श्वसन तंत्र.
श्वसन मार्ग (श्वसन प्रणाली) किंवा 'श्वासोच्छ्वास उपकरणे' श्वसन अवयव जसे की नाक, स्वरयंत्र (लॅरेन्क्स), वायुमार्ग (पवन पाईप) आणि फुफ्फुसांचा समावेश (फुफ्फुस) इ. शरीराच्या सर्व भागांमध्ये गॅस एक्सचेंज- (गॅस एक्सचेंज) या प्रणालीचे मुख्य कार्य आहे.
मुख्य शरीर. नाक - श्वास घेण्याचे दोन मार्ग आहेत - एक योग्य मार्ग आणि दुसरा चुकीचा मार्ग. नाकातून श्वास घेणे हा एक योग्य मार्ग आहे, परंतु तोंडातून श्वास घेणे चुकीचे आहे. एखाद्याने नेहमी नाकातून श्वास घेतला पाहिजे कारण नाकाच्या आत लहान केस आहेत. हे केस हवेत सापडलेली धूळ बाहेर ठेवतात आणि त्यांना आत जाऊ देत नाहीत. एखाद्याने कधीही तोंडातून श्वास घेऊ नये कारण असे केल्याने हवा (श्वास) असलेले धूळ आणि हानिकारक जंतु देखील आत जातात. नाकाच्या आतील भिंतीमध्ये श्लेष्मल ग्रंथी असतात, ज्यामुळे गुळगुळीत श्लेष्मल त्वचा बाहेर पडते जी अनावश्यक मायक्रो-बॅक्टेरियांना श्वसन प्रणालीत प्रवेश करण्यास प्रतिबंध करते.
श्वसन नलिका-हे सहसा साडेचार इंच लांब असते, मध्यभागी एक पोकळी ट्यूब असते, ज्यास गळ्यामध्ये ओढता येते. ते छातीमध्ये फूड पाईप (फूड पाईप) सह घशात खाली जाते. विक्षाघरात त्याच्या खालच्या टोकाला दोन शाखा कार्यरत आहेत. एक शाखा उजव्या फुफ्फुसात आणि दुसरी डाव्या फुफ्फुसात गेली आहे. या दोन शाखांना हवेच्या नळ्या म्हणतात. फुफ्फुसात जाण्यासाठी वायुमार्ग आणि वायुमार्ग हे मुख्य वायुमार्ग आहेत.
स्वरयंत्र-जिभेच्या मुळामागे कपाळाच्या खाली आणि घाटासमोर एक स्वरयंत्र आहे. नाकातून घेतलेली हवा घाटातून आत येते. याच्या शेवटी एक झाकण आहे. ज्याला 'आवाज यंत्रणा' म्हणतात. हे आवरण नेहमीच उघडे राहते, परंतु जेवताना हे झाकण बंद करते जेणेकरून अन्न स्वरयंत्रात पडू नये आणि अन्ननलिकेत परत पडेल. कधीकधी रोगांमुळे किंवा अनवधानाने जेव्हा अन्न किंवा पाण्याचा काही भाग स्वरयंत्रात पडतो तेव्हा जोरदार खोकला होतो. या खोकल्याचा अर्थ असा आहे की त्यामध्ये पडलेल्या पाण्याचा किंवा अन्नाचा भाग (स्वरयंत्रात) तो बाहेर येतो.जेव्हा आपण अन्न गिळतो, त्या वेळी, स्वरयंत्रात दिसतो आणि नंतर पडतो. जेव्हा त्यात हवा प्रवेश असेल तेव्हा स्वर तयार होते. हे आपल्याला बोलण्यात देखील खूप मदत करते.
फुफ्फुस-आमच्या छातीत दोन फुफ्फुस (उजवीकडे) आहेत. उजवा फुफ्फुस डावीकडेपेक्षा एक इंच लहान असतो, परंतु किंचित विस्तीर्ण आहे. उजव्या फुफ्फुसाचे सरासरी वजन 23 औंस आणि डाव्या बाजूचे 19 औंस आहे. पुरुषांमधील फुफ्फुस स्त्रियांच्या फुफ्फुसांपेक्षा किंचित जड असतात.प्लुअर गुळगुळीत आणि निविदा आहे. त्यांच्यामध्ये अतिशय सूक्ष्म असीम पेशी आहेत ज्यास 'एअर सेल्स' म्हणतात. हे वायु पेशी हवेने भरलेले आहेत. म्हातारपणात फुफ्फुसे पौष्टिक आणि गडद शाईमध्ये चटपटीत बनतात. ते आतून स्पंजसारखे आहेत.
फुफ्फुसांचे कार्य-हृदय दोन्ही फुफ्फुसांच्या मध्यभागी आहे. प्रत्येक फुफ्फुसाभोवती एक पडदा असतो ज्यामुळे सूज आणि संकोचन करताना पल्चर कोणत्याही चोळण्याशिवाय कार्य करू शकते. जेव्हा हा विकृती पडदा मध्ये उद्भवते, तेव्हा ती दाहक होते, ज्याला फुलेरी (फुलेरी) म्हणतात. जेव्हा फुफ्फुसांमध्ये जळजळ होते तेव्हा त्याला श्वसन दाह म्हणतात. जेव्हा प्लीरीसीचा क्षय होतो तेव्हा त्याला क्षय किंवा क्षयरोग, क्षयरोग, टीबी म्हणतात. असे म्हटले जाते.प्लोरा अंतर्गत थोरॅको -बेडमिनल डायाफ्राम किंवा डायाफ्राम नावाची एक मोठी पडदा आहे जी पोट्रा आणि ओटीपोटात असते . श्वास घेताना ही पडदा खाली सरकते आणि श्वास घेत असताना पोट भरते आणि बाहेर पडताना परत बसते. फुफ्फुसांचे मुख्य कार्य म्हणजे शरीरात हवा ओढून ऑक्सिजन प्रदान करणे आणि या पेशींच्या क्रियेतून तयार होणारे कार्बन डाय ऑक्साईड नावाचे मलमूत्र बाहेर टाकणे. हे फुफ्फुसांद्वारे केलेले फुफ्फुसाचा हवा अभिसरण कार्य करते जे फुफ्फुसांना स्वच्छ आणि मजबूत ठेवते. जर वातावरण प्रदूषित झाले तर दूषित हवा फुफ्फुसात शिरल्यामुळे फुफ्फुसे शुद्ध राहू शकणार नाहीत आणि अराजक होईल. श्वासोच्छ्वास दोन विभागांमध्ये होतो. जेव्हा श्वास आत येतो, तेव्हा त्यास पूरक असे म्हणतात. जेव्हा हा श्वास बाहेर पडतो तेव्हा त्याला रेचक म्हणतात. प्राणायाम पद्धतीत हा श्वास आत किंवा बाहेर थांबतो. श्वास घेण्यास कुंभक म्हणतात. अंतर्देशीय श्वास घेण्याला अंतर्गत कुंभ म्हणतात आणि बाह्य श्वास थांबविणे बाह्य कुंभक म्हणतात. प्राणायाम हा ' अष्टांग योग' या आठ भागांपैकी एक भाग आहे. प्राणायाम नियमितपणे केल्याने फुफ्फुस शुद्ध व सामर्थ्यवान राहतात. प्लीफ्यूरामध्ये श्वासोच्छवासाचे अनेक मार्ग आहेत ज्यामध्ये वायुमार्ग बनवणारे बरेच छोटे विभाग आहेत. त्यांना युलोक्युलर सेल्स म्हणतात. यातील बारीक दांडे असलेल्या नळ्या कोशिकांच्या आणि पडद्याच्या पोत्याच्या जाळ्याने वेढलेल्या आहेत. हा सापळा खूप महत्वाचा कार्य करतो कारण येथून ऑक्सिजनविना रक्त फुफ्फुसीय धमनीतून येतो आणि ऑक्सिजनयुक्त होतो आणि फुफ्फुसाच्या रक्तवाहिनीत प्रवेश करतो आणि शरीरात परत येतो. ही प्रक्रिया रक्त शुद्ध ठेवते. हे ते ठिकाण आहे जेथे अल्सरल पेशींमध्ये हवा असलेल्या वायू आणि ज्या कलमांमध्ये श्वासोच्छ्वास घ्यावा लागतो त्यातील रक्त दरम्यान वायूंची देवाणघेवाण होते.
श्वसन कार्य - श्वास घेण्यास 'श्वासोच्छ्वास' आणि श्वासोच्छवासास 'क्वेशिंग' असे म्हणतात. या 'ब्रीदिंग अ‍ॅक्शन' ला 'श्वसन' म्हणतात.
सामान्यत: निरोगी व्यक्ती एका मिनिटात 16 ते 20 वेळा श्वास घेते. वेगवेगळ्या वयोगटातील श्वासोच्छ्वास क्रमांक खालीलप्रमाणे आहेत -
वय - प्रति मिनिट संख्या दोन महिने ते दोन वर्षे - 35 प्रति मिनिट दोन वर्षे सहा वर्षे - 23 प्रति मिनिट सहा वर्षे ते बारा वर्षे - 20 प्रति मिनिट बारा वर्षे ते पंधरा वर्षे - 18 प्रति मिनिट पंधरा वर्षे ते एकवीस - 16 ते 18 प्रति मिनिट
उपरोक्त श्वासाची गती व्यायाम आणि राग इत्यादीने वाढविली जाते, परंतु झोपेच्या किंवा विश्रांती घेताना श्वासाची गती कमी होते. न्यूमोनिया, दमा, क्षय, मलेरिया, कावीळ, हृदय आणि मूत्रपिंड यासारख्या अनेक आजारांमध्ये श्वासोच्छवासाचे प्रमाण देखील वाढते. त्याचप्रमाणे, अधिक अफू खाणे, मेंदू दुखापतीनंतर करतो आणि मेंदूच्या विशिष्ट आजारांमध्ये त्याच श्वसन-गतीमध्ये वाहतूक करतो.