डीआरडीओ रुस्तम

'रुस्तम' ही भारतनिर्मित मानवविरहित विमानशृंखला आहे. भारताच्या रक्षण संशोधन व विकास संस्थेने (डीआरडीओ) याचे निर्माण केले आहे. रुस्तम-१ हे विमान आधी बनवले गेले. यात टेहळणी करण्याची क्षमता होती. नंतर २०१६ मध्ये बनवलेले तापस-२०१ पुर्वीचे नाव (रुस्तम-२) मानवरहित विमान आहे. भारताच्या रक्षण संशोधन व विकास संस्थेने (डीआरडीओ) ‘रुस्तम २’ नावाने देशी बनावटीचे दोन टन वजनाचे ड्रोन विमान विकसित केले आहे. सेंटर फॉर मिलिटरी एअरवर्थिनेस अँड सर्टिफिकेशन (CEMILAC) आणि डायरेक्टरेट जनरल ऑफ एरोनॉटिकल क्वालिटी अॅश्युरन्स (DGAQA) द्वारे प्रमाणित आणि पहिल्या उड्डाणासाठी पात्र ठरलेला हा पहिला R&D प्रोटोटाइप UAV देखील आहे. हे लाईन ऑफ साइट (LOS) प्रणालीद्वारे 100 किमी अंतरापर्यंत नियंत्रित केले जाऊ शकते. याव्यतिरिक्त, 100 किमीच्या पलीकडे SATCOM द्वारे विमानाची आज्ञा दिली जाऊ शकते. UAVचा विकास 'मेक-इन-इंडिया' आणि 'आत्मनिर्भर भारत' (आत्मनिर्भर भारत) उपक्रमांमध्ये महत्त्वपूर्ण योगदान देतो. एअरफ्रेम, लँडिंग गियर, फ्लाइट कंट्रोल आणि एव्हियोनिक्स उपप्रणाली यांसारख्या अनेक महत्त्वाच्या यंत्रणा खाजगी उद्योगांच्या मदतीने भारतात तयार केल्या जात आहेत.

क्षमता

तापस-२०१ यात स्फोटके नेण्याची आणि स्फोट घडवून आणण्याची क्षमता आहे. सिंथेटिक अपर्चर रडार असल्याने हे ड्रोन ढगांच्या पलिकडे पाहू शकतात. हे विमान ३० हजार फूटाच्या उंचीवरून उडू शकते. या मानव विरहीत विमानाचे पंख २१ मीटर लांब आहेत. रुस्तम-२ सलग २४ तास उडू शकते. याचा वेग ५०० किमी प्रति तास आहे. यामध्ये दिवसा व रात्रीही उडू शकण्याची क्षमता आहे. तीस हजार फुटांवर ऊडत असल्याने हे A medium-altitude long-endurance UAV (MALE UAV)(मध्यम-उन्नतन दीर्घ-सोशिकता माउवा(मानवरहित उड्डाण वाहन) प्रकारात गणले जाते. रुस्तम संकटाच्या परिस्थितीत वापरले जाऊ शकते आणि आंतरराष्ट्रीय नागरी विमान वाहतूक नियामक प्राधिकरणांनी सेट केलेल्या कामगिरीच्या मानकांची पूर्तता करते.

चाचणी

तापस-२०१ (रुस्तम-२) या विमानाचे उड्डाण नोव्हेंबर २०१६ मध्ये यशस्वी झाले आहे. बंगलोरपासून साधारण २५० किमीवर असलेल्या चित्रदुर्ग येथील एरॉनॉटिकल टेस्ट रेंजमध्ये ही चाचणी घेतली गेली होती. २०२१ मध्ये झालेल्या चाचणीत भारताच्या संरक्षण संशोधन आणि विकास संस्थेने रुस्तम II ड्रोनची स्वायत्तपणे उड्डाण करण्याची आणि जमिनीवर उतरण्याची क्षमता प्रदर्शित केली जी एक मोठा मैलाचा दगड मानला गेला. स्वायत्त टेक-ऑफ आणि लँडिंग (ATOL)चे महत्त्वपूर्ण तंत्रज्ञान आणि गगन उपग्रह प्रणालीचा वापर करून बंगळुरू येथे यशस्वीरित्या सिद्ध झाले १३ नोव्हेंबर रोजी डीआरडीओने या यशाची घोषणा केली. रुस्तम-II हे मध्यम-उंचीवरील लाँग-एंड्युरन्स (MALE) ड्रोन आहे. त्याचे नेव्हिगेशन ऑनबोर्ड SATCOM प्रणालीद्वारे गगन उपग्रह वापरून केले गेले. सप्टेंबर 2019 मध्ये, रुस्तम-II हे विमान मूल्यांकनादरम्यान दक्षिण भारतातील कर्नाटक राज्यातील चित्रदुर्गाजवळ क्रॅश झाले होते. एका वर्षानंतर, DRDO ने ड्रोन उड्डाण चाचणी पुन्हा सुरू केली. ऑक्टोबर 2020 मध्ये, ड्रोनने १६००० फूट उंचीवर आठ तास उड्डाण केले. रुस्तम-IIला Tapas-BH (एरियल सर्व्हिलन्स-पास्ट होरायझन 201 साठी सामरिक एअरबोर्न प्लॅटफॉर्म) म्हणूनही ओळखले जाते. यूएव्ही हा ड्रोनच्या रुस्तम-सिरीजचा भाग आहे, ज्यामध्ये रुस्तम-I, रुस्तम-एच आणि रुस्तम-सी देखील समाविष्ट आहेत. फेब्रुवारी 2018 मध्ये, रुस्तम-II ने हाय-पॉवर इंजिनसह पहिले चाचणी उड्डाण पूर्ण केले.

इतर विमाने

यापूर्वी भारताकडे रुस्तम-१ तसेच औरा ही मानवविरहीत विमाने कार्यरत आहेत.

भविष्य

या ड्रोनमध्ये लष्कर, नौदल आणि हवाई दल या तिन्ही सेवांद्वारे त्याच्या वापरासाठी महत्त्वपूर्ण संरचनात्मक आणि इंजिन सुधारणा केल्या जातील आणि कदाचित भारतीय सशस्त्र दलांच्या सेवेत असलेल्या इस्रायली हेरॉन/सर्चर यूएव्हीची जागा घेईल. UAVचे पंख 20-मीटर आहेत आणि लक्ष्य आणि निशांतमध्ये वापरल्या जाणाऱ्या लाँचरऐवजी पारंपारिक पद्धतीने ते तैनात केले जातील. रुस्तम 250 किमी अंतरावरून शत्रूच्या प्रदेशात टक लावून पाहण्यास सक्षम असेल आणि मॉनिटरिंगसाठी अनेक सेन्सर्सने सुसज्ज असेल.