राजश्री शिर्के

राजश्री शिर्के
	; राजश्री शिर्के
आयुष्य
जन्म	१५ नोव्हेंबर, १९५१ (वय: ७३)
जन्म स्थान	मुंबई, महाराष्ट्र, भारत
व्यक्तिगत माहिती
नागरिकत्व	भारतीय
देश	भारत
गौरव
पुरस्कार	संगीत नाटक अकादमी पुरस्कार

राजश्री शिर्के (१५ नोव्हेंबर, १९५१: मुंबई, महाराष्ट्र, भारत ) या एक भारतीय भरतनाट्यम् आणि कथक नृत्यांगना आहेत. या लास्य सेन्टर फॉर डान्स एज्युकेशन अँड रिसर्चच्या प्राचार्या आहेत.^[१] नृत्य क्षेत्रातील योगदानाबद्दल शिर्के यांना २०१३ सालचा संगीत नाटक अकादमी पुरस्कार मिळाला आहे.^[२]

पूर्वजीवन

राजश्री सिद्धार्थ शिर्के यांचा जन्म मुंबईत झाला. त्यांच्या आईचे नाव शोभा व वडिलांचे नाव रामनाथ गोपीनाथ पाटील होते. शिर्के यांनी वयाच्या १४व्या वर्षा पासून गुरू सातमकर कथक नृत्याचे प्रारंभिक शिक्षण घेतले. वयाच्या सतराव्या वर्षी त्या अनाथालयामध्ये लोकनृत्य शिकवत होत्या.^[३] लग्नानंतर त्यांनी एम.ए.(नृत्य) ही पदवी मिळवली. त्यांनी १९८४ मध्ये ‘लास्य’ या संस्थेची स्थापना केली.^[४]

शैक्षणिक पात्रता

एसएनडीटी विद्यापीठातून हिंदी साहित्यात पदव्युत्तर पदवी.^{[ संदर्भ हवा ]}
सांस्कृतिक मंत्रालयाकडून वरिष्ठ फेलोशिप प्राप्त झाली.^{[ संदर्भ हवा ]}
तसेच ‘वारकरी संप्रदाये’ भक्ती चळवळ मधील महाराष्ट्रीय संत-कवी या विषयावर गेल्या १० वर्षांपासून तिचे वैयक्तिक संशोधन कार्य सुरू आहे.^{[ संदर्भ हवा ]}
नालंदा नृत्य कला महाविद्यालय, मुंबई विद्यापीठातून भरतनाट्यममध्ये भारतीय शास्त्रीय नृत्यात पदव्युत्तर पदवी प्राप्त केली.^{[ संदर्भ हवा ]}

कथ्थकमधील गुरू

गुरू डी.एस. साटमकर यांच्याकडून कथ्थकची दीक्षा घेतली.^{[ संदर्भ हवा ]}
लखनौ, बनारस आणि जयपूर या तीनही कथ्थक घराण्यांमध्ये प्रशिक्षण दिवंगत गुरू (श्रीमती) मधुरिता सारंग यांच्याकडून(अपूर्ण ओळ?)?.^{[ संदर्भ हवा ]}

भरत नाट्यममधील गुरू

या शैलीत गुरू (श्रीमती) पी.एन. राजलक्ष्मी. (अपूर्ण ओळ??) ^{[ संदर्भ हवा ]}
‘कलैमामणी’ गुरू कादिरवेल्लू, गुरू सौंदरराजन आणि गुरू (श्रीमती) थंगमणी नागराजन यांच्या हाताखाली प्रशिक्षित झाल्या.^{[ संदर्भ हवा ]}
पद्मश्री डॉ. (श्रीमती) कनक रेळे यांच्याकडून ‘अभिनया’च्या बारकाव्यांचा अभ्यास केला.^{[ संदर्भ हवा ]}

मिळालेले गौरव

राजश्री शिर्के यांनी अनेक नामांकित महोत्सव आणि कलात्मक ठिकाणी सादरीकरण केले आहे, यासह -

राष्ट्रीय कथ्थक महोत्सव
संगीत नाटक अकादमी[४]
नॅशनल थिएटर फेस्टिव्हल
ब्लॅक हॉर्स आर्ट फेस्टिव्हल
नॅशनल सेंटर फॉर परफॉर्मिंग आर्ट्स (NCPA) मुंबई
इंडिया इंटरनॅशनल सेंटर, दिल्ली
भारत रंग महोत्सव - नॅशनल स्कूल ऑफ ड्रामा, नवी दिल्ली.
आंतरराष्ट्रीय थिएटर ऑलिंपिक -2018, नॅशनल स्कूल ऑफ ड्रामा, नवी दिल्ली

पुरस्कार आणि सन्मान

*महिला दिनी [मार्च 8, 2005] वर्षातील सर्वोत्कृष्ट महिलांसाठी मुंबई महापौर पुरस्कार प्राप्त	*संत रोहिदास समाजाकडून 2007 साठी ‘आदर्श शिक्षक’ [आदर्श शिक्षक] पुरस्काराने सन्मानित.
* राजश्री शिर्के यांनी स्थापन केलेल्या लास्याला प्रायोगिक रंगभूमीवरील कामाबद्दल मराठी साहित्य संघाचा पुरस्कार - २००३.	* Marathi Sahitya Sangha Award for Creativity in Sangeet Natak-2006.
* MATA HIDIMBA मधील हिडिंबाच्या दमदार भूमिकेसाठी तिला मुख्य भूमिकेतील सर्वोत्तम अभिनेत्रीसाठी महाराष्ट्र टाइम्स सन्मान पुरस्कारासाठी नामांकन मिळाले आहे [थिएटर].	* भारतीय शास्त्रीय नृत्याद्वारे उल्लेखनीय सामाजिक योगदान आणि सामाजिक जागृती करून ललित कला क्षेत्रात अग्रगण्य उत्कृष्टता आणि उच्च कामगिरी केल्याबद्दल रोटरी क्लब ऑफ इंडियाने ‘हाय अचिव्हर्स अवॉर्ड’ प्रदान केला.
* भारतीय शास्त्रीय नृत्य (कथ्थक) क्षेत्रातील उत्कृष्ट योगदानाबद्दल संगीत नाटक अकादमी (2013) पुरस्कार प्राप्त.	* अलीकडेच मुंबई एशियन शॉर्ट-फिल्म फेस्टिव्हल, 2018 आणि रोटरी क्लब - रुईया कॉलेज 'पुकार' फेस्टिव्हल, 2018 मध्ये जिंकलेल्या "पहाट" या लघुपटासाठी सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्रीचा पुरस्कार मिळाला.
* केंद्रीय सांस्कृतिक मंत्रालय, भारताच्या तज्ञ आणि अनेक निवड समित्यांच्या पॅनेलवर.	* नॅशनल स्कूल ऑफ ड्रामा, नवी दिल्लीच्या तज्ञ निवड समितीच्या पॅनेलवर

प्रमुख कामगिरी

A. थिएटर फेस्टिव्हल –

भारत रंग महोत्सव - 2001, 2004, 2015 - (नवी दिल्ली, आगरतळा) नॅशनल स्कूल ऑफ ड्रामा.
रंगवर्धन – महाराष्ट्र नाट्य महोत्सव. (२००५)
मुंबई साहित्य संघ थिएटर फेस्टिव्हल, मुंबई (2004, 2005).
अरविंद देशपांडे स्मृती महोत्सव थिएटर फेस्टिव्हल, मुंबई (2005, 2007, 2015).
आंतरराष्ट्रीय थिएटर ऑलिम्पिक – (जयपूर) – नॅशनल स्कूल ऑफ ड्रामा (2018).
मिनर्व्हा नॅशनल थिएटर फेस्टिव्हल – मिनर्व्हा नाट्यसंस्कृती चर्चाकेंद्र कोलकाता (२०१७).
संगीत नाटक अकादमी थिएटर फेस्टिव्हल, नवी दिल्ली (2005)
पृथ्वी थिएटर फेस्टिव्हल, मुंबई - (1999,2002,2003)
चंदीगड संगीत नाटक अकादमी - (2013)
नॅशनल थिएटर फेस्टिव्हल, नेहरू सेंटर, मुंबई (2002)
महाराष्ट्र कल्चरल सेंटर, पुणे (2015)

B. एकल नृत्य गायन -

1984: दुर्गापूजा परिषद, पाटणा.
1989,1990, 1991,1992, 1993: जन्माष्टमी उत्सव, इस्कॉन, मुंबई.
1993: लातूर भूकंपग्रस्तांसाठी मदत निधी उभारणी कार्यक्रम, सरकारच्या सांस्कृतिक कार्य मंत्रालयाने आयोजित केला होता. महाराष्ट्राचा.
1994: सूर सिंगार संसद, मुंबई आयोजित हरिदास संमेलन.
१९९५: पं. भगतराम संगीत समारोह, मुंबई
1996: पं. पलुस्कर समरोह, मुंबई.
१९९६: ‘हलीम अकादमी ऑफ सितार’, मुंबईचे संगीत संमेलन.
1997: नॅशनल सेंटर फॉर परफॉर्मिंग आर्ट्स (N.C.P.A.), मुंबई
1998: इंडिया इंटरनॅशनल सेंटर, नवी दिल्ली.
१९९९: सदानंद न्यास, इंदूर
2004: रेनड्रॉप्स फेस्टिव्हल, मुंबई.
2005: कथ्थक महोत्सव, नवी दिल्ली
2005: स्वामी हरिदास संगीत हरिदास संमेलनाचे 50 वे वर्ष, मुंबई
2006: मुंबई महोत्सव
2008: अखिल भारतीय विविध कला महोत्सव, दापोली आणि कणकवली-(मार्च)
2008: स्वाती तिरुनल महोत्सव, चेन्नई (जुलै)
2010: “खजुराहो महोत्सव” – भारतीय शास्त्रीय नृत्याचा राष्ट्रीय उत्सव.(डिसेंबर)
2016 : SPIC MACAY, डिफेन्स एव्हिएशन बॅरेक्स, खडक वासला, पुणे.

C. नृत्य उत्सव / निर्मिती-s/सादरीकरण - रावण - मंदोदरी ^[५]

1998, 2004: नृत्यांजली नृत्य महोत्सव, अहमदाबाद.
1999: ताज मिलन महोत्सव, आग्रा.
1999: गीतांजली ऑर्गनायझेशन, हाँगकाँग यांनी आमंत्रित केले.
१९९९: गोपी कृष्ण महोत्सव, ठाणे.
2000: मराठवाडा संगीत प्रचारक समिती, नांदेड.
2000: राम मराठे संगीत महोत्सव, ठाणे.
2000: इंडिया हॅबिटॅट सेंटर, देहली.
2001: काळाघोडा महोत्सव, मुंबई.
2002: राष्ट्रीय कथ्थक महोत्सव, दिल्ली
2002: आशियाई चित्रपट महोत्सव, वाय बी चव्हाण सभागृह, मुंबई.
2007: काळाघोडा महोत्सव, मुंबई
2007: कथ्थक केंद्राचा कथ्थक महोत्सव, पुणे
2007: विरासत महोत्सव, लखनौ (ऑक्टोबर)
2008: देवल क्लब फाउंडेशन, कोल्हापूर (मे)
2008: (अ) “नृत्य संरचने” – संगीत नाटक अकादमी, हैदराबाद (जुलै) द्वारे नृत्य कोरिओग्राफीचा राष्ट्रीय उत्सव (ब) “धौली महोत्सव” – ओरिसा डान्स अकादमी, भुवनेश्वर द्वारे आयोजित राष्ट्रीय नृत्य महोत्सव.(डिसेंबर)
2009: “श्रुती मंडळ”- राजस्थान (उदयपूर) येथील भारतीय ललित कलांची राष्ट्रीय सांस्कृतिक संस्था, शास्त्रीय संगीत आणि नृत्याच्या राष्ट्रीय महोत्सवाचे आयोजन.(एप्रिल)
2010: "मांडू महोत्सव" - भारतीय शास्त्रीय नृत्याचा राष्ट्रीय सण. (डिसेंबर)
2011: ‘कथक महोत्सव’ - राष्ट्रीय कथक संस्था, लखनौ.
2012: रवींद्रनाथ टागोर, चंदीगड यांच्या कलाकृतींवर आधारित नृत्य, नाटक आणि संगीताचा उत्सव नाटयांजली[6]
2013: अहमदाबाद, राजकोट, त्रिशूर, बेंगळुरू, होन्नावर, भुवनेश्वर, दिल्ली.
2014 : संगीत नाटक अकादमी – अवॉर्ड फंक्शन परफॉर्मन्स, नवी दिल्ली.
2014 : विश्व पर्यतन दिवस, रायपूर.
2015 : कलावर्धिनी ट्रस्ट - संगीत अकादमी - चेन्नई.
2015 : S.N.D.T. महिला विद्यापीठाचे संशोधन केंद्र, मुंबई विभाग.
2015 : “मैखर” – नेहरू सेंटर, मुंबईसाठी तयार केलेली काव्यात्मक निर्मिती.
2015 : रिलायन्स टाउनशिप, गणपती उत्सव, जामनगर, गुजरात.
2015 : नक्षत्र महोत्सव, N.C.P.A., मुंबई.[7]
2015 : विरासत महोत्सव, लखनौ.
2015 : कोणार्क महोत्सव, ओडिशा.[8]
2015 : संस्कार भारती – मुंबई.
2015 : बनारस हिंदू विद्यापीठ- वाराणसीचा शताब्दी सोहळा.
2016 : कलावर्धिनी ट्रस्ट, चेन्नई.
2016 : संस्कृती स्मावर्धन प्रतिष्ठान, संस्कार भारती, मुंबई.
2016 : कालका बिंदादिन स्मृती - समरोह, कथ्थक केंद्र, नवी दिल्ली.
2016 : S.N.D.T वुमेन्स युनिव्हर्सिटीचा शताब्दी सोहळा - क्लासिकल डेन फेस्टिव्हल, मुंबई.
2016 : "सिंहस्त कुंभ" - कुंभमेळा, उज्जैन.
2017 : संस्कार भारती, मुंबई.
2017 : परंपरा महोत्सव, नवी दिल्ली.[9]
2017 : विरासत महोत्सव, लखनौ.
2017 : संगीत नाटक अकादमी – नृत्य संरचनेचा महोत्सव, आगरतळा.
2018 : इंडिया इम्प्रेसेरिओ फेस्टिव्हल, सिल्व्हर ज्युबिली सेलिब्रेशन, नवी दिल्ली.[10]
2019 : NCPA नक्षत्र नृत्य महोत्सव, 2019[11]
2020 : धौली कलिंग डान्स फेस्टिव्हल भुवनेश्वर.[12]

D. परिसंवाद / लेख –

2008 : नाट्य कला परिषद - रामायण, चेन्नईवरील आंतरराष्ट्रीय परिषद.
२०१२ : नाट्य दर्शन- ‘मॅड एन डिव्हाईन’ – चेन्नई, महिला संत कवयित्रींची आंतरराष्ट्रीय परिषद.
२०१३: नाट्य दर्शन - ‘एपिक वुमन’ – चेन्नई, भारतातील महाकाव्य महिला पात्रांवर आंतरराष्ट्रीय परिषद.
2018 : थिएटर ऑलिम्पिक - बेंगळुरू, नॅशनल स्कूल ऑफ ड्रामा.
2018 : श्रेष्ठ भारत संस्कृती समागम – अमृतसर (संगीत नाटक अकादमी).

E. उत्सव आणि परिसंवाद आयोजित -

यात्रा - U.N.E.S.C.O. ने घोषित केल्यानुसार आंतरराष्ट्रीय नृत्य दिवस (२९ एप्रिल) साजरा करणारा रंगमंच, नृत्य आणि संगीताचा राष्ट्रीय सण. - 2003 पासून.
मधुरंग - 2007 पासून स्वर्गीय गुरू सुश्री मधुरिता सारंग यांच्या स्मरणार्थ आगामी कलाकारांसाठी नृत्य आणि संगीताचा उत्सव.
सोपान महोत्सव – 2016 पासून रंगभूमी, नृत्य आणि संगीताचा राष्ट्रीय उत्सव.
लस्या छत्रोत्सव - लास्याच्या शिष्यांच्या कलागुणांचे प्रदर्शन करणारा उत्सव.
सेमिनार – “भारतीय शास्त्रीय नृत्य शैलीतील नृत्यदिग्दर्शन”.
"साहित्य और कथ्थक" या विषयावर परिसंवाद.
"महाराष्ट्राची लोकरंग भूमी - काल, आज, उद्या" या विषयावर परिसंवाद.
"गुरू शिष्य परंपरा - काल, आज आणि उद्या" या विषयावर परिसंवाद.

कलाकार - नृत्यदिग्दर्शक - शिक्षणतज्ञ

शिक्षण:

SNDT महिला विद्यापीठाशी संलग्न असलेल्या लास्या सेंटर फॉर डान्स एज्युकेशन अँड रिसर्चचे संस्थापक-प्राचार्य, डिप्लोमा आणि प्रमाणपत्र देतात
कथ्थकमधील विद्यार्थ्यांना अभ्यासक्रम.
विनंतीनुसार असंख्य शाळा आणि संस्थांमध्ये शास्त्रीय नृत्य शिकवून 40 वर्षांचा विस्तृत अध्यापनाचा अनुभव आहे; स्टेजिंग आणि कोरिओग्राफी
लोकप्रिय मागणीनुसार शाळा, महाविद्यालये, नृत्य स्पर्धांसाठी शास्त्रीय आणि लोकनृत्य रचनांची अतुलनीय संख्या.
कथ्थकमध्ये नृत्याचे शिक्षण देणारी आणि कलाकारांची व्यावसायिक निर्मिती टीम असलेल्या लस्या या संस्थेचे संस्थापक-दिग्दर्शक.
शास्त्रीय नृत्यात व्यावसायिक प्राविण्य प्राप्त केलेल्या असंख्य विद्यार्थ्यांना प्रशिक्षण दिले आहे.
अनेक महिला सक्षमीकरण प्रकल्पांद्वारे वंचित मुलांना नृत्य प्रशिक्षण मोफत देण्यात सक्रिय सहभाग.[13]
मुंबई विद्यापीठातील थिएटरमधील पोस्ट ग्रॅज्युएट डिप्लोमा कोर्ससाठी “बॉडी लँग्वेज” चे अतिथी व्याख्याता म्हणून व्याख्याने आयोजित करतात.

व्याख्यान-प्रात्यक्षिके आणि कार्यशाळा:

“अष्टनायिका” - कथ्थकच्या माध्यमातून नाट्यशास्त्राच्या प्राचीन संस्कृत ग्रंथात उल्लेख केलेल्या आठ नायकांचा शोध घेणारे व्याख्यान-प्रदर्शन. SNDT महिला विद्यापीठाच्या संस्कृतच्या पदव्युत्तर विभागासाठी आयोजित.
"कथाकार परंपरा" - शास्त्रीय नृत्यातील भारतीय कथनपरंपरेवर कथक केंद्र, दिल्ली आणि बंगलोर येथे आयोजित कार्यशाळा.
"टेक्स्ट टू परफॉर्मन्स" - SNDT महिला विद्यापीठाच्या इंग्रजी पदव्युत्तर विभागासाठी आयोजित व्याख्यान-प्रदर्शन. या व्याख्यानाने कथ्थकच्या मुहावरेद्वारे पारंपारिक आणि आधुनिक नृत्य यांच्यातील संबंध रेखाटले; महाराष्ट्रातील संत-कवींच्या साहित्यावर आधारित, तसेच रंग नृत्याद्वारे - नाट्यप्रदर्शनाचा एक उत्तर-आधुनिक प्रकार.
“रसरंग”- भारतीय नृत्याच्या भाषेतील मूलभूत नियमांवर लक्ष केंद्रित करणारे व्याख्यान-प्रदर्शन.
“कथकमधील अभिनय”- दिल्ली कथ्थक केंद्राच्या प्रगत विद्यार्थ्यांसाठी आवर्ती व्याख्यान-प्रात्यक्षिके आयोजित करण्यासाठी हे दिल्ली कथक केंद्राचे औपचारिक निमंत्रण होते.
“डान्स ॲज अ आर्ट ऑफ लिव्हिंग”- एक कार्यशाळा खास पुणेस्थित शाळेतील शिक्षकांसाठी, ज्यांचे वय वीस ते पन्नास वर्षे आहे. हे शरीर-मन शुद्धीचे साधन म्हणून नृत्यावर केंद्रित होते आणि जोडणी, एकाग्रता, सर्जनशीलता, स्वयं-शिस्त, ऊर्जा आणि समाधान वाढवते.
“कथक आणि भरत नाट्यम – एक तुलनात्मक अभ्यास”- मुंबई महानगरपालिकेच्या शिक्षकांसाठी आयोजित कथक आणि भरत नाट्यम या विरोधाभासी नृत्यशैलींचे तुलनात्मक विश्लेषण.
"बॉडी लँग्वेज" - या थिएटर वर्कशॉपमध्ये कथ्थक शैलीद्वारे, कलाकारांसाठी हालचालींच्या शक्यतांचा शोध घेण्यात आला आणि थिएटर ग्रुप - अविष्कार, मुंबई यांनी आयोजित केला होता.
“महिला सशक्तीकरण”- महाभारतातील प्रबळ इच्छाशक्ती आणि बहुआयामी स्त्री पात्रांच्या स्त्रीच्या दृष्टीकोनातून एक पुनर्दृष्टी, रंग-नृत्य प्रकारातून सादर करण्यात आली.
“डान्स फॉर स्पिरिच्युअल वेलनेस”- मुंबईतील एसएनडीटी युनिव्हर्सिटीच्या विविध कॉलेजेस आणि मुंबई (सांताक्रूझ परिसर) महानगरपालिका शाळांमध्ये आयोजित केलेल्या व्याख्यान-प्रात्यक्षिकांच्या मालिकेतून भारतीय शास्त्रीय नृत्याच्या प्रशिक्षणाचा प्रचार केला जातो, ज्यामुळे आत्मविश्वास, शारीरिक शक्ती, धैर्य आणि आध्यात्मिक, मानसिक कल्याण.

संदर्भ

^ "Play of Dance". indianexpreass.com (इंग्रजी भाषेत). 24 February 2012. 1 June 2023 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 1 June 2023 रोजी पाहिले.
^ "Sangeet Natak Akademi Declares Fellowships (Akademi Ratna) and Akademi Awards (Akademi Puraskar) for the Year 2013". pib.gov.in (इंग्रजी भाषेत). 23 November 2013. 1 June 2023 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 1 June 2023 रोजी पाहिले.
^ "Beyond confines: Sangeet Natak Akademi Award recipient Rajashree Shirke on her journey". द हिंदू (इंग्रजी भाषेत). 8 May 2014. 2 June 2023 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 2 June 2023 रोजी पाहिले.
^ "राजश्री शिर्के - अकादेमी पुरस्कार : कथक" (PDF). sangeetnayak.gov.in (हिंदी भाषेत). 2 June 2023. 1 June 2023 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित (PDF). 1 June 2023 रोजी पाहिले.
^ "Interview - Rajashree Shirke: Dance is a multi-layered and dependent art - Lalitha Venkat". narthaki.com. 2024-08-01 रोजी पाहिले.

[1] "Play of Dance". indianexpreass.com (इंग्रजी भाषेत). 24 February 2012. 1 June 2023 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 1 June 2023 रोजी पाहिले.

[2] "Sangeet Natak Akademi Declares Fellowships (Akademi Ratna) and Akademi Awards (Akademi Puraskar) for the Year 2013". pib.gov.in (इंग्रजी भाषेत). 23 November 2013. 1 June 2023 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 1 June 2023 रोजी पाहिले.

[3] "Beyond confines: Sangeet Natak Akademi Award recipient Rajashree Shirke on her journey". द हिंदू (इंग्रजी भाषेत). 8 May 2014. 2 June 2023 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 2 June 2023 रोजी पाहिले.

[4] "राजश्री शिर्के - अकादेमी पुरस्कार : कथक" (PDF). sangeetnayak.gov.in (हिंदी भाषेत). 2 June 2023. 1 June 2023 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित (PDF). 1 June 2023 रोजी पाहिले.

[5] "Interview - Rajashree Shirke: Dance is a multi-layered and dependent art - Lalitha Venkat". narthaki.com. 2024-08-01 रोजी पाहिले.

[१]

[२]

[३]

[४]

[५]