पहिला राजेंद्र चोळ
या लेखातील मजकूर मराठी विकिपीडियाच्या विश्वकोशीय लेखनशैलीस अनुसरून नाही. आपण हा लेख तपासून याच्या पुनर्लेखनास मदत करू शकता.
नवीन सदस्यांना मार्गदर्शन हा साचा अशुद्धलेखन, अविश्वकोशीय मजकूर अथवा मजकुरात अविश्वकोशीय लेखनशैली व विना-संदर्भ लेखन आढळल्यास वापरला जातो. |
राजेंद्र I (971 CE - 1044 CE), ज्यांना सहसा राजेंद्र द ग्रेट आणि गंगाईकोंडा चोळ ने (मध्य तमिळ: Kaṅkaikoṇṭa Cōḻaṉ; lit. 'Ganges वाहक'), आणि कदारम कोंडन (Middle. Kṭram Kodan) असे संबोधले जाते. 'केदाहचा विजेता'), हा चोळ सम्राट होता ज्याने 1014 आणि 1044 CE मध्ये राज्य केले. त्याचा जन्म तंजावर येथे राजाराजा पहिला आणि त्याची राणी वनथी यांच्याकडे झाला आणि 1012 मध्ये वडिलांसोबत सह-रीजंट म्हणून शाही सत्ता स्वीकारली जोपर्यंत 1014 मध्ये राजेंद्र चोळ सिंहासनावर आरूढ झाला. त्याच्या कारकिर्दीत, चोळ साम्राज्य भारतीय उपखंडात शिखरावर पोहोचले; हिंद महासागर ओलांडून व्यापार आणि विजयाद्वारे त्याने आपला विस्तार वाढवला, ज्यामुळे राजेंद्र दक्षिण आशियाच्या पलीकडे प्रदेश जिंकणाऱ्या काही भारतीय सम्राटांपैकी एक बनला. त्याच्या सुरुवातीच्या काळात, राजेंद्र चोळ सैन्यात सामील होता, ज्याच्या मदतीने त्याने पाश्चात्य चालुक्य आणि अनुराधापुराच्या शासकांविरुद्ध अनेक मोहिमांमध्ये लढा दिला आणि त्याला पहिला विजय मिळवून दिला. त्याने चेरा आणि पांडिया वासल राज्यांमध्ये आणि श्रीलंकेतील बंडखोरी मोडून काढली. सम्राट या नात्याने, राजेंद्रने अनुराधापुराचा विजय पूर्ण केला आणि श्रीलंकेचा मोठा भाग शाही अंमलाखाली आणला. राजेंद्रने कलिंग आणि वेंगाई या राज्यांचा पराभव करून चोळ राजवटीचा विस्तार केला आणि लक्केडिव्स आणि मालदीव बेटांवर ताबा मिळवला, ज्याला त्याने मुन्नीर पलांतिवू पन्नीरायराम ("बारा हजार बेटे आणि महासागर जेथे तीन पाण्याची भेट") असे नाव दिले. ही बेटे नंतर सामरिक नौदल तळ म्हणून वापरली गेली. त्याच्या दक्षिण-पूर्व आशिया मोहिमेदरम्यान, त्याने श्रीविजया, केदाह, तांब्रालिंगा आणि पेगू या प्रदेशात सामील करून घेतले, या प्रदेशात साम्राज्यवादी वर्चस्व प्राप्त केले आणि दक्षिणपूर्व आशियामध्ये भारतीय प्रभाव मजबूत केला.
राजेंद्रने पाल घराण्याविरुद्ध युद्ध केले आणि बरीच संपत्ती हस्तगत केली, ज्याचा वापर त्याने चोळ साम्राज्याची राजधानी गंगाईकोंडाचोळ ापुरम शहर बांधण्यासाठी केला आणि अनेक शतके साम्राज्यातील व्यापार आणि वाणिज्य केंद्रांपैकी एक आहे. हे शहर कृत्रिम तलाव, विस्तृत तटबंदी, शाही राजवाड्याच्या सभोवतालचे खंदक आणि बृहदीश्वर मंदिर यासाठी उल्लेखनीय होते. राजेंद्र हे शैव धर्माचे अनुयायी होते परंतु त्यांनी बौद्ध धर्माचे स्वागत केले आणि दक्षिण-पूर्व आशिया आणि दक्षिण भारतात अनेक स्तूप बांधले.
राजेंद्रच्या काळात व्यापाराचे नवीन प्रकार उदयास आले जसे की "एम्पोरिया" नावाची व्यावसायिक प्रणाली, चोळ ांनी मलाक्का सामुद्रधुनी आणि इतर अनेक किनारी भागांवर नियंत्रण मिळविल्यानंतर होते.एम्पोरिया म्हणजे त्यांच्या मागणीनुसार वस्तूंची निर्यात करणे, उदयास आले, ज्यामुळे साम्राज्यातील व्यापार फायदेशीर झाला आणि चोळ सैन्याची देखभाल करण्यात मदत झाली. ख्मेर साम्राज्य हे एक प्रमुख सहयोगी आणि व्यापारी भागीदार होते आणि त्यांनी चोळ यांना त्यांचे जाळे सांग चीनपर्यंत विस्तारण्यास मदत केली. या दुव्यामुळे राजेंद्रला चोळ सैन्यात चिनी जहाजे समाविष्ट करण्याची परवानगी मिळाली. हे जाळे पश्चिमेकडेही विस्तारले; चोळ अरब, उत्तर आफ्रिका, अनातोलिया आणि तुर्किक लोकांसोबत मसाल्याच्या व्यापारात गुंतले होते.
राजेंद्र चोळ पहिला त्याचा मुलगा राजाधिराज पहिला याने 1044 ते 1054 पर्यंत राज्य केले.
जीवन आणि स्वर्गारोहण
राजेंद्र I ची नेमकी जन्मतारीख अज्ञात आहे; त्याचा जन्म इ.स. 971 च्या सुमारास झाला असावा असा संशय आहे.तो राजाराजा पहिला आणि राणी वनथीचा मुलगा होता, ज्याला थिरिपुवाना मादवियार देखील म्हणतात. राजेंद्रला अरायन राजराजन नावाचा एक धाकटा भाऊ होता, जो चोळ सैन्याचा कमांडिंग जनरल बनला होता आणि किमान तीन बहिणी होत्या; धाकटी बहीण चालुक्य-विमलादित्य यांची राणी कुंदवई पिरातियार होती; आणि महादेवी नावाची मुलगी. राजघराण्यातील इतर महत्त्वाच्या सदस्यांमध्ये राणी आई दंतीशक्ती विटंकी - उर्फ लोकमहादेवी यांचा समावेश होतो. राजेंद्रच्या जन्माचे नक्षत्र तिरुवथिराई (अर्द्रा) होते.
राजेंद्र यांना त्यांच्या वडिलांच्या कारकिर्दीच्या शेवटच्या वर्षांत (१०१२-१०१४) चोळ साम्राज्याच्या प्रशासनामध्ये उघडपणे वारस म्हणून घोषित करण्यात आले आणि औपचारिकपणे त्यांच्या वडिलांशी संबंधित होते. 1018 मध्ये, राजेंद्रने आपला मुलगा राजाधिराजाला चोळ सिंहासनाचा वारस किंवा सह-प्रभारी म्हणून नियुक्त केले, ज्यावर राजाधिराजाने 1018 ते 1044 पर्यंत कब्जा केला.
लष्करी विजय कामगिरी
त्याच्या वडिलांच्या वतीने राजाराजा प्रथम, राजेंद्र प्रथम यांनी 1012 मध्ये आधुनिक काळातील मध्य तामिळनाडूमधील अदुथुराई आणि पश्चिम तामिळनाडूमधील वनवासी या मोहिमेत आपल्या वडिलांसाठी सह-रीजंट असताना भारतीय मुख्य भूमीवर युद्ध सुरू केले. त्यानंतर त्यांनी त्यांचे लक्ष उत्तर आंध्र प्रदेशातील कोल्लीपाक्कईकडे वळवले आणि 1013 मध्ये ते ताब्यात घेतले. 1014 मध्ये राजेंद्रने उत्तर कर्नाटक आणि दक्षिण महाराष्ट्रातील इराटियापाडी इलाराइयाकम यांच्या विरुद्ध युद्धाचे नेतृत्व केले. त्याने त्याच्या वडिलांच्या वतीने मन्‍नाईकडक्कम किंवा मल्‍केद हे राजधानीचे शहरही काबीज केले, जे 1006 मध्ये राजराजा चोळ नच्‍या सुरुवातीच्या काळात काबीज केल्‍यानंतर ही उलथापालथ झाली. इ.स. 1014 मध्ये राजेराजा चोळ न प्रथमच्‍या मरणानंतर आणि राजेंद्राचे चोळ सिंहासनावर आरोहण झाले. त्याच वर्षी. दोन वर्षांच्या कालावधीनंतर, 1016 मध्ये, राजेंद्रने श्रीलंकेत नौदल पाठवले आणि अनुराधापुरा राज्य आपल्या नियंत्रणाखाली आणले.1017 मध्ये पूर्व केरळमधील मोहिमेनंतर, राजेंद्रने कुडमलाई नाडू काबीज केले.
1018 मध्ये, राजेंद्रच्या सैन्याने मालदीव आणि लक्षद्वीप बेटे काबीज केली आणि त्याच वर्षी केरळच्या पश्चिमेकडील कावरत्ती बेट संदिमाथथिवुवर कब्जा केला.1019 मध्ये, राजेंद्रने इराताईपाडी इलाराईल्लकम, उत्तर कर्नाटक आणि दक्षिण महाराष्ट्र विरुद्ध दुसरी मोहीम पाठवली. उत्तरेकडील कर्नाटकातील कल्याणी येथे नवीन राजधानीसह, जी चोळ ांनी पुन्हा गमावली परंतु पूर्व कर्नाटकातील मुसांगी येथे झालेल्या लढाईनंतर पुन्हा ताब्यात घेतली. दोन वर्षांच्या खंडानंतर, राजेंद्रने भारतीय मुख्य भूमीवरील अनेक प्रदेश ताब्यात घेतल्याने, भारताच्या उत्तर आणि उत्तर-पश्चिम भागांवर विजय मिळविण्यासाठी ते अधिक महत्त्वाकांक्षी बनले. त्याने 1021 मध्ये छत्तीसगडच्या दक्षिणेला सक्करक्कोट्टम ताब्यात घेऊन या दिशेने आपल्या युद्ध मोहिमेला सुरुवात केली. त्यानंतर, त्याने आपल्या सैन्याचा काही भाग उत्तरेकडील गंगा नदीकडे आणि दुसरा उत्तर-पश्चिम दिशेने पाठवला. त्याच वेळी, दोन मोहिमा पूर्ण होईपर्यंत तो सक्करक्कोट्टम येथे थांबला.
दुसरी मोहीम उत्तरपथा आणि गंगेच्या प्रदेशात उत्तरेकडील गंगा नदीच्या दिशेने सक्करकोअट्टमपासून निघाली; त्यांनी ओडिशातील ओड्डा दृश्यम आणि थंडाबुथ्थी, उत्तर छत्तीसगडमधील कोसला नाडू, झारखंडमधील ठक्काना लाडम आणि उत्तरा लाडम आणि आधुनिक बांगलादेशातील वंगला देसम हे प्रदेश काबीज केले आणि गंगेपर्यंत पोहोचले. चोळ ांची इंडियन मेनलँड मोहीम 1022 मध्ये संपली आणि या मोहिमेत त्याच्या सैन्याने जिंकलेल्या देशांचा तपशील त्याच्या 1023 च्या मीकीर्थीमध्ये समाविष्ट केला गेला. 1022 मध्ये राजेंद्र चोळ च्या सैन्याने चोळ राजधानीत परतल्यानंतर, राजेंद्रचे रॉयल गुरु, इसाना पंडितर यांनी कुलमपंडेल, तामिळनाडू येथे गंगाईकोंडा चोळ ेश्वर मंदिर बांधले. परत आल्यावर, राजेंद्रने "गंगाईकोंडान" या नवीन शीर्षकाचा दावा केला आणि गंगेच्या मोहिमेचे नेतृत्व करणाऱ्या आपल्या धाकट्या भावाला "गंगाईकोंडा चोळ न" (गंगाई काबीज करणारा चोळ ) ही पदवी दिली. राजेंद्रने "गंगाईकोंडा चोळ ापुरम" नावाच्या नवीन शहराच्या बांधकामाला सुरुवात केली, "गंगाईकोंडा चोळ ेश्वरम" नावाचे नवीन शिव मंदिर आणि "चोळ ा गंगाम" नावाचे मोठे मंदिर पाण्याचे टाके, जेथे गंगा नदीतून आणलेले पवित्र पाणी मिसळले गेले. राजेंद्र राज्याच्या एस्सलम कॉपर प्लेट्सने गंगेचा प्रदेश जिंकून, राजेंद्रने गंगाईकोंडा चोळ ापुरमचे नवीन शहर, महान गंगाईकोंडा चोळ ेस्वेरर मंदिर आणि अरियालूर जिल्ह्यातील उदयर पल्यायम प्रदेशात पवित्र चोळ गंगम टाकी बांधली. त्याने बांधलेल्या "गंगाईकोंडा चोळ ेश्वरम" या मंदिरात, करुवराई (अभयारण्य) चे प्रमुख देवता "गंगाईकोंडा चोळ ेश्वर" ज्याला "पेरुवुडायर" देखील म्हणतात - लिंगमच्या रूपात देव शिव, जे शिव मंदिरांमधील सर्वात मोठे लिंगम आहे. जगभरात, 13 फूट (4.0 मीटर) उंची आणि 20 फूट (6.1 मीटर) परिघ आहे. प्रशस्तीमध्ये राजेंद्रच्या विजयांचा उल्लेख आहे.
राजेंद्र चोळ च्या तिसऱ्या राजनयिक वर्षात - पूर्वेकडील देश, गंगा आणि कदारमचा विजेता; हा शिलालेख शिवाला शरण आलेल्या राजेंद्रने दिलेल्या कर सूट अनुदानाची नोंद करण्यासाठी बनवला होता.
कुड्डालोर जिल्ह्यातील एरुंबूरचे विजयमकोंडा चोळ ेश्वरम शिव मंदिर – सध्याचे एरुंबूरजवळचे कदंबवनेश्वर मंदिर – श्री विजया आणि सुमात्राच्या अनेक प्रदेशांवर राजेंद्रच्या सैन्याच्या विजयाच्या स्मरणार्थ बांधले गेले. वेल्लोर जिल्ह्यातील कुडीमल्लूर येथील कदारेमकोंडा चोळ ेश्वरम शिव मंदिर - सध्याचे कालवई जवळचे भीमेश्वर मंदिर - कदारेम आणि सध्याच्या मलेशियातील अनेक प्रदेशांवर राजेंद्रच्या विजयाच्या स्मरणार्थ बांधले गेले होते.
राजेंद्र प्रथमची परदेशातील युद्ध मोहीम 1023 मध्ये सुरू झाली; चोळ योद्ध्यांसह जहाजांचा एक मोठा ताफा दक्षिण सुमात्रामधील श्री विजया, पालेमबांग येथे पाठवण्यात आला, जो ताब्यात घेण्यात आला. त्यानंतर, ताफ्याने लगतची वस्ती मलयूर ताब्यात घेतली. तेथून, ताफा जवळच्या बांघा बेटावर गेला आणि मेविलिबंघम ताब्यात घेतला. त्यानंतर ताफा [[पूर्व सुमात्रन मुख्य भूमीवरील पन्नाई, त्यानंतर उत्तर सुमात्रामधील इलामुरिदेसम येथे गेला. सैन्याने पुढे मलेशियाला रवाना केले आणि आधुनिक काळातील ईशान्य मलेशियातील वल्लईपांडूर आणि उत्तर-पश्चिम मलेशियातील कादारेम ताब्यात घेतले. येथून, राजेंद्रच्या सैन्याने उत्तरेकडे प्रवास केला आणि दक्षिण-पूर्व थायलंडमधील इलांकासोकम, त्यानंतर माथामलिंगम, पूर्व थायलंड आणि दक्षिण-पश्चिम थायलंडमधील थालायतक्कोलम या लगतच्या वस्तीवर कब्जा केला. येथून, ताफा भारताकडे रवाना झाला, मार्गाने अंदमान आणि निकोबार बेटे, दक्षिणेकडील म्यानमार (बर्मा) बंदर शहर मॅग्पापालम मधील मानक्कावरेम काबीज करून चोळ देशात परतला. चोळ ांची आग्नेय-पूर्व आशियाई मोहीम 1024 मध्ये संपली आणि या मोहिमेत त्याच्या सैन्याने जिंकलेल्या जमिनींचा तपशील त्याच्या 1025 च्या मीकीर्थनच्या सुरुवातीच्या चांदीच्या कासूमध्ये समाविष्ट करण्यात आला आहे. 1023 मध्ये सुमात्राच्या श्री विजया(m) वर राजेंद्रच्या विजयासह, त्याने एरुंबूर, तामिळनाडू येथे एक शिव मंदिर बांधले आणि त्याचे नाव विजयमकोंडा चोळ ेश्वरम ठेवले.
कुड्डालोर जिल्ह्यातील एरुंबूरचे विजयमकोंडा चोळ ेश्वरम शिव मंदिर – सध्याचे एरुंबूरजवळचे कदंबवनेश्वर मंदिर – श्री विजया आणि सुमात्राच्या अनेक प्रदेशांवर राजेंद्रच्या सैन्याच्या विजयाच्या स्मरणार्थ बांधले गेले. वेल्लोर जिल्ह्यातील कुडीमल्लूर येथील कदारेमकोंडा चोळ ेश्वरम शिव मंदिर - सध्याचे कालवई जवळचे भीमेश्वर मंदिर - कदारेम आणि सध्याच्या मलेशियातील अनेक प्रदेशांवर राजेंद्रच्या विजयाच्या स्मरणार्थ बांधले गेले होते.
कदारमवर विजय मिळविल्यानंतर, राजेंद्रने नवीन शीर्षक "कदारेमकोंडान" धारण केले आणि कदारम मोहिमेचे नेतृत्व करणाऱ्या त्यांच्या एका नातवाला "कदारेमकोंडा चोळ न" (कदारेम काबीज करणारा चोळ ) ही पदवी देण्यात आली. सध्याच्या कुडीमल्लूर, तामिळनाडूच्या एका प्रदेशाचे नाव "कडारेकोंडा चोळ ापुरम" होते. सध्याच्या तामिळनाडूमधील काही गावांना अजूनही तिरुवरूर आणि अरियालूर प्रदेशातील किदारंकोंडन (सध्याचे अरियालूरमधील गेदारमकोंडन) आणि कदारमकोंडा चोळ ापुरम (सध्याचे नरसिंगपुरम) ही नावे आहेत. 1023 मध्ये, मलेशियातील कदारमवर राजेंद्रच्या विजयासह, त्याने उत्तर तमिळनाडूमध्ये एक शिव मंदिर बांधले आणि त्याचे नाव कदारेमकोंडा चोळ ेश्वरम ठेवले.
भारतीय मुख्य भूमीवर आणि परदेशातील युद्धांमध्ये राजेंद्रच्या विजयानंतर, त्याने या प्रदेशात आपल्या सैन्याच्या महान शौर्याचे आणि श्रेष्ठ दर्जाचे जिवंत स्मारक म्हणून दोन "भव्य आणि अवाढव्य मंदिरे पूर्णपणे ग्रॅनाइट दगडातून" बांधली. युनेस्को जागतिक वारसा मालिका. दोन ग्रॅनाइट मंदिरे परदेशात त्यांच्या विजयाच्या स्मरणार्थ आणि दक्षिण-पूर्व आशियातील चोळ ांच्या कामगिरीचे स्मारक म्हणून आणि त्या काळातील (१०२५ सीई) जागतिक इतिहासात मध्ययुगीन चोळ साम्राज्याच्या उच्च दर्जाचे स्मारक म्हणून बांधले गेले.