"नारायणोपनिषद्" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक

सर्व जड वर्गांहून तो परमात्मा उत्कृष्ट-विनाशरहित असल्यामुळे नित्य, सर्वात्मक असल्यामुळे विश्व, जगत्कारणांत स्थित असल्यामुळे नारायण आणि पाप तसेच अज्ञान यांचे हरण करणारा असल्यामुळे हरि आहे; तसेच अज्ञदृष्ट्या दिसणारे हे सर्व तत्त्वदृष्ट्या परमात्माच आहे, असे ध्यान करावे. तो परमात्मा ह्या विश्वावर उपजीविका करतो(म्हणजे स्वतःच्या व्यवहाराचा निर्वाह व्हावा म्हणून त्याचा(विश्वाचा) आश्रय घेतो). ॥२॥<br>

जगाचा पालक असल्यामुळे पति, आत्माचा(जीवाचा) नियामक असल्यामुळे ईश्वर, निरन्तर असल्यामुळे शाश्वत, परम मंगल असल्यामुळे शिव, चित्स्वभावापासून च्युत होत नसल्यामुळे अच्युत, नारायण, ज्ञेय तत्त्वांमध्ये श्रेष्ठ असल्यामुळे महाज्ञेय, जगाचे उपादानकारण आणि त्यामुळेच जगाहून अभिन्न असल्यामुळे विश्वात्मा आणि उत्कृष्ट असल्यामुळे परायण अशा ईश्वराचे ध्यान करावे. ॥३॥<br>

या वर्तमान जगांत जे काही नजिकचे जगत् दिसत आहे अथवा दूर असलेले जे जगत् ऎकू येत आहे त्या सर्वाला नारायण आतून आणि बाहेरून व्यापून राहिला आहे. (ज्याप्रमाणे मुकुट, कडे इ. आभूषणांचे उपादानकारण सुवर्ण त्यांना आतून आणि बाहेरून व्यापून राहते त्याप्रमाणे नारायण सर्वत्र व्यापून आहे.) ॥५॥<br>

नारायणाचे स्वरूप देशपरिच्छेदशून्य, विनाशरहित, चिद्रूप, सर्वज्ञ, समुद्राप्रमाणें अफ़ाट संसाराचे अवसानरूप आणि संसाराच्या उत्पत्तीचे कारण आहे. ज्याप्रमाणे अष्टदलकमळाचे मध्यछिद्र असते त्याप्रमाणें अधोमुख असे त्याचे ह्दय आहे. ॥६॥<br>

ते गळ्याच्या खाली आणि नाभीच्या वर एक वीत अंतरावर असतें. त्यांत तें ब्रम्हांडाचे आधारभूत आणि प्रकाशाच्या परंपरेने युक्त असे परब्रम्ह भासतें. ॥७॥<br>

त्या सुषुम्नानाळाच्या मध्यभागी अनेक ज्वालांनी युक्त आणि अनेक मुखांनी संपन्न असलेला महान अग्नि राहतो. आपल्या अग्रभागी आलेले अन्न खाणारा, अन्नाला जिरविणारा पण स्वतः जीर्ण न होणारा, कुशल असा तो वैश्वानर खालेल्या आहाराचा शरीरांतील सर्व अवयवांमध्ये विभाग करीत (अन्नरसाला शरीरभर वाटत) राहतों. त्या अग्नीचे खाली, वर आणि तिरकस पसरणारे किरण सर्वतः व्यापलेले असतात. ॥९॥<br>

पायांच्या तळव्यापासून मस्तकापर्यंत सर्वत्र राहून तो आपल्या देहाला सर्वदा संतप्त करतो.(गरम ठेवतो. तो ऊबदारपणाच अग्नीच्या अस्तित्वाचे चिन्ह आहे.) आपल्या विशेष प्रकारच्या ज्वालांनी सकल देहाला व्यापणार्‍या त्या अग्नीच्या मध्यें एक अग्नीची ज्वाला आहे. ती अत्यंत सूक्ष्म असून सुषुम्ना नाडीच्या द्वारे वर ब्रम्हरंध्रापर्यंत पसरून राहिली आहे. ॥१०॥<br>

जलामुळे नीलवर्ण दिसणार्‍या आकाशामध्ये, विद्युतलेखेप्रमाणें ती अग्निशिखा प्रभायुक्त, सांठ्याच्या कुसवासारखी सूक्ष्म(पातळ), बाहेरून पिवळी दिसणारी आणि दिप्तियुक्त असतें. तिला लौकिक अणूचीच उपमा देता येणे शक्य आहे. ॥११॥<br>

[[वर्ग:विकिसोर्सविकिस्रोत]]