कावेरी नदी
कावेरी नदी दक्षिण भारतातील प्रमुख नदी आहे. तिला पोंनी असेही उपनाव आहे. ती कर्नाटक आणि तामीळनाडू या राज्यातुन वाहते. कावेरी भारतीय द्वीपकलपामधील गोदावरी व कृष्णा यांच्या नंतर तिसरी लांब नदी आहे. कावेरीचे उगमस्थान पश्चिम घाटातील तळकावेरी(कर्नाटक) येथे आहे. कावेरीचा त्रिभुज प्रदेश भारतातील सर्वात सुपीक प्रदेशांतील एक आहे. कावेरीचे एकूण पाणलोट क्षेत्र 81,155 वर्ग किमी आहे.
| कावेरी नदी | |
|---|---|
 कावेरी नदी | |
| इतर नावे | पोंनी, दक्षिण गंगा |
| उगम | तळकावेरी |
| मुख | कावेरी त्रिभुज प्रदेश |
| पाणलोट क्षेत्रामधील देश | कर्नाटक, तमिळनाडू |
| लांबी | ७६५ किमी (४७५ मैल) |
| उगम स्थान उंची | १,२७६ मी (४,१८६ फूट) |
| ह्या नदीस मिळते | कावेरी नदी |
| उपनद्या | शिमशा, हेमवती, अर्कावती, होन्नुहोळे, लक्ष्मणतीर्थ, काबिनी, भवानी, नोय्याल नदी, अमरावती नदी सिरपा, लोकपावनी,सुवर्णावती |
| धरणे | कृष्णराजसागर धरण, मेत्तूर धरण |
कावेरी ही दक्षिण भारतातील लोकांसाठी पवित्र नदी आहे आणि तिची पूजा देवी देवी म्हणून केली जाते. कावेरी ही भारताच्या सात पवित्र नद्यांपैकी एक आहे. पावित्र्याच्या दृष्टिकोनातून हिला दक्षिण गंगा असे देखील म्हणले जाते.
ही कर्नाटक आणि तामिळनाडू या राज्यांमधून वाहणारी एक नदी आहे. कावेरी नदी कर्नाटक राज्यातील कोडागु जिल्ह्यातील पश्चिम घाटातील ब्रह्मगिरी पर्वतरांगणाच्या तालाकावेरी येथे, समुद्रसपाटीपासून 1341 मीटर उंचीवरून बंगालच्या उपसागराच्या पाण्याआधी 800 कि.मी.पर्यंत वाहते. दक्षिण भारतातील गोदावरी व कृष्णा नंतर ती तिसऱ्या क्रमांकाची नदी आहे आणि तामिळनाडू राज्यातील सर्वात मोठी नदी आहे, जिथे तिचे राज्य उत्तर आणि दक्षिण येथे आहे.
कावेरी खोऱ्यातील पाणलोट क्षेत्र अंदाजे ८११५५ चौरस किलोमीटर (३१३३४ चौरस मैल) असून हरणगी, हेमावती, कबिनी, भवानी, लक्ष्मण तीर्थ, नोयाल आणि आर्कावती यासह अनेक उपनद्या आहेत. नदीपात्रात तीन राज्ये आणि केंद्रशासित प्रदेशांचा समावेश आहे: तामिळनाडू, 43,868 चौरस किलोमीटर (१६९८ वर्ग मैल); कर्नाटक, 34,273 चौरस किलोमीटर (13,233 चौरस मैल); केरळ, 2,866 चौरस किलोमीटर (1,107 चौरस मैल) आणि पुडुचेरी, 148 चौरस किलोमीटर (57 चौरस मैल). कर्नाटकच्या कोडागुमधील तळकावेरी येथे वाढून ते बंगालच्या उपसागरामध्ये जाण्यासाठी 800 किलोमीटर (500 मैल) दक्षिणेस वाहून जाते. चमारजनगर जिल्ह्यात हे शिवनसमुद्र बेट बनवते, त्या बाजुला १०० मीटर (330 फूट) खाली येणारे निसर्गरम्य शिवनसमुद्र धबधबे आहेत. नदी एक सिंचन प्रणाली आणि जलविद्युत निर्मितीचे स्रोत आहे. नदीने शतकानुशतके सिंचनाच्या शेतीस पाठिंबा दर्शविला आहे आणि दक्षिण भारतातील प्राचीन राज्ये आणि आधुनिक शहरे यांचा जीवनवाहक म्हणून काम केले आहे. कावेरी नदीच्या पाण्यासाठी भारतीय राज्ये अनेक दशकांपासून एकमेकांच्या विरुद्ध होती. तमिळ संगम साहित्यात त्याचे विपुल वर्णन केले गेले आहे आणि हिंदू धर्मात मोठ्या श्रद्धेने ठेवले जाते.
उपनद्या
संपादन- शिमशा
- हेमवती
- अर्कावती
- होन्नुहोळे
- लक्ष्मणतीर्थ
- काबिनी
- भवानी
- नोय्याल नदी
- अमरावती नदी सिरपा
- लोकपावनी
- सुवर्णावती
सिंचन
संपादनकावेरी नदीच्या पाण्याचा प्राथमिक वापर मुख्यत्वे सिंचनआणि घरगुती वापरासाठी होतो. तसेच कावेरी नदी वीजनिर्मितीसाठी पाणी पुरवत आहे.