व्यवसाय सुलभता निर्देशांक

व्यवसाय सुलभता निर्देशांक हा जागतिक बँक गटाद्वारे प्रकाशित करण्यात येतो, जो विविध देशांमध्ये व्यवसाय सुरू करण्याची आणि चालवण्याची सुलभता मोजतो. या निर्देशांकामध्ये एकूण १९० देशांचा समावेश आहे, आणि प्रत्येक देशाला १० प्रमुख घटकांच्या आधारावर रँकिंग दिले जाते.

वर्ल्ड डेव्हलपमेंट रिपोर्ट २००२ च्या प्रकाशनानंतर, जागतिक बँक समूहातील तीन प्रमुख अर्थतज्ञ सिमोन जॅन्कोव्ह, मायकेल क्लेन, आणि कॅराली मॅक्लीश यांनी संयुक्तपणे व्यवसाय सुलभता निर्देशांक तयार केला. या अहवालाचे शैक्षणिक संशोधन प्राध्यापक एडवर्ड ग्लेसर, ऑलिव्हर हार्ट, आणि आंद्रेई श्लेफर यांच्या सहकार्याने करण्यात आले होते. जरी पहिला अहवाल जॅन्कोव्ह, क्लेन, आणि मॅक्लीश यांनी लिहिला होता आणि ते अहवालाचे "संस्थापक" म्हणून सूचीबद्ध केले जात असले तरी, काही स्त्रोतांनी या कल्पनेच्या उत्पत्तीचे श्रेय जॅन्कोव्ह आणि गेरहार्ड पोहल यांना दिले आहे.

व्यवसाय सुलभता निर्देशांकाचे महत्व

- उच्च रँकिंग (कमी संख्यात्मक मूल्य) चांगले, म्हणजेच व्यवसायांसाठीचे नियम सोपे आहेत आणि मालमत्ता अधिकारांचे मजबूत संरक्षण आहे.

- जागतिक बँकेने त्यांच्या कामाचे औचित्य सिद्ध करण्यासाठी अनुदानित केलेल्या प्रायोगिक संशोधनातून असे दिसून येते की या नियमांमध्ये सुधारणा केल्याने आर्थिक वाढीचा प्रभाव मजबूत आहे.

- इतर संशोधकांना असे आढळून आले की जागतिक बँकेच्या बोर्डाच्या निर्णयानंतर २०१६ मध्ये लागू करण्यात आलेला अंतर-ते-सीमाचा उपाय त्यानंतरच्या आर्थिक वाढीशी किंवा गुंतवणुकीशी संबंधित नाही.

"जागतिक बँक अहवाल २००२", डुइंग बिझनेसच्या संशोधनाचा आधार, प्रभावी संस्था कशा तयार करायच्या याचे विश्लेषण करते. संस्थात्मक बदल कशामुळे होतो हे समजून घेताना, अहवाल इतिहासाच्या महत्त्वावर भर देतो, विद्यमान संस्था, मानवी क्षमता आणि उपलब्ध तंत्रज्ञानाला पूरक अशा डिझाइनद्वारे प्रभावी संस्था सुनिश्चित करण्याची गरज अधोरेखित करतो. या अभ्यासाचे मार्गदर्शन जोसेफ स्टिग्लिट्झ आणि रौमीन इस्लाम यांनी प्रमुख लेखक शिमोन डायनकोव्ह आणि आर्ट क्रे यांच्यासोबत केले होते. नोबेल पारितोषिक विजेते रॉबर्ट शिलर, अमर्त्य सेन आणि गॅब्रिएल गार्सिया मार्केझ यांच्यासह अनेक पार्श्वभूमी पेपर्स, शैक्षणिक जर्नल्स किंवा पुस्तकांमध्ये प्रकाशित झाले.

कार्यपद्धती

---

हा अहवाल नियमनचा बेंचमार्क अभ्यास होता. सर्वेक्षणात शैक्षणिक सल्लागारांच्या सहाय्याने डूइंग बिझनेस टीमने डिझाइन केलेल्या प्रश्नावलीचा समावेश होता. प्रश्नावली एका साध्या व्यवसाय प्रकरणावर केंद्रित आहे जी अर्थव्यवस्था आणि कालांतराने तुलनात्मकता सुनिश्चित करते. या सर्वेक्षणात व्यवसायाचे कायदेशीर स्वरूप, आकार, स्थान आणि त्याच्या ऑपरेशनचे स्वरूप यावर आधारित गृहितक देखील आहेत. व्यवसाय करण्याच्या सुलभतेचा निर्देशांक व्यवसायांवर थेट परिणाम करणाऱ्या नियमांचे मोजमाप करण्यासाठी होता आणि मोठ्या बाजारपेठेशी देशाची जवळीक, पायाभूत सुविधांची गुणवत्ता, महागाई किंवा गुन्हेगारी यासारख्या अधिक सामान्य परिस्थितीचे थेट मोजमाप करत नाही.

पुढची पायरी म्हणजे 190 देशांमधील 12,500 हून अधिक तज्ञ योगदानकर्त्यांचे (वकील, लेखापाल, इ.) डेटा सर्वेक्षण गोळा करणे जे त्यांच्या दैनंदिन कामात व्यवसाय नियमांचे पालन करतात. या व्यक्तींनी डूइंग बिझनेस टीमशी कॉन्फरन्स कॉल, लेखी पत्रव्यवहार आणि जागतिक टीमच्या भेटींमध्ये संवाद साधला. 2017 अहवालासाठी, टीम सदस्यांनी डेटा सत्यापित करण्यासाठी आणि प्रतिसादकर्त्यांची नियुक्ती करण्यासाठी 34 अर्थव्यवस्थांना भेट दिली. सर्वेक्षणातील डेटा सत्यापनाच्या अनेक फेऱ्यांच्या अधीन होता. सर्वेक्षणे हा सांख्यिकीय नमुना नव्हता आणि अहवालात समाविष्ट करण्यापूर्वी परिणामांचा अर्थ लावला गेला आणि सुसंगततेसाठी क्रॉस-चेक केले गेले. निकाल प्रकाशित करण्यापूर्वी संबंधित सरकारकडे देखील सत्यापित केले गेले. प्रतिसादकर्त्यांनी लेखी सर्वेक्षणे भरली आणि विशिष्ट गृहितकांसह प्रमाणित केस परिस्थितींवर आधारित संबंधित कायदे, नियम आणि शुल्कांचे संदर्भ दिले, जसे की व्यवसाय अर्थव्यवस्थेतील सर्वात मोठ्या व्यावसायिक शहरात स्थित आहे.

जागतिक बँकेने मे २०२३ मध्ये निर्देशांक बदलण्याची पद्धत जारी केली. प्रत्येक बारा विषय क्षेत्रासाठी, दस्तऐवज प्रेरणा, निवडक निर्देशक, तपशीलवार प्रश्नावली, बेंचमार्किंग पॅरामीटर्स, तपशीलवार स्कोअरिंग नियम आणि डेटा संकलन स्रोत प्रदान करतो. जागतिक बँकेने जगभरात अनेक कार्यशाळा आयोजित केल्या. एकूण व्याप्ती आणि विषय-विशिष्ट माहितीसह प्रकल्पाच्या कार्यपद्धतीवर तपशीलवार सादरीकरण प्रदान करणे हा त्यांचा मुख्य उद्देश होता. कार्यशाळांनी या नवीन बेंचमार्किंग उपक्रमाबद्दल जागरुकता निर्माण करण्यासाठी आणि सुधारणा वकिली, धोरण सल्ला आणि विकास संशोधनाच्या संभाव्यतेचा प्रसार करण्यासाठी देखील कार्य केले. दोन विलंबानंतर, ऑक्टोबर २०२४ मध्ये पुन्हा लाँच होणार आहे.

प्रमुख घटक

---

निर्देशांकावर देशाची क्रमवारी सरासरी 10 उपनिर्देशांकांवर आधारित होती:

१. व्यवसाय सुरू करणे

२. निर्माण परवाने मिळवणे

३. वीज जोडणी मिळवणे

४. मालमत्ता नोंदणी

५. कर्ज मिळवणे

६. गुंतवणूकदारांचे संरक्षण

७. कर भरणे

८. सीमा पार व्यापार

९. करारांची अंमलबजावणी

१०. दिवाळखोरी निराकरण

भारतातील स्थान

---

भारताने व्यवसाय सुलभता निर्देशांकामध्ये गेल्या काही वर्षांत लक्षणीय प्रगती केली आहे. विविध सुधारणा कार्यक्रम, जसे की जीएसटी, दिवाळखोरी आणि दिवाळखोरी संहिता (IBC), स्टार्टअप इंडिया योजना आणि इतर अनेक उपाययोजना भारतातील व्यावसायिक वातावरण सुधारण्यासाठी लागू करण्यात आल्या आहेत.

व्यवसाय सुलभता निर्देशांक हा कोणत्याही देशाच्या आर्थिक विकासासाठी आणि गुंतवणुकीला प्रोत्साहन देण्यासाठी महत्त्वपूर्ण आहे. या निर्देशांकाच्या मदतीने देशांमध्ये व्यवसाय करण्याची सुलभता आणि अनुकूल वातावरण निर्माण करण्यासाठी विविध उपाययोजना केल्या जातात, ज्यामुळे आर्थिक प्रगतीला चालना मिळते.