ला जेटी

ला जेटी (फ्रेंच: La jetée ) हा इ.स. १९६२ सालचा फ्रेंच भाषेतील विज्ञानपट गटातील कृष्णधवल लघुचित्रपट आहे. कालप्रवासाच्या संकल्पनेवर आधारित या चित्रपटाचे दिग्दर्शन क्रिस मार्करने केले होते. चित्रपटाची लांबी फक्त २८ मिनिटे इतकी आहे. हा लघुचित्रपट असला, तरी हा चलचित्रपट नसून यात स्थिर चित्रांची सलग मालिका आहे. कथेतील पात्रांना थेट संवाद नसून पार्श्वभूमीला निवेदकामार्फत प्रसंगानुरूप निवेदन आहे. टाईम मासिकाने इ.स. २०१० साली कालप्रवासावर आधारित सर्वोत्कृष्ट विज्ञानपटांत याला स्थान दिले होते.

या चित्रपटावरूनच प्रेरित होऊन टेरी जिलिअम या दिग्दर्शकाने इ.स. १९९५मध्ये ट्वेल्व्ह मंकीज हा इंग्रजी चित्रपट बनवला होता.

कथानक

ज्याला आपल्या लहानपणची एका क्रूर घटनेची आठवण त्रास देत असते, पण त्या घटनेचा अर्थ काही वर्षांनी कळतो, अशा माणसाची ही कथा आहे. तिसरया महायुद्धापूर्वी एका संध्याकाळी एक लहान मुलगा आपल्या आईवडलांबरोबर पॅरीसच्या ऑर्ली विमानतळावर फिरण्यासाठी गेला असतां, त्याला तेथे एक तरुणी दिसते. थोड्याच वेळात तिचा चेहेरा आणि भोवतालच्या जमावातील माणसांचे भेदरलेले चेहरे पाहून त्याला कळते की, तेथे कोणाचातरी मृत्यू झालेला आहे.यानंतर काळ जातो व तिसरे महायुद्ध होते. पॅरीस सकट सर्व जग उद्ध्वस्त होते. सर्वत्र किरणोत्सर्ग पसरल्या मुळे मानव जात जमिनीखाली राहण्यास सुरुवात करते. आता शास्त्रन्यांचे सध्याच्या स्थितीतून बाहेर पडण्याचे मार्ग शोधतात. पण प्राप्त परिस्थीत मध्ये काही मार्ग नसतो . तेव्हा ते भूतकाळातून वा भविष्यकालातुन मदत मिळवायचे प्रयत्न करतात. त्यासाठी कालप्रवासाची मदत घेतली. यात प्रयोग म्हणून युद्धात कैदी झालेल्यांना वापरले जाते. सुरुवातीलाच दाखवलेला लहान मुलगा आता अशाच एका जमिनीखालील तळात कैदी आहे. कालप्रवास हे प्रचंड मानसिक तणावाचे काम असते त्यामुळे सर्वच जण त्यास झेलु शकत नाहीत. प्रयोग दरम्यान काही मरतात, काही वेडे होतात तर काही कोमात जातात. म्हणुन शास्त्रज्ञ मानसिक दृष्ट्या कणखर व्यक्ती शोधु लागतात. जे भुतकाळाची आठवण सहजपणे काढु शकतात त्यांची निवड करण्यास प्राधान्य दिले जाते. यासाठी कैद्यांच्या स्वप्नांवर पाळत ठेवतात.

कथेच्या नायकाला आपल्या लहानपणाची विमानतळावरील आठवण सतत सतावत असते. पण त्यामुळेच प्रयोगासाठी त्याची निवड होते. शास्त्रज्ञ त्याला प्रयोगाची माहिती देऊन प्रथम भुतकाळात पाठवतात. तिसरया महायुद्धापूर्वीचा काळ. यात नायक फिरतो अन् एका क्षणी त्याला लहानपणी पाहिलेल्या घटनेतली तरुणी पुन्हा दिसते. त्यांची दोघांची नजरानजर होते. काही दिवसांना तो बोलायचा प्रयत्न करतो व ती ही प्रतिसाद होते. काही दिवसांनी त्यांच्यात मैत्री होते व दोघे पॅरिस मध्ये फिरु लागतात. काही दिवसांत ते एकमेकांच्या प्रेमात पडतात. प्रयोगादरम्यान नायक सतत भुतकाळात नसतो. त्याचे नियंत्रण शास्त्रज्ञ करत असतात. त्याला वारंवार माघारी बोलवतात व पुन्हा भुतकाळात पाठवतात. त्या तरुणीनेही त्याचे हे मध्येच सोडुन जाणे पुन्हा परतने स्वीकारले असते. पण एके दिवशी शास्त्रज्ञ त्याला परत बोलवतात व आता भुतकाळाचे प्रयत्त्न थांबवुन भविष्यकाळात पाठवण्याचे ठरवतात. मुळात भुतकाळातील प्रवास हा प्रशिक्षणा सारखा असतो ज्याजोगे व्यक्तीला कालप्रवासाची सवय व्हावी व त्याचा उपयोग करून त्यांना अनोळखी भविष्यकाळात संचार करण्याची मानसिक तयारी व्हावी.

बरयाच प्रयत्नांनी नायक भविष्यकाळात प्रवेश करु शकतो. तो बघतो की भविष्यकाळ आश्वासक आहे , समृद्ध आहे. मानव जात पुन्हा उभी राहिली आहे. तो भविष्यातील मानवांकडे मदतीची याचना करतो पण ते नकार देतात. तेव्हा नायक म्हणतो त्याप्रकारे तुम्ही मानवजातीचा भविष्यकाळ आहात तेव्हा स्वतःच्या अस्तित्वासाठी तुम्हाला मला म्हणजे तुमच्या भुतकाळाला मदत द्यावीच लागेल. भविष्यातील मानव त्याला त्यांच्यात प्रवेश देत नाहीत पण मदत म्हणुन मानवजातीच्या उर्जेच्या मागणी पुरवठा करणारी यंत्रना देतात.

नायक आता परत येतो, संशोधक त्याच्या कडुन यंत्रणा घेतात व त्याची रवानगी पुन्हा तुरुंगात होते. नायकाच्या मनात विचार चालु असतात. संशोधकांच्या दृष्टीने त्याचा उपयोग आता संपलेला असतो. लवकरच त्याला मारले जाईल. अशात भविष्यातील मानव त्याला भेटायला येतात. त्यांचे मत परिवर्तन झालेले असते व ते त्याला आपल्यातील एक मानुन त्याला त्यांच्या समवेत भविष्यात न्यायला तयार असतात. पण विचारपुर्वक नायक वेगळीच मागणी करतो. तो भविष्याएवजी भुतकाळा जाण्याची इच्चा व्यत्क करतो. त्याला वाटत असते ती तरुणी अजुन त्याची वाट बघत असेल. भविष्यातील मानव त्याची मागणी पूर्ण करतात आणि त्याला भुतकाळात पाठवतात.

नायक आता पुन्हा त्याच विमानतळावर असतो जे त्याच्या बालपणाच्या आठवणीत दिसत असते. ही गोष्ट नायकाला जाणवते. तो त्याला स्वतःच्या लहाणपणाच्या वयात आपल्या आई वडिलां सोबत पहातो , ती तरुणी तेथेच उभी असते. तिच्या जवळ जाण्यासाठी तो धावतो. त्याचवेळी त्याच्यावर प्रयोग करणारा एक शास्त्रज्ञ तिथे बंदुक धरून दिसतो. बहुतेक त्याचाच माग काढत आल असावा. काही क्षणात तो नायकावर गोळ्या झाडतो आणि नायक खाली कोसळतो. त्याचवेळी आपल्या अखेरच्या क्षणात नायकाला समजते. आपण आपल्या बालपणी स्वतःचाच मृत्यु पाहिला होता!!