कोर ऑफ सिग्नल
१५ फेब्रुवारी १९११ रोजी लेफ्टनंट कर्नल एस एच पॉवेल यांच्या नेतृत्वाखाली एक स्वतंत्र संस्था म्हणून त्याची स्थापना करण्यात आली आणि प्रथम आणि द्वितीय विश्वयुद्धात महत्त्वपूर्ण योगदान दिले.
| कोर ऑफ सिग्नल
Corps Of Signal | |
| चित्र:Signal corps ind.jpg | |
| स्थापना | १५ फेब्रुवारी १९११ |
| देश |  भारत
|
| विभाग | भारतीय लष्कर |
| ब्रीदवाक्य | तीव्र चौकस |
| मुख्यालय | दिल्ली |
| सेनापती | ले जनरल एम एन भुर seeके,(वी एस एम), (ए वी एस एम) |
इतिहास संपादन
दोन सिग्नल कंपन्यांच्या संघटनेसाठी ३ फेब्रुवारी १९११ रोजी विशेष आर्मी ऑर्डर म्हणून अधिसूचना जारी केल्यानंतर, १५ फेब्रुवारी १९११ रोजी सिग्नल कॉर्प्सची स्थापना करण्यात आली, जेव्हा ३१ व्या आणि ३२ व्या विभागीय सिग्नल कंपन्या, पहिल्या सिग्नल युनिट्स, येथे वाढविण्यात आले.
जे १७७७ मध्ये स्थापित केले गेले होते, ते रणांगण संदेश पाठविण्याचे प्रभारी होते. त्यानंतर, ३३ व्या आणि ३४ व्या विभागीय सिग्नल कंपन्या येथे उभारल्या गेल्या.
त्यानंतर, १ मार्च १९११ रोजी रुरकी येथे ४१ व्या वायरलेस स्क्वॉड्रनच्या केंद्रासह अहमदनगर येथे ३३व्या आणि ३४व्या विभागीय सिग्नल कंपन्या स्थापन करण्यात आल्या.
१९४७ मध्ये भारताला स्वातंत्र्य मिळाल्यानंतर, ब्रिगेडियर कॉर्प्स ऑफ सिग्नल्सचे पहिले प्रमुख बनले, १९६५ आणि १९७१ च्या युद्धानंतर, कॉर्प्सचा महत्त्वपूर्ण विस्तार झाला. २० फेब्रुवारी १९९६ आणि १५ फेब्रुवारी १९८१ रोजी कॉर्प्सला त्याचे रेजिमेंटल रंग औपचारिकपणे प्राप्त झाले
१९८० च्या दशकाच्या मध्यात, दळणवळण प्रणालीची चाचणी घेण्यासाठी एक समर्पित संस्था तयार करण्यात आली, जी आता आर्मी सेंटर फॉर इलेक्ट्रोमॅग्नेटिक्स (ACE) म्हणून ओळखली जाते. स्विचिंग आणि ट्रान्समिशन या दोन्हीसाठी डिजिटल तंत्रज्ञानाचा वापर करणारी भारतीय लष्कर पहिली एजन्सी बनली आहे.
सिग्नल कोर कमांडर संपादन
| - | - | नाव | फोटो | कार्यकाल |
|---|---|---|---|---|
| १ | ब्रिगेडियर | सी एच आय अकेहुर्सट (ओ.बी.इ) | . | १९ |
| २ | मेजर जनरल | ए सी आय्यपा | . | १९ |
| ३ | मेजर जनरल | आर एन बत्रा | . | १९९ |
| ४ | लेफ्टनंट जनरल | आए डी वर्मा | • | १९९ |
| ५ | लेफ्टनंट जनरल | एक जी पेटेंगल (एम बी एस) | • | १९९ |
| ६ | लेफ्टनंट जनरल | के एस गरेवाल | • | १९९ |
| ७ | लेफ्टनंट जनरल | आर पी सप्रा (पी.व्ही.स.एम) | • | १९९ |
| ८ | लेफ्टनंट जनरल | व्ही सी खन्ना(पी.व्ही.स.एम) | • | १९९ |
| ९ | लेफ्टनंट जनरल | एम एस सोधी(पी.व्ही.स.एम) | • | १९९ |
| १० | लेफ्टनंट जनरल | आर पी सिंह(पी.व्ही.स.एम) | • | १९९ |
| ११ | लेफ्टनंट जनरल | एस एल मेहरा(पी.व्ही.स.एम) | • | १९९ |
| १२ | लेफ्टनंट जनरल | हरभजन सिंह (पी.व्ही.स.एम) | • | १९९ |
| १३ | लेफ्टनंट जनरल | एम के घोष (ए.व्ही.स.एम) | • | १९९ |
| १४ | लेफ्टनंट जनरल | पी डी भारगरा(ए.व्ही.स.एम) | • | १९९ |
| १५ | लेफ्टनंट जनरल | एम जे एस भाल्ला(पी.व्ही.स.एम, ए.डी.सी) | • | १९९ |
| १६ | लेफ्टनंट जनरल | प्रकाश गोकरन( ए.व्ही.स.एम) | • | १९९ |
| १७ | लेफ्टनंट जनरल | डी पी सेहगाल(पी.व्ही.स.एम, ए.व्ही.स.एम, व्ही.स.एम) | • | २०० |
| १८ | लेफ्टनंट जनरल | देविदर कुमार(पी.व्ही.स.एम, व्ही.स.एम) | • | २०० |
| १९ | लेफ्टनंट जनरल | एस पी श्री कुमार(पी.व्ही.स.एम, ए.व्ही.स.एम, व्ही.स.एम) | • | २०० |
| २० | लेफ्टनंट जनरल | पी महापात्रा(ए.व्ही.स.एम, व्ही.स.एम) | • | २०० |
| २१ | लेफ्टनंट जनरल | एस पी कोचर(ए.व्ही.स.एम, व्ही.स.एम, एस.एम) | • | २०१ |
| २२ | लेफ्टनंट जनरल | नितीन कोहली (पी.व्ही.स.एम, ए.व्ही.स.एम, व्ही.एस.एम) | • | २०१ |
| २३ | लेफ्टनंट जनरल | ए आर प्रसाद (ए.व्ही.स.एम, व्ही.स.एम, पी.एच.डी) | • | २०१ |
| २४ | लेफ्टनंट जनरल | राजीव सेबरवाल (ई.व्ही.स.एम, ए.व्ही.स.एम, व्ही.स.एम) | चित्र:Lt Gen Rajeev Sabherwal.jpg | २०१ |
| २५ | लेफ्टनंट जनरल | एम एन भुरके(ए.व्ही.स.एम, व्ही.स.एम) | 
|
२०२० |
युनिट संपादन
प्रशिक्षण संपादन
युद्धानंतर, देशात फक्त दोन केंद्रे उरली होती एक जबलपूर आणि दुसरे बंगळुरू. फाळणीनंतर बंगळुरू येथील केंद्राची मालमत्ता पाकिस्तानला हस्तांतरित करण्यात आली. कर्नल आर जे मोबर्ली ओबीई यांनी फाळणीच्या वेळी केंद्राची कमान सांभाळली होती. पाकिस्तानात जाण्याचा निर्णय घेतलेल्या कॉम्रेड्सना निरोप देण्यासाठी जबलपूरमध्ये एक कार्यक्रम आयोजित करण्यात आला होता. त्यावेळी लष्करी प्रशिक्षण रेजिमेंटचे नेतृत्व करणारे सर्वात वरिष्ठ भारतीय अधिकारी मेजर पी एन लुथरा यांनी विदाई परेडमध्ये पाकिस्तान सिग्नल कॉर्प्स अधिकाऱ्यांना स्क्रोल सादर केला. १ डिसेंबर १९४७ रोजी, कर्नल मोबर्ली यूकेला परतले आणि कर्नल अपार सिंग MBE यांना प्रशिक्षण केंद्राचे पहिले भारतीय कमांडंट म्हणून पदभार स्वीकारण्याचा मान मिळाला. केंद्र हे परंपरेने सर्व सिग्नल कर्मचाऱ्यांचे घर मानले जाते. विभाजनाच्या वेळी, केंद्रामध्ये मुख्यालय, एक लष्करी प्रशिक्षण रेजिमेंट, दोन तांत्रिक प्रशिक्षण रेजिमेंट, एक बॉईज रेजिमेंट, एक डेपो कंपनी आणि सिग्नल रेकॉर्ड यांचा समावेश होता.
१९६२ च्या भारत-चीन संघर्षानंतर, अचानक विस्तार झाला आणि दोन अतिरिक्त केंद्रे उभारण्यात आली, एक गोव्यात आणि दुसरे जबलपूर येथे. १९६७ मध्ये, जबलपूर येथे असलेले सिग्नल प्रशिक्षण केंद्र बरखास्त करण्यात आले. प्रत्येक प्रशिक्षण केंद्रामध्ये आता एक मिलिटरी ट्रेनिंग रेजिमेंट आणि तीन टेक्निकल ट्रेनिंग रेजिमेंट आहेत.
प्रशिक्षण केंद्र संपादन
या केंद्रामध्ये मुख्यालय, एक लष्करी प्रशिक्षण रेजिमेंट, तांत्रिक प्रशिक्षण रेजिमेंट आणि डेपो रेजिमेंट यांचा समावेश आहे. प्रथमच कॉर्प्समध्ये भरती झालेल्यांना लष्करी आणि तांत्रिक प्रशिक्षण देण्यासाठी आणि नंतरच्या टप्प्यावर विविध ट्रेड आणि श्रेणींसाठी अपग्रेड आणि रूपांतरण प्रशिक्षण देण्यासाठी केंद्र जबाबदार आहे.
साठच्या दशकाच्या सुरुवातीला, कॉर्प्ससाठी दुसरे प्रशिक्षण केंद्र उभारण्याचा निर्णय घेण्यात आला. विविध ठिकाणच्या साधक-बाधक गोष्टींचा आढावा घेतल्यानंतर हे केंद्र देशाच्या दक्षिण भागात असावे, असे ठरले. त्यानुसार, विविध ठिकाणांची पुनर्रचना करण्यात आली आणि डिसेंबर १९६१ मध्ये गोवा मुक्त झाल्यानंतर, शेवटी गोव्यात केंद्राची स्थापना करण्याचा निर्णय घेण्यात आला. गोव्याची निवड त्याच्या सिल्‍वन परिसरासाठी केली गेली होती आणि त्‍यामध्‍ये मूलतः पोर्तुगीज गॅरिसन वापरत असलेल्‍या काही तयार-बांधणी निवासाची ऑफर दिली होती. नोकरशाहीच्या कागदोपत्री कामाच्या चक्रव्यूहात काय गमावले जाऊ शकते ते म्हणजे गोवा हे एक शहर नाही, तर त्याच्या संपूर्ण परिसरात पसरलेल्या असंख्य छोट्या शहरांचा समावेश आहे. उपलब्ध निवास व्यवस्था सर्व बेटावर पसरली होती. तथापि, निर्णय घेऊन ९ डिसेंबर १९६२ रोजी पणजी (तेव्हा पणजीम म्हणून ओळखले जाणारे) येथे २ सिग्नल केंद्र उभारण्यात आले.
०१ ऑक्‍टोबर १९६७ रोजी, स्‍कूल ऑफ सिग्नलला "मिलिटरी कॉलेज ऑफ टेलिकम्युनिकेशन इंजिनीअरिंग" (MCTE) असे संस्‍थेमध्‍ये दिले जात असलेल्‍या प्रगत तांत्रिक प्रशिक्षणाच्‍या अनुषंगाने पुन्‍हा डिझाईन करण्यात आले आणि विंग्‍सचे नामकरण फॅकल्‍टीज करण्यात आले. लष्करात व्यवस्थापन आणि स्विचिंगसाठी संगणकाची ओळख करून, फेब्रुवारी १९७१ मध्ये संगणक तंत्रज्ञान शाखा नावाची एक नवीन शाखा सुरू करण्यात आली. ही शाखा संरक्षण मंत्रालयाच्या निवडक सेवा आणि नागरी अधिकाऱ्यांसाठी प्रोग्रामर म्हणून प्रशिक्षण देण्यासाठी अभ्यासक्रम चालवणार होती आणि सिस्टम विश्लेषक. १९७५ च्या मध्यापर्यंत महाविद्यालयात TDC ३१६ संगणक स्थापित करण्यात आला. विस्तार तसेच तांत्रिक क्षेत्रातील स्फोट लक्षात घेऊन महाविद्यालयाची ठराविक अंतराने पुनर्रचना करण्यात आली. आता त्याची कमांड लेफ्टनंट जनरलकडे आहे आणि कॉम्बॅट कम्युनिकेशन्स, कम्युनिकेशन्स इंजिनिअरिंग, क्रिप्टोलॉजी, कॉम्प्युटर टेक्नॉलॉजी आणि संकल्पनात्मक अभ्यास या क्षेत्रात प्रशिक्षण देण्यासाठी अनेक फॅकल्टी आहेत. कॉलेजने 1980 मध्ये इलेक्ट्रोमॅग्नेटिक कंपॅटिबिलिटी फॅकल्टी स्थापन केली ज्याने संप्रेषण कार्यक्षमता सुधारण्यासाठी आपले योगदान दिले. महाविद्यालयात अधिकारी आणि पुरुषांना प्रशिक्षण देणे सुरू आहे महाविद्यालयात चालवले जाणारे तांत्रिक अभ्यासक्रम डिप्लोमा, पदवी आणि पदव्युत्तर स्तर या तीन स्तरांवर आहेत. पदव्युत्तर स्तरावरील अभ्यासक्रमांना जवाहरलाल नेहरू विद्यापीठ, नवी दिल्ली द्वारे अभियांत्रिकीमध्ये बॅचलर पदवी प्रदान करण्यासाठी मान्यता दिली जाते. पदव्युत्तर अभ्यासक्रम हा DAVV विद्यापीठ, इंदूर द्वारे मान्यताप्राप्त आहे. रेजिमेंटल सिग्नलिंगमध्ये प्रशिक्षक म्हणून इतर शस्त्रे.
तंत्रज्ञानान संपादन
67 व्या प्रजासत्ताक दिनाच्या परेड 2016च्या निमित्ताने सिग्नल मार्चिंग तुकडी राजपथातून जात आहे
कॉर्प्स ऑफ सिग्नल्सचे मोबाइल बेस ट्रान्सीव्हर स्टेशन 
कॉर्प्स ऑफ सिग्नल्सचे ट्रान्सपोर्टेबल सॅटेलाइट टर्मिनल 
कॉर्प्स १९६१िग्नल्स शताब्दी टपाल तिकीट 2011 मध्ये जारी करण्यात आले
कॉर्प्स कमांड आणि कंट्रोल सॉफ्टवेर विकसित करण्यासाठी संरक्षण संशोधन आणि विकास संस्था (DRDO) सोबत जवळून काम करते, विशेषतः संयुक्ता इलेक्ट्रॉनिक वॉरफेअर सिस्टम, एक मोबाइल इंटिग्रेटेड इलेक्ट्रॉनिक युद्ध प्रणाली, भारत इलेक्ट्रॉनिक्स लिमिटेड सोबत विकसित केली आहे.
मिलिटरी कॉलेज ऑफ टेलिकम्युनिकेशन इंजिनिअरिंग (MCTE), महू ही कॉर्प्स ऑफ सिग्नल्सची प्रीमियर प्रशिक्षण संस्था आहे. त्याचे युद्ध संग्रहालय जबलपूर येथे आहे, जेथे 1 सिग्नल प्रशिक्षण केंद्र आहे
कॉर्प्स ऑफ सिग्नल्सचे मोबाइल बेस ट्रान्सीव्हर स्टेशन
कोर ऑफ सिग्नल युद्ध स्मारक संपादन
देशाच्या गौरवशाली सेवेत आपले प्राण अर्पण करणाऱ्या कॉर्प्सच्या त्या शूर बंधूंच्या पवित्र स्मृतीचा आदर करण्यासाठी, जबलपूरच्या 1 सिग्नल ट्रेनिंग सेंटरच्या नंबर 1 मिलिटरी ट्रेनिंग रेजिमेंटच्या परेड ग्राउंडवर युद्ध स्मारक उभारण्यात आले. 13 फेब्रुवारी 1961 रोजी सुवर्ण महोत्सवी पुनर्मिलन समारंभात स्मारकाचे अनावरण करण्यात आले.
हे स्मारक कटनी दगडाची 305 सेमी उंच भिंत आणि एक जुळणारा पाया या स्वरूपात आहे. स्तंभावर भारतीय सिग्नल कॉर्प्सचे मूळ कॉर्प्स चिन्ह पितळी रंगात आणि 'देशाच्या सेवेत ज्यांनी त्यांचे जीवन दिले त्यांच्या स्मरणार्थ' असा शिलालेख असलेली समर्पित फलक लावलेली आहे. कॉर्प्सच्या प्रथेनुसार, फक्त पांढरे गुलाब उगवले जातात आणि फक्त पांढऱ्या गुलाबांना पुष्पांजली वाहिली जाते. फेब्रुवारी 1970 मध्ये, कॉर्प्सचे वर्तमान चिन्ह जुन्या चिन्हाच्या खाली बसवले गेले.
हे स्मारक अँडरसन लाइन्समधील 1 मिलिटरी ट्रेनिंग रेजिमेंटचे परेड ग्राउंड सुशोभित करते जे 1920 पासून कॉर्प्समध्ये सामील झालेल्या रिक्रूटच्या घामाने पाणी झाले आहे. या कवायती चौकावरच, या सर्वोच्च बलिदानाच्या प्रतिकाच्या सावलीत ते सैन्यदलात प्रवेश करताना सेवा आणि देशासाठी आपली निष्ठा गहाण ठेवतात. रेजिमेंटल अॅटेस्टेशन परेड युद्ध स्मारकाच्या सावलीत आयोजित केली जायची परंतु ही प्रथा फेब्रुवारी २००२ पासून बंद करण्यात आली आहे. युद्ध स्मारकाचे 2006 मध्ये नूतनीकरण करण्यात आले आणि 13 व्या कॉर्प्स रीयुनियन दरम्यान SO-in-C आणि वरिष्ठ कर्नल कमांडंट यांनी उद्घाटन केले.
पुरस्कार संपादन
वीर चक्र पुरस्कार संपादन
कीर्ती चक्र पुरस्कार संपादन
महावीर चक्र पुरस्कार संपादन
अशोक चक्र (पदक) संपादन
सेना मेडल संपादन
पोशाख व ओळख संपादन
- ज्युनिअर इंजिनिअर (नेटवर्क इंजिनिअर)
- ज्युनिअर इंजिनिअर
- टेक्निकल टेेली कमुनिकेेशन
- ओपरेटर कमुनिकेेशन सेेेेेंटर
- इ एफ एस
- ओ एस एस
- साफर ओपरेटर
- ड्रफ्समॅन
- डिव्हर
- डि आर
- एस के टी