हाँग काँग
हाँग काँग हा चीन देशातील एक स्वायत्त प्रदेश आहे. १९९७ साली ग्रेट ब्रिटनने हाँग काँग बेटाची मालकी चीनच्या स्वाधीन केली. हाँगकाँग अधिकृतपणे 'हाँगकाँग विशेष प्रशासकीय क्षेत्र पीपल्स रिपब्लिक ऑफ चायना' (HKSAR), आणि एक विशेष शहर आहे. दक्षिण चीनमधील पूर्व पर्ल नदी डेल्टावर चीनचा प्रशासकीय प्रदेश. १,१०४-चौरस-किलोमीटर (४२६ चौरस मैल) प्रदेशात विविध राष्ट्रीयत्वांचे ७.५ दशलक्ष पेक्षा जास्त रहिवासी असलेले, हाँगकाँग हे जगातील सर्वात दाट लोकवस्तीचे ठिकाण आहे. हाँगकाँग हे जगातील सर्वात विकसित शहरांपैकी एक आहे.
| हाँग काँग 香港 |
|||
| चीनमधील शहर | |||
 |
|||
| |||
 |
|||
| देश |  चीन |
||
| राज्य | हाँग काँग | ||
| स्थापना वर्ष | इ.स. पूर्व ३४० | ||
| क्षेत्रफळ | १,१०८ चौ. किमी (४२८ चौ. मैल) | ||
| लोकसंख्या | |||
| - शहर | ७०,१८,६३६ | ||
| - घनता | ६,३५७ /चौ. किमी (१६,४६० /चौ. मैल) | ||
| प्रमाणवेळ | यूटीसी + ८:०० | ||
१८४१ मध्ये पहिल्या अफू युद्धाच्या शेवटी किंग साम्राज्याने हाँगकाँग बेट झिनान परगण्यातून सोडल्यानंतर ब्रिटिश साम्राज्याची वसाहत म्हणून हाँगकाँगची स्थापना करण्यात आली आणि त्यानंतर पुन्हा १८४२ मध्ये दुसऱ्या अफू युद्धानंतर १८६० मध्ये कॉलनी द्वीपकल्पापर्यंत विस्तारली आणि १८९८ मध्ये ब्रिटनने ९९ वर्षांच्या लीजवर नवीन प्रदेश मिळवल्यानंतर त्याचा विस्तार करण्यात आला. दुसऱ्या महायुद्धादरम्यान ब्रिटिश हाँगकाँग १९४१ ते १९४५ पर्यंत इंपीरियल जपानच्या ताब्यात होते; जपानच्या शरणागतीनंतर ब्रिटिश प्रशासन पुन्हा सुरू झाले. १९९७ मध्ये संपूर्ण प्रदेश चीनला हस्तांतरित करण्यात आला. चीनच्या दोन विशेष प्रशासकीय क्षेत्रांपैकी एक म्हणून (दुसरा मकाऊ आहे), हाँगकाँग "एक देश, दोन प्रणाली" या तत्त्वाखाली मुख्य भूप्रदेश चीनपेक्षा वेगळी शासन आणि आर्थिक व्यवस्था ठेवते.
मूलतः शेती आणि मासेमारी गावांचा एक विरळ लोकसंख्या असलेला प्रदेश, हा प्रदेश जगातील सर्वात महत्त्वपूर्ण आर्थिक केंद्र आणि व्यावसायिक बंदरांपैकी एक बनला आहे. हा जगातील दहाव्या क्रमांकाचा निर्यातदार आणि नववा सर्वात मोठा आयातदार आहे. हाँगकाँगमध्ये कमी कर आकारणी आणि मुक्त व्यापार द्वारे वैशिष्ट्यीकृत एक प्रमुख भांडवली सेवा अर्थव्यवस्था आहे, आणि त्याचे चलन, हाँगकाँग डॉलर, जगातील आठव्या क्रमांकाचे सर्वात जास्त व्यापार केलेले चलन आहे. हाँगकाँग हे जगातील कोणत्याही शहरातील अब्जाधीशांची तिसरी-सर्वाधिक संख्या आहे, आशियातील कोणत्याही शहरातील अब्जाधीशांची दुसरी-सर्वोच्च संख्या आणि कोणत्याही शहरातील अति-उच्च-निव्वळ-वर्थ व्यक्तींची संख्या सर्वात जास्त आहे. जगात शहराचे जगातील सर्वाधिक दरडोई उत्पन्न असले तरी, लोकसंख्येमध्ये उत्पन्नाची तीव्र असमानता आहे.
हाँगकाँग हा अत्यंत विकसित प्रदेश आहे आणि UN मानव विकास निर्देशांकात चौथ्या क्रमांकावर आहे. जगातील कोणत्याही शहराच्या तुलनेत या शहरामध्ये सर्वात जास्त गगनचुंबी इमारती आहेत आणि तेथील रहिवाशांचे आयुर्मान जगातील सर्वात जास्त आहे. दाट जागेमुळे सार्वजनिक वाहतूक दर ९०% पेक्षा जास्त असलेले उच्च विकसित वाहतूक नेटवर्क बनले आहे. ग्लोबल फायनान्शियल सेंटर्स इंडेक्समध्ये हाँगकाँग चौथ्या क्रमांकावर आहे.
आर्किटेक्चर संपादन
हाँगकाँगमध्ये जगातील सर्वात जास्त गगनचुंबी इमारती आहेत, ज्यामध्ये १५० मीटर (४९० फूट) पेक्षा उंच ४८२ टॉवर्स आहेत आणि जगातील तिसऱ्या क्रमांकाच्या उंच इमारती आहेत. उपलब्ध जागेच्या अभावामुळे उच्च घनतेच्या निवासी सदनिका आणि बांधकाम करण्यायोग्य जमिनीवर एकत्रितपणे बांधलेल्या व्यावसायिक संकुलांचा विकास मर्यादित झाला. एकल-कौटुंबिक विलग घरे असामान्य आहेत आणि सामान्यतः केवळ दूरवरच्या भागात आढळतात. इंटरनॅशनल कॉमर्स सेंटर आणि टू इंटरनॅशनल फायनान्स सेंटर या हाँगकाँगमधील सर्वात उंच इमारती आहेत आणि आशिया-पॅसिफिक प्रदेशातील सर्वात उंच इमारती आहेत. हाँगकाँग बेटाच्या क्षितिजावर अस्तर असलेल्या इतर विशिष्ट इमारतींमध्ये एचएसबीसी मुख्य इमारत, एनीमोमीटरने शीर्षस्थानी असलेला त्रिकोणी सेंट्रल प्लाझा, गोलाकार होपवेल केंद्र आणि तीक्ष्ण बँक ऑफ चायना टॉवर यांचा समावेश होतो.
नवीन बांधकामाच्या मागणीमुळे जुन्या इमारती वारंवार पाडल्या जात आहेत, आधुनिक उंच इमारतींसाठी जागा मोकळी झाली आहे. तथापि, युरोपियन आणि लिंगान वास्तुकलाची अनेक उदाहरणे अजूनही संपूर्ण प्रदेशात आढळतात. जुन्या सरकारी इमारती वसाहती वास्तुकलेची उदाहरणे आहेत. १८४६ फ्लॅगस्टाफ हाऊस, कमांडिंग ब्रिटीश लष्करी अधिकाऱ्याचे पूर्वीचे निवासस्थान, हाँगकाँगमधील सर्वात जुनी पाश्चात्य शैलीची इमारत आहे. काही (कोर्ट ऑफ फायनल अपील बिल्डिंग आणि हाँगकाँग वेधशाळेसह) त्यांचे मूळ कार्य टिकवून ठेवतात आणि इतरांना रूपांतरित केले गेले आणि पुन्हा वापरले गेले; माजी सागरी पोलीस मुख्यालयाचा पुनर्विकास व्यावसायिक आणि किरकोळ संकुलात करण्यात आला आणि बेथानी (१८७५ मध्ये एक सेनेटोरियम म्हणून बांधले गेले) येथे हाँगकाँग अकादमी फॉर परफॉर्मिंग आर्ट्स आहे. टिन हाऊ मंदिर, समुद्र देवी माझूला समर्पित (मूळतः १०१२ मध्ये बांधले गेले आणि १२६६ मध्ये पुन्हा बांधले गेले), ही या प्रदेशातील सर्वात जुनी विद्यमान रचना आहे. पिंग शान हेरिटेज ट्रेलमध्ये त्सुई सिंग लाऊ पॅगोडा (हाँगकाँगचा एकमेव शिल्लक असलेला पॅगोडा) यासह अनेक शाही चीनी राजवंशांची वास्तुशिल्प उदाहरणे आहेत.
टोंग लाऊ, वसाहती काळात बांधण्यात आलेल्या मिश्र-वापराच्या सदनिका इमारती, युरोपीय प्रभावांसह दक्षिण चिनी वास्तुशैलीचे मिश्रण केले. युद्धानंतरच्या तात्काळ काळात हे विशेषतः विपुल होते, जेव्हा मोठ्या संख्येने चिनी स्थलांतरितांच्या निवासस्थानासाठी बरेच जलद बांधले गेले होते. लुई सेंग चुन, वान चाई मधील ब्लू हाऊस आणि मोंग कोकमधील शांघाय स्ट्रीट शॉपहाऊस यांचा समावेश आहे. १९६० च्या दशकापासून बांधलेल्या मोठ्या प्रमाणात उत्पादित सार्वजनिक गृहनिर्माण वसाहती प्रामुख्याने आधुनिकतावादी शैलीत बांधल्या गेल्या आहेत.
अर्थव्यवस्था संपादन
हाँगकाँग हे जगातील सर्वात व्यस्त कंटेनर बंदरांपैकी एक आहे
हाँगकाँगची भांडवलशाही मिश्र सेवा अर्थव्यवस्था आहे, ज्याचे वैशिष्ट्य कमी कर आकारणी, किमान सरकारी बाजार हस्तक्षेप आणि एक स्थापित आंतरराष्ट्रीय वित्तीय बाजार आहे. अंदाजे US$३७३ अब्ज नाममात्र GDP सह ही जगातील ३५वी सर्वात मोठी अर्थव्यवस्था आहे. १९९५ पासून हेरिटेज फाऊंडेशनच्या आर्थिक स्वातंत्र्य निर्देशांकात हाँगकाँगची अर्थव्यवस्था शीर्षस्थानी आहे. डिसेंबर २०१८ पर्यंत HK$३०.४ ट्रिलियन (US$३.८७ ट्रिलियन)च्या बाजार भांडवलासह हाँगकाँग स्टॉक एक्सचेंज जगातील सातव्या क्रमांकावर आहे. २०२१ मधील ग्लोबल इनोव्हेशन इंडेक्समध्ये हाँगकाँगला १४ वा सर्वात नाविन्यपूर्ण देश म्हणून स्थान देण्यात आले आहे.
हाँगकाँग ही निर्यात आणि आयात (२०१७) मध्ये दहाव्या क्रमांकाची सर्वात मोठी व्यापारी संस्था आहे, त्याच्या सकल देशांतर्गत उत्पादनापेक्षा जास्त वस्तूंचे व्यापार करते. त्याच्या अर्ध्याहून अधिक कार्गो थ्रूपुटमध्ये ट्रान्सशिपमेंट (हाँगकाँगमधून प्रवास करणारे माल) असतात. त्यातील सुमारे ४०% वाहतूक मुख्य भूप्रदेश चीनमधील उत्पादने करतात. शहराच्या स्थानामुळे जगातील सातव्या-व्यस्त कंटेनर बंदर आणि आंतरराष्ट्रीय मालवाहतुकीसाठी सर्वात व्यस्त विमानतळाचा समावेश असलेली वाहतूक आणि लॉजिस्टिक इन्फ्रास्ट्रक्चर स्थापन करण्याची परवानगी मिळाली. चीन आणि युनायटेड स्टेट्स या प्रदेशातील सर्वात मोठी निर्यात बाजारपेठ आहेत. हाँगकाँग हा सागरी सिल्क रोडचा एक भाग आहे जो चिनी किनाऱ्यापासून सुएझ कालव्याद्वारे भूमध्य समुद्रापर्यंत जातो, तिथून मध्य आणि पूर्व युरोपशी रेल्वे जोडलेल्या ट्रायस्टेच्या अप्पर अॅड्रियाटिक प्रदेशापर्यंत जातो. त्याच्याकडे कमी शेतीयोग्य जमीन आणि काही नैसर्गिक संसाधने आहेत, जे बहुतेक अन्न आणि कच्चा माल आयात करतात. हाँगकाँगचे ९०% पेक्षा जास्त अन्न आयात केले जाते, त्यात जवळजवळ सर्व मांस आणि तांदूळ समाविष्ट आहे. कृषी क्रियाकलाप जीडीपीच्या ०.१% आहे आणि त्यात वाढणारे प्रीमियम अन्न आणि फुलांच्या वाणांचा समावेश आहे.
वसाहती युगाच्या उत्तरार्धात या प्रदेशात आशियातील सर्वात मोठी उत्पादक अर्थव्यवस्था होती, तरीही हाँगकाँगच्या अर्थव्यवस्थेवर आता सेवा क्षेत्राचे वर्चस्व आहे. हे क्षेत्र ९२.७% आर्थिक उत्पादन व्युत्पन्न करते, ज्यामध्ये सार्वजनिक क्षेत्राचा वाटा सुमारे १०% आहे. १९६१ ते १९९७ दरम्यान हाँगकाँगचे सकल देशांतर्गत उत्पादन १८० च्या घटकाने वाढले आणि दरडोई जीडीपी ८७ च्या घटकाने वाढले. १९९३ मध्ये चीनच्या मुख्य भूभागाच्या तुलनेत प्रदेशाचा जीडीपी २७% वर पोहोचला; २०१७ मध्ये ते ३% पेक्षा कमी झाले, कारण मुख्य भूमीने तिची अर्थव्यवस्था विकसित केली आणि उदारीकरण केले. १९७८ च्या मुख्य भूमीवर बाजार उदारीकरण सुरू झाल्यापासून चीनसोबत आर्थिक आणि पायाभूत सुविधांच्या एकत्रीकरणात लक्षणीय वाढ झाली आहे. १९७९ मध्ये क्रॉस-बाउंडरी ट्रेन सेवा पुन्हा सुरू झाल्यापासून, अनेक रेल्वे आणि रस्ते दुवे सुधारले आणि बांधले गेले आहेत, ज्यामुळे प्रदेशांमधील व्यापार सुलभ झाला आहे. क्लोजर इकॉनॉमिक पार्टनरशिप अरेंजमेंटने दोन क्षेत्रांमधील मुक्त व्यापाराचे धोरण औपचारिक केले, प्रत्येक अधिकारक्षेत्राने व्यापार आणि सीमापार गुंतवणुकीतील उर्वरित अडथळे दूर करण्याचे वचन दिले. मकाऊ सोबतची समान आर्थिक भागीदारी विशेष प्रशासकीय क्षेत्रांमधील व्यापाराच्या उदारीकरणाचा तपशील देते. सार्वभौमत्वाचे हस्तांतरण झाल्यापासून चिनी कंपन्यांनी या प्रदेशात आपली आर्थिक उपस्थिती वाढवली आहे. मेनलँड फर्म्स हँग सेंग इंडेक्स मूल्याच्या निम्म्याहून अधिक प्रतिनिधित्व करतात, १९९७ मध्ये ५% पेक्षा जास्त.
मुख्य भूमीने अर्थव्यवस्थेचे उदारीकरण केल्यामुळे, हाँगकाँगच्या शिपिंग उद्योगाला इतर चीनी बंदरांकडून तीव्र स्पर्धेचा सामना करावा लागला. १९९७ मध्ये चीनच्या निम्म्या व्यापार मालाची वाहतूक हाँगकाँगमधून होत होती, ती २०१५ पर्यंत सुमारे १३% पर्यंत घसरली. प्रदेशातील किमान कर आकारणी, समान कायदा प्रणाली आणि नागरी सेवा आशियामध्ये उपस्थिती प्रस्थापित करू इच्छिणाऱ्या परदेशी कॉर्पोरेशन्सना आकर्षित करतात. आशिया-पॅसिफिक प्रदेशातील कॉर्पोरेट मुख्यालयांमध्ये शहर दुसऱ्या क्रमांकावर आहे. हाँगकाँग हे चीनमधील थेट परकीय गुंतवणुकीचे प्रवेशद्वार आहे, ज्यामुळे गुंतवणूकदारांना शांघाय आणि शेन्झेन स्टॉक एक्स्चेंजशी थेट संपर्क साधून मुख्य भूप्रदेशातील चिनी बाजारपेठांमध्ये खुला प्रवेश मिळतो. हा प्रदेश रॅन्मिन्बी-नामांकित बॉण्ड्ससाठी मुख्य भूमी चीनबाहेरील पहिली बाजारपेठ होती आणि ऑफशोअर रॅन्मिन्बी व्यापारासाठी सर्वात मोठ्या केंद्रांपैकी एक आहे. नोव्हेंबर २०२० मध्ये, हाँगकाँगच्या फायनान्शियल सर्व्हिसेस आणि ट्रेझरी ब्युरोने एक नवीन कायदा प्रस्तावित केला जो केवळ व्यावसायिक गुंतवणूकदारांसाठी क्रिप्टोकरन्सी ट्रेडिंग मर्यादित करेल, हौशी व्यापारी (हाँगकाँगच्या व्यापार लोकसंख्येच्या ९३%) बाजारातून बाहेर पडतील.
अर्थव्यवस्थेत सरकारची निष्क्रिय भूमिका आहे. औपनिवेशिक सरकारांचे थोडे औद्योगिक धोरण होते आणि त्यांनी जवळजवळ कोणतेही व्यापार नियंत्रण लागू केले नाही. "सकारात्मक गैर-हस्तक्षेपवाद"च्या सिद्धांतानुसार, युद्धोत्तर प्रशासनांनी संसाधनांचे थेट वाटप जाणूनबुजून टाळले; सक्रिय हस्तक्षेप आर्थिक वाढीसाठी हानिकारक मानला जात होता. १९८० च्या दशकात अर्थव्यवस्था सेवा आधारावर बदलली असताना, उशीरा वसाहती सरकारांनी हस्तक्षेपवादी धोरणे आणली. हस्तांतरानंतरच्या प्रशासनाने हे कार्यक्रम चालू ठेवले आणि विस्तारित केले, ज्यात निर्यात-क्रेडिट हमी, अनिवार्य पेन्शन योजना, किमान वेतन, भेदभाव विरोधी कायदे आणि राज्य गहाण ठेवणारा बॅकर यांचा समावेश आहे.
पर्यटन हा अर्थव्यवस्थेचा एक प्रमुख भाग आहे, जीडीपीच्या ५% आहे. २०१६ मध्ये, २६.६ दशलक्ष अभ्यागतांनी प्रदेशात HK$२५८ अब्ज (US$३२.९ अब्ज) योगदान दिले, ज्यामुळे हाँगकाँग आंतरराष्ट्रीय पर्यटकांसाठी १४वे सर्वात लोकप्रिय गंतव्यस्थान बनले. हे पर्यटकांसाठी सर्वात लोकप्रिय चीनी शहर आहे, जे त्याच्या जवळच्या स्पर्धक (मकाऊ) पेक्षा ७०% जास्त अभ्यागत घेतात. हे शहर प्रवासींसाठी सर्वात महागड्या शहरांपैकी एक आहे.