कंस

कंस (चिन्ह) याच्याशी गल्लत करू नका.

कंस हा महाभारतातील कृष्णाचा मामा होता. कंस हिंदू पौराणिक कथेनुसार, चंद्रवंशी हा यादव राजा होता ज्याची राजधानी मथुरा होती. तो भगवान श्रीकृष्णाच्या आई देवकीचा भाऊ होता. कंसाचे वर्णन सुरुवातीच्या स्त्रोतांमध्ये मानव आणि पुराणात राक्षस असे केले आहे. कंसाचा जन्म चंद्रवंशी क्षत्रिय यादव राजा उग्रसेन आणि राणी पद्मावती यांच्या पोटी झाला. जरी महत्वाकांक्षेमुळे आणि त्याच्या वैयक्तिक विश्वासू, बाणासुर आणि नरकासुराच्या सल्ल्यानुसार कंसाने आपल्या वडिलांना पदच्युत केले आणि स्वतःला मथुरेचा राजा म्हणून स्थापित केले, परंतु तो आपल्या बहिणीवर खूप प्रेमळ होता. राजाने जरासंधाच्या मुली अस्ति आणि प्राप्ती यांच्याशी लग्न करण्याचा निर्णय घेतला आणि आपल्या बहिणीचा विवाह आपल्या सरंजामी चंद्रवंशी क्षत्रिय वासुदेवाशी निश्चित केला.[2]

कंस वध

कृष्ण आणि कंसाचे युद्ध

कंसाचा वध विष्णूने कृष्णाच्या रूपात केला होता
जेव्हा कंस आपली बहीण देवकी हिच्या विवाहानंतर तिला रथात बसवून निरोप देत होता, त्याचवेळी देवकीचा आठवा मुलगा त्याच्या मृत्यूचे कारण असेल अशी आकाशातून आवाज आली.  म्हणून त्याने देवकी आणि तिचा पती वासुदेव यांना तुरुंगात टाकले.  कंसाने देवकीच्या सहा मुलांचा वध केला.  (बलराम हे त्यांचे सातवे अपत्य होते.) [३] तथापि, आठवा मुलगा, कृष्ण, जो भगवान विष्णूचा अवतार होता, याला गोकुळात नेण्यात आले, जिथे तो गोकुळच्या यादवकुळाचा प्रमुख नंद आणि वासुदेवांच्या देखरेखीखाली वाढला. भाऊ  कंसाने कृष्णाला मारण्यासाठी अनेक असुर पाठवले, त्या सर्वांचा कृष्णाने वध केला.  शेवटी, कृष्ण अक्रूरासह मथुरेला पोहोचतो आणि आपल्या मामा कंसाचा वध करतो आणि त्याच्या आई-वडिलांची कैदेतून सुटका होते.  कंसाचा वध केल्यावरही भगवंताने अनेक करमणूक केली जी जीवांच्या उद्धारासाठी फायदेशीर आहेत.[4]

भगवान श्रीकृष्णाच्या मामाचे नाव कंस होते. हा कंस ना राक्षस होता, ना असुर होता, ना दवव. सर्वांना माहित आहे की कंसाबद्दल भाकीत केले होते की त्याची बहीण देवकाचा एकुलता एक मुलगा त्याला मारेल. या भाकितामुळे तो घाबरून जगू लागला.

1. कंसाच्या मागील जन्मी 'कालनेमी' नावाचा असुर होता ज्याचा भगवान विष्णूने वध केला होता.  कालनेमी हा विरोचनाचा पुत्र होता.  देवासुराच्या युद्धात कालनेमीने आपल्या सिंहावर बसलेल्या अवस्थेत भगवान हरीवर अतिशय वेगाने त्रिशूळ उडवला, परंतु हरीने तो त्रिशूळ पकडून त्याचा व त्याच्या वाहनाचा वध केला.  दुसऱ्या कथेनुसार त्याने युद्धात अनेक प्रकारची माया पसरवली आणि ब्रह्मास्त्राचा वापर केला.  तारकामयेत हरीच्या चक्रात वराचा मृत्यू झाला.


2. कालनेमीचा जन्म कंसाच्या रूपात उग्रसेनाला झाला.  कंस हा अंधक-वृष्णी संघाच्या प्रमुख उग्रसेनचा मुलगा, शूरसेन जिल्ह्याचा राजा आणि भगवान कृष्णाचा मामा होता.  अंधक, अहिर, भोज, स्तवत्त, गौर इत्यादी 106 कुळांना त्या काळात यादव गणराज्य म्हणतात.  उग्रसेन हा यदुवंशी राजा आहुक याचा पुत्र होता.  त्यांना नऊ मुलगे आणि पाच मुली होत्या.  कंस हा भावांमध्ये मोठा होता.  उग्रसेनच्या इतर मुलींचा विवाह वासुदेवाच्या धाकट्या भावांशी झाला.  उग्रसेनची आई कास्य होती, ती माता काशीराजांची कन्या होती, तिला देवक आणि उग्रसेन हे दोन पुत्र होते.

3. कंसाने आपले वडील उग्रसेन यांना पदावरून हटवून तुरुंगात टाकले आणि स्वतः शूरसेन जिल्ह्याचा राजा झाला. मथुरा शूरसेन जिल्ह्यांतर्गत येतो. कंसाचा मामा शूरसेना मथुरेत राज्य करत होता. कंसाने मथुरेलाही आपल्या अधिपत्याखाली आणले होते आणि त्याने अनेक प्रकारे लोकांचा छळ सुरू केला होता.

4. आर्यवर्ताचा तत्कालीन सर्वशक्तिमान राजा जरासंधाच्या मुलीशी विवाह करून कंसाने आपली शक्ती वाढवली होती.  जरासंध पौरव घराण्यातील होता आणि मगधच्या विशाल राज्याचा शासक होता.  जरासंधाने आपल्या 'अस्ति' आणि 'प्राप्ती' नावाच्या दोन कन्या कंसाला दिल्या होत्या.  त्यामुळे दोघांमध्ये जवळचे नाते निर्माण झाले.

5. जरासंधाने चेदीच्या यादव वंशाचा राजा शिशुपाल यालाही आपला जवळचा मित्र बनवले. हा शिशुपाल भगवान श्रीकृष्णाच्या मावशीचा मुलगा होता आणि त्याची कंसावरही श्रद्धा होती. कंसाने कुरुराज दुर्योधनालाही वायव्येला आपला सहाय्यक बनवले होते. जरासंधामुळे त्याने ईशान्येकडे आसामचा राजा भगदंताशी मैत्रीही केली होती.

6. कंसाचा मामा शूरसेना मथुरेवर राज्य करत होता आणि सुरसेनाचा मुलगा वासुदेवाचा विवाह कंसाची बहीण देवकीशी झाला होता.  कृष्णाच्या वडिलांचे नाव वासुदेव आणि आईचे नाव देवकी होते.  जन्मानंतर त्यांचे संगोपन नंदबाबा आणि यशोदा मातेने केले.  वासुदेव यादव यांच्या वडिलांचे नाव 'राजा सुरसेन' आणि बाबा नंद यादव यांच्या वडिलांचे नाव राजा पर्जन्य होते.  बाबा पर्जन्य यांच्या नऊ पुत्रांपैकी नंदा हा तिसरा मुलगा होता.  सुरसेना आणि पर्जन्य हे दोघे सख्खे भाऊ होते.  सुरसेन आणि पर्जन्य यांच्या वडिलांचे नाव महाराज देवमीध होते.

7. कंसाला त्याची चुलत बहीण देवकीवर खूप आवड होती, पण एके दिवशी तो देवकीसोबत रथावर बसून कुठेतरी जात होता, तेव्हा आकाशचा आवाज आला - 'तुला जो पाहिजे, तो देवकीचा आठवा मुलगा तुला मारेल.'  हा भयानक आवाज ऐकून कंस घाबरला आणि त्याने आपल्या बहिणीला मारण्यासाठी तलवार काढली.  वासुदेवाने त्याला जमेल त्या मार्गाने शांत केले आणि वचन दिले की तो त्याचे पुत्र त्याच्या स्वाधीन करेल.


8. पहिला पुत्र झाल्यावर वसुदेव कंसाला पोहोचले तेव्हा कंस म्हणाला की मला आठवा मुलगा हवा आहे.  नंतर नारदांनी सांगितले की देवकीच्या पोटातून भगवान विष्णू तुम्हाला मारण्यासाठी स्वतः जन्म घेतील, तेव्हा कंस अधिक घाबरला आणि त्याने वसुदेव आणि देवकीला कैद केले.  पुढे कंसाने देवकीच्या 6 मुलांना जन्मताच एक एक करून मारले.

श्रीशेष (अनंत) यांनी ९.७ व्या गर्भात प्रवेश केला. श्रीशेषाचे रक्षण करण्यासाठी भगवान विष्णूंनी देवकीचा गर्भ योगमायेतून व्रजनिवासिनी वासुदेव यांची पत्नी रोहिणीच्या उदरात घातला. त्यानंतर आठव्या पुत्राच्या वळणावर श्रीहरींनी स्वतः देवकीच्या उदरातून अवतार घेतला. कृष्णाचा जन्म होताच सर्व संत्री मायेच्या प्रभावाखाली झोपी गेले आणि तुरुंगाचे दरवाजे आपोआप उघडले. मथुरेच्या तुरुंगातून वासुदेव बाळ कृष्णाला घेऊन नंदाच्या घरी पोहोचले.

नंतर कंसाला जेव्हा हे कळले तेव्हा त्याच्या मंत्र्यांनी आपल्या राज्यातील सर्व नवजात बालकांना मारण्यास सुरुवात केली.  नंतर जेव्हा त्याला कळले की कृष्ण नंदाचे घर आहे, तेव्हा त्याने अनेक राक्षसी लोकांकडून कृष्णाला मारण्याचा प्रयत्न केला, परंतु कृष्ण आणि बलरामाच्या हातून सर्वांचा वध झाला.  त्यानंतर योजनेनुसार कंसाने कृष्ण आणि बलरामांना एका कार्यक्रमाच्या निमित्ताने आमंत्रित केले.  त्याला तिथे कृष्णाचा वध करायचा होता, पण त्या समारंभात कृष्णाने कंसाला केसांतून पकडून त्याच्या सिंहासनावरून ओढले, जमिनीवर फेकून दिले आणि नंतर त्याची हत्या केली.  कंसाचा वध केल्यावर देवकी व वसुदेव यांची मुक्तता झाली आणि त्यांनी आई-वडिलांच्या चरणी पूजा केली.


10. कंसाचा वध केल्यानंतर कृष्ण आणि बलदेव यांनी कंसाचे वडील उग्रसेन यांना पुन्हा राजा बनवले.  उग्रसेनला ९ मुलगे होते, त्यापैकी कंस हा सर्वात मोठा होता.  त्यांची नावे न्याग्रोधा, सुनामा, कंका, शंकू अजभु, राष्ट्रपाल, युद्धमुष्टी आणि सुमुष्टीद आहेत.  त्याला कंस, कंसावती, सतंतू, राष्ट्रपाली आणि कनका नावाच्या ५ बहिणी होत्या.  उग्रसेन आपल्या मुलांसह कुकुर-वंशात जन्माला आला आणि व्रजनाभने राज्यकारभार हाती घेईपर्यंत राज्य केले असे म्हणले जाते.


11. भारतात अशी अनेक गावे आहेत जिथे कंसाची पूजा केली जाते.  लखनौहून हरदोईला जाताना कंसाची मूर्ती सापडते.  आजूबाजूच्या ठिकाणी कंसाची पूजा करण्याची प्रथा आहे.  ओरिसात 'कंस महोत्सव' होतो.  येथून धनु यात्रेचा उगम होतो.  कंसाचा दरबार सजलेला आहे आणि 11 दिवस कंस हा ओरिसाचा राजा आहे.  कंस बनलेले हे पात्र इतके धावते की या 11 दिवसांत राज्याच्या मुख्यमंत्र्यांनाही बोलावू शकते.  असे म्हणतात की कंसाच्या राज्यात लोकांवर अत्याचार होत होते परंतु ते सर्व शिस्तीत राहत होते आणि त्यांना सर्व सुविधा उपलब्ध होत्या.