पुरवठा साखळी

उत्पादन ग्राहकांपर्यंत पोचवण्यासाठी तसेच विविध सेवा ग्राहकांपर्यंत पोहोचवण्यासाठी असलेली व्यवस्था म्हणजे पुरवठा साखळी (सप्लाय चेन) होय. निर्माण केलेली वस्तू किंवा देत असलेली सेवा ही ग्राहकांपर्यंत पोहोचवणे म्हणजे पुरवठा साखळी होय. यामध्ये पुरवठा साखळी संस्था, लोक, उपक्रम, माहिती, आणि संसाधने या सर्वांचा समावेश होतो. उत्पादन करण्यासाठी, उत्पादन ग्राहकांपर्यंत पोचवण्यासाठी तसेच विविध सेवा ग्राहकांपर्यंत पोहोचवण्यासाठी पुरवठा साखळी (सप्लाय चेन) अत्यंत आवश्यक असते.

विहंगावलोकन

पुरवठा साखळी पर्यावरणीय, जैविक आणि नैसर्गिक संसाधनांच्या राजकीय नियमना पासून सुरू होते, त्यानंतर मानवी कच्च्या मालाचा संदर्भ घेतला जातो आणि पुढील स्तरांवर जाण्यापूर्वी कित्येक उत्पादन दुवे समाविष्ट केले जातात (उदा. घटक बांधकाम, असेंब्ली आणि विलीन). कमी होत असलेल्या आकाराची आणि वाढत्या दुर्गम भौगोलिक स्थानांची आणि शेवटी ग्राहकांपर्यंत पोहोचण्याची सोय म्हणजे पुरवठा साखळी होय. वस्तू अंतिम ग्राहकांपर्यंत पोहोचवण्याबरोबरच, उत्पादकाकडून घाऊक व्यापाऱ्यांकडे आणि घाऊक व्यापाऱ्यांकडून किरकोळ व्यापाऱ्यांकडे पोचवणे हे कामही वितरण साखळीमधून केले जाते.

व्यवस्थापन

पुरवठा साखळी व्यवस्थापनात उत्पादनांच्या सुरुवातीस ग्राहकांच्या आगमन होण्याच्या क्षणापासून साहित्य, अर्ध-तयार उत्पादने आणि तयार उत्पादनांची हालचाल आणि साठवण करण्याच्या प्रक्रियेचे प्रशासन समाविष्ट आहे. पुरवठा-साखळी व्यवस्थापन (एससीएम) हा शब्द मूळ पुरवठादारांद्वारे अंतिम वापरकर्त्याकडून मुख्य व्यवसाय प्रक्रियेस समाकलित करण्याची आवश्यकता व्यक्त करण्यासाठी विकसित केला गेला. औद्योगिक संस्थांमध्ये असे दिसते की मालाची खरेदी एका देशामध्ये तर उत्पादन दुसऱ्या देशामध्ये आणि मार्केटिंग हे सर्व जगामध्ये होते. एससीएममागील मूळ कल्पना अशी आहे की कंपन्या बाजारातील चढउतार आणि उत्पादन क्षमतांविषयी माहितीची देवाणघेवाण करून पुरवठा साखळीत गुंतवतात. पुरवठा साखळी व्यवस्थापनाला मोठे महत्त्व आले आहे. जागतिकीकरणामुळे पुरवठा साखळी ही केवळ एका देशापुरती मर्यादित राहिलेली नाही. “लॉजिस्टिक्स” हा शब्द एखाद्या कंपनीत किंवा उत्पादनाच्या वितरणात असलेल्या संस्थेत असलेल्या क्रियांना लागू होतो, तर "पुरवठा साखळी" याव्यतिरिक्त उत्पादन आणि खरेदीचा समावेश करते आणि म्हणूनच त्यात अनेक उद्योग (पुरवठा करणारे, उत्पादक आणि किरकोळ विक्रेत्यांसह) काम करणारे गुंतलेले असतात. एकत्र उत्पादन आणि सेवा आवश्यक ग्राहक पूर्ण करण्यासाठी असलेली क्रिया म्हणजे पुरवठा साखळी व्यवस्थापन होय. व्यवस्थापन प्रक्रिया टप्पे पुढील प्रमाणे

• नियोजन
• कच्चामाल खरेदी
• वाहतूक
• उत्पादन
• माल वितरण
• परतीचे व्यवस्थापन

मॉडेलिंग

पुरवठा साखळी सप्लाय-चेनचे अनेक मॉडेल्स् आहेत, जे पुरवठा साखळी व्यवस्थापन (एससीएम)च्या अपस्ट्रीम आणि डाउनस्ट्रीम प्द्धतींना प्राप्त करतात. एससीओआर एकूण पुरवठा साखळी कामगिरीचे मोजमाप करते. हे पुरवठा-साखळी व्यवस्थापनासाठी एक प्रक्रिया संदर्भ मॉडेल आहे, जो पुरवठादाराच्या पुरवठादाराकडून ग्राहकांच्या ग्राहकांपर्यंत विस्तारित आहे. यात वितरण आणि ऑर्डरची पूर्तता कार्यक्षमता, उत्पादन लवचिकता, हमी आणि रिटर्न प्रक्रिया खर्च, यादी आणि मालमत्ता वळणे आणि पुरवठा साखळीच्या संपूर्ण प्रभावी कामगिरीचे मूल्यांकन करण्याचे इतर घटक समाविष्ट आहेत. ग्लोबल सप्लाय चेन फोरमने आणखी एक सप्लाय चेन मॉडेल सादर केले आहे. ही फ्रेमवर्क क्रॉस-फंक्शनल आणि क्रॉस-फर्म या स्वरूपात असलेल्या आठ प्रमुख व्यवसाय प्रक्रियांवर तयार केली गेली आहे. प्रत्येक प्रक्रिया रसद, उत्पादन, खरेदी, वित्त, विपणन आणि संशोधन आणि विकास यांच्या प्रतिनिधींसह एका क्रॉस-फंक्शनल टीमद्वारे व्यवस्थापित केली जाते. प्रत्येक प्रक्रिया मुख्य ग्राहक आणि पुरवठादारांशी संवाद साधत असताना, ग्राहक संबंध व्यवस्थापन आणि पुरवठादार संबंध व्यवस्थापनाच्या प्रक्रियेमुळे पुरवठा साखळीतील खास संबंध तयार होतात.

पुरवठा साखळी लवचीकता

पुरवठा साखळी लवचीकता म्हणजे जूळवून घेण्याची प्रक्रिया किंवा त्याचा परिणाम आणि परिवर्तन बदल घडवून आणण्यासाठी, परिस्थितीशी जुळवून घेण्यास किंवा रूपांतर करण्यासाठी पुरवठा साखळीची क्षमता होय.

इंटरनेटची भूमिका

आज इंटरनेट मुळे ग्राहक थेट वितरकाशी संपर्क साधू शकतात. यामुळे मध्यस्थांना तोडून साखळीची लांबी काही प्रमाणात कमी केली आहे. याचे फायदे म्हणजे खर्च कमी होऊन आणि वितरक सहकार्य सहीत कार्य होऊ लागले आहे. यामुळे पुरवठा साखळीमधील गुंतागुंत जरी वाढली असली तरी खर्च मात्र बऱ्याच प्रमाणात कमी झाला आहे.

सामाजिक जबाबदारी

कंपन्यांनी उत्पादने आणि पुरवठादारांचे हिशोब तपासणी (ऑडिट) करणे आवश्यक आहे आणि त्या पुरवठादाराचे लेखापरीक्षण प्रथम-स्तरीय पुरवठा करणाऱ्यांशी (जे मुख्य ग्राहक थेट पुरवतात) थेट संबंधांपलीकडे जाणे आवश्यक आहे. पुरवठा थेट नियंत्रित केला जाऊ शकत नसल्यास आणि दृश्यमानता सुधारण्यासाठी स्मार्ट आणि इलेक्ट्रॉनिक तंत्रज्ञानाने महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावल्यास दृश्यमानता सुधारणे आवश्यक आहे.

कृषी पुरवठा साखळी

बरेच कृषी व्यवसाय आणि फूड प्रोसेसर लघु उद्योग धारकांमार्फत कच्चा माल मिळवत असतात. उदा. कॉफी, कोको आणि साखर यासारख्या विशिष्ट क्षेत्रात हे पुरवठा साखळी असल्याचे सत्य आपण पाहू शकतो.