नालासोपारा

नालासोपारा हे वसई-विरार महानगरपालिकेतले एक उपनगर आहे. नालासोपारा पूर्वी सोपारा किंवा सुपारा म्हणून ओळखले जाणारे, मुंबई महानगर प्रदेशातील एक शहर आहे. पूर्वेला नाळा आणि पश्चिमेला सोपारा असे गाव एकत्र करून पश्चिम रेल्वेने नालासोपारा असे रेल्वे स्थानक बांधले. भारतातील महाराष्ट्रातील पालघर जिल्ह्यात आहे आणि वसई-विरार शहर महानगरपालिका द्वारे शासित आहे. नालासोपारा रेल्वे स्थानक हा पश्चिम रेल्वे विभागाचा एक भाग आहे.

नालासोपारा (शुर्पारक)
भारतामधील शहर
देश	भारत
राज्य	महाराष्ट्र
जिल्हा	पालघर

नालासोपारा येथील स्तूप

नालासोपारा हे प्राचीन भारतातील शुर्पारक (शूरांचे शहर; शूरपारक) किंवा सुपारक म्हणून विद्वानांनी स्वीकारले आहे आणि ते एक व्यस्त व्यापारी केंद्र आणि बौद्ध धर्माचे एक महत्त्वाचे स्थान होते. हे सातवाहनांच्या अधिपत्याखालील प्रशासकीय घटकांपैकी एक होते आणि कार्ले, नाशिक, नाणेघाट आणि कान्हेरी येथील शिलालेखांमध्ये त्याचा उल्लेख आढळतो.

हवामान

येथे उष्णकटिबंधीय हवामान आहे, विशेषतः उष्णकटिबंधीय ओले आणि कोरडे हवामान कोपेन हवामान वर्गीकरणांतर्गत, सात महिने कोरडेपणा आणि जुलैमध्ये पावसाचे उच्चांक.

या मध्यम हवामानात जास्त पावसाचे दिवस आणि अत्यंत तापमानाचे फार कमी दिवस असतात. डिसेंबर ते फेब्रुवारी हा थंड हंगाम त्यानंतर मार्च ते जून असा उन्हाळा असतो. जून ते सप्टेंबर अखेरचा कालावधी हा नैऋत्य मान्सूनचा हंगाम असतो आणि ऑक्टोबर आणि नोव्हेंबर हा मान्सूननंतरचा हंगाम असतो. सर्वात कोरडे दिवस हिवाळ्यात असतात तर सर्वात ओले दिवस जुलैमध्ये येतात.

जून ते सप्टेंबर दरम्यान, नैऋत्य मोसमी पावसाने प्रदेशात जोरदार हजेरी लावली. मे महिन्यात मान्सूनपूर्व सरी येतात. कधीकधी ऑक्टोबर आणि नोव्हेंबरमध्ये मान्सूनच्या सरी येतात. सरासरी एकूण वार्षिक पर्जन्यमान २,०००-२,५०० मिमी (७९-९८ इंच) दरम्यान असते. दरवर्षी, एकूण पावसाच्या 80% पेक्षा जास्त पाऊस जून ते ऑक्टोबर दरम्यान होतो. सरासरी आर्द्रता ६१-८६% आहे, ज्यामुळे ते आर्द्र हवामान झोन बनते.

तापमान 22-36 °C (72-97 °F) पासून बदलते. सरासरी तापमान 26.6 °C (80 °F), आणि सरासरी पर्जन्यमान 2,434 मिमी (95.83 इंच) आहे. सरासरी किमान तापमान 22.5 °C (72.5 °F) आहे. दैनंदिन सरासरी कमाल तापमान 28.4 °C (83.1 °F) ते 33.4 °C (92.1 °F) पर्यंत असते, तर दैनिक सरासरी किमान तापमान 17.5 °C (63.5 °F) ते 26.4 °C (79.5 °F) पर्यंत असते. . हिवाळ्यात, तापमान 12-25 °C (54-77 °F) दरम्यान असते तर उन्हाळ्यात तापमान 36-41 °C (97-106 °F) दरम्यान असते.

इतिहास

सोपारा

सोपारा (काही जणांनी हिब्रू ग्रंथांमध्ये ओफिरचा उल्लेख केला आहे) हे एक प्राचीन बंदर शहर आणि प्राचीन अपरांताची राजधानी होती. सोपारा हे प्राचीन बंदर हे पश्चिम भारतातील केम्बे बंदरानंतर सर्वात महत्त्वाचे बंदर होते. या प्राचीन शहराचे ठिकाण सध्याच्या नालासोपाराजवळ आहे. प्राचीन काळी, हे भारताच्या पश्चिम किनाऱ्यावरील सर्वात मोठे टाउनशिप होते, मेसोपोटेमिया, इजिप्त, कोचीन, अरेबिया आणि पूर्व आफ्रिकेशी व्यापार करत होते.

महाभारत आणि पुराण सांगतात की परशुरामाच्या निवासस्थानासाठी समुद्रातून शूरपारक परत मिळवण्यात आले होते आणि त्यामुळे ते तीर्थ बनले होते. १८८२ मध्ये अशोकाच्या स्तूपातील अवशेष आणि रॉक शिलालेख (८व्या आणि ९व्या प्रमुख शिलालेखांचे तुकडे) सापडल्याने ३ऱ्या शतकापासून ते ९व्या शतकापर्यंत या बंदर शहराचे महत्त्व सिद्ध होते. इ.स. संस्कृत ग्रंथ महावंश (VI, 46, 47) मध्ये असे म्हणले आहे की सिंहली राज्याचा (आता श्रीलंका) पहिला राजा विजया सुप्परका (सोपारा) येथून श्रीलंकेला गेला. टॉलेमीने या शहराचा उल्लेख सौपारा असा केला होता आणि त्याच्या काळात हे एक मोठे व्यापारी केंद्र होते जैन लेखकांच्या मते, श्रीपाल या पौराणिक राजाने सोपारकाचा राजा महासेनाची कन्या तिलकसुंदरी हिच्याशी विवाह केला होता. जिनप्रभासूरी (१४ वे शतक) यांनी त्यांच्या विविधातीर्थकल्पामध्ये सोपारकाचा उल्लेख ८४ जैन तीर्थांपैकी एक (पवित्र स्थान) म्हणून केला आहे. ऋषभदेवाच्या प्रतिमेचा उल्लेखही त्यांनी या शहरात त्यांच्या काळापर्यंत केला होता.

शुर्पारक असा सर्वात प्राचीन संदर्भ महाभारतात आढळतो. सुप्पारा जातक, इ.स.पू. ६व्या शतकातील मानले जाते, सोपारा हे S.W.Asia, गुजरात, मलबार आणि श्रीलंका येथील बंदरे, त्यांचे तज्ञ (नेव्हिगेशन पायलट- बोधिसत्व) आणि त्यांनी प्रवास केलेल्या समुद्रांसोबत एक समृद्ध बंदर व्यापार म्हणून बोलते. ख्रिस्तपूर्व तिसऱ्या किंवा चौथ्या शतकातील अचूक ऐतिहासिक डेटा एकत्र केला जाऊ शकतो.

प्राचीन काळात, हे भारताच्या पश्चिम घाटातील एक विशाल शहर होते आणि परदेशी व्यापारासाठी प्रमुख बंदरांपैकी एक होते. ओफिरचा देश म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या या शहरातून टायरचा राजा हिराम याने सोलोमनसाठी सोने, मौल्यवान खडे आणि शेवग्याची झाडे आणली होती.

सोपारा येथे उत्खनन

नाला सोपाराचा स्तूप

सोपारा स्तूपातील बुद्धाची मूर्ती

एप्रिल १८८२ मध्ये, भगवानलाल इंद्रजी, एक प्रख्यात पुरातत्त्वशास्त्रज्ञ, नाणकशास्त्रज्ञ आणि एपिग्राफिस्ट यांनी सोपाराजवळील मर्देस गावातील बुरुड राजाचे कोट टीला उत्खनन केले. बौद्ध स्तूपाचे अवशेष सापडले. स्तूपाच्या मध्यभागी (विटांनी बांधलेल्या खोलीच्या आत) एक मोठा दगडी खजिना उत्खनन करण्यात आला ज्यामध्ये मैत्रेय बुद्धाच्या आठ कांस्य प्रतिमा होत्या ज्या इ.स. ८वे-९वे शतक इ.स. या तिजोरीत तांबे, चांदी, दगड, स्फटिक आणि सोन्याच्या अवशेषांच्या ताबूतांसह असंख्य सोन्याचे फुले आणि भिक्षुकीच्या वाडग्याचे तुकडे होते. गौतमीपुत्र सातकर्णीचे (सातवाहन) चांदीचे नाणेही ढिगाऱ्यातून सापडले. बॉम्बे प्रांतीय सरकारने सोपारा अवशेष एशियाटिक सोसायटी ऑफ बॉम्बेला सादर केले. या प्राचीन शहराच्या जागेवर उत्खननादरम्यान सापडलेली नाणी आणि कलाकृती आजही एशियाटिक सोसायटी, मुंबई संग्रहालयात पाहता येतात. अशोक सापडले. हे शिलालेख मुंबईच्या छत्रपती शिवाजी महाराज वास्तुसंग्रहालयात पाहता येतील. १९३९-४० मध्ये भारतीय पुरातत्त्व सर्वेक्षण विभागाच्या एम.एम.कुरेशी यांनी या जागेचे पुन्हा उत्खनन केले, जेव्हा मुख्य स्तूपाच्या दक्षिण बाजूला अनेक दगडी लिंटेल्स आणि दोन लहान स्तूप सापडले. मुस्लिम काळ. अन्वर मुन्शी (१९७२) यांना सोपारा येथे अनेक सातवाहन शिशाची नाणी सापडली. १९५६ मध्ये, भुईगाव या किनारपट्टीच्या गावातून ११व्या मोठ्या शिलालेखाचा एक तुकडा सापडला. १९९३ मध्ये उत्खननादरम्यान, एक अंगठी विहीर, रोमन ॲम्फोरे लाल पॉलिश केलेले भांडे आणि काचेचे तुकडे (सर्व सामान्य युगाच्या सुरुवातीच्या शतकातील) सापडले.

प्राचीन निवासस्थान स्तूपापासून २ किमी अंतरावर आहे जे दक्षिणेकडील कोरड्या खाडीकडे लक्ष देते आणि पूर्वेकडे ठाणे खाडीला उघडते. साइटवर मोठ्या प्रमाणात इस्लामिक चकचकीत भांडे, काळे आणि लाल रंगाचे भांडे आढळून आले. असे दिसते की सुरुवातीच्या ऐतिहासिक काळात सोपारा हे मुख्य भूभागावर उत्तरेकडील आगाशी बेटावर आणि दक्षिणेला बस्सीन येथे स्थित होते. मुख्य भूप्रदेश आणि बेट यांच्यामधील बॅकवॉटर जहाजांच्या हालचाली आणि नांगरासाठी योग्य होते. गॅस आणि निर्मल गावे एकेकाळी खाडीचा भाग होती. या गावांना लागून असलेल्या भागात अनेक टाक्या आणि स्थापत्य अवशेष आढळतात. स्तूप आणि खाडीच्या मधोमध असलेल्या भागात सर्व प्राचीन अवशेष सापडले. १९व्या शतकापर्यंत ही खाडी जलवाहतूक करण्यायोग्य होती आणि २० टन वजनाची जहाजे येथून ये-जा करत असत. पृष्ठभागावरील निष्कर्ष लक्षात घेतल्यास वास्तुशिल्पीय तुकड्यांचे महत्त्व अधिक महत्त्वाचे ठरते. भाटेला तलावाच्या आजूबाजूचा परिसर हा उतरण्याचे ठिकाण किंवा बंदर आहे, जिथे पोर्तुगीज जेट्टी आणि कस्टम हाऊसचे अवशेष देखील दिसतात. लगतच्या परिसरात एक्सप्लोरेशन (१९९४) मध्ये रेड पॉलिश वेर आणि ग्लेझ्ड वेर मिळाले आहेत. पुरावा भारतीय पुरातत्त्व सर्वेक्षण आणि ब्रिटिश अकादमी, हैदराबाद यांनी १९९३ मध्ये केलेल्या संयुक्त उत्खननाने पुष्टी केली आहे जिथे सुरुवातीच्या ऐतिहासिक कालखंडातील पुरातन वास्तू (सातवाहन आणि काशत्रप कालावधी) - शिसे आणि तांब्याची नाणी, अर्ध-मौल्यवान दगडी मणी, नॉर्दर्न ब्लॅक पॉलिश वेरचे छोटे तुकडे, ॲम्फोरेचे तुकडे आणि इस्लामिक ब्लू ग्लेज्ड वेर सापडले. या उत्खननादरम्यान मातीची भिंत आणि वेगवेगळ्या आकाराच्या दगडी तुकड्यांसह चौदा खडबडीत दगडी भिंतही आढळून आली.

पुरातत्त्व आणि साहित्यिक स्त्रोतांवरून हे स्पष्टपणे दिसून येते की सोपारा हे अशोकपूर्व काळापासून इसवी सन पूर्व ३व्या शतकापर्यंत आणि पुन्हा ९व्या ते १३व्या शतकापर्यंतचे मुख्य उद्दिष्ट होते आणि चौथ्या ते ९व्या शतकापर्यंत सांस्कृतिक अवशेषांचा पुरावा नाही. असे दिसते की या काळात सोपाऱ्याचे महत्त्व कमी झाले होते. सोपारा या प्राचीन बंदराच्या ऱ्हासाचे मुख्य कारण म्हणजे समुद्राच्या पातळीत वाढ झाल्याने झालेल्या गाळाचा परिणाम होता. यापुढे किनाऱ्याजवळील आणि किनाऱ्यापासून दूर असलेले सागरी पुरातत्त्व शोध आणि उत्खनन प्राचीन बंदर शहराची व्याप्ती निश्चित करण्यासाठी उपयुक्त ठरेल.

अशोकाचे सोपारा आदेश

सोपारा येथे अशोकाच्या आदेशांचे प्रतिलेखन

आदेशांचे प्रतिलेखन

ए.एल. बाशम यांनी सोपारा येथे सापडलेल्या आज्ञापत्रांच्या तुकड्यांचे खालील भाषांतर आहेत. या शिफारशींमध्ये, अशोकाने स्वतःला "देवनम्पिया" (देवांचा प्रिय) आणि "पियादसी" (सुंदर) असे संबोधले आहे.

८ वा प्रमुख रॉक आदेश

"पूर्वी, राजे आनंदाच्या दौऱ्यावर जात असत, ज्यात शिकारी आणि इतर तत्सम करमणूक होते. देवांचा प्रिय राजा पियादसी, जेव्हा त्याला १० वर्षांसाठी अभिषेक झाला, तेव्हा तो ज्ञानवृक्षावर गेला. तेव्हापासून ते उदयास आले. धम्माशी संबंधित सहलींचा सराव, ज्यामध्ये तपस्वी आणि ब्राह्मणांच्या भेटी घेतल्या जातात, भेटवस्तू दिल्या जातात, वृद्ध लोकांच्या भेटी घेतल्या जातात, सोन्याचे वाटप केले जाते, ग्रामीण भागातील लोकांच्या भेटी घेतल्या जातात, धम्माचे निर्देश दिले जातात आणि प्रश्न विचारले जातात. धम्मावर उत्तर दिले जाते. देवांचा प्रिय राजा पियादसी याला इतर कोणत्याही उपभोगांपेक्षा जास्त आनंद मिळतो."

९ वा प्रमुख रॉक आदेश

"देवांचा लाडका राजा पियादसी म्हणतो: लोक आजारपणात, मुला-मुलींच्या लग्नाच्या वेळी, मुलांच्या जन्माच्या वेळी, प्रवासाला जाताना या आणि इतर तत्सम प्रसंगी अनेक विधी करतात. विशेषतः स्त्रिया विविध प्रकारचे समारंभ करतात, जे क्षुल्लक आणि निरुपयोगी असतात. असे समारंभ जर केलेच तर त्याचे छोटे परिणाम होतात. पण एक समारंभ ज्याचे मोल आहे तो धम्माचा. या समारंभात गुलाम आणि नोकरांचा आदर, आदर यांचा समावेश होतो. शिक्षकांसाठी, जीवांप्रती संयमी वागणूक, श्रमण आणि ब्राह्मण यांना दान - या आणि तत्सम पद्धतींना धम्माचा सोहळा म्हणतात. म्हणून पिता, पुत्र, भाऊ, गुरू, मित्र, परिचित आणि शेजारी यांनी विचार केला पाहिजे, 'हे पुण्य आहे, हे आहे. जोपर्यंत माझा उद्देश साध्य होत नाही तोपर्यंत मी सराव केला पाहिजे.'

लोकसंख्याशास्त्र

२०११ च्या भारताच्या जनगणनेनुसार, नालासोपाऱ्याची लोकसंख्या ४.६ लाख होती. नालासोपाऱ्याची लोकसंख्या २००१ च्या जनगणनेत २.३ लाखांवरून २०११ मध्ये ४.६ लाख झाली. हे मुंबईच्या सुप्रसिद्ध सॅटेलाइट सिटीपैकी एक आहे. लोकसंख्येच्या ५४% पुरुष आणि ४६% स्त्रिया आहेत. नाला सोपाराचा सरासरी साक्षरता दर ७९% आहे, जो राष्ट्रीय सरासरी ७४.०४% पेक्षा जास्त आहे: पुरुष साक्षरता ७७% आणि महिला साक्षरता ८२% आहे. नालासोपारामध्ये, १३% लोकसंख्या ६ वर्षांपेक्षा कमी वयाची आहे. अल्पसंख्याक भाषांमध्ये, गुजराती लोकसंख्येच्या १७.८२% आणि हिंदी २२.९२% लोक बोलतात.

महत्त्वाची ठिकाणे

चक्रेश्वर महादेव मंदिर चक्रेश्वर महादेव मंदिर (19.416982°N 72.798733°E) हे भगवान शिवाचे अतिशय प्राचीन मंदिर आहे. हे तुलनेने लहान मंदिर आहे आणि ते पवित्र स्थान म्हणून प्रख्यात आहे जिथे स्वामी समर्थांनी जवळच असलेल्या राम मंदिराचे ध्यान, प्रतिष्ठा केले आणि याच ठिकाणी सजीव समाधी घेतलेल्या शिष्याला आशीर्वाद दिला. हे मंदिर नालासोपारा पश्चिमेकडील चक्रेश्वर तलावाच्या एका कोपऱ्यात आहे.

साहित्यातील संदर्भ

झवेरचंद मेघानी यांनी गुजरातरत्नो जय नावाच्या ऐतिहासिक घटनांवर आधारित गुजराती कादंबरीचा उल्लेख केला आहे की प्रसिद्ध जैन सामान्य लोक वास्तुपाल आणि दिलवाडा मंदिरे बांधणारे तेजपाल यांचे पालक घरातून पळून गेल्यानंतर काही काळ सोपारा येथे राहिले होते.