'''भुवनेश्वर''' ही [[भारत|भारताच्या]] [[ओडिशा]] राज्याची राजधानी व राज्यातील सर्वात मोठे शहर आहे. भुवनेश्वर शहर ओडिशाच्या पूर्व भागात वसले आहे. [[महानदी]] भुवनेश्वरच्या ईशान्येकडून वाहते. १९४६ साली वसवले गेलेले भुवनेश्वर [[जमशेदपूर]] व [[चंदिगढ]]सोबत भारतामधील सर्वात पहिले रेखीव (Planned) शहर होते. १९४८ साली ओरिसाची राजधानी [[कटक]]हून भुवनेश्वरला हलवण्यात आली. सध्या भुवनेश्वर ओडिशाचे आर्थिक, राजकीय व शैक्षणिक केंद्र आहे. [[ओडिशा विधानसभा]] येथेच स्थित आहे. केवळ २५ किमी अंतरावर असलेली कटक व भुवनेश्वर ही भारतामधील प्रमुख [[जोडशहरे]] आहेत. [[हिंदू धर्म]]ामधील [[चार धाम]] ह्या सर्वात पवित्र तीर्थक्षेत्रांपैकी एक असलेले [[पुरी, ओडिशा|जगन्नाथपुरी]] हे स्थान भुवनेश्वरच्या ६० किमी दक्षिणेस तर [[कोणार्क सूर्य मंदिर]] ६५ किमी दक्षिणेस स्थित आहेत.
अनेक सहस्त्रकांचासहस्रकांचा इतिहास असलेल्या भुवनेश्वरचा उल्लेख सर्वप्रथम [[कलिंगचे युद्ध|कलिंगच्या युद्धामध्ये]] आढळतो. इ.स.पूर्व दुसऱ्या शतकामध्ये खारवेलने शिशुपालगड येथे आपली राजधानी वसवली. सातव्या शतकात कलिंग साम्राज्याची राजधानी भुवनेश्वर येथेच होती. २०११ साली भुवनेश्वरची लोकसंख्या ८.४३ लाख इतकी होती. माहिती तंत्रज्ञान उद्योगाचे व शैक्षणिक संस्थांचे नवे केंद्र बनलेले भुवनेश्वर भारतामधील झपाट्याने प्रगती करणाऱ्या शहरांपैकी एक आहे.
==इतिहास==
१९४८ मध्ये आधुनिक भुवनेश्वर शहराचा पाया घातला गेला, तरीही शहराच्या आणि आसपासच्या भागाकडेभागांकडे १ इतिहास शतकापूर्वी किंवा पूर्वीचेशतकांपूर्वीचा इतिहास आहे.
धौली, ही भुवनेश्वरजवळील कलिंगाकलिंग युद्धयुद्धाची (cजागा होती.२६२-२६१BCE)हे चीयुद्ध जागाइसवी होती,सनापूर्वी ज्यामध्ये२६२-२६१ मौर्यया सम्राटकालावधीत अशोकानेझाले. कलिंगावर आक्रमण केले व त्यास कब्जा केला.केलेल्या मौर्य सम्राट अशोकअशोकाने हे(कारकीर्द इसपू २७२-२३६) ई.पू.युद्धानंतर मधीलत्या कालखंडातीलराज्यावर एककब्जा केला. अशोकाच्या सर्वात प्रभावी आज्ञेपैकी एक आधुनिक शहराच्या नैऋत्येकडेनैर्ऋत्येकडे ८ कि.मी. (५वर मैल)असलेल्या रॉकमध्येशिलालेखात कोरलेलेकोरलेली आहे. मौर्य साम्राज्यसाम्राज्याचा कमीअस्त झाल्यानंतर हा परिसर महामेघववाह राजघराण्याचाराजघराण्याकडे होता,गेला. ज्याचेखारवले हे त्यांचे सर्वात प्रसिद्ध राज्य. खारवलेत्यांचेही होते.शिलालेख भुवनेश्वरजवळ त्यांचे हाथीगुंफा शिलालेखयेथे भुवनेश्वरजवळआणि उदयगिरी आणि खंडागिरी गुंफे येथेगुंफांजवळ आहे. त्यानंतर सातवाहन, गुप्तस, मथरास आणि शैलओभभोव यांच्यासह अनेक राजवंशांनी या भागावर राज्य केले.
[[File:Sisupalagada Bhubaneswar.jpg|left|thumb|]]
७ व्या शतकात, सोमावमशी किंवा केशरी राजवंशाने या भागात आपलाआपले राज्य स्थापन केला. आणित्यांनी अनेक मंदिरे बांधली. केशार्यांनंतरकेशारींनंतर, पूर्व गंगास कलिंगाहा कलिंग क्षेत्रावर १४ व्या शतकापर्यंत राज्य करीत असेहोता. त्यांचेत्यांची राजधानी कलिंगनगर ही सध्याच्या भुवनेश्वर जिल्ह्यात स्थित होतेआहे. त्यांच्या नंतरत्यांच्यानंतर, भोई वंशांचे मुकुंददेव -या मराठा समाजातील शेवटच्या हिंदू शासकांनीराजाने या परिसरात अनेक धार्मिक इमारती विकसित केल्या. भुवनेश्वर मधीलभुवनेश्वरमधील बहुतेक जुनेजुनी मंदिरे ८ व्या ते १२ व्या शतकांदरम्यान शैव प्रभावाखाली करण्यात आली. अनंत वासुदेव मंदिर हे शहरातील विष्णूचे एकमेव प्राचीन मंदिर आहे. १५६८ मध्ये, अफगाण वंशाच्या Karrani राजवंशराजवंशाने क्षेत्राचेया क्षेत्रावर नियंत्रण मिळवलीमिळवले. त्यांच्या कारकिर्दीदरम्यान, बहुतेक मंदिरे आणि इतर रचना नष्ट झाल्या होत्या किंवा खराब होतेझाल्या.
==वाहतूक==
[[बिजुबिजू पटनायक विमानतळ]] हा भुवनेश्वरच्या दक्षिण स्थितभागात असून येथे [[एअर इंडिया]], [[गोएअर]] व [[इंडिगो]] ह्या कंपन्या [[मुंबई]], [[दिल्ली]], [[कोलकाता]], [[बंगळूर]] इत्यादी शहरांहून थेट प्रवासी विमानसेवा पुरवतात. [[भुवनेश्वर रेल्वे स्थानक]] [[भारतीय रेल्वे]]च्या [[पूर्व तटीय रेल्वे]] क्षेत्राचे मुख्यालय एक स्थानक असून येथे दररोज अनेक गाड्या थांबतात. [[कोलकाता]] ते [[चेन्नई]] दरम्यान धावणारा [[राष्ट्रीय महामार्ग ५]] तसेच [[राष्ट्रीय महामार्ग २०३]] भुवनेश्वरमधूनच जातात.
