"कृष्ण जन्माष्टमी" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक

'''जन्माष्टमी''' म्हणजे गोकुळ अष्टमी, [[कृष्ण]] जन्माचा दिवस. [[श्रावण]] महिन्यात वद्य अष्टमी या तिथीला, म्हणजे सप्तमीच्या मध्यरात्री रोहिणी (की भरणी?) नक्षत्रावर मथुरेत कंसाच्या बंदिशाळेत श्रीकृष्णाचा जन्म झाला, म्हणून त्या दिवशी आनंदोत्सव साजरा करण्याची प्रथा आहे. हा उत्सव भारतात सर्वत्र होतो. गोकुळ, [[मथुरा]], [[वृंदावन]], [[द्वारका]], पुरी या ठिकाणी तो मोठ्या प्रमाणावर होतो.

सप्तमीच्या दिवशी एकभुक्त राहून अष्टमीला पांढ-यापांढऱ्या तिळाचा कल्क (म्हणजे पूड?) अंगाला लावून स्नान करतात. व्रताचा संकल्प करून देवघर लता पल्लवानी सुशोभित करतात. त्या स्थानी देवकीचे सूतिकागृह स्थापन करतात. मंचकावर देवकी आणि कृष्ण यांच्या मूर्तीची स्थापना करतात.दुस-या दुसऱ्या बाजूला यशोदा आणि तिची कन्या (कोण?),वसुदेव, नंद, यांच्या मूर्ती बसवितात. सप्तमीच्या मध्यरात्री शुचिर्भूत होवूनहोऊन संकल्प करतात व सपरिवार श्रीकृष्णाची [[पूजा|षोडशोपचार पूजा]] करतात. रात्रौ कथा, पुराण, नृत्य,गीत इ. कार्यक्रमांनी जागरण करतात. अष्टमीच्या दिवशी उपवास करतात व देवालाही फराळाच्या जिन्नसांचा नैवेद्य दाखवितात. नवमीच्या दिवशी पंचोपचार करून उत्तरपूजा करून महानैवेद्य समर्पण करतात.<ref>भारतीय संस्कृती कोश खंड दुसरा</ref>

पूजापू जा झाल्यानंतरचे कृत्य अग्नी पुराणात सांगितले आहे. ते असे-' याप्रमाणे पूजा करून पुरुष सूक्तानेपुरुषसूक्ताने, विष्णूसूक्ताने व इतर स्तोत्रांनी स्तवन करावे.;वाद्यांचा घोष, ,गीतांचे मंगल स्वर ,निरनिराळ्या सत्कथा प्राचीन पुराण-इतिहासातील इतिहासनिरनिराळ्या यांनीसत्कथा ऐकत ती रात्र घालवावी. गोकुळातील कृष्णजन्माच्या लीला श्रवण केल्यानंतर वैष्णवांनी परस्परांवर दही इ.चे सिंचन करावे. कारण 'गोपाळांनी दही, दूध, घृत, उदक,यांनी गोपालानीयांनी परस्परांवर सिंचन व लेपन केले'असे भागवतामध्ये वचन आहे., त्यावरून असा विधी प्राप्त होतो.<ref>धर्मसिंधु,काशीनाथशास्त्री उपाध्ये </ref> कृष्णाला लोणी आणि साखर एकत्र करून त्याचा प्रसाद दिला जातो.

उत्सवासाठी तयार केल्या जाणाऱ्या विशिष्ट प्रसादास [[गोपालकाला]] असे म्हणतात. कृष्ण जयंतीचा उत्सव भारतात सर्वत्र साजरा होतो. महाराष्ट्रात विशेषत: [[कोकण|कोकणा]]त या उत्सवानिमित्त दहीकाला होतो.गोविंदा आला रे आला |गोकुळात आनंद झाला | असे गाणे गात अनके लहान थोर पुरुष घरोघरी नाचायला जाता व दहीहंडी फोडतात. कित्येक ठिकाणी गोपाळकाला करून कृष्ण चरित्रातील सोंगे आणण्याचाही प्रघात आहे. या दिवशी महाराष्ट्रात, विशेषतः मुंबईत, उंच मडक्यात दही-दुधाने भरलेला हंडा ठेवून तेथपर्यंत मानवी मनोऱ्यावरून पोहचून तो हंडा फोडण्याचा ‘गोविंदा’ हा साहसी खेळ होतो. काला हा महाराष्ट्रातील एक वैष्णव नृत्योत्सव आहे. श्रीकृष्णाने व्रज मंडळात गायीगाई चारताना आपण व आपले सवंगडी या सर्वांच्या शिदो-याशिदोऱ्या एकत्र करून त्या खाद्य पदार्थांचा काला केला व सर्वांसह त्याचे भक्षण केले अशी कथा आहे. या कथेला अनुसरून गोकुळाष्टमीच्या दुस-या दिवशी काला करण्याची व दहीहंडी फोडण्याची प्रथा आहे.

गोपाल म्हणजे [[गाय|गायींचे]] पालन करणारायाकरणाऱ्या उत्सवाच्याकृष्णाच्य या जन्मोत्सवाच्या निमित्ताने काल्याचा प्रसाद केला जातो..काला म्हणजे एकत्र मिळविणे.<br>[[पोहा|पोहे]], [[ज्वारी|ज्वारीच्या]] [[लाह्या]], [[तांदुळतांदूळ|धानाच्या]] लाह्या, [[लिंबू]] व [[आंबा|आंब्याचे]] [[लोणचे]], [[दही]], [[ताक]], [[हरबरा|चण्याची]] भिजविलेली डाळ, [[साखर]], [[फळ|फळांच्या]] फोडी इत्यादी टाकुनघालून केलेला एक खाद्यपदार्थ. हा [[श्रीकृष्ण|कृष्णास]] फार प्रिय होता. श्रीकृष्ण व त्याचे सवंगडी मिळुनमिळून [[यमुना|यमुनेच्या]] तीरावर हा तयार करीत असत व सर्वे वाटुनवाटून खात असत असे मानले जाते. कृष्णाला लोणी आणि साखर एकत्र करून त्याचा प्रसाद दिला जातो.

[[गोमांतक|गोमंतका]]त याच काल्याला गवळणकाला म्हणतात. हा काला तिथल्या कलावंतीणीकलावंतिणी करतात. त्यात एका मुलीला कृष्णाचे सोंग देवूनदेऊन कृष्णलीलेची गाणी म्हणतात. शेवटी कृष्णाकडून दहीहंडी फोडवितात. हा गवळण काला दशावतारी खेळानंतर किंवा देवस्थानाचा रथोत्सव झाल्यानंतर होतो.<ref>भारतीय संस्कृती कोश खंड दुसरा</ref>