पैनगंगा नदी माहिती-
पैनगंगा नदी ही महाराष्ट्रातील वर्धा नदीची उपनदी आहे.ही वर्धा नदीला उजव्या तीराला येऊन मिळते.पैनगंगाची लांबी ६७६ किमी आहे. सर्व उपनद्यांसह एकूण जलवाहनक्षेत्र २३,८९८ चौ. किमी. ही नदी अजिंठा डोंगररांगेत (जालना) उगम पावते तर बल्लारपूर(चंद्रपूर) येथे वर्धा नदीला मिळते. उगमानंतर ती आग्नेयकडे बुलढाणा व अकोला या जिल्ह्यांच्या दक्षिण भागातून वाहते. पुढे ती यवतमाळ-नांदेड या जिल्ह्यांच्या सरहद्दींवरून वाहत जाऊन वर्धा नदीस उजव्या तीराला येऊन मिळते.पुढे वर्धा आणि पैनगंगा यांचा संयुक्त प्रवाह वैनगंगेला मिळतो. पैनगंगेच्या उजव्या तीराला येऊन मिळणारी एकमेव नदी कयाधू ही आहे,तर डाव्या तीराला येऊन मिळणाऱ्या नद्यांपैकी पूस,अडाण,आरना,वाघाडी,खुनी अनुक्रमे या पैनगंगेच्या महत्त्वाच्या उपनद्या आहेत. जलसिंचनाच्या दृष्टीने या नदीस महत्त्व असून, अपर पैनगंगा प्रकल्पानुसार या नदीवर इसापुर धरण नांदेडमध्ये इसापूरजवळ बांधले आहे ज्याची स्थापना १९६८ ला झाली.या धरणाची क्षमता ९६४ दशलक्ष घनमीटर इतकी आहे,त्यापासून शेतीस पाणीपुरवठा होतो. देऊळघाट,वणी,पुसद, पांढरकवडा, चिखली मेहेकर ही पैनगंगा नदीखोऱ्यातील महत्त्वाची शहरे आहेत. पैनगंगा नदी वाशीम जिल्ह्यातील रिसोड तालुक्याच्या अगदी मध्यभागातून वाहते.पैनगंगा अभयारण्य यवतमाळ जिल्हा आणि नांदेड जिल्हा यांना विभागणाऱ्या पैनगंगा नदीच्या दोन्ही बाजूंस असलेल्या संरक्षित वनास दिलेले नाव आहे. तीन बाजूंनी पाण्यानं वेढलेले एकमेव अभयारण्य आहे. पैनगंगा अभयारण्याची स्थापना १ जानेवारी १९९६ रोजी झाली. याचे क्षेत्रफळ सुमारे ३२५ चौ.कि.मी. इतके आहे. अभयारण्यात साग हा प्रमुख वृक्ष आहे. या नदीमुळे यवतमाळ जिल्ह्याला अलौकिक वनसंपदा लाभली आहे. पैनगंगा नदीच्या दुसऱ्या तीराला नांदेड जिल्हा आणि त्यातले किनवट अभयारण्य आहे.
किनवट तालुक्‍यात, पैनगंगा नदीवर सहस्रकुंड नावाचा धबधबा आहे. नदीचा प्रवाह खडकामधून विभागला आहे, त्यामुळे पाणी खाली कोसळताना दोन वेगवेगळ्या धारा पडतात. सोनधाबी आणि सहस्रकुंड धबधबा हे पैनगंगा अभयारण्याचे प्रमुख आकर्षण आहे.
पैनगंगा ही नदी बुलढाणा व यवतमाळ पठारावरून पूर्वेकडे वाहत जाते आणि यवतमाळच्या पूर्व सरहद्दीवर बल्लारपूर (चंद्रपूर) येथे वर्धा नदीला मिळते. ही नदी म्हणजे वाशीम व यवतमाळ जिल्हयांची दक्षिण सीमा आहे.
- पैनगंगा नदी आणि जिल्हा सीमा
१.यवतमाळ-नांदेड २.यवतमाळ-हिंगोली ३.यवतमाळ-चंद्रपूर