कृष्ण जन्मभूमी

कृष्ण जन्मस्थान मंदिर परिसर हा मल्लापुरा, मथुरा, उत्तर प्रदेश, येथील हिंदू मंदिरांचा समूह आहे. येथे भगवान कृष्णाचा जन्म झाला होता. हे मंदिर भारतातील सर्वात जास्त भेट दिलेल्या मंदिरांपैकी एक आहे. जन्माष्टमी, दिवाळी आणि होळी हे प्रमुख हिंदू सण येथे मोठ्या प्रमाणात साजरे केले जातात. ख्रिस्तपूर्व सहाव्या शतकापासून या ठिकाणाला धार्मिक महत्त्व आहे. संपूर्ण इतिहासात मंदिरे अनेक वेळा नष्ट झाली, अगदी अलीकडे १६७० मध्ये क्रूरकर्मा औरंगजेब या मुस्लिम आक्रमकाने तिथे ईदगाह मशीद बांधली जी अजूनही उभी आहे. २०व्या शतकात, मशिदीला लागून असलेले नवीन मंदिर संकुल, केशवदेवाचे मंदिर, जन्मस्थानावरील गर्भगृह मंदिर आणि भागवत भवन असलेल्या उद्योगपतींच्या आर्थिक मदतीतून बांधले गेले. कितीवेळा नष्ट झाली तरी हिंदुं मंदिरे परिस्थिती बदलताच परत बांधली आहेत. या चिवटपणा मुळे हिंदू भारतातून नष्ट होऊ शकले नाहीत. साइटवरून उत्खनन केलेले असंख्य लेख श्रीकृष्णाच्या जन्माच्या इतिहासाची साक्ष देतात. मेगास्थेनिसने हेराक्लिस या टोपणनावाने कृष्णाविषयी लिहिले आणि यमुना नदी ज्या भागातून वाहते त्या भागात “हेराक्लिस” किंवा कृष्णाची देव म्हणून पूजा केली जात असे.

इतिहास

श्रीकृष्ण जन्मभूमी मंदिर मूळ तुरुंगाच्या वर बांधले गेले जे भगवान कृष्णाचे जन्मस्थान मानले जात होते. हे मंदिर पाच वेळा बांधले गेले. या भागातील महाकाव्य आणि लोककथांनुसार, हे मंदिर प्रथम पाच ते सात हजार वर्षांपूर्वी भगवान कृष्णाचे पणतू वज्रनाभ यांनी बांधले होते. दुसऱ्यांदा, मंदिर इस पूर्व ४०० मध्ये, चंद्रगुप्त विक्रमादित्य या गुप्त सम्राटाच्या काळात बांधले गेले. असे म्हणले जाते की हे मंदिर इतके सुंदर आहे की त्याची भव्यता वर्णन करू शकत नाही.नंतर गझनीच्या महमूदने मंदिर नष्ट केले. इ.स. ११५० मध्ये, मथुरेचा सम्राट राजा ध्रुपेत देव जंजुआ याच्या काळात तिसऱ्यांदा मंदिर बांधले. श्री चैतन्य महाप्रभू (एक वैष्णव संत) यांनी १६ व्या शतकात या मंदिराला भेट दिली होती. नंतर हे मंदिर १६व्या शतकात क्रूरकर्मा सिकंदर लोदी (दिल्लीची सल्तनत) यांनी नष्ट केले.

मध्ययुगीन काळ

इ.स.१०१८ मध्ये गझनीच्या महमूदने मधुबनवर हल्ला करून लुटले. पण त्याला येथे हिंदुंच्या कडव्या विरोधामुळे त्याला राज्य करता आले नाही आणि पळून जावे लागले. अल उत्बीने त्याच्या तारिख-इ-यामिनी शेजारच्या पवित्र मथुरा शहराचे वर्णन केले आहे ज्याची ओळख मथुरा म्हणून आहे. त्यांनी लिहिले, "शहराच्या मध्यभागी एक मोठे आणि भव्य मंदिर होते, जे लोकांचा असा विश्वास होता की ते मनुष्यांनी बांधले नाही तर देवदूतांनी बांधले आहे. गझनीच्या महमूदने लिहिले, "जर कोणाला अशी इमारत बांधायची असेल, तर तो शंभर दशलक्ष दिनार खर्च केल्याशिवाय करू शकणार नाही, आणि काम दोनशे वर्षे चालेल. १६व्या शतकात दिल्लीचा क्रूर इस्लामिक सुलतान सिकंदर लोदी याने मथुरा आणि तेथील हिंदू मंदिरांचा नाश केल्याचा उल्लेख तारीख-इ-दौदीमध्ये केला आहे. पण् १६१८ मध्ये ओरछा येथील राजा वीरसिंग देवा बुंदेला यांनी तेहतीस लाख रुपये खर्चून मंदिर परत बांधले होते. फ्रेंच प्रवासी तॅव्हर्नियरने १६५० मध्ये मथुरेला भेट दिली आणि लाल वाळूच्या दगडात बांधलेल्या अष्टकोनी मंदिराचे वर्णन केले. मुघल दरबारात काम करणारा इटालियन प्रवासी निकोलाओ मानुची यांनीही मंदिराचे वर्णन केले आहे.

क्रूर इस्लामिक औरंगजेबाच्या आदेशानुसार मथुराचे प्रशासक अब्दुन नबी खानाने हिंदू मंदिरांच्या अवशेषांवर जामा मशीद बांधली. याचा राग मनात असल्याने १६६९ मध्ये मथुरेतील जाट बंडाच्या वेळी हिंदूंनी अब्दुल नबी खान याला शोधून मारले आणि याचा सूड घेतला. क्रूर आक्रमक औरंगजेबाने मथुरेवर हल्ला करून ते केशवदेवाचे मंदिर १६७० मध्ये उद्ध्वस्त केले आणि त्या मंदिराच्या जागी शाही ईदगाह बांधला. याबद्दल मोठा असंतोष समाजात पसरला होता आणि आहे.

आधुनिक काळ

१८०४ मध्ये मथुरा ब्रिटीशांच्या ताब्यात आले. ईस्ट इंडिया कंपनीने कटरा येथील जमिनीचा लिलाव केला आणि बनारसचा एक श्रीमंत राजा पटनिमल यांनी ती विकत घेतली. राजा पटनिमल यांना मंदिर बांधायचे होते पण ते करू शकले नाहीत. कटरा येथील ही जमीन त्याच्या वंशजांना मिळाली. त्यावर मुस्लिमांनी अतिक्रमण केले होते. हे काढण्यासाठी त्यांचे वंशज राय कृष्ण दास यांना मथुरेच्या मुस्लिमांनी दोन दिवाणी खटल्यांमध्ये १३.३७ एकर जमिनीच्या मालकी हक्कासाठी आव्हान दिले होते.,अलाहाबाद उच्च न्यायालयाने दोन्ही प्रकरणांमध्ये राज कृष्ण दास यांच्या बाजूने निर्णय दिला होता. पण ताकदीच्या बळावर स्थानिक मुस्लिमांनी अतिक्रमण काढू दिले नाही. जुगल किशोर बिर्ला यांनी श्री कृष्ण जन्मभूमी ट्रस्ट नावाचा एक ट्रस्ट स्थापन केला, ज्याची नंतर श्रीकृष्ण जन्मभूमी सेवा संस्थान म्हणून नोंदणी झाली, २१ फेब्रुवारी १९५१ रोजी आणि जमीन संपादित केली. जुगल किशोर बिर्ला यांनी नवीन मंदिराचे बांधकाम दुसरे उद्योगपती आणि परोपकारी जयदयाल दालमिया यांच्याकडे सोपवले. ऑक्टोबर १९५३ मध्ये जमिनीचे सपाटीकरण करून मंदिर संकुलाचे बांधकाम सुरू करण्यात आले आणि फेब्रुवारी १९८२ मध्ये ते पूर्ण झाले. त्यांचे ज्येष्ठ पुत्र विष्णू हरी दालमिया हे त्यांच्यानंतर आले आणि त्यांनी मृत्यूपर्यंत ट्रस्टवर काम केले. त्यांचे नातू अनुराग दालमिया हे ट्रस्टचे संयुक्त व्यवस्थापकीय विश्वस्त आहेत. या बांधकामाला रामनाथ गोएंका यांच्यासह इतर व्यावसायिक कुटुंबांनी निधी दिला होता.

बेकायदेशीर जमीन देणगी

१९६८ मध्ये, श्रीकृष्ण जन्मस्थान सेवा संघ आणि शाही ईदगाह समितीमध्ये एक तडजोड करार झाला ज्यामध्ये ट्रस्टला मंदिराची जमीन आणि शाही ईदगाहचे व्यवस्थापन ईदगाह समितीला दिले तसेच या जमिनीवर श्रीकृष्ण जन्मस्थान सेवा संघाचा कोणताही कायदेशीर दावा नाही असेही परस्पर लिहून दिले. भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसचे नेते गणेश वासुदेव मावळणकर हे श्रीकृष्ण जन्मस्थान सेवा संघाचे पहिले अध्यक्ष होते ज्यांनी तडजोड करारावर स्वाक्षरी केली. ट्रस्टवर विश्वस्त ते अथवा भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस नसल्याने करारावर स्वाक्षरी करण्याचा त्यांचा कायदेशीर अधिकार वादग्रस्त आहे. त्यांच्यानंतर एमए अय्यंगार , त्यानंतर अखंडानंद सरस्वती आणि रामदेव महाराज आले. नृत्यगोपालदास हे विद्यमान अध्यक्ष आहेत.

दगडी खांब, कोरीव काम

मथुरा प्रशासनाला मथुरा येथील शाही मशीद श्री कृष्णजन्मभूमी मंदिरावर बांधल्याचा हिंदूंचा दावा सिद्ध करणारे पुरावे सापडले आहेत. १४ ऑगस्ट रोजी स्थानिक प्रशासनाने सुरक्षा कर्मचाऱ्यांसाठी काही खोल्या बांधण्यासाठी मशिदीच्या अंगणात खोदकाम सुरू केले. खोदण्याच्या प्रक्रियेदरम्यान, मजुरांना दगडी खांब, कोरीव काम आणि हिंदू देवाची मूर्ती सापडली. त्यांनी ही बाब तातडीने अधिकाऱ्यांना कळवली.