems: ...(a) aida _ He who has created the whole cosmos, His will is evolving it to his purpose . Nanak , the poet( shair) sayeth: He is the cause of all that occurs. __ Guru Nanak : Aasa , Patti, p 433 Page 51 footnote Puratan janm sakhi fixes the marriage date at age of 12 , which is too early , bahi mani singh and meharban janam sakhi fixes marriage age at 15 or 16 which seems to be correct. Bala’s Janam sakhi fixes it at 18 which is less probable……page 50 For next 4 years Nanak led a homely life….during this period he had two sons… line feed character in |quote= at position 737 (सहाय्य)

[autogenerated92-15] ਕੋਲ, ਵਿਲੀਅਮ ਓਵਨ; ਸੰਭੀ, ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ (1978). The Sikhs: Their Religious Beliefs and Practices. ਲੰਡਨ: Routledge & Kegan Paul. 9. ISBN 0-7100-8842-6.

[GuruNanakBBC-16] "The founder of Sikhism". BBC. 3 September 2019 रोजी पाहिले.

[Macauliffe32-17] चुका उधृत करा: <ref> चुकीचा कोड; Macauliffe32 नावाने दिलेल्या संदर्भांमध्ये काहीही माहिती नाही

[18] ਕਨਿੰਗਹਮ, ਜੋਸਫ ਡੇਵੀ (1853). A History Of The Sikhs. ਲੰਡਨ: ਜੌਣ ਮਰੀ. pp. 37–38.

[19] ਸਿੰਘ, ਗੁਰਨੇਕ. "ਰਾਏ ਬੁਲਾਰ". Encyclopaedia of Sikhism. ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਟੀ ਪਟਿਆਲ਼ਾ. 18 August 2015 रोजी पाहिले.

[kartar_singh-20] ਸਿੰਘ, ਕਰਤਾਰ (1984). Life Story Of Guru Nanak. New Delhi: ਹੇਮਕੁੰਟ ਪ੍ਰੈਸ. p. 18. ISBN 978-8170101628.

[21] ਸਿੰਘ, ਗੁਰਨੇਕ. "ਸ੍ਰੀ ਚੰਦ". Encyclopaedia of Sikhism. ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਟੀ ਪਟਿਆਲ਼ਾ. 18 August 2015 रोजी पाहिले.

[22] Madanjit Kaur. "Udasi". Encyclopaedia of Sikhism. Punjabi University Patiala. 17 September 2015 रोजी पाहिले.

[23] "Sikh Gurus". Sikh-history.com. 30 August 2007 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 11 March 2016 रोजी पाहिले.

[24] ਕੋਲ, ਵਿਲੀਅਮ ਓਵਨ; ਸੰਭੀ, ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ (1978). The Sikhs: Their Religious Beliefs and Practices. London: Routledge & Kegan Paul. pp. 9–10. ISBN 0-7100-8842-6.

[25] ਲੋਈਜ਼ ਮੋਰੀਨੋ; ਕੇਸਰ ਕੋਲੀਨੋ (2010). Diversity and Unity in Federal Countries. McGill Queen University Press. p. 207. ISBN 978-0-7735-9087-8.

[Kalsi_Chelsea2-26] ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਕਲਸੀ. Sikhism. Chelsea House, Philadelphia. pp. 41–50.

[Cole_Sambhi-27] ਕੋਲ, ਵਿਲੀਅਮ ਓਵਨ; ਸੰਭੀ, ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ (1995). The Sikhs: Their Religious Beliefs and Practices. Sussex Academic Press. p. 200.

[Teece_2004_4-28] Teece, Geoff (2004). Sikhism:Religion in focus. Black Rabbit Books. p. 4. ISBN 978-1-58340-469-0.

[29] "ਨਾਨਕ ਬਾਣੀ: ਸ਼ਬਦ, ਰਾਗ, ਰਬਾਬ". Punjabi Tribune Online (हिंदी भाषेत). 2019-11-11. 2019-11-13 रोजी पाहिले.^{[permanent dead link]}साचा:ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ

[30] Nikky-Guninder Kaur Singh (2011), Sikhism: An।ntroduction,।B Tauris, आयएसबीएन 978-1848853218, pages 2-8

[31] ਵਿਲੀਅਮ ਓਵਨ ਕੋਲ ਅਤੇ ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸੰਭੀ (1995), The Sikhs: Their Religious Beliefs and Practices, Sussex Academic Press, आयएसबीएन 978-1898723134, pages 52-53, 46, 95-96, 159

[Kamala1-32] Nayar, Kamal Elizabeth; Sandhu, Jaswinder Singh (2007). The Socially Involved Renunciate – Guru Nanaks Discourse to Nath Yogi's. United States of America: State University of New York Press. p. 106. ISBN 978-0-7914-7950-6.

[Nikky1-33] Kaur Singh; Nikky Guninder (30 January 2004). Hindu spirituality: Postclassical and modern (Editors: K. R. Sundararajan, Bithika Mukerji). English: Motilal Banarsidass. p. 530. ISBN 81-208-1937-3.

[David_Lorenzen_1995_pages_1-22-34] David Lorenzen (1995), Bhakti Religion in North India: Community Identity and Political Action, State University of New York Press, आयएसबीएन 978-0791420256, pages 1-2, Quote: "Historically, Sikh religion derives from this nirguni current of bhakti religion"

[Louis_Fenech_2014_page_35-35] Louis Fenech (2014), in The Oxford Handbook of Sikh Studies (Editors: Pashaura Singh, Louis E. Fenech), Oxford University Press, आयएसबीएन 978-0199699308, page 35, Quote: "Technically this would place the Sikh community's origins at a much further remove than 1469, perhaps to the dawning of the Sant movement, which possesses clear affinities to Guru Nanak's thought sometime in the tenth century. The predominant ideology of the Sant parampara in turn corresponds in many respects to the much wider devotional Bhakti tradition in northern India."

[encyclobritannicasikh-36] Sikhism, Encyclopædia Britannica (2014), Quote: "In its earliest stage Sikhism was clearly a movement within the Hindu tradition; Nanak was raised a Hindu and eventually belonged to the Sant tradition of northern India",

[Grewal-37] Grewal, JS (October 1998). The Sikhs of the Punjab. United Kingdom: Cambridge University Press. pp. 28 onwards. ISBN 0-521-63764-3.

[Singha-38] Singha, HS (30 May 2009). Sikhism: A Complete Introduction. New Delhi, India: Hemkunt Press. p. 8. ISBN 978-81-7010-245-8.

[GuruNanak_BBC2-39] "Guru Nanak: A brief overview of the life of Guru Nanak, the founder of the Sikh religion".

[40] Harjinder Singh Dilgeer (2008). Sikh Twareekh. Belgium & India: The Sikh University Press.

[41] Jagbir Johal (2011). Sikhism Today. Bloomsbury Academic. pp. 125 note 1. ISBN 978-1-84706-272-7.

[CallewaertSnell1994p262-42] Winand M. Callewaert; Rupert Snell (1994). According to Tradition: Hagiographical Writing in India. Otto Harrassowitz Verlag. pp. 26–27. ISBN 978-3-447-03524-8.

[Lorenzen1995p412-43] David N. Lorenzen (1995). Bhakti Religion in North India: Community Identity and Political Action. State University of New York Press. pp. 41–42, context: 37–43. ISBN 978-0-7914-2025-6.

[44] "Gurdwaras in Bangladesh". Sikhi Wiki.

[45] V. L. Ménage (1979), The "Gurū Nānak" Inscription at Baghdad, The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland, Cambridge University Press, No. 1, pages 16-21

[46] WH McLeod (2004). Sikhs and Sikhism. Oxford University Press. pp. 127–131. ISBN 978-0-19-566892-6.

[47] Mahinder N. Gulati (2008). Comparative Religious And Philosophies: Anthropomorphlsm And Divinity. Atlantic Publishers. pp. 316–319. ISBN 978-81-269-0902-5.

[Lorenzen1995p4122-48] चुका उधृत करा: <ref> चुकीचा कोड; Lorenzen1995p4122 नावाने दिलेल्या संदर्भांमध्ये काहीही माहिती नाही

[CallewaertSnell1994p28-49] Winand M. Callewaert; Rupert Snell (1994). According to Tradition: Hagiographical Writing in India. Otto Harrassowitz Verlag. pp. 27–30. ISBN 978-3-447-03524-8.

[50] Harjot Oberoi (1994). The Construction of Religious Boundaries: Culture, Identity, and Diversity in the Sikh Tradition. University of Chicago Press. p. 55. ISBN 978-0-226-61593-6.

[51] "The Sikhism Home Page: Guru Nanak". Sikhs.org. 9 August 2009 रोजी पाहिले.

[१]

[२]

[३]

[४]

[५]

[६]

[७]

[८]

[९]

[१०]

[११]

[१२]

[१३]

[१४]

[१५]

[१६]

[१७]

[१८]

[१९]

[२०]

[२१]

[२२]

[२३]

[२४]

[२५]

[२६]

[२७]

[२८]

[२९]

[३०]

[३१]

[३२]

[३३]

[३४]

[३५]

[३६]

[३७]

[३८]

[३९]

[४०]

[४१]

[४२]

[४३]

[४४]

[४५]

[४६]

[४७]

[४८]

[४९]

[५०]

[५१]