खाटूश्यामजी

श्री खाटूश्यामजी हे भारतातील राजस्थान राज्यातील सीकर जिल्ह्यातील एक प्रसिद्ध शहर आहे, जिथे बाबा श्यामचे जगप्रसिद्ध मंदिर आहे.

कथा

हिंदू धर्मानुसार, खाटू श्यामजींना द्वापर युगात श्रीकृष्णाकडून वरदान मिळाले होते की कलियुगात त्यांची श्याम नावाने पूजा केली जाईल. बरबरीकच्या महान त्यागावर श्रीकृष्ण प्रसन्न झाले आणि त्यांनी वरदान दिले की कलियुग उतरताच तुझी श्याम नावाने पूजा केली जाईल. प्रामाणिक अंतःकरणाने तुझ्या नामाचा उच्चार केल्यानेच तुझ्या भक्तांचा उद्धार होईल. जर त्यांनी तुमची खऱ्या मनाने आणि प्रेमाने पूजा केली तर त्यांच्या सर्व मनोकामना पूर्ण होतील आणि त्यांचे सर्व कार्य सफल होईल.

श्री श्यामबाबांची अनोखी कथा मध्ययुगीन महाभारतापासून सुरू होते. त्याला पूर्वी बारबारिक या नावाने ओळखले जात होते. तो घटोत्कचाचा मुलगा, अत्यंत शक्तिशाली गदा वाहक भीमाचा मुलगा आणि मोरवी, राक्षस मूरची मुलगी. तो लहानपणापासूनच अतिशय शूर आणि महान योद्धा होता. त्यांनी आपली आई आणि श्रीकृष्ण यांच्याकडून युद्धकला शिकली. त्याने घोर तपश्चर्या करून नवदुर्गेला प्रसन्न केले आणि तीन अतुलनीय बाण प्राप्त केले; अशा प्रकारे तीन बाणांच्या नावाचे प्रसिद्ध नाव प्राप्त झाले. अग्निदेवांनी प्रसन्न होऊन त्याला एक धनुष्य दिले, जे त्याला तिन्ही लोकांमध्ये विजयी करू शकले.

कौरव आणि पांडवांमध्ये महाभारताचे युद्ध अपरिहार्य झाले होते, ही बातमी बर्बरिकाला मिळाल्यावर युद्धात सामील होण्याची इच्छा जागृत झाली. आईकडून आशीर्वाद घेण्यासाठी आल्यावर त्यांनी हरलेल्या बाजूने साथ देण्याचे आश्वासन दिले. तो आपल्या निळ्या रंगाच्या घोड्यावर तीन बाण आणि धनुष्य घेऊन स्वार होऊन कुरुक्षेत्राच्या रणभूमीकडे निघाला.

सर्वव्यापी श्रीकृष्णाने, ब्राह्मणाच्या वेशात, बर्बरिकाबद्दल जाणून घेण्यासाठी त्याला थांबवले आणि तो फक्त तीन बाणांसह युद्धात सामील होण्यासाठी आला आहे हे जाणून त्याच्यावर हसले; हे ऐकून बारबारिकने उत्तर दिले की शत्रूच्या सैन्याला पराभूत करण्यासाठी फक्त एक बाण पुरेसा आहे आणि असे केल्यावर तो बाण परत तुनिरकडे येईल. तिन्ही बाण वापरल्यास संपूर्ण विश्वाचा नाश होईल. हे जाणून भगवान श्रीकृष्णाने त्याला या झाडाची सर्व पाने टोचून दाखवण्याचे आव्हान दिले. दोघेही पिंपळाच्या झाडाखाली उभे होते. बार्बरिकने आव्हान स्वीकारले आणि आपल्या ट्यूनीरमधून एक बाण काढला आणि देवाचे स्मरण करून झाडाच्या पानांवर बाण सोडला. क्षणार्धात बाण झाडाच्या सर्व पानांना छेदून श्रीकृष्णाच्या पायांभोवती प्रदक्षिणा घालू लागला, जसे त्याने आपल्या पायाखाली एक पान लपवले होते; बर्बरिक म्हणाला की तू तुझा पाय काढून घे, नाहीतर हा बाण तुझ्या पायालाही टोचेल. त्यानंतर श्रीकृष्णाने बालबर्बरिकला विचारले की तो कोणत्या बाजूने युद्धात सामील होईल; बार्बरिकने आपल्या आईला दिलेल्या वचनाची पुनरावृत्ती केली आणि सांगितले की जो पक्ष कमकुवत आहे आणि युद्धात पराभूत झाला आहे त्याला तो पाठिंबा देईल. श्रीकृष्णाला माहित होते की युद्धात कौरवांचा पराभव निश्चित आहे आणि म्हणूनच जर बर्बरिकाने त्याला साथ दिली तर त्याचा परिणाम चुकीच्या बाजूने होईल.

म्हणून ब्राह्मणाच्या रूपात श्रीकृष्णाने शूर बर्बरिकाकडे दानाची इच्छा व्यक्त केली. बारबारिकने त्यांना वचन दिले आणि देणग्या मागण्यास सांगितले. ब्राह्मणाने त्याच्याकडे मस्तक दान मागितले. शूर बार्बरिक क्षणभर चकित झाला, पण त्याच्या शब्दावर टिकू शकला नाही. वीर बर्बरिक म्हणाले की सामान्य ब्राह्मण असे दान मागू शकत नाही, म्हणून त्याने ब्राह्मणाला त्याच्या वास्तविक स्वरूपाची जाणीव करून देण्याची प्रार्थना केली. ब्राह्मण रूपातील श्रीकृष्ण त्यांच्या मूळ रूपात आले. श्रीकृष्णाने बर्बरिकला मस्तक दान मागण्याचे कारण समजावून सांगितले की, युद्ध सुरू होण्यापूर्वी तिन्ही लोकांतील सर्वश्रेष्ठ क्षत्रियाचे मस्तक युद्धभूमीवर पूजेसाठी अर्पण करावे लागते; त्यामुळे त्यांना तसे करणे भाग पडले. बारबारिकने त्याला प्रार्थना केली की त्याला शेवटपर्यंत युद्ध पाहायचे आहे. श्रीकृष्णाने त्यांची विनंती मान्य केली. या बलिदानावर प्रसन्न होऊन श्रीकृष्णाने बर्बरिकला युद्धातील सर्वोत्तम वीर ही पदवी दिली. रणांगणाच्या जवळ एका टेकडीवर त्याचे मस्तक सुशोभित होते; जिथून बारबारिक संपूर्ण युद्धाचा आढावा घेऊ शकतो. फाल्गुन महिन्याच्या द्वादशीला त्यांनी मस्तक दान केले होते, म्हणून त्यांना मस्तक दाता म्हणले गेले .

महाभारत युद्धाच्या शेवटी पांडवांमध्ये असा वाद झाला की युद्धातील विजयाचे श्रेय कोणाला जाते? श्रीकृष्णाने त्याला सांगितले की बर्बरिकचा मस्तक संपूर्ण युद्धाचा साक्षीदार आहे, म्हणून त्याच्यापेक्षा चांगला न्यायाधीश कोण असू शकतो? सर्वांनी सहमती दर्शवली आणि टेकडीकडे निघाले, तेथे पोहोचताच बर्बरिकच्या मस्तकाने उत्तर दिले की युद्धात विजय मिळविण्यासाठी श्रीकृष्ण हे सर्वात मोठे पात्र आहेत, त्यांचे शिक्षण, उपस्थिती, रणनीती हे निर्णायक घटक होते. रणांगणात शत्रूच्या सैन्याला कापत असलेले आपले सुदर्शन चक्र त्याला फक्त दिसले. कृष्णाच्या आज्ञेवरून महाकाली शत्रू सैन्याच्या रक्ताने माखलेले प्याले खात होती.

वीर बर्बरिकच्या महान बलिदानावर श्रीकृष्णाने खूप प्रसन्न झाले आणि वरदान दिले की कलियुगात तू श्याम म्हणून ओळखला जाईल, कारण त्या युगात हरलेल्याला आधार देणाराच श्याम धारण करण्यास सक्षम आहे.

त्यांचे मस्तक खातू नगर (सध्याच्या राजस्थान राज्यातील सीकर जिल्हा) येथे पुरण्यात आले, म्हणून त्यांना खातू श्याम बाबा म्हणतात. त्या ठिकाणी येणारी एक गाय रोज आपल्या स्तनातून दुधाची धारा ओतत होती. नंतर, उत्खननानंतर, डोके उघड झाले, जे काही दिवस ब्राह्मणाकडे सुपूर्द केले गेले. एकदा खातू नगरच्या राजाला स्वप्नात मंदिर बांधण्याची आणि शीश मंदिरात सुशोभित करण्याची प्रेरणा मिळाली. नंतर त्या ठिकाणी मंदिर बांधण्यात आले आणि कार्तिक महिन्याच्या एकादशीला शीश मंदिरात सजावट करण्यात आली, जो बाबा श्यामचा जन्मदिवस म्हणून साजरा केला जातो. मूळ मंदिर १०२७ मध्ये रूपसिंह चौहान आणि त्यांची पत्नी नर्मदा कंवर यांनी बांधले होते. मारवाडचा शासक ठाकूरचा दिवाण अभय सिंग याने १७२० मध्ये ठाकूरच्या सूचनेनुसार मंदिराचा जीर्णोद्धार केला. यावेळी मंदिराने सध्याचे स्वरूप धारण केले आणि गाभाऱ्यात मूर्तीची जागा घेतली. दुर्मिळ दगडापासून मूर्ती बनवली आहे. धेईब इजेईब शदजध हदिदोडी दिदिश एकडॉस्व डकदिस्व.