ऑक्सिजन चक्र
पृथ्वीच्या वातावरणातील जलावरणात आणि शिलावरणामध्येही सुमारे २१% ऑक्सिजन आढळतो. जीववरणामध्ये ऑक्सिजनचे अभिसरण व त्याचा पुनर्वापर म्हणजे ऑक्सिजन चक्र होय. जैविक आणि अजैविक असे दोन्ही घटक यामध्ये समाविष्ट आहेत.
वातावरण हे अर्थातच पृथ्वीच्या पृष्ठभागावर असलेल्या वायूंचा प्रदेश आहे आणि पृथ्वीवरील मुक्त ऑक्सिजनच्या सर्वात मोठ्या जलाशयांपैकी एक आहे. बायोस्फिअर म्हणजे पृथ्वीच्या सर्व पारिस्थितिक प्रणालीची बेरीज. यात प्रकाश संश्लेषण आणि इतर जीवनाच्या प्रक्रियेतून निर्मित काही विनामूल्य ऑक्सिजनदेखील आहे. ऑक्सिजनचा सर्वात मोठा जलाशय शिलावरण आहे. यापैकी बहुतेक ऑक्सिजन मुक्त नसतो, परंतु सिलिकेट्स आणि ऑक्साईड्स सारख्या रासायनिक संयुगांचा भाग असतात.
ऑक्सिजन वातावरणात फोटोलिसिस प्रक्रियेद्वारे मुक्त होतो. हे ओझोन सायकलचे सर्वात प्रसिद्ध फोटोलिसिस आहे. सूर्यप्रकाशाच्या अल्ट्रा व्हायलेट रेडिएशनद्वारे ऑक्सिजन रेणू(O२) अणू ऑक्सिजनमध्ये मोडला जातो. नंतर हे विनामूल्य ऑक्सिजन ओ 3 किंवा ओझोन तयार करण्यासाठी विद्यमान ओ 2 रेणूसह पुन्हा संयोजित होते. हे चक्र महत्त्वपूर्ण आहे कारण ते पृथ्वीच्या पृष्ठभागावर पोहोचण्यापूर्वी हानिकारक उष्णतेकडे वळणाऱ्या बहुतेक हानिकारक अल्ट्रा व्हायलेट रेडिएशनपासून पृथ्वीचे रक्षण करण्यास मदत करते.
जीवशास्त्राचे मुख्य चक्र म्हणजे श्वसन व प्रकाश संश्लेषण. माणूस जेव्हा श्वासोच्छ्वास करतो, तेव्हा प्राणी आणि मनुष्य चयापचय प्रक्रियेमध्ये आणि कार्बन डाय ऑक्साईड सोडत श्वासाबरोबर ऑक्सिजन घेतो.. प्रकाशसंश्लेषण या प्रक्रियेचा उलट आहे, आणि ते प्रामुख्याने वनस्पती आणि प्लॅंक्टोनद्वारे होते.
लिथोस्फियर बहुधा सिलिकेट्स आणि ऑक्साईड्स सारख्या खनिजांमध्ये ऑक्सिजनचे निराकरण करते. ऑक्सिजनचा एक भाग रासायनिक हवामानाद्वारे मुक्त होतो. जेव्हा ऑक्सिजन असणारा खनिज घटकांसमोर येतो तेव्हा एक रासायनिक प्रतिक्रिया होते आणि प्रक्रियेत मुक्त ऑक्सिजन तयार होतो.
पृथ्वीवरील जीवनाचे रक्षण आणि संरक्षण करण्यात मदत करण्यासाठी ऑक्सिजन चक्र हे महत्त्वाची भूमिका बजावते.