खरगौन जिल्हा
हा लेख खरगोन जिल्ह्याविषयी आहे. खरगोन शहराविषयीचा लेख येथे आहे.
खरगोन जिल्हा, जो पूर्वी पश्चिम निमाड जिल्हा म्हणून ओळखला जात होता, हा मध्य भारताच्या मध्य प्रदेश राज्यातील जिल्हा आहे. हा जिल्हा निमाड प्रदेशात आहे आणि तो इंदूर विभागाचा भाग आहे. खरगोन शहर हे या जिल्ह्याचे मुख्यालय आहे जे इंदूर या महानगराच्या दक्षिणेस आहे.
| खरगोन जिल्हा पश्चिम निमाड | |
| मध्य प्रदेश राज्यातील जिल्हा | |
 | |
| देश |  भारत
|
| राज्य | मध्य प्रदेश |
| विभागाचे नाव | इंदूर विभाग |
| मुख्यालय | खरगोन |
| क्षेत्रफळ | |
| - एकूण | ८,०३० चौरस किमी (३,१०० चौ. मैल) |
| भाषा | |
| - अधिकृत भाषा | हिंदी |
| लोकसंख्या | |
| -एकूण | १८,७३,०४६ (२०११) |
| -लोकसंख्या घनता | २३० प्रति चौरस किमी (६०० /चौ. मैल) |
| -साक्षरता दर | ६३.९८% |
| -लिंग गुणोत्तर | ९६५ ♂/♀ |
| प्रशासन | |
| -जिल्हाधिकारी | श्रीमती अनुग्रहा पी. |
| -लोकसभा मतदारसंघ | खरगोन (लोकसभा मतदारसंघ) |
भूगोल
संपादनजिल्ह्याचे क्षेत्रफळ ८,०३० चौकिमी (३,१०० चौ. मील) आहे. जिल्हा २१°२२' आणि २२°३५' उत्तर अक्षांश व ७४°२५' आणि ७६°१४' पूर्व रेखांश दरम्यान वसलेला आहे. जिल्ह्याच्या उत्तरेला धार, इंदूर आणि देवास, दक्षिणेला महाराष्ट्र राज्याचा जळगाव जिल्हा, पूर्वेला खंडवा, बुरहानपूर आणि पश्चिमेला बडवानी या जिल्ह्यांनी वेढलेले आहे.
इतिहास
संपादनजिल्ह्याला मोठा इतिहास आहे. प्राचीन काळात, महिष्मती (सध्याचे महेश्वर) येथील हैहय या प्रदेशावर राज्य करत होते. सुरुवातीच्या मध्ययुगीन काळात, हे क्षेत्र माळव्याच्या परमार आणि असिरगडच्या अहिरांच्या अधिपत्याखाली होते. मध्ययुगीन उत्तरार्धात, हे क्षेत्र माण्डूच्या माळवा साम्राज्याच्या अंतर्गत होते. १५३१ मध्ये, गुजरातचा सुलतान बहादूर शाहने हा भाग आपल्या ताब्यात घेतला. १५६२ मध्ये अकबराने संपूर्ण माळव्यासह हा प्रदेश मुघल साम्राज्याला जोडला. १७४० मध्ये पेशव्यांच्या अधिपत्याखाली मराठ्यांनी हा प्रदेश आपल्या ताब्यात घेतला. १७७८ मध्ये, पेशव्यांनी हा प्रदेश मराठा शासक, इंदूरचे होळकर, ग्वाल्हेरचे सिंधीया आणि धारच्या पोनवारांना वाटून दिले. १८२३ साली ग्वाल्हेरच्या सिंधीया (शिंदे) राज्यकर्त्यांशी संबंधित असलेले संस्थान ब्रिटिशांच्या ताब्यात गेले. १८६१ मध्ये त्याचे संपूर्ण सार्वभौमत्व इंग्रजांना देण्यात आले, १८६७ मध्ये ते इंदूरच्या होळकर शासकांकडे गेले. १९४७ मध्ये भारताच्या स्वातंत्र्यानंतर, इंदूर संस्थानातील निमाड जिल्हा हा मध्य भारत या नवीन राज्याचा निमाड जिल्हा बनला, त्याची प्रशासकीय जागा खरगोन येथे आहे. १ नोव्हेंबर १९५६ रोजी जेव्हा मध्य भारत मध्य प्रदेशात विलीन झाला तेव्हा हा जिल्हा मध्य प्रदेशातील पश्चिम निमाड जिल्हा बनला. पश्चिम निमाड जिल्ह्याचे २४ मे १९९८ रोजी बडवानी आणि खरगोन जिल्ह्यांमध्ये विभाजन करण्यात आले.
तालुके
संपादन- खरगोन नगर
- खरगोन
- कसरावद
- महेश्वर
- बडवाह
- सनावद
- गोगाव
- भीकनगाव
- झिरनीया
- भगवानपुरा
- सेगाव